pagina 1

inspireren, faciliteren, samenwerken | food for healthy ageing product- en procesverbetering | kostenverlaging gezondheidszorg

Eindrapport 2014

pagina 2

Food Circle team

Het Food Circle – Food for Healthy Ageing project

is mede mogelijk gemaakt door:

Penvoerder TechnologieCentrum Noord-Nederland (TCNN)

Partners Hogeschool Van Hall Larenstein, Leeuwarden (VHL)

Hanzehogeschool, Groningen (HG)

Cofinanciers Innexus en Avebe

Daarnaast is nauw samengewerkt met:

Healthy Ageing Network Northern Netherlands (HANNN)

Carbohydrate Competence Center (CCC)

Food Circle Stuurgroep

De stuurgroep bestond uit Jan Buining (Innexus), Paul Visschedijk (Innexus), Piet Buwalda (Avebe), Victorine de Graaf – Peters (Hanzehogeschool), Margot van Engelen (Van Hall Larenstein), Lubbert Dijkhuizen (Carbohy-drate Competence Center), Daan Bultje (Healthy Ageing Network Northern Netherlands), Wytze G. Rijke (TechnologieCentrum Noord-Nederland), Saskia van Gend (TechnologieCentrum Noord-Nederland).

Lectoren die hun bijdrage hebben geleverd aan Food Circle

Doede Binnema, Lector Ingredients & Food (Hanzehogeschool), Lizette Oudhuis, Lector Food Physics (Hogeschool Van Hall Larenstein) Feike van der Leij, Lector Health & Food (Hogeschool Van Hall Larenstein).

Het project Food Circle - Food for Healthy Ageing wordt medegefinancierd door Samenwerkingsverband Noord-Nederland, het Europees Fonds voor regionale ontwikkeling en door het ministerie van EZ, Pieken in de Delta. Hier wordt geïnvesteerd in uw toekomst.

pagina 3

ingrediënten

INHOUDFood Circle team ............................................................................................................................ 2

Voorwoord ............................................................................................................................ 4

Achtergrond en doel Food Circle .................................................................................................. 5

Uitdaging Noord-Nederlandse voedingsindustrie .............................................................. 5

Bedrijven initiëren Food Circle .............................................................................................. 5

Resultaten Food Circle ................................................................................................................... 6

Stimuleren netwerk in Noord-Nederland ............................................................................ 6

Stimuleren van vraag-gestuurd onderzoek tussen bedrijven en kennisinstellingen ... 10

Stimuleren van meer business in de noordelijke voedingsindustrie ............................. 11

Doorkijk na 2014 10

Bedrijven zetten thema’s en trajecten door ...................................................................... 12

Kennisinstellingen zetten nauwe samenwerking door .................................................... 12

En wat gebeurt er met Food Circle zelf? ............................................................................. 12

Dankwoord .......................................................................................................................... 13

BIJLAGE .......................................................................................................................... 14

Publicatielijst .......................................................................................................................... 14

COLOFONFood Circle – Food for Healthy Ageing

Project om de positie van de voedingsindustrie in Noord-Nederland te stimuleren

Uitgegeven door: TechnologieCentrum Noord-Nederland

Hoofdredacteur: Saskia van Gend, projectmanager

Redactie: Food Circle (lead)partners en co financiers

Vormgeving: AdVocem

pagina 4

VOORWOORD

Voor u ligt het verslag van de afgelopen Food Circle periode. Een uniek project waarin hogescholen (Hanze en Van Hall Larenstein) en bedrijfsleven (Innexus bedrijven en AVEBE), samenwerken aan het stimuleren van innovatie in de regio Noord Nederland. Het geheel is in goede banen geleid door penvoerder TCNN.

Voor de hogescholen een mooi leertraject op weg van een onderwijsinstelling naar een organisatie waar ook innovatie wordt ondersteund. Veel bedrijven werden geënthousiasmeerd om de horde naar innovatie te nemen. Andere bedrijven wa-ren al innovatief binnen hun (niche-) markt met hun wereldwijde ketenpartners. Deze laatste groep kon zelf extra vruchten plukken van regionale contacten, maar heeft met Food Circle ook bijgedragen aan het versterken van de hogescholen. Hogescholen spelen een cruciale rol als het gaat om voldoende hoog gekwalifi-ceerde werkers voor de sector.

De overheid heeft met financiële bijdrage aan Food Circle zijn verantwoordelijkheid genomen om innovatie, als motor voor het creëren van toegevoegde waarde, te intensiveren. Het rapport Dat smaakt naar meer! Innovatie in het Nederlandse levensmiddelen-MKB, van LEI Wageningen UR in opdracht van het ministerie van Economische Zaken (september 2014) gaf al aan dat de Noord Nederlandse Food sector voorop loopt. Food Circle is het bewijs dat bedrijven en onderwijs ook in staat zijn samen nieuwe wegen te bewandelen, buiten hun eigen organisatie om.

De nieuw te creëren Food Application Center of Technology (FACT) en Zernike Advanced Processing Facility (ZAP) zijn fysieke plaatsen waar het onderwijs kan ex-perimenteren met technologie. Een mooie kans om ook aan te sluiten bij de inno-vatie behoefte van bedrijven!

Innexus zal ook in de toekomst, zoals in ‘Food Circle 1.0’ het voortouw nemen in het inspireren van niet alleen haar eigen leden maar ook het Noord Nederlands Food bedrijfsleven als geheel.

Kijkend naar de toekomst was deze Food Circle eigenlijk dus nog maar het begin.

Jan Buining

Voorzitter Stuurgroep Food Circle

Maart 2015

pagina 5

Achtergrond en doel

Op initiatief van een aantal noordelijke voedings- bedrijven is Food Circle ontstaan. Een samenwer- kingsproject waarin ontwikkelingen over Food for Healthy Ageing ofwel voeding voor levenslange ge-zondheid omgezet worden in voor de voedingsin-dustrie en gelieerde industrie beschikbare toepas-bare kennis en kunde.

Het doel van Food Circle is om te zorgen voor het vergroten van het economisch rendement van de voedingsindustrie in Noord-Nederland door het stimuleren van innovatie en het opwaarderen van het arbeidspotentieel. Hierbij ligt enerzijds de focus op het stimuleren van het netwerk in Noord-Nederland en anderzijds op het stimuleren van vraag-gestuurd onderzoek tussen bedrijven en kennisinstellingen.

Food Circle maakt onderdeel uit van Innexus, het noordelijk MKB cluster van voedingsbedrijven en gelieerde bedrijven, en van het Healthy Ageing Network Northern Netherlands (HANNN).

UITDAGING NOORD-NEDERLANDSE VOEDINGSINDUSTRIEDe voedingsindustrie is voor Nederland van groot belang. Ook het Noorden is sterk vertegen-woordigd in deze industrie met meer dan hon-derd bedrijven, met name MKB, en een omzet van ruim zes miljard euro per jaar. Hier zijn we trots op!

Om meer business te generen is samenwerking nodig. Samenwerking tussen bedrijven onder-ling, tussen bedrijven en kennisinstellingen en/of experts. Door kennis te delen en samen te werken kan de voedingsindustrie ook bijdragen aan gezond ouder worden ofwel healthy ageing.

BEDRIJVEN INITIËREN FOOD CIRCLE

“Door dit project gezamenlijk

en met meerdere bedrijven

en organisaties zoals

TechnologieCentrum Noord-

Nederland op te zetten, is

subsidie verstrekt en kunnen

we werken aan groeikansen

voor de sector. Je weet dat

de trend minder suikers,

minder koolhydraten is, dus

daar kun je met bijvoorbeeld

de Hanzehogeschool en

de Hogeschool Van Hall

Larenstein mee aan de

slag. We kunnen van elkaar

leren en gebruikmaken van

ieders specifieke kennis“,

aldus Rimmert de Jong van

Innexus.

pagina 6

STIMULEREN NETWERK IN NOORD-NEDERLANDOntmoeten, Inspireren, Verbinden en Faciliteren.

resultaten Food Circle

Tijdens de Food Circle bijeenkomsten leren de collega-food bedrijven, gelieerde bedrijven, kennisinstellingen en overheid elkaar beter kennen op een ontspannende wijze. De inspirerende bijeenkomsten gaan in op relevante maatschappelijke trends en de gevolgen daarvan. Tijdens de themaworkshops wordt er gede-tailleerder ingegaan op diverse onderwerpen op het gebied van gezonde voeding, die in veel gevallen hebben geleid tot samenwerking tussen bedrijven onderling of tussen bedrijven en kennisinstellingen.

Food Noord-Nederland - Wat staat er voor de toekomst op het menu? 24 oktober 2011

pagina 7

Nieuwe verdienmodellen in de Food sector van morgen12 juni 2014

1 juni 2012

Food for Healthy Ageing

Natural Health from Food – een nieuw business perspectief

15 oktober 2012

pagina 8

Food for Health, Care for Costs – lagere zorgkosten door voeding

26 november 2014

pagina 9

Clean Label, Zoetwaren, Verzadigd Vet reductie, Meer functionaliteit in gesproeidroogde poeders, Nat-uurlijke gezondheid in granen en producten, Food for Healthy Ageing, Obesitas, Voeding en (Bio)Tech-nologie: kansen voor de toekomst, Living Food Lab, Voedings- en gezondheidsclaims & Novel Foods, Pro-ductperspectieven met nieuwe processing, Gezonde toepassingen van (nieuwe) voedingsvezels, Nieuwe samenwerkingsvormen tussen MKB & CCC, Healthy Diets and Food, Healthy eating, what a sport!, Food 3D Printing, Bioactieve componenten.

Diverse themaworkshops 2012 - 2013 - 2014

“Mede dankzij dit soort bijeenkomsten dat

Food Circle organiseert, vergroten wij ons

netwerk, halen we kennis binnen en zijn we

in staat om in sterkere mate proactief in

te spelen op ontwikkelingen in de markt”,

aldus Jilles Littel, voormalig product

nutritionist bij Ausnutrica Hyproca.

“De discussie over snelle detectie is

voor ons als Koopmans een goede

eyeopener geweest. We waren niet

zo bekend met dit onderwerp en de

opgedane kennis hebben we gebruikt

in onze relatie met toeleveranciers”,

aldus Jan Krijgsheld innovatie manager

bij Koopmans Meel B.V.

In totaal hebben 200 mensen uit het bedrijfsleven bijeenkomsten van Food Circle bijgewoond. Daarnaast waren er vele deelnemers vanuit kennis-instellingen zoals het MBO, HBO en WO, onderzoeksinstellingen, zorgin-stellingen, intermediaire organisaties, gemeentes en provincies.

pagina 10

STIMULEREN VAN VRAAG-GESTUURD ONDERZOEKTUSSEN BEDRIJVEN EN KENNISINSTELLINGEN

Thema’s 15 adviestrajectenHoog calorisch brood

Mogelijkheden van plantaardig eiwit in gesproeidroogde poeders

Bioavailability verhogen van alternatief eiwit

Snelle detectie van bakkerijgrondstoffen

Behoud van voedingsstoffen

Emulsies op zetmeelbasis

Houdbaarheid kleur in zoetwaren

Houdbaarheid textuur in zoetwaren

AZO kleurstoffen

Voorspellen op basis van DNA

Vetzuuranalyse rundvlees

Gelering

Low Carb Sensations

Bioactieve componenten in mosterd

Aceton-meting in uitademingslucht

Faciliteren, Samenwerken en Delen Uit de themaworkshops zijn ongeveer 50 innovatievragen vanuit bedrijven ontstaan, wat geresulteerd heeft tot 15 advies- trajecten met 21 MKB bedrijven. Bij elk adviestraject waren minimaal twee bedrijven betrokken. De uitvoering van de ad-viestrajecten stond onder leiding van lectoren van de Hoge- school Van Hall Larenstein in Leeuwarden en de Hanzeho-geschool in Groningen. In totaal is er voor ongeveer €400.000 aan onderzoek uitgevoerd.

Zo is bijvoorbeeld onderzoek gedaan naar het gebruik van natuurlijke kleurstoffen om kleurstoffen met E-nummers te vermijden. Ook is er gewerkt aan een speciaal brood voor senioren wat meer eiwitten bevat. In onderstaand overzicht staan alle onderwerpen waarover advies is gegeven door de eerder genoemde hogescholen aan bedrijven.

Bij al deze adviestrajecten waren zowel de Hogeschool Van Hall Larenstein als de Hanzehogeschool betrokken, wat heeft geleid tot een goede samenwerking tussen beide hogescho-len op het gebied van gezonde voeding.

pagina 11

STIMULEREN VAN MEER BUSINESS IN DE NOORDELIJKE VOEDINGSINDUSTRIEWerkgelegenheid, Private Vervolginvesteringen.Food Circle had tot doel om 28 FTE aan banen te generen. Kwalitatief onderzoek onder acht bedrijven laat zien dat door het project 11 voltijds banen zijn gecreëerd. De bedrijven verwachten verder nog in de komende vijf jaar 39 voltijds banen te kunnen scheppen.

Daarnaast had Food Circle tot doel om voor €374.764 aan private vervolginvesteringen te generen. Uit het kwalitatieve onder-zoek blijkt dat de ondervraagde bedrijven inschatten de komende vijf jaar door Food Circle voor €1.165.000 aan vervolginves-teringen te zullen gaan doen.

Lijst met bedrijven & kennis-, zorg- en andere overheidsinstellingenIn het onderstaand overzicht worden alle instanties genoemd die deel hebben genomen aan één of meerdere Food Circle bijeen-komsten en/of met wie adviestrajecten zijn uitgevoerd.

Aardappelschilbedrijf io - AB Fryslan (en Noord Holland) - ABCDE Journalistieke Communicatie - AC Hartman B.V. - Acade-mische Werkplaats Publieke Gezondheid - AD Adviesburo - Adviesbureau van Besouw - Afyta voedingsadvies - Agrifood sup-port - Alfa Accountants en Adviseurs – Algaecom - Alliantie Voeding Gelderse Vallei - Ament B.V. Beheer – Anser - AOC Friesland - AOC Terra MBO - Armano Enzyme Europe Swiss branch - ARNO GIELEN Innovatie Projectontwikkeling en Projectbegeleiding – Atos - Ausnutria Hyproca (Lypack) – AVAfit – AVEBE - Averis Seeds - A-ware Food Group - Axxent Masters in Tea - Baarsma Wines Holding - Bakery Academy - Bakkerij Kamstra - Bakkerij Van der Zee B.V. - Basic Supply Group - Beenen industriele automatisering – Berenschot - Beuker Tuinbouw B.V. - Bewegen gewoon doen - Bidvest DeliXL – Bioclear – BIONND - BioTransfer BV - Blaauwbroek – Leefstijl-coach - Body Cling - Boerenthuis de Prikkebosk – Bolscher - Borgesius Convenience – Botrios - Brinks bouwadvies en ontwikkeling - Buisman Professional - Bureau Elles Bulder - Buro Stek - CAH Vilentum - Carbohydrate Competence Center - Carezzo Nutrition bv - Catering De Smaak vh Noorden - Cells4Therapy - Clinical Trial Service - Cloetta BV (Leaf Sneek) - CM concept ontwikkeling – Cofely - Color & Brain B.V. - Commit Consulting – Concorp - ConFrisian Food - Coop Schippers Odoorn - COOP Tolsma - Cosum Biobased Products B.V. – CropEye - CSK Food enrichment - CuliCare BV - Dairy Campus - Dairy Chain - Dankert Damwâld - Danone Nutricia Research - Darling Delicious - De buterblom - De Ijsselmolen - De Jongens van Lucht - De Kompagnie - De Leefstijl Academie - De tuinen van weldadigheid - De vitale aanpak - De Weerd Specerijen - De ZorgZaak – Defacto – Delixl - Dignis/Lentis – Distrivers - DOC Kaas - Dog Back Design Solutions - Doppio Groningen - DP SUPPLY B.V. – DPAA - Dr. Oetker Nederland BV - Drents Goed - DSM Biotechnology Center - DuPont – Industrial Biosciences - Dutch Spices DV Nutrition – Ediso – Eelerwoude – Eetokee - Ekobakkerij Bolhuis – EKOnoom - Ellen Starreveld MBA - Emonta bv – EnableMi – Enerchique – Engrie-netsiis - Erve Woolderink – Esteha – Exempel - FC Emmen - Feniks engineering – Flinc - Flora Holland - Flynth BV - FOOD BASICS B.V. - Food Con-nect - Food Future - Food is our passion - Food Professional - Food Trendwatcher & Food Inspiration Magazine - Food&Nutrition - FoodBasics B.V. - FoodMarketing4U - Foodtruck Mama Mascha - Fresenius Kabi - Friese Milieu Federatie (Oars Ite) - Friesland Campina - Friesland College - Friesland Zorgverzekeraar - Frisian Egg BV - Fruity Pack - Fryslan Unlimited - Game academy - Gasten Gilde NO Fryslan – Gasunie - Gemeente Coevorden - Gemeente Emmen - Gemeente Leeuwarden - Global Fruit - Global textware - Groenendaal bio snacks en soepen - Groningen Biomolecular Sciences and Biotechnology Institute - Groningse Bierbrouwerij - GT Studio Envco - Haluco BV h.o.d.n. Delicious - Hampshire Hotels Groningen - Handelton Management Advies BV - Hanzehogeschool Groningen - Harries Peen - HAS Kennistransfer en Bedrijfsopleidingen - Healthy Ageing Network Northern Netherlands (HANNN) – Hellema - Hensen Holding B.V. - Her-man Jansen Beverages Nederland - Het Kooklokaal Emmen - Het Marlanner Kaashuis - Het Zuiderlicht - Hogeschool Van Hall Larenstein - Home Made Chocolate - Hooghoudt BV - Hoogland BV – Hortcons – Horticoop - Hypocra Dairy Group B.V. - IBM Benelux – Idiomorf – IDMM - IMenz Bio-engineering BV – MK - Impact Claim Support – Innexus - Innova Market Insights - JA-GO BV - JELLICE Pioneer – Kaaspack - Kamer van Koophandel Noord-Nederland - Kats Food Consulting – Keesmakers - Kester uitzendbureau bv - Kokreateur (Food Processing & Partners) - Koninklijke Hore-ca Nederland - Koopmans meel & Laco Crumbs - Kruger & partners - Kwekerij Hartman-Drenthe - KWIC Healthcare B.V. – Landgoud - Leerschool Permacultuur Leeuwarden - Lekkerste aardappel - Living Foods - Local Works - Lokaal & Lekker - LS&T Leeuwarden - LTO Glaskracht - LTO Noord - Maaltijdservice aan Huis - Maatschap E.L. Vogels en G. Dijkstra – Machandel - Marne mosterd - Mastivax BV - MBO Life Sciences – MCL - Mea Fuente BV – MEEM - Meijer Consultancy - Melk productie bedrijf - Melkvee houderij – Menzis – MhakkaartConsultancy - Ministerie EL&I - Mobacc Food – Pharmaspray - NANO care - Nano-Cure biomimics - Nederland Bloeit - Negotica Development projects - NHL Ho-geschool - NIZO Food research - NL Kennis coöperatie - NNZ BV – Noordbaak - Nordwin College – NOVO - Numidia BV – Nutreco - Nutri-akt - NV NOM - N-xt Fertilizers – Ordina - Organic Fresh Food Group - Organisatie Support - Speakers Online - Organisatiebu-reau Wauw-effect - Organix Nederland BV - PA international - Partners in Fresh B.V. – Performis - Philips CL Drachten - Plan Effect - Plantenkwekerij Ron Peters - PNO Consultants - Praktijkonderzoek Plant & Omgeving - Provincie Drenthe - Provincie Fryslân - Provincie Groningen - PS Produkties - Puur Noord Nederland – Qizini - Rabobank Emmen-Coevorden - Rabobank Internation-al - Rabobank Leeuwarden - NW Friesland - Rederij Doeksen - Ren je lekker - Restaurant de Gaffel - Rijksuniversiteit Groningen (RUG) - ROC Friese Poort - Royal HAS KoningDHV - Scheemda Vleeswaren - Semplo assist - Sensor Intelligence - Sensor Universe - Sensus R&D - Smilde Foods – SNN – Solanic - Solutions4Care - Stadsboerderij Groningen - Steensma BV – STEM – Stenden – Sterc - Sticht-ing BeBo - Stichting Buorkerij - Stichting Food Valley - Stichting Streekproducten Groningen - Stichting Triade - Stork Food and Dairy Systems – STRAC - Suikerkas+ - SVO - Sweachster Angus – Syncom – Syntens – Tebodin - TechnologieCentrum Noord-Nederland - The Social Innovation Foundation – TheNewFood – TNO - Tuinbouw Emmen – UMCG - Unilever (Food Solutions) - Universiteit Twente – Untangled – VABC - Van de Leur Banketspecialiteiten B.V. - Van Gelder - Van Ruiten Food - Van Smaak B.V. (Maaltijdser-vice Noord BV) - Vereniging Friese Gemeenten - Vereniging Noorden Duurzaam - VisionFood BV – Vitablend - Vital20 bv – VitalinQ - Vleesvee Integratie Twente bv (VIT) - VNO-NCW MKB Noord – Voedingscoach - Voedsel producent – Volgelvlucht - Vroom’s Communi-catie - W4S Holding B.V. – Waddenkas – Wafilinsystems - Wageningen UR (glastuinbouw, PCC) - Warenwetadvies.nl – WaterAlliance - Weisscher communicatieadvies - Wietze Elzinga ICT advies – Wildwater - Winclove Probiotics - Wolff Management Consultancy - Wortmann Milieutechniek BV - Yme Kuiper - Ziekenhuis Gelderse Vallei - Ziekenhuis Nij Smellinghe - Zorg Partners Friesland - Zorggroep Meander - ZorgInnovatieForum (ZIF) - Zuid Oost Zorg - Zuivelculinair Exloo BV - Zuivelrijck B.V. - Zuyd Hogeschool

pagina 11

pagina 12

BEDRIJVEN ZETTEN THEMA’S EN TRAJECTEN DOOREen aantal bedrijven zet het traject wat ze door Food Circle hebben ingezet door. Zo is bijvoorbeeld binnen Food Circle het eiwitrijke brood ontwikkeld en dit zal in 2015 worden getest bij een groep patiënten in een ziekenhuis.

Daarnaast zijn door Food Circle twee middelgrootte MKB bedrijven met elkaar in contact gekomen om een innovatief product op basis van gelering te ontwikkelen. Er is gewerkt aan het eerste geleringsconcept en de verwachting is dat het eind 2015 ook daadwerkelijk op de markt komt.

Twee andere bedrijven hebben elkaar gevonden in de ontwikkeling van een broodglansmiddel. Zij kwamen elkaar tegen tijdens een inspiratiesessie en wilden samen verder op dit onderwerp zonder in eerste instantie één of meer kennisinstellingen erbij te betrekken of gebruik te maken van een subsidieregeling.

In het verlengde van de zoetwarentrajecten gaat een bedrijf verder met het verbeteren van hun meetapparatuur.

Naar aanleiding van de emulsiewerkzaamheden gaat een bedrijf meer investeren in een bepaalde technologie.

Binnen het thema Low Carb Sensations zijn ook een aantal ontwikkelingen gaande. Twee MKB bedrijven hebben elkaar bijvoorbeeld gevonden op dit terrein en werken samen aan een aantal nieuwe producten op basis van groenten.

Het bedrijf Food Basics heeft de nieuwe voedingslijn Tasty Basics ontwikkeld, die geen toegevoegde koolhydraten bevatten. In 2015 kunnen medewerkers van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) als eerst vijf nieuwe lunchgerechten proberen. Deze gerechten zijn kant- en klaar, zoals bijvoorbeeld pannenkoeken van havervlokken, tarwezemelen, lijnzaad, peer, wortel, melk en ei, en zijn voor mensen die gezonder willen eten maar niet de tijd hebben om zelf uren achter het fornuis te staan. Uiteindelijk wil Food Basics de producten ook in supermarkten gaan verkopen.

Door Food Circle hebben bedrijven elkaar (beter) leren ken-nen. Er zullen zeker nog meer initiatieven door zijn ontstaan, die we als Food Circle (nog) niet hebben gehoord.

KENNISINSTELLINGEN ZETTEN NAUWE SAMENWERKING DOORHogeschool Van Hall Larenstein in Leeuwarden en de Hanze-hogeschool in Groningen willen de in Food Circle ingezette samenwerking voortzetten door de twee lectoraten met een gezamenlijke onderzoekslijn te continueren.

Daarnaast zijn beide hogescholen elk bezig met het opzetten van een nieuw applicatiecentrum, waar onderzoek voor bed-rijven kan worden uitgevoerd. De Hanzehogeschool is bezig met de zogenaamde Zernike Advanced Processing Facility (ZAP) samen met de Rijksuniversiteit Groningen en Noorder-poort. Hier hebben zowel het project BioBrug als het project Food Circle een bijdrage aan geleverd. Hogeschool Van Hall Larenstein in Leeuwarden is bezig met het opzetten van een Food Application Center of Technology (FACT) in Leeuwarden voor toegepast technologisch onderzoek gericht op voedingsinnovaties. Beide applicatiecentra zijn complementair aan elkaar.

De genoemde hogescholen zijn ook partner van het Healthy Ageing Netwerk Northern Netherlands (HANNN) en in dat kader zal ook verdere samenwerking plaatsvinden op het gebied van ‘Food for Healthy Ageing’.

EN WAT GEBEURT ER MET FOOD CIRCLE ZELF?Food Circle is de afgelopen jaren een begrip geworden, niet alleen in Noord-Nederland maar ook daarbuiten. Innexus, het MBK bedrijvencluster in Noord-Nederland, onderzoekt of het mogelijk is om de term Food Circle in hun naamgeving op te nemen. Ook zal Innexus externe financiering gaan zoeken om de voortzetting van de inspiratiebijeenkomsten te kunnen waarborgen.

Doorkijk na 2014

pagina 13

DANKWOORD

Het Food Circle project en de implementatie ervan is tot stand gekomen dankzij de inspanning en steun van vele mensen en organisaties.

Allereerst wil ik graag de 21 MKB bedrijven bedanken voor de intensieve samenwerking in de adviestrajecten binnen Food Circle. Samen met de lectoren Doede Binnema, Feike van der Leij en Lizette Oudhuis, en de (docent)onderzoekers, projectingenieurs en studenten hebben we veel geleerd van en met elkaar!

Daarnaast ook dank aan alle bedrijven, zorg-, kennis- en overheidsin-stellingen die bij één of meerdere inspiratiesessies en themaworkshops van Food Circle aanwezig waren. Bij het opzetten en organiseren van deze bijeenkomsten hebben we vanuit Food Circle nauw samengewerkt met het HANNN en het CCC. Ko Henneman, Daan Bultje en Lubbert Dijkhuizen, dank voor jullie betrokkenheid en advies. Marloes Heeres ook jij bedankt voor al je ideeën en de prettige samenwerking. Dit geldt ook voor Halbe Vogel en Joep de Vries, met wie we vooral in de beginperiode van Food Circle nauw hebben samengewerkt.

Tevens wil ik graag de co financiers Innexus en Avebe, de partners Ho-geschool Van Hall Larenstein in Leeuwarden en de Hanzehogeschool uit Groningen en niet te vergeten de provincie Groningen, Friesland en Dren-the danken voor de totstandkoming van het project. Zonder jullie was het niet mogelijk geweest. Dank voor het vertrouwen! In het bijzonder wil ik hierbij graag Jan Buining, Paul Visschedijk, Piet Buwalda, Victorine de Graaf-Peters, Wendy Zuidema-Haans en Margot van Engelen bedanken voor jullie betrokkenheid en advies gedurende het project.

Tenslotte wil ik graag zowel de lectoren als mijn collega’s van TCNN, in het bijzonder Wytze Rijke en Myrna de Haan, bedanken voor de prettige samenwerking en jullie steun en toeverlaat.

Saskia van Gend

Projectmanager Food Circle

maart 2015

pagina 14

Tijdens de Food Circle periode zijn er diverse publicatie uitingen geweest. Hieronder een overzicht.

Datum Titel Wie

jan-11 Onderzoek naar voedingstoestand ouderen komt op stoom Margot Tacken

jun-11 De ouderen hebben de toekomst Margot Tacken

1-8-2011 Gezond ouder worden Verslag van het symposium Zorgzame Voeding, Food Hos-pitality, editie 7/8, pag. 32-33, augustus 2011.

Sep-11 Verrijking van herkenbare voedingsmiddelen Margot Tacken, Verslag van seminar voeding voor de vitale 50 plusser. P. 14-15

22-09-2011 Vooraankondiging Food Noord-Nederland. Wat staat er voor de toekomst op het menu?

Innexus & Food Circle

24-10-2011 Uitnodiging: Food Noord-Nederland. Wat staat er voor de toekomst op het menu?

Innexus & Food Circle

nov-11 Docentenhandleiding levende legpuzzel Feike van der Leij

2012 Van consument tot ondernemer, gezond eten draait om be-wustwording

Persbericht van TCNN

12-3-2012 Voorstellen: Saskia van Gend projectmanager Food Circle TCNN nieuwsbrief nr. 9

8-5-2012 Uitnodiging inauguratie lectoraat Functionele voedingsingre-diënten en gezondheid

Doede Binnema, Hanzehogeschool Groningen

15-6-2012 Informatie Symposium Food for Healthy Ageing 1 juni jl HANNN-Food Circle nieuwsbrief

jun-12 Van consument tot ondernemer, gezond eten draait om be-wustwording

Food for healthy ageing

10-7-2012 Food Circle: Symposium “Food for Healthy Ageing” groot suc-ces

TCNN nieuwsbrief, nr 10

aug-12 Kerngebied Food & Nutrition HANNN, jaarverslag 2011

sep-12 Dossier Zout Groen Kennisnet

26-9-12 Lectorinstallatie Dr. D.J. (Doede) Binnema Functionele Voed-ingsingrediënten & Gezondheid

aCCCent15, nieuwsbrief CCC

okt-12 Doede Binnema en Saskia van Gend (Food Circle). Houden rauwe worteltjes ons echt langer gezond?

In boek: The Future of Food. Hoe we lekker, gezond en du-urzaam gaan eten en drinken in de 21e eeuw. Adjiedj Bak-as, de bourgondische trendwatcher. Scriptum, p158-159

nov-12 Natuurlijke gezondheid, uitdaging voor foodindustrie Nieuwsbrief stichting tuinbouw Emmen, Groei, 7e jaar-gang, nummer 2

2-11-2012 Les DNA Feike van der Leij

6-11-2012 Vooraankondiging bijeenkomst ‘Natural Health from Food’ een nieuw business perspectief

HANNN-Food Circle direct mail

6-11-2012 Film Voedingsmiddelentechnologie in Leeuwarden Youtube/VHL. Met lector Feike van der Leij.

13-11-2012 Informatie symposium Natural Health from Food 15 oktober jl. Food Circle nieuwsbrief

dec-12 Dossier weet wat je eet & eet wat je weet Groen Kennisnet

4-12-2012 Healthy ageing network – Recent developments: Food Circle – Food for Healthy Ageing

HANNN nieuwsbrief

13-12-2012 Natural Health from Food TCNN nieuwsbrief

18-12-2012 New Food Circle initiatives on Food for Healthy Ageing & In-auguration Feike van der Leij, lector Health and Food Van Hall Larenstein UAS

aCCCent16, nieuwsbrief CCC

2013 Over voeding en ondervoeding, lectoraat Food, Health & Safety Hogeschool Van Hall Larenstein, Feike van der Leij, ISBN: 978-90-817426-5-8

2013 De bouwstenen van het leven, Basale kennis van biochemie en moleculaire Celbiologie

Wageningen Academic Publishers, p. 480

BIJLAGE publicatielijst

pagina 15

2013 Neuronal Carnitine Palmitoyl Transferase1c in the Central Ner-vous System: Current visions and perspectives

J. Alzheimers Dis Parkinsonism, ISSN: 2161-0460 JADP Vol. 3, Issue 5

2013 Gezond leven met omics-technologie SIA, p. 66-69

2013 Zuivelrijck, lekker knus in de niche Food & Nutrition, blz. 43

2013 Enorme kansen in samenwerking voor Noord-Nederland Agri & Food special

2013 Food circle, a joint effort to accomplish food for healthy ageing Healthy aging network

2013 Steensma innoveert in crisistijd Food & Nutrition, nummer 2

2013 Poster Food Circle – a joint effort to accomplish food for healthy ageing

Feike van der Leij

2013 Poster Zorgzame voeding Feike van der Leij

2013 Poster weet wat je eet & eet wat je weet Feike van der Leij

2013 Poster DNABAND Feike van der Leij

2013 Poster inline monitor to detect micro organisms Feike van der Leij

jan-13 Kennistour in Leeuwarden, Van Ruiten Food zoekt het in nieu-we technologie Noord-Nederland op de kaart. Netwerk in wording

Food & Nutrition, Jaargang 5, nr. 1 p. 7, p32, 33, 35, 50

jan-13 Legpuzzels Lego en Knex Vakblad Groen Onderwijs, Jaargang 55, p. 32-33

12-2-2013 Zin en onzin in gezond eten. Interview met lector Feike van der Leij

Leeuwarder Courant, p. 30-31

mrt-13 Food Circle – samen sterker. Syntens, p. 20-21 in boekje De kracht van de verbinding. Sterke netwerken in tuinbouw en agrofood

8-3-2013 Terugblik op Food Tour en Vooruitblik op nieuwe activiteiten Food Circle nieuwsbrief

17-3-2014 Aankondiging Business meets Science bijeenkomst aCCCent20, nieuwsbrief CCC

apr-13 Nieuwe partners Food&Nutrition Eierbreken op wereldschaal Food & Nutrition, Jaargang 5, nummer 2, p9 30, 31, 50

30-3-2013 De strengen gaan los Bionieuws, Jaargang 30, p.13

5-4-2013 7 adviestrajecten in volle gang TCNN nieuwsbrief

3-6-2013 Kansen MKB valorisatieregeling, terugblik op claims workshop en nieuwe activiteiten

Food Circle nieuwsbrief

25-6-2013 Koolhydraatexpertise voor het Agro-Food Midden- en Kleinbedrijf

aCCCent18, nieuwsbrief CCC

jun-13 Projecten opzetten is ook een vorm van ondernemen. Inter-view met Lubbert Dijkhuizen

De Zaak

jul-13 Cake Art groot in eetbare inkt Food & Nutrition, Jaargang 5, nummer 3. P29, 50

Aug. 2013 Food Circle is een netwerk op zichzelf HANNN, jaarverslag 2012

5-9-2013 Uitnodiging Food Noord op Koers!? Innexus

20-9-2013 Overgewicht en Ondergewicht in Noodelijke schijnwerpers cccresearch.nl

26-9-2013 Cursus Food technologie Food valley

okt-13 Food Forensics, Lekker gezond Nordwin College en Hogeschool VHL

okt-13 Membraamfiltratie opent de Europese markt voor Fries bedri-jf. Sprong in het diepe.

Innexus zoekt de breedte én de diepte

Food&Nutrition. Jaargang 5, nummer 4. P40,41, 50

okt-13 Gezond leven met omics-technologie  Interview met lector Feike van der Leij en Nard Clabbers, TNO Food and Health

2-10-13 Aankondiging inauguratie lector Food Physics Dr. Lizette Oudhuis TCNN nieuwsbrief

4-10-2013 Hamburger van zeewier of toch maar de frikandel Leeuwarder Courant, p.20

10-10-2013 Allemaal naar links Leeuwarder Courant, p. 1

10-10-2013 Lekker grashapje in de kantine, van een echte kok Leeuwarder Courant, p.26

10-10-2013 Proef toont aan, eetgedrag is te sturen Friesch dagblad

17-10-2013 Eetgewoonten zijn te sturen Groen Kennisnet

17-10-2013 Uitnodiging inauguratie lector Food Physics Hogeschool Van Hall Larenstein

18-10-2013 De zoektocht naar lekker en gezond op Van Hall Leeuwarder courant, p. 30

21-10-2013 SME participation in CCC aCCCent19, nieuwsbrief CCC

24-10-2013 Food Valley programmaplan bijeenkomst meet Inpsire Create Food valley: hard copy en website

nov-13 Uitnodiging ccc mkb knowledge fair cccresearch.nl

5-11-2013 Marktkraam voeding, posterpresentatie Innovatie Werkplaats. CoE Healthy Ageing

9-11-2013 Test: Varkensschnitzels fragment tv-programma Kassa

pagina 16

12-11-2013 De maatschappij roept om gezond eten dat lekker smaakt cccresearch.nl

13-11-2013 Gezonde toepassingen van (nieuwe) voedingsvezels Food Circle nieuwsbrief

21-11-2013 Food valley nieuwsbrief Food valley

dec-13 Garnalenpantser als slankmaker. Feike van der Leij over de Innovatie Werkplaats Health, Food & Technology

Noorderbreedte, p. 30-33

2-12-2013 Herinnering CCC MKB knowledge fair cccresearch.nl; Direct Mail via Food Circle

10-12-13 Volop kansen met (nieuwe) voedingsvezels TCNN nieuwsbrief

14-12-2013 Kijkje in de moleculaire wereld Bionieuws, Jaargang 23, p.7

17-12-2013 Agri&Food special Leeuwarder Courant, Dagblad van het Noorden p. 3

17-12-13 Kerstspecial: Innovatiemogelijkheden in Food Food Circle nieuwsbrief

jan-14 Van Smaak uit Drachten. Bol.com van de maaltijdenservice Bredere doelgroep, meer reuring. ‘Herstart’ Innexus

Food & Nutrition, Jaargang 6, nummer 1, p28, 29, 30,31, 50

jan-14 Uitnodiging kick off centre of expertise food CoE food

17-3-14 Aankondiging ‘Business meets Science’ bijeenkomst aCCCent, nieuwsbrief van het Carbohydrate Competence Center

apr-14 Fries zonder gekke fratsen Food & Nutrition, Jaargang 6, nummer 2, p32, 33, 50

8-4-2014 Uitnodiging voor diverse Food activiteiten Food Circle nieuwsbrief

10-4-2014 Nieuwe samenwerkingsvormen tussen MKB & CCC Nieuwsbrief CCC en op cccresearch.nl

15-5-2014 Aankondiging nieuwe verdienmodellen in de food sector van morgen

Food Valley nieuwsbrief

30-5-2014 Aankondiging nieuwe verdienmodellen in food www.vmt.nl; hard copy tijdschrift VMT nr. 8

12-6-2014 Nieuwe verdienmodellen in de food sector van morgen Foodvalley.nl

19-6-2014 Grote veranderingen op komst voor foodsector Noord-Nederland Groninger internet courant

20-6-2014 Grote veranderingen op komst voor foodsector Noord-Nederland Innexus; Groninger Internet Courant, food-nutrition.nl, mkb.nl

20-6-2014 Online verandert food sector vmt.nl

20-6-2014 Terugblik op Food Circle netwerkbijeenkomst 12 juni jl. Food Circle nieuwsbrief

23-6-2014 Grote veranderingen op komst voor foodsector Noord-Neder-land

VNO NCW Noord website

jul-14 Mama Mascha’s Foodtruck: Gezellig, lekker en superlokaal Voeding het beste medicijn voor betaalbare zorg?

Food & Nutrition, Jaargang 6, nummer 3, p32,33, 50

aug-14 Healthy Ageing Onderwijs, onderzoek en Ondernemersschap samen werken aan gezondheid en participatie

Hanzehogeschool Groningen, p. 36-37

24-9-2014 Vooraankondiging 26 nov bijeenkomst TCNN nieuwsbrief

25-9-2014 Lagere zorgkosten door voeding SNN.eu, TCNN.nl Zorginnovatieforum.nl,

okt-14 Voeding in de zorg – bewustwording nodig Food & Nutrition, Jaargang 6, nummer 4, p46, 47, p50

1-10-2014 Uitnodiging verschillende bijeenkomsten in het najaar Food Circle nieuwsbrief

8-10-2014 Scanbalt forum – programmaboek Parallel Session IV: Healthy Food & Nutrition

HANNN

8-10-2014 Food Circle – Engelstalige folder TCNN

22-10-2014 Gezond eten een hele sport verslag van themaworkshop

Website University Campus Fryslân (UCF)

23-10-2014 Food Expo 2014: achterwand stand, website Food Valley

4-12-2014 Terugblik bijeenkomst Food for Health, Care for Costs Food Circle nieuwsbrief

17-12-2014 Food Circle is een succes TCNN nieuwsbrief

17-12-2014 Voeding in de zorg – bewustwording nodig HANNN nieuwsbrief

15-1-2015 De behoefte van morgen voeden. Interview met Rimmert de Jong, Innexus

Leeuwarder Courant, p 26

6-3-2015 Mensen moeten echt anders gaan eten Dagblad van het Noorden, Drenthe editie. p24-25

10-3-2015 Food Circle - nog druk met eindrapportage. Econonomische bijdrage aan Noord-Nederland al wel duidelijk.

TCNN nieuwsbrief

12-3-2015 Presentatie over Results FoodCircle/HANNN project – Food for Healthy Eating and a Good Practice Example ‘The new Dutch kitchen: a healthy sustainable kitchen of the future tijdens seminar ‘Action plan for the future of organic production in the EU: time for regions te act’

European Union Committee of the Regions, provincie Drenthe, Provincie Overijssel, Provincie Flevoland

pagina 17

pagina 18

‘Kijkend naar de toekomst was deze Food Circle eigenlijk dus nog maar het begin’

aldus Jan Buining, Voorzitter Stuurgroep Food Circle