leuven n Uitbreiding rijksarchief

03

De oprichting van het Rijksarchief te Leuven is een gevolg van de splitsing van de provincie Brabant in 1995. Eind 2001 nam het Rijksarchief zijn intrek in het door de Regie der Gebouwen gerestaureerde 18de-eeuwse Villerscollege. Van bij de aanvang was het duidelijk dat de opslagcapaciteit van het Villerscollege niet zou volstaan en dat aansluitend op het bestaande gebouw een moderne archiefbewaarplaats moest worden opgetrokken.

HistoriekToen het Rijksarchief Leuven in december 2001 zijn intrek nam in het Villerscollege in de Vaartstraat, werd aangeknoopt bij een oude traditie van studie. In dit fraaie gebouw was aanvankelijk immers het studiehuis van de abdij van Villers ondergebracht. Op het einde van de 19de eeuw werden er laboratoria en collegezalen van de universiteit ingericht. Nadat het departement plantkunde in 1982 het college definitief had verlaten, schonk de Katholieke Universiteit Leuven het gebouw aan de Belgische Staat om er een afdeling van het Rijksarchief in onder te brengen.

In 1985 werd beslist om een arrondissementeel rijksarchief te Leuven op te richten. Toen in uitvoering van het Sint-Michielsakkoord in 1995 de unitaire provincie Brabant werd opgeheven, was het project meteen achterhaald. Ten gevolge van de opdeling van de oude provincie Brabant moesten immers drie nieuwe provinciale rijksarchieven worden opgericht. Naast Leuven waren dat het Rijksarchief van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in Anderlecht (2002) en het Rijksarchief Waals-Brabant in Louvain-la-Neuve (2009).

Het Villerscollege werd in december 2001 in gebruik genomen. Trekpleister in de stemmige leeszaal was dadelijk de uitgebreide verzameling microfilms van de parochieregisters en de burgerlijke stand, die kon rekenen op de belangstelling van talrijke genealogen. Sinds 2005 staat de teller van de jaarlijkse bezoekersaantallen boven de 5000. Voor aangepaste archiefruimten voorzag het project een tweede fase met de bouw van archiefmagazijnen en kantoren in een nieuwbouw achter het historisch gedeelte.

In 2011 werd het nieuwe gebouw (de uitbreiding) in gebruik genomen. Compactus- of rolrekken in de archiefmagazijnen, verspreid over drie bovengrondse en drie ondergrondse verdiepingen, bieden ruimte voor de berging van meer dan 50 strekkende kilometer archief. Uiteraard voldoen deze opslagplaatsen aan alle vereisten inzake beveiliging en klimaatbeheersing, zodat de goede bewaring (voor de eeuwigheid, of toch bijna) gegarandeerd is. In het nieuwe gebouw werden ook kantoren en klasseer- en vergaderruimten ingericht. Rijksarchief Leuven is klaar om zijn rol als regionaal historisch centrum ten volle te spelen.

leuven n Uitbreiding rijksarchief

03

Architectuurbij het ontwerpen van de uitbreiding van het rijksarchief werd rekening gehouden met de ginkgo biloba, een zeer oude en uitzonderlijke boom die op het binnenplein staat. gelet op het feit dat deze boom beschermd is, werden de nieuwe archiefmagazijnen rond de boom gebouwd. daarnaast werd ook rekening gehouden met de vochtige ondergrond en de directe nabijheid van gebouwen.

Om het gebouw tegen waterinfiltratie te beschermen werd voor de betonnen diepwand nog een bijkomende Ytong wand geplaatst. tussen de twee wanden is er een vrije ruimte van ongeveer 30 cm. in deze smalle ruimte wordt het eventuele insijpelende water opgevangen in een goot die het via tapgaten afvoert naar een kruipruimte. daar wordt het water weggepompt naar de riolering. de kruipruimte zelf staat steeds in onderdruk, zodat de spouw tussen beide wanden voortdurend geventileerd wordt.

daar het bouwperceel direct aansluit op naburige gebouwen, werd de ruwbouw via een speciale techniek gezet. er werd eerst een secanspalen wand geplaatst waarbinnen de bronbemaling werd toegepast. hierdoor wordt het grondwaterniveau alleen verlaagd in de bouwput en niet daarbuiten. Zo worden verzakkingen van de gebouwen in de buurt vermeden. Vervolgens werd vanonder naar boven gebouwd met eerst de storting van de vloerplaat en daarna pas het uitgraven van de grond onder de vloerplaat.

de gevel van de nieuwbouw in rode baksteen oogt sober en sereen en de bouwhoogte is beperkt gehouden (gelijkvloers + 2 verdiepingen). hierdoor wordt de harmonie bewaard tussen het klassieke hoofdgebouw en de uitbreiding. het binnenplein verbindt beide gebouwen en biedt een aangename rustplaats aan.

Indelingde drie ondergrondse verdiepingen bevatten uitsluitend archiefruimten.

Op het gelijkvloerse niveau is er een aparte toegang aan de rijschoolstraat die gebruikt wordt door de leveranciers. de archiefstukken kunnen via een loskade op een snelle en efficiënte wijze geleverd worden. daarnaast voorziet dit niveau ook in een quarantaineruimte, archiefruimten en kantoren.

de eerste verdieping bevat zowel archiefruimten als kantoren. Op de tweede verdieping werden archiefruimten en de technische ruimte ingericht.

de kantoren hebben een uitkijk op het binnenplein terwijl de archiefruimten zich aan de achterzijde bevinden. de centrale gang met een open doorkijk naar alle niveaus wordt gekenmerkt door een fris kleurenpalet in groentinten.

de archiefruimten zijn voorzien van mechanisch bediende compactusarchieven, speciale plannenkasten en charterkasten. de archieven worden in optimale temperatuur en luchtvochtigheid bewaard.

Met het oog op duurzaam energiegebruik is resoluut gekozen voor verlichting op basis van bewegingsdetectie, en dit zowel in de archiefruimten, de traphallen als de kantoren. in de archiefruimten werkt de verlichting van de centrale gang op bewegingsdetectie. de verlichting boven de compactusrekken werkt via tijdschakelaars. de combinatie van beide systemen laat toe dat de stukken op optimale wijze kunnen worden beheerd en uitgehaald voor consultatie. de toegang tot de archiefruimten is beveiligd.

het rijksarchief te Leuven is toegankelijk voor personen met verminderde mobiliteit.

0305

03

6

Wat wordtin het Rijksarchief te leuven bewaard?

ieder jaar verwerft het rijksarchief honderden strekkende meter archief. de vestiging te Leuven beheert en bewaart de archieven van archiefvormers met zetel in de provincie Vlaams-brabant.

het rijksarchief te Leuven is een historische werkplaats, waar niet alleen de professionele historicus, maar ook de rechtzoekende burger, de genealoog, de heemkundige en andere belangstellen-den de weelde van archiefbronnen ontdekken en bestuderen.

een echtpaar uit sint-Martens-Lennik koopt een charmant 18de-eeuws boerderijtje en wil voor het restauratiedossier informatie over de geschiedenis van het gebouw. studenten geschiedenis zijn voor een masterproef op zoek naar beschrijvingen van inboedels van Leuvense huizen uit de 17de eeuw. een vorser die een studie maakt over oude plaatsnamen of plaatselijke geschiedenis, een landmeter op zoek naar een plan van een perceel grond: alle-maal kunnen ze met hun vragen terecht in rijksarchief Leuven, dat de archieven bewaart van diverse instellingen die sinds de middel-

eeuwen op het grondgebied van de actuele provincie Vlaams-bra-bant hebben gefunctioneerd.

Uiteraard gaat het in de eerste plaats om archief van overheidsinstellingen, maar ook private archieven, bijvoorbeeld van de brouwerij artois en van voormalig premier gaston eyskens, kregen hier een plaats.

Ongeveer 1800 meter rekken worden in beslag genomen door archieven van notarissen. die zijn belangrijk voor het historisch onderzoek (het oudste notarisprotocol dateert uit 1479), maar hebben ook nog een belangrijke administratieve waarde. dagelijks worden aan landmeters en notarissen kopieën van akten afgeleverd. archieven van parochiekerken, abdijen, kloosters en schepenbanken zijn cruciale bronnen voor de middeleeuwse en vroegmoderne geschiedenis van de gemeenten van Vlaams-brabant.

het oudste charter is afkomstig uit de oorkondeschat van de abdij van kortenberg en dateert van 1095. er is het prachtige kaartboek van de abdij van averbode (1650-1680), dat het uitgebreide goederenbezit van de abdij niet alleen in kaart brengt, maar ook illustreert met prachtige miniatuurtekeningen van dorpen, molens, schansen, pastorieën en kerken. Een ander topstuk is de reeks inschrijvingsregisters van de oude universiteit van Leuven (1453-1794), waarin eeuwenlang de namen van de studenten werden opgetekend.19de en 20ste-eeuwse archieven van rechtbanken en andere overheidsdiensten, zoals de patrimoniumdocumentatie, spreken minder tot de verbeelding, maar zijn minstens even belangrijk. het is evenzeer erfgoed dat als goede wijn met de jaren beter wordt. generaties na ons zullen de huidige maatschappij met zijn ruimtelijke ordening, criminaliteit, feestcultuur, onderwijs, ... kennen dankzij de inspanningen die vandaag gebeuren om dit archivalisch erfgoed verantwoord te bewaren.

09

10

Provinciaal Documentatie-centrumvlaams-BrabantWie de drempel naar het archief wat te hoog vindt, maar toch geïnteresseerd is in het verleden van de eigen streek, kan voor literatuur over plaatselijke geschiedenis eveneens in rijksarchief Leuven terecht. het provinciaal documentatiecentrum Vlaams-brabant werd immers ondergebracht in het Villerscollege. Met zijn 300 strekkende meter boeken en tijdschriften over de geschiedenis van de 65 gemeenten van Vlaams-brabant is deze collectie een echte goudmijn.

Digitaleleeszaal:genealogische bronnen uit andereprovinciesbinnenhandbereik!het rijksarchief heeft eind 2011 een waar huzarenstukje volbracht: alle belgische parochieregisters werden gescand en zijn raadpleeg-baar vanuit de leeszaal van elk rijksarchief.

beoefenaars van familiegeschiedenis kunnen in het rijksarchief te Leuven terecht voor hun stamboom. daar zijn niet alleen de genealogische bronnen van Vlaams-brabant raadpleegbaar, maar ook alle doop-, huwelijks- en begrafenisakten van alle parochies gelegen binnen het huidige België!in zes jaar tijd werden maar liefst 22.000 belgische parochieregisters, samen goed voor 4,5 miljoen pagina’s, gedigitaliseerd en online gebracht op het intranet van het rijksarchief.Ook andere vaak geconsulteerde archiefdocumenten, zoals notarisrepertoria en registers van schepengriffies, worden geleidelijk aan verwerkt en beschikbaar gesteld in alle rijksarchieven, dus ook in de leeszaal van het rijksarchief te Leuven.

Fris en kleurrijk ... maar 700 jaar oudarchief is erfgoed dat van generatie op generatie wordt doorgegeven. Procesdossiers, parochieregisters, kaarten en talloze andere bronnen uit voorgaande eeuwen geven een inkijk in het verleden van onze maatschappij. het behoud van dit erfgoed voor de komende generaties is de eerste en voornaamste verantwoordelijkheid van de archivaris.

Op het eerste gezicht lijkt materiële bewaring misschien een bescheiden en weinig spectaculaire doelstelling; in de praktijk is het een bijzonder zware opdracht om archiefbescheiden in goede, geordende en toegankelijke staat te bewaren.anders dan sommige gespecialiseerde archiefdiensten beheert het belgisch rijksarchief buitengewoon grote hoeveelheden archief (volgens een ruwe schatting ongeveer 250 strekkende kilometer). Intensieve materiële zorg is bijgevolg zo goed als uitgesloten, want niet betaalbaar.

Toch wordt zeer veel geïnvesteerd in aangepaste materiële voorzieningen, gaande van zuurvrij verpakkingsmateriaal tot een geautomatiseerde registratie van luchtvochtigheid en temperatuur.Met het nieuwe archiefmagazijn in rijksarchief Leuven is in dat opzicht een zeer belangrijke stap gezet. Maar het werk is niet af. Op het vlak van conservatie en restauratie gaat de aandacht nu in eerste instantie naar de stukken uit het ancien régime. in het recente verleden werden er al verscheidene restauratieopdrachten uitbesteed, meestal ad hoc oplossingen voor papieren en perkamenten bescheiden die omwille van hun materiële toestand dringende zorg behoefden.

in een tweede fase wordt werk gemaakt van een systematisch restauratiebeleid waarbij de middeleeuwse charters eerst aan de beurt komen. Volgens een ruwe schatting bezit rijksarchief Leuven meer dan 1000 charters van vóór 1300: bescheiden schepenbriefjes, maar ook indrukwekkende pauselijke bullen met tientallen lijnen tekst. Uiteraard is ouderdom niet het enige criterium. Ook de talrijke waardevolle en/of mooie charters uit de periode 1300-1800 behoeven en verdienen zorg. toch is de ouderdom een eerste criterium wanneer het erop aankomt prioriteiten te stellen inzake restauratie van charters.

charters zonder zegels van vóór 1250 werden gereinigd, gevlakt en in een nieuwe zuurvrije omslag geborgen. charters met zegels werden niet alleen gereinigd en gevlakt, maar ook gemonteerd op museum-karton; de zegels werden afzonderlijk gereinigd en beveiligd met op maat gemaakte zegelkapjes in lexaan. Omwille van de kwetsbaarheid van de zegels worden deze stukken voortaan liggend geborgen.het resultaat van deze restauratiecampagne is zonder meer verbluf-fend. Wie de stukken in hun oude toestand kende, wordt zonder meer overrompeld door het resultaat van de verjongingskuur die ze ondergingen. Onze nagelnieuwe charterkast is meteen in gebruik genomen.

toch is er nog veel werk aan de winkel. het verlanglijstje is lang...

0310

Rijksarchief leuven incijfers•meer dan zeven strekkende kilometer archiefdocumenten (1, 26 km in 2006 - 2,3 km eind 2010);•de opslagplaats voor alle openbare archieven van het ressort Vlaams-brabant;•14.205 microfilms (voor raadpleging en veiligheidskopies); •29 magazijnen verdeeld over 6 niveaus (uitgerust met mobiele rekken, ca. 50 km capaciteit afhankelijk van het formaat);•een leeszaal voor de raadpleging van originele documenten, gedigitaliseerde archieven en microfilms;•een zaal voor tentoonstellingen;•een zaal die het provinciaal documentatiecentrum Vlaams-brabant herbergt;•een polyvalente ruimte waar studiedagen kunnen doorgaan (80 zitplaatsen)•personeelsleden (dd. 1.12.2011): 2,9 voltijds equivalenten Wetenschappelijk personeel 4 voltijds equivalenten Administratief personeel 1 voltijds equivalent Technisch en onderhoudspersoneel

03

De opdrachten van het Rijksarchiefhet verwerven en het bewaren van archieven, het ontsluiten van archieven voor onderzoek: de taken van het rijksarchief zijn talrijk. als federale wetenschappelijke instelling is het rijksarchief het geheugen van de natie.

Verzamelen en beheren

het rijksarchief verwerft en beheert (na selectie) de archieven ouder dan 30 jaar van hoven en rechtbanken, van openbare overheden, van notarissen evenals van de privé-sector en van particulieren die een belangrijke rol in het maatschappelijke leven hebben gespeeld. het rijksarchief bewaart hoofdzakelijk overheidsarchieven, zowel uit het ancien régime als uit de hedendaagse periode.

Ordenen en zoekinstrumenten opmaken

talrijke hulpmiddelen staan ter beschikking van de onderzoeker en vergemakkelijken zijn/haar werk: toegangen op papieren drager (bijvoorbeeld inventarissen), digitale gegevensbestanden en zoekrobotten op de website.

Ter beschikking stellen en valoriseren

iedereen is welkom in het rijksarchief. de leeszaalmedewerkers staan klaar om de lezers te oriënteren, raad te geven en te informeren over de verschillende toegangspistes tot de archieven (gidsen, inventarissen, repertoria en allerhande gegevensbestanden). de instelling stelt ook zoveel mogelijk informatie via het internet ter beschikking van het publiek.

Toezicht uitoefenen en advies geven

het rijksarchief oefent toezicht uit op de bewaring en het beheer van de archieven gevormd door overheidsinstellingen. dagelijks verstrekken archivarissen advies op het vlak van beheer van archieven (bewaaromstandigheden, ordeningsmethodes, selectie, enz.). Zonodig brengen ze een bezoek ter plaatse. het rijksarchief stelt eveneens zijn expertise ter beschikking van particuliere archiefvormers (bedrijven, verenigingen, particulieren).

Altijd een Rijksarchief in de buurt!

het rijksarchief bestaat uit 19 depots verspreid over heel het land.ieder depot beschikt over een leeszaal die toegankelijk is voor het publiek. een toegangskaart voor al deze depots, geldig voor één jaar, kost 20 euro. studenten krijgen een korting van 50 %. een weekkaart, met een waarde van 5 euro, geeft gedurende 7 kalenderdagen toegang tot het rijksarchief waar ze gekocht is.

Meer weten?•Het Villerscollege te Leuven. Geschiedenis, restauratie, bestemming, brussel,algemeen rijksarchief / regie der gebouwen, 2002

•eddy Put, een rijksarchief voor Vlaams-brabant: kroniek van een aangekondigde scheiding, Archief- en bibliotheekwezen in België, 75 (2004)p. 25-39

•www.arch.be

Als smaakmaker voor de officiële opening van Rijksarchief Leuven werden drie filmpjes op youtube geplaatst: een sfeerrijke introductie over het gebouw, een overzicht van de archieven die er bewaard worden en een reeks ontwapenende verhalen van lezers die enkele van hun eigen ‘topstukken’ voorstellen. Rijksarchief Leuven is klaar: bekijk nu wat het te bieden heeft!http://www.youtube.com/watch?v=U3Q3jOLk-achttp://www.youtube.com/watch?v=tax8nOdFI3A http://www.youtube.com/watch?v=LWAMGFm6QR0

100314

Rijksarchief LeuvenVaartstraat 24 - 3000 Leuven Tel: 016 31 49 54 - Fax: 016 31 49 61rijksarchief.leuven@arch.bewww.arch.beOpeningsuren: dinsdag tot vrijdag: van 8.30u tot 16.30uzaterdag van 9.00u tot 12.30u en van 13.00u tot 16.00u.In juli en augustus: op weekdagen gesloten tussen 12.00u en 13.00 u en op zaterdag heel de dag.

Het Rijksarchief ligt in het stadscentrum en is vlot bereikbaar met het openbaar vervoer (trein en bus). Parkeergelegenheid in de buurt is schaars. De betaalparking onder het Ladeuzeplein ligt op vijf minuten wandelen.

TecHnIscHe FIcHeUitbreiding Rijksarchief Leuven

Eigenaar: Belgische staatBouwheer: Regie der GebouwenGebruiker: RijksarchiefArchitect: ARAT (Herentals) en CREA Werfcoördinatie, werfopvolging: Regie der GebouwenStudie technieken: Ingenium Winddichte ruwbouw: De NulBinnenafwerking: VandereytHVAC: Van den BrandeElektricteit: Fabricom GTILiften: TechniliftVeiligheidscoördinatie: SecoKantoorruimte: ca. 700 m2

Archiefruitme: ca. 5000 m2

Duur der werken: 2003 - 2011Investering: 15,8 miljoen euro, (BTW inbegrepen)

De Regie der GebouwenDe vastgoedexpert van de federale staat

De Regie der Gebouwen zorgt dat de federale ambtenaren in kwalitatieve kantoren kunnen werken en houdt ook het federale architecturaal patrimonium in stand.

Integriteit, professionalisme, samenhorigheidsgevoel, teamgeest en verantwoordelijkheid zijn haar kernwaarden.

Haar vastgoedportefeuille omvat zo’n 8 miljoen m2 verspreid over een 1.453 tal gebouwen. Hiervan zijn circa 965 gebouwen eigendom van de federale staat (ongeveer 4,9 miljoen m2) terwijl zo’n 498 gebouwen worden gehuurd (ca. 2,9 miljoen m2).

Voor de federale ambtenaren huurt zij kwalitatieve kantoren of treedt zij zelf op als bouwheer. Bij het huren van kantoren wordt nauwlettend rekening gehouden met de specifieke behoeften van haar klanten. Bij nieuwbouw besteedt zij bijzondere aandacht aan de globaal bouwkundige kwaliteit van de bouwplannen. Deze kwaliteit wordt onder andere bepaald door de functionele geschiktheid van het gebouw, de beoogde levensduur, de esthetische kwaliteit en de stedenbouwkundige inplanting in de bestaande omgeving, de kostprijs, de onderhoudskosten en het duurzaam energiegebruik.

Op architecturaal en historisch vlak omvat het beheerde patrimonium enkele schitterende pareltjes, zoals de site van het Jubelpark met de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, Autoworld en het Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis. De Regie der Gebouwen waakt als beheerder van dit patrimonium over het behoud van deze monumenten en opmerkelijke gebouwen die een getuige zijn van ons rijk verleden en een weerspiegeling zijn van onze cultuur.

Sinds jaren breidt de Regie der Gebouwen haar knowhow uit in restauratie- en conservatietechnieken. Elk jaar slaagt zij erin om enkele waardevolle gebouwen en monumenten in ere te herstellen. Denk maar aan de Koninklijke Muntschouwburg, het Paleis der Academiën, het Muziekinstrumentenmuseum, de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, de Hallepoort, de Japanse toren, het Chinees paviljoen, het Paleis voor Schone Kunsten, enz.

De Regie der Gebouwen voert ook de verbintenissen uit die de Belgische staat is aangegaan met internationale instellingen met betrekking tot gebouweninfrastructuur, zoals de Europese Scholen (Europese Commissie) of de Raad van de Europese Unie.

Dankzij haar kwalitatieve dienstverlening en haar specifieke en unieke knowhow op het vlak van bouw, restauratie en vastgoedbeheer, is de Regie der Gebouwen de vastgoedexpert van de federale overheid.

Realisatiev.u.: regie der gebouwen - Persdienstgulden Vlieslaan 87 bus 2 - 1060 brusseltel.: +32(0)2 541 70 66 - fax: +32(0)2 541 70 70pers@regiedergebouwenwww.regiedergebouwen.beredactie: regie der gebouwen - rijksarchieffotos: regie der gebouwen - rijksarchiefdecember 2011Wettelijk depot: d/2011/10945/13