HG GDV á Kennemerland

REGIONALE NOTA GEZONDHEIDSBELEID VEILIGHEIDSREGIO KENNEMERLAND

2017-2020

December 2016

i

2016045376

VOORWOORD

Vooru ligt de regionale nota volksgezondheid Veiligheidsregio Kennemerland. Intoenemende mate blijkt dat effectieve inzet op het verbeteren van de gezond heid een gezamenlijke aanpak vraagt. Naast deze gezamenlijkheid moeten we keuzes maken waar we ons op focussen de komende járen. Vanuit deze overtuiging hebben de gemeenten in Kennemerland1 de handen ineengeslagen om die gewenste focus aan te brengen. Dit indachtig is deze nota ook leidend vooralle betrokken partijen in de regio. Samen staan we sterkeren bereiken we meeren door allemaal op hetzelfde in te zetten vergroot je de slagkracht.

Naast het Kennemerlandse perspectief dat hiermee het levenslicht ziet zal de uitvoering hiervan een sterk integraal karakter kennen. Aangezien alles met al les verbonden is zal de alliantie een bredere zijn dan de zorgpartijen. Volkshuisvesting, Milieu, Sport, Welzijn zijn slechts enkele sectoren die deel uitmaken van de alliantie om de gekozen focus tot een succes te maken. Gezondheid is niet zozeer alleen een doel, maar ook een middel. Gezonde mensen kunnen meer participeren en bijdragen aan de samenleving, bovendien maken gezonde actieve burgers mindergebruik van voorzieningen.

Alleen een sterke keten is in staat om op deze wijze in te zetten op samenwerking. Dat betekent dat het gezamenlijk belang ook zichtbaar prevaleert boven het belang van de eigen organisatie. Het geeft veel vertrouwen dat de voorgestelde keuzes door alle betrokken partijen onderschreven en uitgedragen worden, door alle tien gemeenten binnen het werkgebied van GGD Kennemerland.

Met trots presenteren we ook de uitvoeringsagenda om de gestelde ambities te bereiken. Daarmee is een tijdspad gecreëerd met duidelijke ijkpunten die houvast geven en het mogelijk maken op de gewenste uitkomsten te kunnen sturen. De nota wordt jaarlijks geëvalueerd, dit maakt het mogelijk om in te spelen op ontwikkelingen die van betekenis zijn op de nota zoals de geplande omgevingswet in 2019.

Gesteld wordt dat gezond heid en gezond leven ook vooral leuk is en leuk moet zijn. Dat geldt ook voor de gemeenten en GGD die dat stimuleren en mogelijk maken. Door het goede voorbeeld te geven, te inspireren en zelf ook enthousiasme uítte dragen bouwen we gezamenlijk verder aan een gezond Kennemerland!

Namensde Bestuurscommissie PubliekeGezondheid en Maatschappelijke Zorg:

Mevrouw J. DorenbosWethouder Volksgezondheid Beverwijk

De heer J. BotterWethouder Volksgezondheid Haarlem

De heer T. HomWethouder Volksgezondheid Haarlemmermeer

Mevrouw C. Kuiper-Kuijpers Wethouder Volksgezondheid Heemstede

De heer A. TrompWethouder Volksgezondheid Uitgeest

De heer T. van RijnberkWethouder Volksgezondheid Bloemendaal

De heer R. van Haeften Wethouder Volksgezondheid Haarlemmerliede en Spaarnwoude

De heer C.M. BeentjesWethouder Volksgezondheid Heemskerk

Mevrouw A. Baerveldt Wethouder Volksgezondheid Velsen

De heer G. BluijsWethouderVolksgezondheid Zandvoort

Als we in de nota spreken over de regio Kennemerland dan bedoelen we de veiligheidsregio Kennemerland (Beverwijk, Bloemendaal, Haarlem, Haarlemmerliede, Haarlemmermeer, Heemskerk, Heemstede, Uitgeest, Velsen,Zandvoort)

2

INHOUDSOPGAVE

Samenvatting 4

1. Inleiding 6

2. Uitgangspunten regionale nota 9

3. Wat wil Kennemerland bereiken 11

A. Mindthe gap: hetterugdringenvan sociaaleconomische 13

gezondheidsverschillen

B. Bewegenvooriedereen:stimulerenvanbewegenonder 15

mensen met gezondheidsproblemen

C. IMIX18: een rookvrije en alcoholvrije jeugd 17

D. Uitdedip: verbeteren van de psychische gezondheid van 19

jongeren en ouderen

4. Regionale uitvoeringsagenda 21

A. Activiteitenoverzicht: Mind the gap 22

B. Activiteitenoverzicht: Bewegen voor iedereen 23

C. Activiteitenoverzicht: NIX18 24

D. Activiteitenoverzicht:Uitdedip 25

E. Activiteitenoverzicht: Luchtkwaliteit 26

F. Activiteiten gericht op alle ambities 27

Bijlage 1: 28

Referenties 30

3

SAMENVATTING

Gezondheid vinden we, uiteindelijk, het belangrijkste wat er is. Gezonde inwoners doen mee inde maatschappij en kunnen voor zichzelf en voor elkaar zorgen. Doorgezamenlijkte werken aan een gezonde omgeving en een gezonde cultuur kunnen gemeenten de gezondheid van hun inwone rs bevorderen.

Gemeenten hebben volgens de Wet Publieke Gezondheid de taak om de gezondheid van haar inwoners te bevorderen. Elke gemeente dient iedere vierjaarzijn ambities voorhet gezondheidsbeleid vast te leggen in een gemeentelijke nota gezondheidsbeleid. De tien gemeenten inde veiligheidsregio Kennemerland werken samen aan de gezondheid van hun inwoners. Samen bepalen zij welke gezondheidsonderwerpen de komende járen (2017-2020) van belang zijn en waar zij in samenwerking met de GGD en andere partners op regionaal niveau aan willen werken. Gezondheidsbeleid hangt samen met andere gemeentelijke taken en domeinen, samenwerking is nodigom hetverschilte maken. Doorhetaangaanvan alliantiesmetonderzoeksinstituten, zorgverzekeraars en zorgaanbieders kunnen inde uitvoeringgoede initiatieven een beweging op gang brengen.

Het denken over gezondheid is aan het veranderen. Onlangs is het concept positieve gezondheid geïntroduceerd waarbij de focus ligt op de mogelijkheden die mensen hebben om met ziekten, beperkingenentegenslagenomtegaan. Deze nieuwe maniervandenken heeft ook implicaties voor het gezondheidsbeleid: gericht op gezond heid en gedrag in plaats van het voorkomen van ziekte en zorg. Deze denkwijze helpt een brug te slaan tussen publiekegezondheid en het sociaal domein.

In Kennemerland kiezen de gemeenten voorde volgende speerpunten:

Mind the gap: terugdringen van sociaaleconomischegezondheidsverschillen door het verbeteren van de gezondheid en leefstijl van lager opgeleiden.In Kennemerland zijn grote gezondheidsverschillen zichtbaartussen mensen meteen hoge en een lage opleiding. Laagopgeleiden leven gemiddeld ruim6jaar korter en 19 jaar minder in goed ervaren gezondheid dan hoogopgeleiden. Een lagere opleiding kan leiden tot een slechtere gezondheid door mindergunstige werk- en woonomstandigheden en een ongezondere leefstijl. Doorde gezondheid en leefstijl van laag opgeleide inwoners te verbeteren beoogt Kennemerland de gezondheidsverschillen tussen laag-en hoog opgeleide inwoners in haar regio terug te dringen.

Bewegen voor iedereen: toename van bewegen onder mensen met gezondheidsproblemen.Bewegen heefteen positief effect op de lichamelijke en geestelijke gezond he id en hetsoci aal welzijn. Lichamelijke activiteit kan gezondheidsproblemen voorkomen en kan het beloop van gezondheidsproblemen gunstig beïnvloeden. Veel Kennemerlanders bewegen al voldoende. Om maximale gezondheidswinstte behalen loont het om extra te investeren in beweegstimulering bij mensen metgezondheidsproblemen.

IMIX18: terugdringen van roken enalcoholgebruikonderjongeren(18-).Roken is de belangrijkste vermijdbare oorzaak van ziekte en sterfteen heeft dus grote gevolgen voor de gezondheid en kwaliteit van leven. Alcohol is een geaccepteerd genotmiddel in Nederland. Alcohol(misbruik) veroorzaakt vele gezondheidsklachten en is vaakookeen (mede)veroorzakervan verkeersongevallen, vernielingen, agressie, geweld en (seksueel)grensoverschrijdend gedrag. Verslavingsgevoeligheid van jongeren is groter dan die van volwassenen. Eén sigaret of één glas alcohol per dag is al schadelijk voor de gezondheid. Dat pleit ervoor dat Kennemerland inzet op geheel rook-en alcoholvrije jeugd. Hiermee sluiten we aan bij de landelijkeaandachtvoor alcoholgebruiken roken onderjongeren.

4

Uit de dip: terugdringen van het risico op emotionele problemen/depressie onder jongeren en ouderen.Psychische aandoeningen zijn verantwoordelijk voor het grootste deel van de ziektelast in Nederland. Depressie is een veelvoorkomende psychische aandoening en is de grootste oorzaak van verzuim. Depressie heeft grote gevolgen voorde persoon en de maatschappij. Er kan met name veel gezondheidswinst behaald worden door preventieve interventies i n te zetten op risicogroepen. Kinderen die structureel worden gepest, lopen meer risico op emotionele problemen. Daarnaast lopen eenzame ouderen meer risico op een angststoornis of depressie. Door in te zetten op deze risicogroepen werkt Kennemerland aan het terugdringen van het aantal jongeren en ouderen met een verhoogd risico op een depressie.

Een andere belangrijkefactordie van invloed is op gezondheid is een ongezond milieu. Een specifiek thema wat in regio Kennemerland speelt is luchtvervuiling. De verbindingtussen publieke gezond heid en milieu is zeer belangrijk en daarom besteden we in deze nota ook aandacht aan het thema milieu.

Regionale uitvoeringsagendaDe inzet op regionaal niveau is opgenomen ineen regionale uitvoeringsagenda meteen activiteitenplan. Hierin zijn de regionaleambities uitgewerkt in concrete en meetbare activiteiten. Het activiteitenplan wordt jaarlijks geëvalueerd en bijgesteld.

5

1. INLEIDING

Gezondheid vinden we, uiteindelijk, het belangrijkste dat er is. Vele factoren beïnvloeden gezondheid. Genetische aanleg en pech kunnen we niet beïnvloeden, maar de omgeving waarin we leven en onze leefstijl wel. Gezond leven is daarmee, tot op bepaalde hoogte, een keuze. Niet alleen van het individu, maar ook van de overheid. Het is een keuze om te investeren in preventie. Gemeenten hebben volgens de Wet Publieke Gezondheid de taak om de gezondheid van hun inwonerste bevorderen. Daarisvoorgemeenten winst meete behalen. Gezonde inwoners doen mee inde maatschappijen kunnen voorzichzelf en voorelkaarzorgen. Uiteindelijk kan het stimuleren van gezondheid ook bijdragen aan minder zorg- en WMO-kosten doordat inwoners mindergebruik maken van voorzieningen. De welvaart van de 21ste eeuw maakt het echter niet gemakkelijkom gezond te leven. Door gezamenlijk te werken aan een gezonde omgevingen een gezonde cultuur kunnen gemeenten de gezondheid van hun inwoners bevorderen. Samen in de regio, in samenhang met andere gemeentelijke taken en samen metgezondheidspartners.

Regionale aanpakVooru ligt de eerste regionale nota Gezondheidsbeleid Kennemerland. De tien gemeenten in de veiligheidsregio Kennemerland slaan de handen ineen om samen te werken aan de gezondheid van hun inwoners. Samen bepalen zij welkegezondhe id sonde rwerpen de komende járen (2017-2020) van belang zijn en waar zij in samenwerking met de GGD en andere partners op regionaal niveau aan willen werken. Daargaatdeze nota over.Door onderwerpen gezamenlijk op te pakken is een krachtigere benadering mogelijk dan wanneer iedere ge meente dit afzonderlijk doet. Een voorbeeld is om afspraken te maken met regionaal werkende organisaties zoals zorgverzekeraar of verslavingszorg. Het delen van informatie over ontwikkelingen en activiteiten verhoogt de effectiviteiten efficiëntie van de lokale inzet. Een regionale nota maakt het mogelijk om de inzet van de GGD beter regionaal in te vullen en aan te sturen.

In samenhangGezondheidsbeleid staat niet op zichzelf, maar hangt samen met andere gemeentelijke taken en domeinen. Samenwerking tussen gemeentelijke domeinen is nodig om het verschil te kunnen maken. Denk aan de inrichting van de publieke ruimte met mogelijkheden om te bewegen, hiermee leggen we verbinding met milieu en gezondheid. De omgevingswet die in 2019 in werking treedt geeft mogelijkheden om hetgezondheidsbeleid beterte verbinden metde beleidsterreinen milieu, veiligheid, ruimtelijke ordeningen leefomgeving. Een betere luchtkwaliteit draagt bij aan de gezondheid van de inwoners. De omgevingsdienst IJmond stelteen nota luchtkwaliteit op waar dit onderwerp wordtgeadresseerd. Door positievegezondheid alsgezamenlijk vertrekpuntte nemen komt er een meer vanzelfsprekende verbinding met het sociale domein. Zo kan publieke gezondheid bijdragen aan de doelstellingen van de WMO, zo lang moge lijk zelfstandig thuis wonen en participeren. Denk aan het organiseren van ontmoeting en participatie, het vergroenen van de leefomgevingen het aanspreken van inwoners in hun kracht.

Milieu en omgevingEen andere belangrijke factor die van invloed is op gezondheid is een ongezond milieu. Een specifiek regionaal thema hierin is de luchtvervuiling. De aanwezigheid van grote economische actoren als Schiphol enTata Steel maken de samenhangtussen publieke gezondheid en milieu zeer belangrijk. Eerder is aangegeven dat de omgevingswet leidend is om hier nog beter verbinding in aan te brengen. Toch is het belang van uit publieke gezondheid dermate groot dat we ook in deze nota nadrukkelijkaandacht besteden aan milieu.

6

Naast de bijdrage die de omgevingen milieu speelt binnen de gestelde ambitites is er aanvul lend voor gekozen om in de uitvoeringsagende een paragraaf op te nemen over de activiteiten die we op ditvlakinzetten.

GezondheidspartnersEen echte omslag in de bevordering van gezondheid is paste bereiken als al Ie partners meedoen. Voorkomen is beter dan genezen. De inzet op genezen is echter vele malen duurder en ingewikkelder dan de inzet op preventie. De inzet op preventie loont. Door het aangaan van allianties met onderzoeksinstituten,zorgverzekeraarsenzorgaanbieders kunnen inde uitvoeringgoede initiatieven een beweging op gang brengen. Aan goede voorbeelden geen gebrek: de huisarts die welzijn op recept aanbiedt, een zorgverzekeraar die preventieprogramma's opneemt in de collectieve zorgve rzekering voor mini ma. GGD Kennemerland werkt aan een manifest om deze partners te overtuigen om een grotere rol te vervullen in preventie.

De beleidscyclusGemeenten hebben volgens de Wet Publieke Gezondheid de taak om de gezondheid van haar inwoners te bevorderen. Dit gebeurt door middel van gezondheidsbescherming, ziektepreventie en gezondheidsbevordering. Deze nota gaat over de invulling van de taak gezondheidsbevordering.Deze taak kent veel gemeentelijke beleidsvrijheid en dient iedere vier jaar vastgelegd te worden in een nota gezondheidsbeleid. De wettelijke taken gezondheidsbescherming en ziektepreventie zijn niet opgenomen in deze nota. Deze taken hebben duidelijke kaders en weinig beleidsvrijheid.

Deze nota maakt deel uit van een vierjarige beleidscyclus die de basis is voor het Nederlandse gezondheidsbeleid. De cyclus bestaat uit de volgendestappen:* Iedere vier jaar brengt het RIVM de volksgezondheidtoekomstverkenning uit. Deze verkenning

scheisteen beeld van de staat van de volksgezondheid in Nederland. De laatste uitgave'Een gezonder Nederland'is in juni 2014 verschenen.

» Op basis van deze verkenning brengt het ministerie van VWS iedere vier jaar een preventienota uit. Hierin wordende landelijke prioriteiten aangegeven voorpublieke gezondheid. De landelijke nota gezondheidsbeleid 2016-2019 heeft de vorm van een kamerbrief.

* De GGD brengt eens in de vier jaar de gezondheidssituatie van de inwoners uit Kennemerland in kaart door het uitvoeren van gezondheidsenquêtes.

« De landelijke nota, de resultaten van de gezondheidsenquêtes en de inbreng van gemeenten en samenwerkingspartners zijn de basisvoorde regionale nota gezondheidsbeleid Kennemerland.

» Op basis van de regionale nota gezondheidsbeleid brengen gemeenten lokale accenten en speerpunten aan en maken hetgezondheidsbeleid passend op de lokale situatie.

De bestuurscommissie PubliekeGezondheid en Maatschappelijke Zorg2 stelt de regionale nota vast. Vervolgens is het aan de afzonderlijke gemeenteraden om hetgezondheidsbeleid voor hun gemeente vastte stellen.

ProcesDe Bestuurscommissie PubliekeGezondheid en Maatschappelijke Zorg gaf in 2015 de GGD de opdracht om samen met ge meenten te komen tot een regionale nota. Een ambtelijke werkgroep ging aan de slag. Na een aantal inhoudelijke masterclasses vond een interactieve bijeenkomst plaats met ruim 60 vertegenwoordigers van ge meenten en regiopartners. Tijdens deze bijeen komst is in gezamenlijkheid bepaald op welke (gezondheids)thema's en welke doelgroepen het regionaal beleid zich focust. In september2016 heeftde Bestuurscommissie de beleidslijnen vastgesteld. Vervolgens isde regionale uitvoeringsagendaopgesteld. De Bestuurscommissiesteltindecember2016 de regionale nota gezondheidsbeleid inclusiefde regionale uitvoeringsagenda vast.

Onder de Bestuurscommisie Publieke Gezondheid en Maatschappelijke Zorg verstaan we het bestuur van GGD Kennemerland, bestaande uit de wethouders Volksgezondheid van de aangesloten gemeenten

7

LeeswijzerHoofdstuk 2 beschrijft het nieuwe denken overgezondheid. Daarna volgt hoofdstuk 3 met de regionale speerpunten:

* Mind the gap: Hetterugdringen van sociaaleconomische gezondheidsverschillen » Bewegen voor iedereen: Stimuleren van bewegen onder mensen met

gezondheidsproblemen* NIX18: Rookvrije en alcoholvrijejeugd* Uit de dip: Verbeteren van de psychischegezondheid van jongeren en ouderen

Hoofdstuk 4 bevat de regionale uitvoeringsagenda. De inzet op regionaal niveau is opgenomen ineen activiteitenoverzicht. Hierin zijn de regionale ambities uitgewerkt in concrete en meetbare activiteiten. Dit zijn de activiteiten die vanuit de inwonersbijdrage publieke gezondheid worden gefinancierd.

8

2. UITGANGSPUNTEN REGIONALE NOTA

We denken anders overgezondheidHet denken overgezondheid is aan het veranderen. Onlangs is het concept positieve gezond he id geïntroduceerd: "Gezondheid als hefvermogen om je aan te passen en jeeigen regie te voeren, in het licht van de sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het leve n"[l]. Deze nieuwe definitie staat ook centraal in de landelijke nota gezondheidsbeleid [2]. Inditnieuweconceptvangezondheid ligt de focus minder op de afwezigheid van ziekten en aandoeningen en meer op de mogelijkheden die mensen hebben om met ziekten om te gaan. Dit betekent dat we mensen aanspreken in hun kracht en niet in hun zwakte. Gezondheid wordt hiermee in termen van veerkracht, functioneren en participatie gezien in plaats van in somatische of psychische zin [1],

Van Ziekte en Zorg naar Gezondheid en GedragPositievegezondheid vraagteen omslag in denken en heeft hiermee implicaties voorhet gezondheidsbeleid. De Raad voorVolksgezondheid en Zorg omarmde de slogan 'van ziekte en zorg' naar 'gezondheid en gedrag'[3]. De boodschap luidt dat Nederland zich minder focust op ziekte en veel meer op gezondheid. 'Gezondheid en Gedrag' gaat ervan uit dat mensen zelf willen werken aan het versterken van hun gezondheid en hun functioneren. Het blij kt dat gezondheidsversterking vanuit eigen wil en motivatie beter werkt dan wanneer een autoriteit dat voorschrijft. Dit rechtvaardigt dat we meer inzetten op zorgen dat het goed gaat in plaats van voorkomen dat het mis gaat. Promotie van gezondheid stimuleert dat mensen in actie komen om hun gezondheid te versterken. Hiermee krijg je actieve, zelfverantwoordelijke burgers met blijvende gezondheidsverbeteringdie minder voorzieningen gebruiken.

Publieke gezondheid in het sociaal domeinDeze brede opvatting van gezond heid, waarbij de mens centraal staat en de regie heeft, verbindt gezondheidsbeleid met de doelstellingen in het sociaal domein: kwaliteit van leven/ervaren gezondheid, zelfredzaamheid en samenredzaamheid [2], Hoe gezond inwoners zijn, wordt bepaald door verschillende factoren: genetische factoren, leefstijlen gedrag, fysieke en sociale omgeving. GGD/GHOR Nederland ontwikkelde het RADER model dat laat zien hoe deze factoren samenhangen met verschil lende onderdelen van het sociaal domein (figuurl). Dit model laat zien hoe belangrijk het is om gezondheid te verbinden met de andere domeinen, omdat alles met elkaar in verbinding staat. Gezondheid is niet alleen een doel, maar ook een middel om andere doelen te bereiken: zoals meerregie op eigen leven, verbetering van de kwaliteit van leven, mee kunnen doen in de maatschappij en gebruik kunnen maken van sociale netwerken.

9

Figuur 1: Rader model GGD/GHOR Nederland [4] (GGD GHOR Nederland is de koepelorganisatievan dein totaal 25GGD'en en GHOR-bureausj

10

3. WATWIL KEN NEMER LA ND BEREIKEN

Gezondheidssituatie in NederlandHet gaat goed met de volksgezondheid in Nederland. We worden gemiddeld 81jaar ouden de levensverwachting is afgelopen lOjaar met 3 jaar gestegen. Dit is met name hetgevolgvan effectievere zorgen preventie [5]. De goede gezondheid isnietgelijk verdeeld. Laagopgeleide Nederlanders leven gemiddeld ruim 6 jaar korter en 19 jaar minder in goed ervaren gezondheid dan mensen meteen hoge opleiding [16]. Deze verschillen noemen we sociaaleconomische gezondheidsverschillen [19],Tegelijkertijd zijn er meer chronisch zieken in Nederland. De toename van het aantal chronisch zieken kan deels verklaard worden door de vergrijzing. Wie ouder wordt, heeft meer kans op een gezondheidsprobleem. De stijging in hetaantal chronisch zieken kan ookdeels verklaard worden door de betere zorg. Doorvroege opsporing van ziekten en betere behandeling, leven mensen langer met een ziekte [5]. Het is de verwachting dat het aantal ouderen en daarmee ook het aantal chronisch zieken de komende tijd nog sterkerzal toenemen [18]. Chronische ziekten zijn bijvoorbeeld diabetes en harten vaatziekten. Deze mensen doen steeds vaker volop mee in de samenleving. Zo hebben zij bijvoorbeeld even vaak betaald werk als niet chronisch zieken.Een ongezonde leefstijl is een belangrijke risicofactorvoor chronische ziekten. De leefstijl van veel Nederlanders kan een stukgezonder. Ditblijktalswede vierbelangrijkste leefstijlfactoren (roken, alcohol, bewegingen voeding) opeen rij zetten: tien procent drinkt te veel, een kwart rookt, een derde beweegtte weinigen zowat iedereen eette weiniggroente en fruit [5].Bij gezondheid draait het niet alleen om het wel of niet chronisch ziek zijn, maar vooral om de mogelijkheden die mensen hebben om met hun ziekte om te gaan. Gezondheid wordt daarmee steeds meer in termen van veerkracht, functioneren en participeren gezien. Als we vanuit die nieuwe gedachtegang kijken, valt op dat twee derde van de chronisch zieken geen beperkingen heeft en zich gezond voelt [5].

Landelijke ambitiesMede op basis van bovenstaande inzichten, geeft het kabinet inde Landelijke nota gezondheidsbeleid 2016-2019 aan de komende tijd doordegaan met het ingezette beleid en vastte houden aan eerder gestelde doelen [8]. Eén van de doelen is het bevorderen van de gezondheid van mensen via een integrale aanpak. De meeste gezondheidswinst is nog steeds te behalen met de speerpunten: roken, overmatig alcoholgebruik, (ernstig) overgewicht, bewegen, depressieen diabetes. De landelijke ambitie is om voor elk van deze speerpunten in 2030 ee n substantiële verbeteringte realiseren ten opzichte van de trends. Een stevige inzet op het stimuleren van een gezonde leefstijl is daarbij nodig. De integrale aanpak staat daarbij centraal. Een tweede doel van het kabinet is het stabiliseren of terugbrengen van gezondheidsverschillen tussen laag- en hoog opgeleiden. Daarbij meent zij dat juist ge meenten effectief gezondheidsverschillen kunnen verkleinen dooreen brede en duurzame aanpak in de buurt of wijk, samen met lokale partijen en inwoners zelf. De Tweede Kamer roept o.a. gemeenten op "om dit mee te nemen in hun analyse van de gezondheidssituatie en op te nemen in hun lokale gezondheidsbeleid".

ll

Gezondheidssituatie in KennemerlandOok in Kennemerland gaat het grotendeels goed met de volksgezondhei d. We worden gemiddeld 81,5 jaar oud [9]. In Kennemerland heeft 4096 van de volwassenen en 7796 van de ouderen een chronische aandoening [6]. Van de 534.515 inwoners is 1896 ouderdan 64 jaar [17]. Gemiddeld leven inwoners van Kennemerland 31 jaar zonder chronische ziekten [9]. Dit is ruim 2 jaar langer dan de gemiddelde Nederlander. Ondanks hetgrote aandeel chronisch zieken, ervaart de overgrote meerderheid veel regie over hun leven [6]. 9396 van de volwassenen en 8896 van de ouderen geeft aan dat ze veel zelfregie ervaren. Tevens geeft het merendeel van de inwoners aandathetgoed met hengaat: 8396 van de volwassenen en 6596 van deouderenervaartzijneigengezondheidalsgoedof zeergoed.

Regionale ambities KennemerlandDe Landelijke nota gezondheidsbeleid 2016-2019 schetst de kaders van de regionale ambities voor Kennemerland [2]. Samen met de GGD en andere partners uit de regio, hebben de gemeenten in Kennemerland hier verdere invulling aan gegeven. Dat resulteert in de volgende ambities:A. Mind the gap: terugdringen van sociaaleconomische gezondheidsverschillen door het

verbeteren van de gezondheid en leefstijl van lageropgeleiden.B. Bewegen voor iedereen: toename van bewegen ondermensen met gezondheidsproblemen.C. NIX18: terugdringen van roken en alcoholgebruik onderjongeren (18-).D. Uit de dip: terugdringen van het risico op emotionele problemen/de pressie onderjongeren en

ouderen.De keuze voordeze ambities komt aan de orde in de volgende hoofdstukken.

12

A. MINDTHEGAPHet terugdringen van sociaaleconomische gezondheidsverschillen

JASociaaleconomische gezondheidsverschillen verklaardEr zijn hardnekkige gezondheidsverschillen zichtbaartussen lageren hogeropgeleideNederlanders. Opleidingsniveau is een veelgebruikte indicator voor sociaal economische status [15]. Een lagere opleiding kan leiden tot een slechtere gezondheid door minder gunstige werk- en woonomstandigheden en een ongezondere leefstijl. Slechte arbeidsomstandigheden en een ongezond leefmilieu dragen elk 5-696 bij aan de ziektelast3 [5], Qua leefstijl levert rokende grootste bijdrage aan de totale ziektelast (1396), gevolgd door overgewicht (596), weinig beweging (496) en overmatig alcoholgebruik (396) [5]. Voor leefstijl zijn erookgrote verschiHen tussen lageren hoger opgeleide inwoners. Een slechte gezondheid belemmert maatschappelijke participatie en daarnaast is een slechte gezondheid een belangrijke barrière om aan het werk te komen. Bij laagopgeleide inwoners is dus nog veel gezondheidswinstte behalen.

Verschillen in gezondheid ookzichtbaar in KennemerlandOok in Kennemerland zijn grote gezondheidsverschillen zichtbaartussen mensen meteen hoge en een lage opleiding (figuur 2). Laag opgeleide 18-plussers ervaren bijna vier keer zo vaak een slechte gezondheid als hoogopgeleide 18-plussers. Daarnaast zijn lageropgeleiden bijna 2 keer zo vaak onder behandeling van een arts voor een chronische aandoening.

Wat betreft ziekten en aandoeningen, veroorzaken psychische stoornissen de grootste ziektelast, gevolgd door hart-en vaatziekten en kanker [5]. Binnen de groep van psychische stoornissen zorgen angststoornissen en stemmingsstoornissen (waaronderdepressie) voorde meeste ziektelast [ 5]. Ook op ditgebied zijn opleidingsverschillen zichtbaarin Kennemerland (figuur 2). Zowel een matig als een hoog risico op een angststoornis of depressie komt vaker voor bij lageropgeleiden dan bij hoger opgeleiden.

96 met slechte ervaren 96 met chronische 96 met matig risico 96 met hoog risicogezondheid aandoening(en) angststoornis/depressie angststoornis/depressie

34 34

■ Basisonderwijs B Mavo, lbo Havo, vwo, mbo Hbo, universiteit

Figuur 2. Prevalentie van slechte ervaren gezondheid, chronische a a ndoening(en) en risico op angststoornis/depressie bij volwassenen en ouderen in Kennemerland, naar opleidingsniveau (2012) [6]

Verschillen in leefstijl ookzichtbaarin KennemerlandVoor leefstijl zijn erookgrote verschillen tussen lageren hoger opgeleide inwoners. Lageropgeleiden roken vaker, hebben vaker overgewicht en bewegen minder dan hogeropgeleiden(figuur 3). Voor overmatig alcoholgebruik zijn geen opleidingsverschillen zichtbaar.

3 De ziektelastis de hoeveelheid gezondheidsverlies in een populatiedieveroorzaakt wordt door ziekten.

13

59 57

96 rakers 96 met overgewicht 96 met ernstig 96 dat onvoldoende 96 overmatigovergewicht beweegt alcoholgebruiken

26 25 267 10 9 8

B Basisonderwijs B Mavo, lbo Havo, vwo, mbo Hbo, universiteit

Figuur 3. Prevalentie van roken, (ernstig) overgewicht, onvoldoende bewegen en overmatig alcoholgebruik bij volwassenen en ouderen in Kennemerland, naaropleidingsniveau (2012) [6].

Ook bij de jeugd in Kennemerland zijn opleidingsverschillen zichtbaar in leefstijl (figuur 4). Vergeleken met havo/vwo, zijn er op het vmbo meer leerlingen die roken, alcohol drinken en binge drinken en minder leerlingen die wekelijks sporten. Bingedrinken is het drinken van minstens 5 glazen alcohol tijdens één gelegenheid.

96 rokers 96 dat niet wekelijks sport 96 alcoholgebruikers 96 bingedrinkers

Bvmbo B havo/vwo

Figuur4. Prevalentie van roken, niet wekelijks sporten, onvoldoende bewegen, alcoholgebruiken bingedrinken bij scholieren uitklas 2 en 4 van het voortgezet onderwijs in Kennemerland, naaropleidingsniveau (2015-16) [7].

Ambitie: gezondheidsverschillen in Kennemerland terugdringenKennemerland beoogt de gezondheidsverschillen tussen laag-en hoog opgeleide inwoners in haar regio terug te dringen, door de gezondheid en leefstijl van laag opgeleide inwoners te verbeteren. Specifiek betekent dit:1. Een verbetering van de gezondheid (ervaren gezondheid, chronische aandoeningen en

emotionele problemen) van laagopgeleide inwoners van Kennemerland.2. Een verbetering van de leefstijl (roken, overgewicht, bewegen/sporten, alcohol) van laag

opgeleide inwoners van Kennemerland.

14

B. Bewegen voor iedereenStimuleren van bewegen onder mensen met gezondheidsproblemen

Bewegen goed voor de gezondheidBewegen heefteen positief effect op de lichamelijke en geestelijke gezondheid en het sociaal welzijn. Enerzijds kan lichamelijke activiteit gezondheidsproblemen voorkomen. Het verkleint bijvoorbeeld de kans op overgewicht, diabetes, depressie, hart- en vaatziekten en kanker. Anderzijds kan lichamelijke activiteit het beloop van gezondheidsproblemen gunstig beïnvloeden [8]. Het vermindert bijvoorbeeld overgewicht en depressieve klachten. Op die manier draagt beweging ook bij aan zelfredzaamheid en maatschappelijke participatieen past daarmee goed bij de doelstellingen in het sociaal domein. Bij mensen met gezondheidsproblemen is dus nog veel winst te behalen door bewegingte stimuleren.

Regelmatig matig intensief bewegen is voldoendePositieve gezondheidseffecten zijn nietalleente bereiken doorzeerintensief te sporten, maarook door regelmatig matig intensief te bewegen, zoals fietsen of stevig wandelen. Dit is terug te zien in de NederlandseNormGezond Bewegen, dieaanbeveeltom minstens5dagen perweekgedurende minimaal 30 minuten matig intensief lichamelijk actief te zijn [9]. Om mensen meerte laten hardlopen, wandelen en fietsen is het belangrijk om de openbare ruimte gebruiksvriendelijk, aantrekkelijken veilig in te richten. Er liggen kansen omgezondheid te verbinden met ruimtelijk beleid inde omgevingsvisie. Deze laagdrempelige vorm van bewegen is relatief makkelijk in te bouwen in de dagelijkse routine en isook haalbaarvoormensen metgezondheidsproblemen. Sport en prestatie kan deze groep afschrikken.

Meeste inwoners van Kennemerland bewegen voldoendeIn Kennemerland beweegt het me rendeel van de inwoners voldoende. Zo beweegt 7696 van de kinderen gemiddeld minstens een uur per dag en is SA1}*; lid van een sportvereniging [10]. Daarnaast beweegt 5096 van de jongeren regel matig en sport 8096 weke lijks bij een vereniging of sportschool [7], Tot slot voldoet 6296 van de volwassenenen 7396 van de ouderen aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen [6]. Om maxi male gezondheidswinst te behalen, loont het daarom niet persé om extra te investeren in bewegingsstimuleringbij deze grote groep mensen die al voldoende beweegt.

Kennemerlandse ouderen met lichamelijke gezondheidsproblemen gebaat bij extra bewegingEengrote groepouderen in Kennemerland heeft lichamelijke gezondheidsproblemen. Vande ouderen heeft 5796 overgewicht en 1496 ernstig overgewicht, 7796 vande ouderen is voor één of meerchronische aandoeningen onderbehandelingvan een arts, waarvan 1496 voordiabetes. Chronische aandoeningen omvatten naast diabetes ook aandoeningen als kanker, hartfalen en beroerte, maarook migraine, hoge bloeddruken reuma [6].

15

83

« ť. ■ Nee

I Ja

Ja, ernstig

Overgewicht Chronische aandoeningen Diabetes

Figuur 5. Percentage ouderen dat aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) voldoet, uitgesplitst naar ouderen met en zonder overgewicht, chronische aandoeningen en diabetes (2012) [6]

Ouderen met lichamelijke problemen voldoen minder vaak aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) dan ouderen zonder deze gezondheidsproblemen (figuur 5). Bijvoorbeeld, 76"}*) van de ouderen zonder overgewicht voldoet aan de norm, terwijl 7196 van de ouderen met matig of ernstig overgewicht aan de norm voldoet en 6296 van de ouderen met ernstig overgewicht. In tegenstelling tot de ouderen, voldoen volwassenen met lichamelijke gezondheidsproblemen niet minder vaak aan de NNGB dan volwassenen zonder deze problemen [6]. Dit pleit ervoor om de bewegingsstimuleringvan mensen met lichamelijke gezondheidsproblemen specifiekte richten op 65-plussers. Senioren die blijven bewegen winnen gezonde levensjaren, hebben een betergeheugen en concentratievermogen en lopen minder risico op val incidenten. Val incidenten zijn de meest voorkomende privé-ongevallen bij ouderen met alle gevolgen van dien, zoals lichamelijk letsel en sociaal isolement.

Alle Kennemerlandse inwoners met psychische problemen gebaat bij extra bewegingEen deel van de Kennemerlandse bevolking loopt risico op psychische problematiek. IS1)*) van de kinderen en 996 van de jongeren loopt risico op emotionele problemen, waarbij 996 en 596 zelfs ernstig risico loopt [7,10]. Emotionele problemen omvatten onder meer angst- en stemmingsstoornissen, depressieve klachten en psychosomatische klachten. Bij de volwassenen en ouderen loopt respectievelijk 3996 en 3496 risico op een angststoornis of depressie, waarbij 596 en 396 ernstig risico loopt [6].

Zowel jongeren, volwassenen als ouderen die (ernstig) risico lopen op psychische problemen, bewegen minder vaak dan degenen die geen risico lopen. De verschillen zijn het grootst bij de ouderen: 7896 van de ouderen zonder risico op een angststoornisof depressie be weegt voldoende, tegenover 6596 van de ouderen meteen matig of ernstig risico en 4096 van de ouderen meteen ernstig risico. Bewegen heeft een gunstig effect op mensen met lichte depressieve klachten.

Ambitie: bewegen stimuleren bij mensen met gezondheidsproblemen, met name ouderenKennemerland zet in op een toename van bewegen bij mensen met lichamelijke en psychische problemen. Specifiek betekentdit:

* Een toename in het aantal ouderen met lichamelijke gezondheidsproblemen dat beweegt.* Een toename in het aantal inwoners met psychische klachten dat beweegt.

16

C. NIX 18Een rookvrije en alcoholvrije jeugd

Roken belangrijkste vermijdbare oorzaak van ziektelastIn Nederland zijn 4 miljoen rokers. Roken is de belangrijkste vermijdbare oorzaak van ziekte en sterfte [5]. Niet voor niets is roken al jarenlang een speerpunt in de landelijke nota volksgezondheid om de gezondheid te verbeteren, leder jaar sterven in Nederland meer dan 20.000 mensen vroegtijdig als ge volg van roken en meeroken [11], Gemiddeld sterven rokers lOjaar eerder en de helft sterft voor hun 65ste, één op de twee roke rs overlijd tuiteindelij kaan de gevolgen van roken. Roken vergroot de kans op longkanker, COPDen hart- en vaatziekten en diabetes. 9096 van alle Iongkankeren40procentvan álle kankersoorten wordtveroorzaaktdoorroken [11]. Roken heeft dus grote gevolgen voorde gezondheid en de kwaliteit van leven.

Alcohol diepgeworteld in onze cultuurAlcohol is een geaccepteerd genotmiddel in Nederland: 8op de 10 Nederlanders drinkt; het zit diep geworteld in onze cultuur. Echter, aan alcohol kun je lichamelijk en geestelijk verslaafd raken. Ook went je lichaam aan het drinken. Je hebt steeds meer nodig om hetzelfde gevoel te krijgen. Alcohol bij kinderen kan tijdens de groei ernstige hersenschade veroorzaken, wat invloed kan hebben op leerprestaties [12], Alcohol is slecht vooralle organen in het lichaam en kan bijdragen aan onder andere angst en depressie, kankeren leverziekten. A lcohol(misbruik) kan niet al leen gezondheidsklachten veroorzaken, maar is vaak ook een (mede) veroorzaker van verkeersongevallen, vernielingen, agressie, geweld en (seksueel)grensoverschrijdend gedrag[12].

Jong geleerd oud gedaanVerslavingsgevoeligheid van jongeren isgroterdan die van volwassenen. Iedere dag beginnen in Nederland ruim 100 jongeren met roken. De helft zal zijn of haar verdere leven blijven roken. De kans is aanzienlijk dat zij vroegtijdig ziek worden en eerder komen te overlijden. Voor jonge ren heeft alcohol negatieve gevolgen voor hun lichaam, brein en schoolprestaties. Hoe jonger ie mand begint met drinken, hoe groter de kans dat die persoon overmatig drinkt op latere leeftijd. Eén sigaret of één glas alcohol per dag is al schadelijk voor de gezondheid. Dat pleit ervoor dat we inzetten op geheel rook-en alcoholvrije jeugd. Hiermee sluiten we aan bij de lande lijke aandacht voor alcoholgebruik en roken onder jongeren. Zo is op 1 januari 2014 de Drank- en Horecawet en Tabakswet gewijzigd (geen verkoop en verbod op bezit onder de 18 jaar) en de NIX18 campagne (versterken van de sociale norm 'nietdrinken en rokentotje 18e') gestart. De Alliantie Nederland Rookvrij zet zich in voor een samenleving waarin niemand meer (over)lijdt aan de gevolgen van roken. Het doel van de alliantie is om kinderen die vanaf 2017 geboren worden volledig rookvrij te laten opgroeien. Dit houdt in opgroeien zonder sigaretten en rokende mensen om zich heen en zonder verleiding van glimmende pakjes en toegevoegde smaakjes aan sigaretten.

Roken en alcoholgebruik onder Kennemerlandse jongerenIn Kennemerland rookt 996 van de jongeren wekelijks [7], Van de vierdeklassers rookt 1596 en van de tweede klassers 396. Bijna één op de drie jongeren (2996) drinktweleensen één op de vijf jongeren (2096) doet aan bingedrinken. Deze twee gedragingen komen vijf keer vaker voor bij vierdeklassers dan bij tweedeklassers. Van de jongeren geeft 7296 aan dat erin huis niet gerookt wordt [13]. Zowel roken, alcoholgebruik als binged ringen is de afgelopen járen afgenomen onde r jongeren (figuur 6). Maar het aantal jongeren dat extreem veel drinkt is onverminderd hoog. Ook drinken Nederlandse jongeren bovengemiddeld vergeleken met jongeren in andere landen.

17

44

Roken Alcoholgebruik Bingedrinken

U 2009/10 2013/14 2015/16

Figuur 6. Percentage scholieren dat rookt, alcohol drinkt en aan bingedrinken doet, door de járen heen

[14,13,7]

Ambitie: roken en alcoholgebruikterugdringen bij jongerenKennemerland zet in op het voorkomen dat jongeren genotmiddelen gaan gebruiken. Preventie heeft een lange adem nodig, onderstaande doelen zijn geformuleerd op basis van meetbaarheid en haalbaarheid:

* Een daling van het aantal jongeren (18-) dat wekelijks rookt.« Een toename van het aantal jongeren dat ineen huis woont waar niet ge rookt wordt.» Een daling van het aantal jongeren dat alcohol drinkt en aan bingedrinken doet.

18

D. UIT DE DIPVerbeteren van de psychische gezondheid van jongeren en ouderen

Grootste ziektelast door psychische aandoeningenPsychische aandoeningen zijn verantwoordelijk voor hetgrootste deel van de ziektelast in Nederland. Depressie is een veelvoorkomende psychische aandoening en is de grootste oorzaak van verzuim [5]. Begin 2016 heeft het CBS berekend dat er in Nederland meer dan een miljoen mensen zijn die aan depressie lijden of hebben geleden. Depressie is een stemmingsstoornis en kenmerkt zich door een sombere stemmingen interesseverlies.

Depressie heeft grote gevolgen voor persoon en maatschappijEen depressie brengt hoge kosten met zich mee. Dit zijn de kosten van de gezondheidszorg en de kosten door verminderde arbeidsproductiviteit. Een depressie kan een verminderd sociaal, emotioneel en lichamelijk functioneren tot gevolg hebben. Bij jongeren kan een depressie effect hebben op de schoolprestaties en is er een hogere kans op het krijgen van een depressie op latere leeftijd. Voorvolwassenen heefteen depressie vooralgevolgen voor het arbeidsproces, zoals verminderd functioneren, ziekteverzuim, verlies van werk en arbeidsongeschiktheid. Mensen met een depressie participeren minder, raken sociaal geïsoleerd en kunnen geen zorg meer bieden aan hun naasten. Daarnaast heeftdepressieeen belangrijkeassociatiemetsuïcide [21].

Niet één oorzaak aan te wijzen voor depressieDepressie ontstaat door een combinatie van risicofactoren. Zowel biologische, psychische als sociale factoren kunnen hierbij een rol spelen. Zo kunnen negatieve ervaringen inde kindertijd, zoals pesten en scheiding van ouders een de pressie als ge volg hebben. Voorouderen zijn weinig sociale steun (eenzaamheid), verlies van partneren weinig controle over eigen leven voorbeelden van risicofactoren [22]. Een depressie bij jongeren kenmerkt zich door het feit dat ze vaak mat en prikkelbaarzijn. Bij dezejongeren zien we vaak schoolproblemen en moeilijkheden in contact met leeftijdgenoten. Dit kan zich uiten in pesten of er niet bij horen. Een depressie herkennen bij jongeren is moeilijk. Andere gedragsproblemen overschaduwen vaak signalen van depressie, die op het eerste gezicht niets met depressie te maken hebben.

Meeste winst te behalen met depressiepreventie bij risicogroepenUit onderzoek blijkt dat depressie kan verminderen met 20-3096 door de inzet van preventieve interventies [22], Dit is met name effectief bij inzet op risicogroepen. In januari 2016 heeft GGD Kennemerland een factsheet gemaakt waarin duiding is gegeven aan de zorgelijke signalen omtrent de psychische gezondheid van jongeren inde regio. Preventie van psychische problemen op jonge leeftijd voorkomt problemen op volwassen leeftijd. Een tweede groeiende groep, is de groep van eenzame ouderen. Zichtbaar is dat problemen rondom eenzaamheid en daarmee ook kwetsbaarheid toenemen. Eenzame ouderen hebben moeite met het opbouwen en onderhouden van betekenisvolle contacten en kunnen niet volwaardig meedoen. Juist voordeze groep betekent het voorkomen en terugdringen van de pressie een toename van de kwaliteit van leven.

Risico op emotionele problemen bij jeugd en ouderen in Kennemerland159é van de kinderen en90Zo van de jongeren loopt risico op emotionele problemen [figuur 7). 34^1 van de ouderen loopt risico op een angststoornis of depressie [6], Slechts een klein deel van de kinderen, jongeren en ouderen loopt ernstig risico op het ontwikkelen van deze problemen. De GGD brengt deze risico's in kaart met een screeningsinstrument. Dit instrument is bedoeld om in te schatten hoe groot de kans is dat iemand daadwerkelijk psych o-sociale problemen heeft. Wanneer iemand volgens het scree ningsinstrument een hoog risico heeftop problemen, is de kans groot dat diegene daadwerkelijk problemen heeften is het advies om verdere actie te ondernemen.

19

34

96 kinderen met risico op 96 scholieren met risico op 96 ouderen met risico opemotionele problemen emotionele problemen angststoornis of depressie

B Matig of ernstig risico 1 Ernstig risico

Figuur 7. Percentage kinderen, scholieren en ouderen in Kennemerland dat risico loopt op emotionele problemen of een angststoornis/depressie. [6,7,10]

Kinderen die structureel worden gepest, lopen meerrisico op emotionele problemenBB1^ van de St/m 11-jarigen in Kennemerland wordt gepest [10]. Dit ge beurt voornamelijkop school. Een eenmalige pestervaring is zelden traumatiserend. Vooral kinderen die herhaaldelijk en op verschillende manieren zijn gepest, hebben last van sociale en emotionele problemen. In Kennemerland wordt O1?*) van de 8 t/m 11-jarige n structureel gepest. 3996 van de structureel gepeste kinderen loopt risico op emotionele problemen. Ditishogerdan hetgemiddelde; gemiddeld loopt 1596 van de kinderen dit risico.

Eenzame ouderen lopen meer risico op een angststoornis of depressieBijna de helft van de ouderen (4596) in Kennemerland voelt zich eenzaam, waarvan 796 zich ernstig eenzaam voelt [6]. Deze ouderen hebben minder contact met andere mensen dan ze zouden willen en/of zijn niettevreden met het contact dat zij hebben met anderen. Eenzame ouderen lopeneerder risicoop een angststoornisof depressie dan niet-eenzame ouderen. Van de eenzame ouderen loopt 4996 risico op deze problemen, en van de ernstig eenzame ouderen zelfs 8196. Gemiddeld loopt 3496 van de ouderen in Kennemerland risico op een angststoornis of depressie [6].

Ambitie: jongeren en ouderen met risicoop emotionele problemen terugdringenKennemerland werkt aan het terugdringen van het aantal jongeren en ouderen meteen verhoogd risicoop een depressie. Specifiek betekent dit voor de Kennemerland:« Eenafnamevan hetpercentagejongerendatgepestwordt.» Eenafnamevan het percentage eenzameouderen.

20

4. Regionaal uitvoeringsagenda

De doelstellingen in deze regionale nota volksgezondheid zijn leidend voorde activiteiten die GGD en gemeenten de komendevierjaargaan uitvoeren. Om te komen tot effectieve preventieve maatregelen en concrete activiteiten investeren we in de samenhang van de activiteiten die nu reeds uitgevoerd worden doorde diverse partijen inde regio. Dit sluit aan bij de transformaties die binnen de gemeenten gaande zijn en de regierol diegemeenten hebben om de transformatie in de gewenste richtingte regisseren. Samenhang en integraliteit zijn randvoorwaarden om tot het gewenste resultaatte komen. Een van de kerntaken van GGD als kennis- en expertisecentrum is juist om die verbinding te zoeken en de bestaande inzet verder te versterken en aan te vullen.

De inzet op regionaal niveau is opgenomen ineen activiteitenoverzicht. Hierin wordende regionale ambities uitgewerkt in concrete en meetbare activiteiten, deze zijn onderverdeeld in:

1. Coördinerende of uitvoerende activiteiten gericht op inwoners2. Coördinerende of uitvoerende activiteiten gericht op uitvoeringsorganisaties3. Activiteiten gericht op het proces

De regionale uitvoeringsagenda bevat activiteiten dievanuitde inwonersbijdrage publieke gezondheid worden gefinancierd. Veel van de activiteiten zijn doorlopende activiteiten. De regionale activiteitenagenda wordt jaarlijks geëvalueerd en bijgesteld. Dit maakt het mogelij kom in te spelen op ontwikkelingen die van betekenis zijn op de nota zoals de geplande omgevingswet in 2019.

De regionale activiteitenagenda heeftgeen financiële consequenties. Het is aan de individuele gemeenten omaanvullendeactiviteiten lokaalte financieren.

In de volgende paragrafen is voor alle vier ambities (Mind the gap, Bewegen voor iedereen, NIX18,Uit de dip) een activiteitenoverzicht opgenomen. Daarnaast is er een overzicht van activiteiten opgenomen die bijdragen aan de luchtkwaliteiten een overzicht van activiteiten die bijdragen aan alle ambities. In bijlage 1 staan de gesubsidieerde activiteiten beschreven die ook bijdragen aan de regionale ambities.

21

A. A

CTI

VITE

ITEN

OVE

RZI

CH

T: M

IND

TH

E G

AP

Het

teru

gdrin

gen

van

soci

aale

cono

mis

che

gezo

ndhe

idsv

ersc

hille

nV.0

S115 «»

Ň -a5» a;1 EON «3B) JSC CL

cqj

oocİX QJ

0J QJ5 !2 ü c 2 a) ro 2 ^

■ISŜssa

!ai

ü

QJ” M(D v-

“O QJ

^ : 9030)QJ

ğ» s- ft)

Ero13

v o

. c «Jro ft) 4-« ? «J II

B? E -EOJ qj

TJC8 C Qj 03 QÛ > ■M Cat a) 5. E 15 .2g o jo oQJ 2x a3 -x x in' cc OJQJ 00I «tO 00 ni ifrqj s 00 ^ C cQJ 03 QJ > c cQJ QJ

-Q T3 X 3 QJ O

N CUJ > X

QJ“O

İ E2 gQJ "if O QJ2 1*gC 03 QJ VO 00 QJ2 -o > ro go oo -cN C OJ ļį

■g o c N «o ín ro V5 ?^ o

QJ>QJ

’■4-»cQJ> QJQj > Q. Mž tsQJ QJ

c "5— oc cQJ QJ

QJ:QJ’uc03C

M—fOE

ï .e EOJ 3

(U ™>QJ -O

•4-*

b sto -Q

ft) c C

cQJ > QJ v-

Z o.O Jr O o

Ŝg CC QJ QJ

qj QJB EQJ O> "a

qjoo

N 4-aj qj> coo Eo 3

cQJ QJ

QJ00Co

a.Hoo aj

?.E ÿ

P ~o aí n c >S 15 0I ft) i-qj qj ro

5* Q- c 0) C ft) "o 2 ^ J5Q| QJ Cį > QJ O. O -Jr? p. — QJ

į ft) aj if.•c Ï SfIS - 0 It Í NI vft) T3 Cļi» C a;

4)> yo -

oo

^■6

rr jf)5 T3

5 oOJ Ņo Si

(011o t: -cO X) V) -Siq. s 0 ^

|S !S ^03QJ m "3 ^fo a.go cQj 03

03

5- '0 o ^

ro ,E 4) c g a; ^ 0) cvo QJ11 C a.

aQj♦S

saO)SoitQ. QJ vj 00 03 qj

•S -aS İ E ^Isft) ~■o EÇ 0) g) -C ft) įļwi -~5 73■o ^

QJ■oC0)QJ

“Oo>QJ

XI QJ C "O

qj QJE S

ŵ.c

.9İ 1VO

ÜQ. 3

QJ QJ -O ^VO

ÌI1NI >QJ T3 00 03

4-» X3 ~

00ÇQJ00EoM—QJQJ

- sÖP Si

1sE5

roro5cQJ

.XQJO 4-*NI QJQJ E

“O “Oc 00

~ ? .2«) 2i QJİ E 00

cro O QJv 00 uQJ .E oo cNJ QJ s00 — cC QJ rolx ä .XV- Q. 00ï 3 c5 x T3F *ö cQJ —C 3 XC JZro u QJ

LO vo >

Q.Oo

T3QJO O’)00 3r- y)

coNIQJ00

3oIS)00c

3 ŬÛ ■g “O O 3E JQ

c5» - XĴ

ľE*QJX“Oco

cQJEQJCQ.OC

00 QJ

O

S»o•gs

coSO)

T3 (3)3 0)—ļ4.10)N

si

ŭ i

a.ocQJ>QJtoCQJ

QJ

QJ

CL QJ

00 O O QjNIVO ,s oQJ CO

IIOnj QJ QJ X00 r-i

S n—i vo Qj 03Q 2

QJQJi-oo>

(0

(O

ť cį 03

1 cC QJQJ QO QJ Qj

^ >

XQJCQJQJ

00C

QJ ^ T3ŕ»A

^ QJ1 g 8ř gQJ E

o o > ■O -o QJ .SP

QJ C JÜ c J2

00 vo“D TO2?vo ±:

ĩ ~03 — T3 3 00 ^ 3 S

.3d, 8

8" a) 0) x:> VO-a coo QJ 3 -Oqj :3*—1 +-IQJ -X

T3 qj

t Q.QJ vo O QJ> 00

■aocQJ003C

QJ vo (OC QJy. So ^ .5^ ~. ft)C 0)a; — oo c c Ŭ)ï -2ft) oÜ 5

O)c'5,vos

"OC3

6cI-ft)

0)ft)1 Ä^ u “O QJ.E

4İ -EQJ vo 0) ‘ 00 QJ

c 53 QJ

-X X2 3 i. QJ Qj X >E

QJ

QJCO

E o 00 c'cc

ÿi 03QJ

•B 03 UVJ 4-»S Xs ^

QJO

“D

O Ä "S u CQ ^

CroroVOQJ

"Dro

5O)Is

»11 “C to NI

— C QJ ni

p tsc

“DCo2?QJ4-*Xu03QJ4-»0300

3X ^QJ * .jQ ll] ~

QJE

cQJvoCQJE

QJ-X

QJ-ac.2crorocQJ>QJ0000C

"5QJ >JO cQj —Si 03Oi ro5 cg- .2C 00O ft)Vj cc

ÍNrN

cam

pagn

es/th

emaw

eken

ger

elat

eerd

aan

so

ciaa

l eco

nom

isch

e ge

zond

heid

sver

schi

llen

(zoa

ls b

ijvoo

rbee

ld d

e w

eek v

an d

e la

agge

lette

rdhe

id, s

topt

ober

).

B. A

CTI

VITE

ITEN

OVE

RZI

CH

T: B

EWEG

EN V

OO

R IE

DER

EEN

St

imul

eren

van

bew

egen

ond

er m

ense

n m

et g

ezon

dhei

dspr

oble

men

Ķ1

s5cI

I

I Ä

C -g«» 5

S -Sio ft» «/) -Q

dl"Ocrtj

+-1 ^ dl ĮflE ì

-ïO) ÇU OJ.S O. 5E tOCü OJ -Qţ 00 SJ

o .E E

ŬQC

— 00 OJ c

“O c*s S

ü “OV-o

ctotoc

JJ

w "roj? *MO ro5 “o0) coĵ ^ a S ŝ

SiľŜ&t

(U D ^ C -E ! c iQJ 3 o 3 -Moo i- -4 «Q co

"OQJO)E (yco;c ojQ) "OQJ 5E -2O) OJ Ofl T3

O)c

. |s

8? ij o■ü o c- c OJoj J2QJ "^C (Ua ai oJ2 "Ö NC ç ^0) 5 «u

.•Ľ N "O 3 ft) C

S3 10 O

00 cÍŠ -o

Ŝ. o21 QJ E?-S

tOOJ

t) 005- — 0) C- c CL 5\/ - IA ^ĴÍ į W į

ÍM3 ,E n■p c 0) 2C O -Q Ŭí o -û ľl "ON i- c f ŭ) dl fü .~ 00 ^ TO ^d

cOJ00OJ5OJ

42TOEOJ

OJ

o o > cţí İ3 O U)u Oto ^Q. 4-O 42

TO ^c s

ro O 55 ™ •ŭBi O) c-o m O Ş ab ft» 8 « ÖSį c ŭ C c 0S S s

8 Si fc

o'I

ļ-O -oh* <

OJ“O o»o Ş

iï COjO OJ LT 4--C M— OJ OJ"2 c C OJ

II^ TO O VO 'ĩz

cC OJ

CL OJOJ »-O Q- t- r-00 Eyr OJ i- ÖjO OJ į-5 03* NIc c

UI OJ O TJ t- Cįí

İ *Si O•? O

^ to

cOJ

"OC

OJ>cOJ■ĒTOQ- o»

-ad C2 *Q. 0) c Oţ TO E TO 5 OJ ftPTO JĴ' t- Oj 00OJ c2 3 c -5

o» 'Cto Ç OJ'4-* C C JU5 ft» ĉ .aO) 3~ "Q.5 'ţ

ai>o oį Q c Ü3 '5 ŵ(J3 di -O« ë*î

"O C O)ťfi?OJ OJ ^ OJ OJ to

,S2 — O) ĩ oj ä T3 “O C TO C O■M TO Q5 c E to OJ OOû 4-» p.

illOJ r ^ŌŰ .E -c

Sag.

■Oü OC 3 E TO ff ^> .E ct- 4-* OJOJ to Jg

"O OjO Qj TO C Q‘5b Ü

S S Å -c 5 ^c OJ J5“ -o O

J3ETOOJ

T3Q.OCOJ

TOTOE0)Öûc-2Q.c * y cOJ ojc

OJ

c

TO OJ" NI

C

cTOTOcOJĎÛc‘op‘cOJ

cOJ cTO OJc

c3

OJ>toQ.

C ^5 gO) O ,c ■c- 5» ^ ĉQ» ft» f Og Ľt- OJ5 Y 8" o

3to ^ OJ ^

OJ OJ “O >

OJoj 'z:E Giz, dl

o»,ftl —

C C ft» d)Ŝ v c ^ 1 E

4-tOJ

4Ct

tt/c

:0JU

OJ"D

O

QJ>OJu.Q.

EO

TOO.

COJ0000

OJT3

ifZM—OJ

OJ43

E0

cOJ

*4—0100

OJ

OJO ■M OJ OJ E >> OJ 4-» 3 0 0OJ 41 3 > Ü

OJc 4-»

42OJ

t5 OJ OJ T3c OJ

l/î 3 4-» 5f—

cTO

13 "o 4-*IS) ‘3 wOJ TO

0)tHOJ

u'íñ'C

OJ■0r~

TOk.«4—ī E

TO

toOJ

43

m a» ą» td) o

"O Cl ai ^l. a o sO d)> oC -C

a g | "2

V O S3 5

O)c

1 g

s8 a»

a* -S

•S O» -5 5S C4^ CL)

I S

to■o‘53JZ■ocoNIOJ00o.ocOJ

"O OJ OJ 00 O OJ 00 43c cOJ OJ OJ QO

« Y.ÿ ft»S3 -O

O S3 O C

ü -O ÿ O îļ ■O o > Q- ~ S d»

to -Q C to

^ OJ OJ

■m ^S2 “o oj cOJ o - M OJ OJO 00

>cOJ

OJoNIOJ

cOJ

to EC c00 TO

>T3 C‘■P OJ00 4—1 4-*OJ OJ0 NJt—> c

TOTO

"ŌĴ00oEOJOJ>oNI

c3 Q.to -00 O c İD'ā wO dl C T3

ro !ETO tO

SO)İ

l-S

; a .S

' -C to?ON

00TOOJ "O — OJ« ŜŜ

ÍS I4-* 500 OJ TO 432 c> 300 ^ įrO rz ri to

III'I

3OJ

T3 OJ C 00 O CM O OJ .ü,00 c

"D OJ Sf İA 3 t- OJ OJ —1 “D OJ 3 û O

COJťojv c3 OJE

^ -oOJ -ü 00 ^

I i"8b ï

OJ OJaļ -oQ. Cì ^ -S ť^ OJ

OJOJ .Ž003

E0 cOJ001

OJ-QOJ

“Oc

82 o > c OOJ c

OJT3 -o4-*41 Oİ 55 OJ OJ ■*-j 00ür ojO» '43 > tJ O TO

COJ

OJk.OJ>o00c

oc oOJ >

g a

IsO) tt«c M W üï cO OJ O s“

00 OJ OJ

OJ 43t:OJ

o+Jcou

Ol g?8 oO rsi 3 d) Q. cO :d» 0» 'ûû

■Q >■ C -C s d)

0» "uìî

II

cOJ

OJ OJ į- -O

Cc (TJOJ TOgîí

5 ‘ECL .tí O T3QĴ -Í2

"O TO C įj

lid *3:z? c 43 oj í- M c OJ OJ

“O > OJ “O -C TO

OJ > OOJ

00o

QJO

"O.52 ō.c >

(zor

g/pr

even

tiene

twer

ken

en p

latfo

rms)

.

ai EV-» ĩ—

4: oíQ įi ö c8 u

Ŝ-EO QDÄ. 4-* 4* fO0 T3

“Ŝ C * S 5 01'6 I1 *ŭ. i/)

(Ooo

Oí caí roE ļo

>co

E 25

Oí CUocCU "āí q

■o3O

T33O

T3COí

4-a*0í

cOíOí

■ocro

im.Oí

TJ

5 -C4—1szu

4-*Oí5

‘uO4-a3

caí

■oEOí00

oí"Oc

COps|X

5

oV.

MOío4-1

rouOí

<COí

o5

E s

cro>c

roroOíOí

Z

Oí

3)C|

4-*ro

-Oc

oXCCU

ro5

cwro

cOl

Oí

.2Ec

Oí5

İ Oík.2 c

0)"3

O-Co

oQ.E

3E

Oío-o

roEcu

s

E3E

roÛ

co-oOí

CJ ,o 4-» CU o 4-* Oí oro u C/) 4-* 4-1 Uì C/) ■o >

2 C 00 Oí C -Xa 2Oí eŵ ÜOí o

-O -C

« 8E roC Q. 0) O

“č c O) oí

IIOí “O

o mŞ a .2.t: o ts 3 2 80 u C01 Jļt 00 -o g. Sr c “ oSí g ätl «s c c ‘S ‘c ï ,s sİİŽuns

JX.ì S.

1-5 iV) ™ 0) .01

"Ū roO8 2 s» ~

5 Sc *-0) CU V) co11

<

-ïo-C0«/i ą» û. Ŵ

2 I^ o ai p

■o į1

I|01 2oo 'ĩ

eaiaiCO

*üro(U

"Oc3-X30)

51ŭ EO ai o -c5-"5 T3 ai ai

2 0)

o» O) -o .ûm O 3 otxoC J3

2 5

CUEc

Oí~o

CU>o

ć(V ^ ŭ)

CU 0)

c 73 .5 "oì E|1

00 qû

3 ä—i 4-»I- c CU Ŭ)

“O >:z? cuU L.CÛ O.

CS ro; co E co c ř-« J 5CD *5 -XāS ĩ "3 Q. Q-3 «g.02o. O n w Qi aiai "s — —i O re c c C > Q Oo pi oo o 0) ai 2 oe cc

2 ■o3 Ş S -sí... ŭj

Èf

U -íÑ 2Ē o

"S O 0 z cuj QJ I- .4»its -ie— o I- o O i.< c

. Qj U Uj

cait-ai

«5 gS .2. ť -a

c 2 cBl OE > C5-^22 ÿ ai E -c -otï cS 3c ^r

I O co0 roiiQí —*01 ŗ i ff c

E ^ a o üį k. ļĹ. fO

į■8 c01 ï ĩCU (U co

00 *“ Co

c« r-oí caj

T3c

Etw“Oc

3 c, ai

c aiZ “co ^3■S' c5 -I 8ř ï

> CL

•m 0)i-ŝS 31 QX) aj co QÛ C

uro4-»couc

3o aj 0) c -C “O 0) c

Kd cũ O

c— CUÍ8 oí2 CUQ. pC -5 sQJ Q. I- CO8 0J 00ĉ 1 .a «C |Oj -~ — 4-»1 İ

■M C■d oo oo 53 Oa o a;■wcoEi—oH-c

(UoClaí-oc8

*3

coNOí00l/ìcaí

"O

Oío

Oí N■a a3ü T3 CU C4-» O CO co

ís 2 ro ^Ü ^ ^ c ^ SÇi ŭ)2 oo

líroc ro ro -o

> c co ro ÎToí oo

13 ‘ŵ3 22 0o oO goc oCU ľsj4-a CO CO “O

13* ‘Õ3 c .c aí “o oo c ro oį řsl^ oj Oí ooro üû Q. 3o .a.

ca01

C op c ai E ai00 O v..— —i aiOJ C T3+J ai c 5 e s1 0) c ŭí "O ro> 3 ^o oc tí Ŭí Qí__00 tjj•c 5 -oro "+J^ SrH CEOÛ — L- O — O v-

NJ Qjro w StH ^ 4U:ir cu cu .Q -C— pC ţ ai oco rsi

>c*N

•■p cc CU

c 0)-s ^2 Ûcu5 nsO “D C

oIM COí Oí 00

T3 O 003 ^

5 ícCU Q. Q. O

COJ0)

J*.oo4-Jro>0)

-Q

0)

ob

w co00 cuOí

Al vu.oo ^ -ro O ci- o E> L O

Oí cE 2Oí OíE 5 cu 2S Eir 4-».2. “ lo ŭóCO 4—*2 o»

o» -ŝ I.S 8 re u -o ro Oí ooIfl ÛJ r*5 -c c■o -o OSc*-' g o ai E Ņ -e Ä ai i- c oo ai ai — >e 2 oS 2 oo 2 oo ai5 «J '5

c "O Ui — ro

■oaiaiU.

-QQ.OíŝŰí-aCO

EocoOíC00roo.EroCJü

rví

D. A

CTI

VITE

ITEN

OVE

RZI

CH

T: U

IT DE

DIP

Verb

eter

en v

an d

e ps

ychi

sche

gez

ondh

eid

van

jong

eren

en

oude

ren

CCUk.0)3E

c—Oxí u

I 00cCU

V» cÕJ njC -SO) CO O)Q CUS Eo (DVj O

c0100Oí

cCU00CU4-*

010 501

(U "O JJo c

“O OJ O) c

CUCUtoE

ErofO N

w c OJ QJ X CU

’Q‘3V)

sNcŝ

1501 I45031

to"O

2O)co

3LOOi—o»NC

ŬJ

ÖO ™•E g ^ >rsi .~- k. qûCU -~

- T3

01Ok.XCU

11O CO

c oO Oa 5 « cO q;

Qû (Dt

I ŝîs |(U c

ok.(Ufsi

ï ao|

« Ix x . ra c >(U - CU

cut 00 cū įįQ- IE c o o» i ^ ?

CUO "Oi; 'yCĻĵ '3X co

CCUXCU0 C6b Ä-č S01 5 tfl

"O -ac .e5 oi c wS 200 mC -m— co— OJ«J Soi/i oi

"03 -oO Q.

"O O

O

1-5V|

'IŜ3)1,vill

CU cX CU o»4-* "D 00CU OJ c

“DX

Ť3 ‘oo0

O C 3 X^ to CUr~ tora “ö “Ox c '5 !u

'3co

5ra cu ra ,û

4-*«4—CUO

2 "ō5 2 ŝ00 cCU (u4-4 w

"raXpvCU

■o

4-4crara4-»

C "ö c to‘k. *0í ra XCU X > E> 00 O -5

cCU 0

4-4C OJ CU raCU > co rau JE ■0 COco ns c c2 ‘u o, JO cuT3 O Ţ3 cura «o c ™

!c3coO

toE

cc

cu ra0 E

CUc

CUT3

x o; s c cU XL JU CU ra

LO ^ N X

ra cv c. -3T- fll ^

CUXcO)00c

cCU

n ^Q M ŝC3 Sü “lm oj O)— -M * —c CU - ~y Cû õ

o ^ O c > cu c ō

cCU

■ok.(UCU

coCO34-*“Oc

(T5 CU —í Et(U ro 005 ooco - owtö nç c ^

CO 4-1 -XV) m m (U

Eő ë.EŜ 8

5c(UESo ^

■o

Qcu tn ŬO m 0) ^ X CU 4—1 O “Oįr to

ts o.Sį mo rĵw rH X c-4—* OS 5.E P3 0) ü u« EO 5 1- c o. x (U cu

“O 00c — co cuCO tox "O.y crsj CU

Cco

to 0) X X

ç c oo Ş E E Ō « 5 gín E

o . ro It o ™ ť -—- -Qu ® -g

01(Uco 'ų>

"Oco c (U cu

P X

ts -0) co

:0O

Xccoco

ş g2 ea s.8- ec 0101 "O0 g4-* uc C01 01E |íñ ^E 3ro uĩOJ -34-* 2^ c

Oŝ 00Z. V)Al

c

N cu

c *- co O» > -c

(O“O‘u‘3 0)co CU

0)T3cco>00c

!ecoccococCUtíco4-*c

8 ECO J-

4-*ts S2ai ‘U ^ >

T3 c 4-* OJ01 -*-1C VC Jć

-ïŞ 1Ō “Oc iû cs e (O

|İ «j WU 5,-c* f\ .3' 4—»P -M 00

Q. ŗ Cî E ÿI-* s«

5-gi/i

S 5î 01-o

o ï cn 01O “O 4-'

, .į C C W O 111-C m es s, O

8! -o E|Ä Şt3E1 O n, (O ue* Vi*’ 4-i[.l 'í’ o ìtIr) û u û

sL oV|

(O g oXI 0

CL C O ^s sE gCU1- cl (U Q. ^ CU ť

-5 S1c .Eÿ» cu co 00 Q. CO

líC Q-S EE - 3 ^ z: n

tt g.E 3

CU

-o E

Ĵć c CU 0ì 4-1CO

“O

CU TJS c«U 4-a 3O. co co CCJ oX U

a so -cCJ co CO cCř cuQ 2.00CU 4—*01 ^x o;

- cO 4,0 O CU |

S" 'cû "äcu ąj o.

cocooo

«*-O*í

CUcuXcCUE«u

co

ľ® . !Q.ü2 ‘3op J2 2 0 8 ŝ

2 s c (O0) x 00^ n‘ c 300 0)2Q.

cCUcc

Ŝî"O0030)

(UCUQ.co0)XCCUcCUccCU

i- CU O “Oå!• — toN ^

o

ocCU

"Oc CU to X

^ .ŭ)-o ts

cc to ~ O) X co

CU

o»5"Ococo

T3

ctoto

0J>“O003to

co 3

o Ä o o» "D .5 tt fci' oŽ cï>

c ■Mo3 cuCO Xt: c co —

■a "ow»ō S 2

“O‘u'3co

CU

c co > cCU Ų ^

CO

< 00

CU

cCU001 “3 aj

ccoco00M

to■5V|to'S12 raį -o

C3 cu O > ^ CU ţ) 00P Cc co ç ra CU co5 cu to “ö

S -y{Q C

coįz cu ra *—^ *K

-S.--SŚ•— co M 00 .5 .E c įCU (Uif -C «U įį4-4 VIV» flJs -s> cu(U cu

cCU*aExc

XEoo

NcCU - *D X — co CJ (u X ûûu irCO C(U CU00 cu

cu cu XI 00 cCUcCU

CU

ÇU c ^T3

- CU X o co > CU Xx o

LDrsj

wor

dt d

e je

ugda

rts b

etro

kken

. C

ampa

gne z

ero

su ic

ide

Publ

ieks

cam

pagn

e ze

ro s

uïci

de om

het

be

wus

tzijn

van

dep

ress

ie te

ver

grot

en.

Coö

rdin

eren

de o

f uitv

oere

nde

activ

iteite

n C

oörd

iner

ende

of u

itvoe

rend

e ac

tivite

iten

Act

ivite

iten

geric

ht o

p he

t pro

ces

geric

ht o

p in

won

ers

geric

ht o

p ui

tvoe

rings

orga

nisa

ties

QJ QJ

00 QJQû qj

00 QJ QJ Qû

Qû r*,Qû qj

QJ qj

CQJQJv-QJ>OtQJQJtn

I Oi "S ļ c ro I qj

® iEi O ^

pí -ğ

I v» -- 15 V

cQJQÛcQJ JļJop rcEo .2QJQJ QJ>QJ O -O "O

QJCro _> ^

ļí OJ c

į o o .E Q.tĴ ai oop c 34-* QJ•Mcu ro “ (O c o. cu) c

00COľ5*QJ

c 0 5 Mg QJ ŭ W) o» *Ŝŕ .ïQJ'C8 â clQj4* COÇ COQJ qû n ro5 2

Oo

- QS c cŞ į tu> c Oűai t ai '5b ï ^Ō7 ĉ ?

ai5aiQJ .Q

t ^ co E S.2 ™ Sřō c ü ro ai i- -9 qû ai

ai įĽ c t

“TT-Q 1Z T3jc !5 ŭj ai ai— r- QJo

IX)rsi

QJ C O5

, QJ5 -00 ÿ1 8

lí ^ļ*5 rtï

3 QJ

C 3Qİ "Ŝ•2 E•o ÌÈO e g aj 5 -c e uO .ÍÛ

"O Ŝ a| CÛ a

cocoQûCQJ

aj Jz T3 C OMQJQÛCaj4—*'qj

co5

oJ3QJ

“Ok.QJ>O

cQJO4-»oco

QJ

E^QJ

COOQJ>O;oQJ

to3t-QJQÛCOQ.Oc

Coö

rdin

eren

de o

f uitv

oere

nde

activ

iteite

n ge

richt

op

Activ

iteite

n ge

richt

op

hetp

roce

sui

tvoe

rings

orga

nisa

ties

0JCCU

C SJ -d

01 (U ai

C c Uro co

t/l QJ dJ 5 43 X g ro T3

-—3 cO .tť oS UI Ni- o) O) ^ Oû

■O 01 Jŕ

C 2O c

- IM 01Įį O D8QJ 00

“O QJC T32 .ECO 4^.

x c uQJ NI00 c ro —

QJooL.Oo>

•4-»3O.C

[ > ««ïï

S m » P

|soE;8

'5

coÖ

10

ro siä Qo .2O Qfl

U fic (U ro -oc -~a c« sO QJ^ “O.t; 3 3 O

QJO>QJ00

"D

O5

00tHorsi

roro“O4-*T5•S v.

-0 Sc .tO) CCO OS g

ŝ c

.E 5

QJ

O4-»‘c0 EQJ

*DCix:flj *-

73 -p C y ro p

01 0) Q. į i- O (U ,IO5 ĉ4-» c c 5O Sc

-OCO53QJ'cro

co"ro

EQJx

3oO

M—QJ

“O QJï .2> "Oo ai.2 E c — c ro QJ u

Oc VïQJ i/TOj JO

uilí ic 13 ï“ c «u0 ^

N C01 o“•5o. c Q. O ro 0.

B 4-4QJ c

c E QJ00c. c cQJ QJ"O roroc QJk- č

00 4-4 QJo QJ c"c 4-4 QJc ts 00QJ ro cXl— 4-4

c *cQJ o QJ5 CJ EL-OJ c c

"O 3 coc QJ jc ro-X

ro .E E4-4*3

>E

C «qj į:00 coC o "O

ro8 «řsl

ai .Ec Q

-E (j

«ŕ OJS ĩ

Q. -±P * 2

0) —

ì S s aSIÖ ?O QJřsl rz— Ŗ

* z«M ^

C

M ÿAcop 8

Ť3 03

X IC00 ^Ssc- XŜ É

03 C S2 034—iQJ X C QJ0 O1 -ŝ.3 X QJ C

“O QJ

QJ“OCQJEo.xQJ

■o

Oo>

5 c"o QJö c

Ŝ1 ä «8 3'5 o "5 ‘*- ■a -2o; ļįįt ro O *įc o O c 'S. 01

Sfiĉ

!-sfti QJ«4 008 c CL roO c

QJ“O-XOOcQJ4-4ro4-»3coQJu.QJ

"Oc-2XQJ00QJ

"Ocro>

5c

1;8

5

QJ-Q

CQJ00c

"ŌĴ*DM—roQJ

cQJQJEQJ00QJu.QJ

"Ocro4—1 tĮ OJ JįEO

Sc áS

e0)

ro *oţ?

O OJ . ■w ÛJD -Qī - |O ro O 5 T3 Ö» . C C

03 1500 -gro 03e à3 Ç

03S o

03 "g 00 Q)

0)

c

QJEŝ į

0100 cn Q. QJO -O

qj eŝl

cn O

ìii?v S

ro *«5į- 4*o ij0 5-> o

c^ ta

ü E -D2 o ţi c ^ cO 03 200 -M -g03 C ü^ 03 0301 -SÉ .o

■O ro ^

1^1 i ro 03 U 03 C įrt -o 03 03 E 03> 8,-a

E c Cro ro ro> -Cĩ | ö3

n fc s

grl

s03 E — 03 o ïojū r- E t —ro ñ öû

JS 1 2 íŞ «

a 25 Q- O*U O) +-103 00C 01 o

ro 2 Jŕ e c qj n Qj !- .2 T3 įľí 00 QJ ïOJ ^ XJi- c 4-*«ļ S g

Q oi E

01

oo>

4-4(/)E0

cQJQJİ5

1

4-»QJCCQJQJQJ5CQJ

IE

'1 SQJ 00.P ^

CQJCQJ4-»QJOE4-4coQJ4-4L—roro

QJ

Eo

l-Q 00ĮŞ .2

QJ -tiŜ -g

į/Į'cc ro QJ C

OE 'ooO QJ2 QJ O "O c

.Q 4-4E řõro ro c ^ qj o;(/) 4-4

(U8 Ee 03 ro ^ CL PCO ļ“ 00 ^ C Q-

4)roco

o o > cQJ

oo ĩrdj :QJ s. dj03 įY «U

ş 1dj

*«14 y-

Qj dj •8 ^

[ C ro O įrį? 8

o > ro QJ co

cQJ

O QJ

O c c odj u -üO *- c QJ0 5

Qi c03 03į- 03

■Sí C ļ; ro1 ^

Qj QJ ^ l- C QJ O co

ác c

S s?Š O

cororocQJ00QJ

EocQJCOJQJ

"OQJ

o QJ 03 ^

İ |C -*-1 c QJ

^5QĴ

CON

QJ“Oc

cQJ

QJQ. co™ İ> ov co•5 -2

oo ü

-C ui- cO O O «J

"O çS T3

Si *Ō3

Qį E

"DCONIQJ00QJ>QJ

Q

12 vi2

«S.

QĴO.

12

^ 3■8 ţs

ro O!2 03c "O ro c 00 5

o S00 7Ïop S

co *—O *

roro 00 ^ QJQJ .ir!4-4 .Qc Ec ro

o. c

fü. ^ŵ >

Ŝ 2 e•5 o

s ëû. D

■Pi -Q 03 C

ş S- p

Ö 3 2

t:roo.

Oo

T3CQJ

T3k.O5

~aS—QJO>QJ00

QJ'~o

CQJ4-4QJ

tîroc

QJQJ QJ

D ro dj

dj QJ -O "ö4-4 C

o c5 c> ro qj > Ŝ '-n^ 4-4

4-4 ro ro ro

cQJEoc

X X Q cQJE c s 00

o OJ 4— 33*ro C— -c XE QJ u 4-4OJX

3E

Ŝ Xuu 'njCO *4-4CO o c

— c c — •Z c dj QJ

2 g-QJ —

ĴĖ «U QJ ro ~ -o ^ QJ c 00 Qj dJ .tťQ ü

cô ^g *tj c ro qj djX -Q 4—*to +İ3 ?2 S

•2 ™ T3 x:Q- cO 03.2 ĩ

00 o2 E

o~ p ro e

ooo „03 -- -

oo 03 .E p: oo

U o-2 0 o73 c c

ro 03 03> 03 ^ĵEx: 5p 5U O ŗ

45 C ro^3 -M -Q QJ ro į: QÛ 5 c QJ

XJro

c QJ

•5-2 5i g dro Ş QJ

03 Ero

“OcQJc ro qj

C X XJ QJ U C

T3 m S dj — rox ro c cįg o w .ti > zdJ ^ o..t; ro ^ > Q. QJ

r M4-» C 4-4u ro - ~ro ro z

Ō O

Ec QJS- -3—»ro

P ^

ro v “O qj :r^ c giž ^ İ

Ä 2 c8 ŕQJ

X QJQJ >c Q.

dJc -oQJ c

QJ

Xoro 03 43Q. 00 —C ÿ X

ro ro 12c 5 03ro E sĩ 03 cc T3 Wro ro

OacQQ

. Cco Q

"ro ^ ■O ç c QjQJ ç00 cro oco -Z 00 Q..E c

ai Žĩ Ä

E 5

a ai pc 00 03

l S ŝ^ x oo ü C 00 5 QJ çc E EQJ ro

coQJ

QJ

3>C

QJ5

roŝ ! -ē

c ^ ro c x ro

Ē 500

rz T. 00— cro QJ c s- dJ *—O 5 tso í O^ X co vo

orlic

htin

g en

edu

catie

, fys

ieke

en

soci

ale

omge

ving

, reg

elge

ving

en

over

zich

t in

de v

ersc

hille

nde

netw

erke

n va

n zo

rgpa

rtije

n en

het

soc

iaal

hand

havi

ng, s

igna

lerin

g, a

dvie

s en

ond

erst

euni

ng.

dom

ein,

aan

de

ande

re k

ant b

etek

ent d

at o

ok in

zich

t in

de v

ersc

hille

nde

sam

enw

erki

ngsv

erba

nden

die

erz

ijn in

de re

gio.

í«3.coì

'1501co

.re"C0 3

1

o25co

QJONJk-QJ“Oco0)4-'füJ3ra>

QJJ*.

0J^ -sš re - * ra -c-03 (UX -Ok- )rra 2 ra 5 -Q Ş k- c. CU o; CU (UŜ E

o3 T3^ ore -5c 1

S Jź -ë | ľ« &S í S Ŝ r ţ | Ŭ g ř5 re5 i- ^ řū ÛÛC (Ľ ? ^ C(U C ť L zc t cũ ^ îr,C Jr j? Ai qjns 2 ï í (üco Q- -C ^ —

'■ŝo.coofi

I’S4) Q1O) u!

O)c

ui1c

ľë

hoő

ra~ O c coÜ 2(U >•4-* ----4» dl -TT

.Q 4-1 Olí U O•- 01 .ET3 į u T3 w

ree"Q. 3 73 C .C J2 f0 j- ÍOra .3 o0) q. mS g Ŵu a c‘C ûû ^S) ÿ oįgs i

c a*ŝ

01 " (UCO ^ —

Q.k-QJ

CO».X

QJTJCOMQJ00e^QJ

5 íU co 00 -oe cqj ra c -KQJ k- O -Mu U co ra

qj"OraeQJ-ûeCUTJi—O3

ee J2Qj Q. «iC 4-*s ^ļí

ilrjį reŜ ^

Ä re Oi re - O ŵII

!I

İ5 ŗ-O :0

CO« o1 c SQJ Qj 00 g

cra 0) > 00 c İS

c ra .e cOJEraco o;e

W) 5 .E cu

Ş? E

e 0) O) co

3■Mrao» ŭ

qjQJ

-d -o 3 o co u

ra 4-' qj ra

-O Etg

e ro2 qjra ^ C -ac re re > Q-

4-* QJre e -ec 5 a

Ēo e

„ -Q 8 8? Soüre « re re■n ra .—e -o y— ra O CU 4-» co

e eÍS 5

3-Û ‘

e(Uk.«u

■o (Ue řsl

15 0)ge11 CU C

•— q; m —-O ue. ^ bO i- q. (U21

cu O 4-»

•e ií > “ j* ra O ra O X

QJ"OCeCU

e 12

■ō e S’

E QJ 00 ÿ -o C!|!

o 2 ui ìr e ai re re > op .t; e •t; re ~ 3 ~ re e > x:e 't3 .E

İ S gre Ä i

•— Q O T3 . C'ui .2 "1-Q 00 2P3 OJ Q-U1 e o

eOJ■M'S4-4'5

uraV

■o(U(U

ISISí310«ubOera>

u"Sv-ra>O

rauo

JS

m

í i

iire e o ~ŝ a~ O 3 4-4

C0)o-Cu

I co

CU

o Ŝf5 o

Q) U•o ^S 0

I P CD

SS ^ vo >

I e I 4»is

i-E uI ^ co?Ere o

\r. 8I Q. U I ra v« 75

I cu ra Lc *ū ~ o

13 coI C CS 5

e(Uk-(U(UE

E

oll

«Ioo S wCU (U ąj

-Û 4-» p

re g E ^ ^ re

o ~ 5 ^ re ui m re ■ü T3 X S C »

4-4 2 E52 SJ " re oo į; 4-» — ra -e 5* rau cu xra qj

8 I

IIs qjo,

QJTD

eQJ

co 00 e

‘e30)4—* *co er

| JS uO coQJ

^ “ö"C 0 e N E QJ

J2 ŭo

sO)

X coQJ ‘co

c 2 flj -O“O'qj-CT3eO

Ou.Oo>

g u

ãQJ 00

QJ >E LH ť 9-

QJ

CQJ00kir e3 — e ~

QJ2 u ra co^ tHM

OO

"g QJ.y oo S “ö ä 00O) 3

ÿ —'

O o

N ^ kíeOJE 5QĴ İoO- C X O QJ O

QJ— >00 oV QJ >

- O e QJ ^ QJ QJ Q-

E ^k. ra

- " C00 E reO E og I -ŝ- re re e ra “

OJEQJ

33

2?M

OİtîNC

eQJC

e OJ QJ coQĴ ra ra ^Sí Ş

^ oo e e -ï o

O QJ

OCDc ra ? (u v ^ r 3 I O cû á ^ .2,

u cCO ~ľ k- OJ

ui reT3 -

52reeo3e

re■vrë

« ? î ï

e SE QJ O M N 'w QJ QJ 00 "O

e

- Sw QĴ«M

O QJ00 -P2 QĴ

J2 S

QJTJC

A 5

QJ QJ5 ®^ Ne k- o QJS >QJ Q.oo o

" ċ-g re.İ2 E x: qj

co O3 o.

QJrs

-5cot: e ra QJ

T3 e oo QJ-5 core gQJ i

-o O4-» >.2P So “O e o o eop e".3 OJ “O ^ •— QJ CU 001.0

voor

een

soc

iaal

med

isch

on

derz

oek

en a

dvie

s.B

eweg

en v

oor i

eder

een

door

- Gezo

ndes

choo

l - Eval

uatie

onde

rzoe

kbe

weg

en te

stim

uler

en o

nder

Sc

hole

n be

gele

iden

om

een

H

oofd

dorp

in B

eweg

ing

men

senm

et

gezo

ndes

choo

ltew

orde

nvoo

rhet

Ev

alue

ren

vane

en n

ieuw

,

CJ'i—CU

o■a C

CU yjy)

C—roroi—03

CU) "O4- c ro o ò c ,coco o 03 4-» —* c 4— E-4-Jro■o

oXc

T3C03c

c03UCU)

Jeais

o03

03J*.03.2c

.2C-roro.SP"ŌĴ

"OOC

coCUco

O5CUO

oNc

ai■oc

"Oc03>

CU+Jo

c0300

X4-»JZQ.

ECU

03roŬűCU

co3Q.

Xcro4-»03

"Oc

o,0J«3O

cCU4-0)

o"OcX03-a

u503

*DŬÛroCU5CU

LíSIT)CL

CO4—CU

03co "5

303>

roQ.c03

c0303

00c.03>ro JÛ O 5 Uj LU 03 > O

03-X.

ro 03

O) 5O T3 Q 01B ^ O "O g O

Í5 g55 -2

-O vt3 stO -O

jooc0

1ŵOì303

ąj~o\n.Q3coC03O)W CUO 4-* m

ŬÛ'~ok.03jj f0

ï >JE .2Vo WO ro O -0 > ai!S S

C X 03 C 03 O

onro c c a, o oco "O «rt r- 03 c ^ 032 cuũo. .Ex cŬÛ S13 5aj -ï

oo>

c03 Xaj 2

.Q00c

"Ō3"Oc

c ra03 -f“> tuoC E .Ea» -oCL CU *- Q. "O 03 O C -C •m •- u co ^ co

CCU

0)> roo Q.c03u.

croro03 .2co roì: ^

g x 00O ro 03

-Q 4-*T- c c

CU I-.ŝ g ro

ro03 73 .o:ŝ. :Ö 03S o S U

035

E-EJ—roroXc

o.oc

JUCUXX

OCCUCU)

c to ro to■71 ^5 c cfij 03 CU- o. E

CUdj oCÛ

■cg cog V) -o03 >03 “ö

03“ C

0) cCU

O Q. c oOcŌ — Ä -O

ai

Ero rofslc ŭjo» aį\s

l'l „a. U ro

03Q.cro

cu"O

ŵ o- CU

E -oCU C «7- ro03ro

cCUŭũCU5CU

-Qro o»ECU

NI0)0003

Xc 03 xis— 3CUCU co C CU)E .ECU c15

tCU

3

F .~2 +Jp co E CU2*1« ŝ

J*.C 3

03 ^4-» X

CU03

•CCU

-2 m O 5CU ro “o03

0)^ CU

E c .2a, ra ooCJ

u 2 .~o -Q "or ÿ CJįļŝ ^

>*3

CU

CUo.o

CU00 cu)

CU c-C çu

3E

03 C 03 c 4.J.a -2 03 03 LO034~» 03 E T3

cî/) E

03

oc

O5

0303

03 c 03 03 T35 c X 4-* X

o o

■5-oC ONCUyj ^

.2cuCU)CU

JDc

JUo

C CU 03 :P>cCUc3

CU"O

ľš' o p' a; Ïïc T3 ŪO■ï Ş .aí3 EI # J!

-S “c go EM m CU ^00 4-»

O JZo

cu4-j ro co —* c- o» cu —*

~a 'i-iiŜ 2

g» V Ä

I E

E o o o

Mc

oo

■5W)

OO>

Oaj oBuO ai '

s«~o ľ2

E5 .SP x o» — ro

dí ra > “*" oj

> X

co

C ro a» *G "O

cu~o

ľš' O— fsj

CU (Ų X ŭÛŜ .Sí

lí xi— 3CU Co CU co ^ ŬÛ

CU ’c3

E 034-*I/)

'S.ac 03

"OOco

cE 03

4—1 CO03 Q c 03 c TO 03 03

U. 03 o 0 o o E t- 03roroX

■oco

JZuco

N03

VD-Cu

LO

NI0300

03sz4-»

035

roroX

"Oco

Oo

03E

-2.oo

aco

"O

“OcoN0300

03U)

II’ II

3 c:O -Q 2íO 01 ŗ■O M ŜM O b3 .c g»

x 8 c

Z rö .2,

ai4^ÛJO

03

-o

c03

ro 03**croro

4-»03E cc 03

03 03 03-C k. Q.c 03 oro>

c03

X3Oc

Ou

00 03 X

c c "O

‘SZ"C

2 00o

00 ai o3 00 -C

c034-t o g

tS -pä saj S m ®

.ï 3T3 O C «2 I ft SOû co «

.2 Ŝ*ĩñ c(O “ dj 0)C "O Q. h"« o■o 5

REFERENTIES

[1] ipositivehealth.com[2] Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Kamerbrief landelijke nota gezondheidsbeleid 2016-2019[3] Raad voor Volksgezondheid en Zorg (2010). Zorg voor je gezondheid! Gedrag en gezondheid: de nieuwe ordening.[4] GGD/GHOR Nederland (2015). Komen tot een eerste versie basis indicatorenset publieke gezondheid en veiligheid t.b.v. van het gemeentel ijk sociaal domein.[5] Hoeymans N, van Loon AJM, van den Berg M, Harbers MM, HilderinkHBM, et al. (2014). Een gezonder Nederland. Kernboodschappen van de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014. Rijkinstituut voorVolksgezondheid en Milieu, Bilthoven.[6] GGD Kennemerland (2012). GezondheidsmonitorVolwassenen en Ouderen.[7] GGD Kennemerland (2015-16). JeugdmonitorEmovo.[8] Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen. Factsheet: Sporten bewegen als middel in het gezondheidsbeleid.[9] Volksgezondheidzorg.info[10] GGD Kennemerland (2014). Kindermonitor.[11] rokeninfo.nl[12] loketgezondleven.nl/gezonde-gemeente/alcohol[13] GGD Kennemerland (2013-14).JeugdmonitorEmovo.[14] GGD Kennemerland (2009-10).JeugdmonitorEmovo.[15] Verweij A (2010). Wat is sociaaleconomische status? In: Volksgezondheid Toekomstverkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM.[16] PoosMJJC, NusselderWJ, BrugginkJW(2014). Gezonde levensverwachting: zijnerverschillen naar sociaaleconomische status? In: Volksgezondheid Toekomstverkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM.[17] CBS via Gezondheidsatlas [181nationaalkompas.nl/bevolking/toekomst[19] Verweij A (2010). Wat zijn sociaaleconomische gezondheidsverschillen? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM.[20] GGD Nederland (2006). Handleiding voorhetgebruik van de SDQbinnende jeugdgezondheidszorg.[21] loketgezondleven.nl/gezonde-gemeente/depressie[22] Conijn B, Ruiter R (2012). Factsheet preventie van depressie.

30

GGD BRANDWEER^)Veiligheidsregio Kennemerland

Postbus 5514 ļ 2000 GM Haarlem

HAARLEM

22.12.16

Postbus 5514 2000 GM

V V \ 1

Aan het college van B en W van de Gemeente Bloemendaal Postbus 201 2050 AE Overveen

roooOmn

*ì’ ®0® (post

C 00260 ct

# FR 816713 Nederland

ro