Natuurlijk met ICT!Meerjarenplan 2009 - 2012

Voorwoord

Scholen en instellingen maken steeds meer gebruik van de mogelijkheden die ict biedt bij het realiseren van hogere onderwijskwaliteit. Dit geldt niet alleen voor het aantrekkelijker maken van het curriculum om de huidige generatie leerlingen te blijven boeien, maar geldt ook zeker voor het flexibiliseren en professionaliseren van het onderwijs. Scholen en instellingen worden hierbij gesterkt door steeds meer wetenschappelijk onderzoek waaruit blijkt dat er kwaliteit gewonnen wordt als er voldoende gebruik wordt gemaakt van de mogelijkheden die ict biedt.

De school of instelling van de toekomst is flexibel, interactief en biedt een rijk palet aan onderwijsmogelijkheden die er voor zorgen dat elke lerende op basis van zijn of haar eigen kenmerken en leerstijl een leven lang kan leren. Deze uitdagende leeromgeving gebruikt een combinatie van virtuele en fysieke elementen. Leren blijft immers een proces van interactie tussen mensen. De inzet van ict moet hierop aansluiten. Ict genereert alleen maximale meerwaarde als het op de juiste wijze en met de juiste dosering wordt ingezet.

Kennisnet is van, voor en door het onderwijs. We hebben hoge ambities die we samen met het onderwijs willen waarmaken. In het voor u liggende meerjarenplan verwoordt Kennisnet deze ambitie. Het gaat ons in de komende jaren om de kwaliteit van leren, mede gegenereerd door een juiste inzet van ict….sterker nog:

Natuurlijk met ict!

Wij kijken ernaar uit deze ambitie samen met u waar te maken!

ZoetermeerToine Maes en Marianne Mulder

directie Kennisnet

1

1. Ict altijd en overal 4

2. Werking bewezen 5

3. Programmalijnen 2009-2012 7

4. Doelgroepen 9

5. Aanpak 10

6. Expert, dienstverlener en innovator 11

7. Primair onderwijs 13

8. Voortgezet onderwijs 15

9. Middelbaar beroepsonderwijs 17

10. Diensten en programma’s 19

Inhoudsopgave

2 3

De titel van dit Meerjarenplan 2009-2012, Natuurlijk met ict!, heeft twee betekenis-sen. Het zet scherp neer dat ict in het onderwijs steeds vanzelfsprekender wordt én geeft aan dat de integratie ervan op een natuurlijke wijze gestalte dient te krijgen. Maar met ict alleen bereiken scholen niet genoeg. Invoering van ict moet passen bij de overkoepelende onderwijsvisie en het beleid van de school of instelling.Ict-gebruik behoort voor jongeren al enkele jaren tot de gewoonste zaak van de wereld. Leerlingen in het primair- en voortgezet onderwijs en in het middelbaar beroepsonderwijs wisselen via het inter- net ideeën uit, onderhouden via het web dagelijks contact met hun vrienden, spelen er games en halen er informatie voor hun schoolopdrachten. Het onder-

wijs heeft de afgelopen jaren forse stap-pen gezet. We zien dat bijvoorbeeld terug in de wijze waarop leraren en leerlingen met ict in het onderwijs omgaan. Ook het management is steeds meer overtuigd van de meerwaarde van ict. Logisch, want ict levert een bewezen bijdrage aan de kwaliteit van het onderwijs.

MissieKennisnet ziet het als haar opdracht om scholen en onderwijsinstellingen onafhankelijke expertise en diensten aan te bieden bij het effectief inzetten van ict, om zo de kwaliteit van het leren te verbeteren. Hierbij streeft de organi-satie naar het snel en flexibel inspelen op de veranderende behoeften van het onderwijs.

Ict levert een bewezen

bijdrage aan de kwaliteit van

het onderwijs

1. Ict altijd en overal

2. Werking bewezen

Onderzoek naar de digitale

wiskunde-methode laat zien dat leerlingen

gemotiveerder blijven

Dat ict werkt is niet een zomaar uit de lucht gegrepen stelling, maar eentje die steeds vaker wordt ondersteund door onderzoek. Stichting Kennisnet doet stelselmatig onderzoek naar de meer-waarde van ict voor het onderwijs. Zo kan nieuw beleid met de juiste argumenten worden onderbouwd. Voorbeelden van dergelijk onderzoek zijn die rond de digitale prentenboeken. Kinderen relatief zwak in taalontwikkeling leren vijf tot zes nieuwe woorden per dag wanneer zij werken met digitale prentenboeken. Normaal gesproken breiden kinderen hun woordenschat uit met twee tot drie nieuwe woorden per dag.Ander voorbeeld waarin de werking van ict wordt ‘bewezen’ is het onderzoek Leren met meer effect. Dit toont aan dat leerlingen succesvoller en gemotiveerder wiskunde volgen wanneer ict structureel wordt

ingezet. Ict-gebruik vergroot verder de praktische redzaamheid en de zelfwaar- dering van leerlingen in het speciaal onderwijs, zo is bekend geworden uit ander onderzoek. Laatste bevinding: leerlingen die Engelse les volgden met hulp van ict, boekten significant meer leerwinst dan leerlingen die op traditio-nele manier les kregen. Niet alleen de spreekvaardigheid maar ook de luister-vaardigheid van leerlingen ging er op vooruit. Om tot een uitgebalanceerde integratie van ict in het onderwijs te komen, introduceerde Kennisnet enkele jaren terug de Vier-in-balans. Dit gaat uit van een evenwichtige verdeling tussen een gedegen visie, infrastructuur, deskundige docenten en digitaal leermateriaal. Vier onmisbare elementen die tezamen ict in het onderwijs meerwaarde meegeven.

4 5

Kennisnet kiest de komende jaren voor drie herkenbare programmalijnen: •Professionalisering•Organisatie •Leermateriaal

De drie lijnen ondersteunen de Vier-in-balans-theorie.

ProfessionaliseringHet belang van de professionele docent is herkenbaar in de eerste lijn; het gaat er immers om dat zij ict in de les kunnen inzetten. Het ondersteunen en versterken van leraren staat voor Kennisnet centraal. Professionalisering is goed herkenbaar in de aandacht voor mediawijsheid. Ict wordt daarnaast ook door docenten gebruikt om zelf te leren en om verder te ontwikkelen.

OrganisatieDe organisatie van het onderwijs is de tweede lijn die aangeeft dat pas dan sprake kan zijn van effectieve en efficiënte integratie van ict als het management van een instelling een samenhangende visie heeft. Het management moet die integrale visie dan ook wel kúnnen formuleren en op basis daarvan beleid opstellen.

LeermateriaalDe beschikbaarheid van digitaal leerma-teriaal vormt de derde lijn. Kennisnet ziet het als haar taak om educatieve content toegankelijk te maken en zo breed mogelijk beschikbaar te stellen. Er zijn steeds meer ingrediënten aanwezig om tot een flexibel en kwalitatief hoogwaardig aanbod van digitaal leermateriaal te komen. Het is zaak deze bouwstenen (digitaal materiaal, standaarden en expertise bij docenten) zo op elkaar te laten aansluiten dat ze de komende periode eenvoudig zijn in te zetten.

Van, voor en door het onderwijsKennisnet wil samen met andere organisaties werken aan projecten die een antwoord geven op dé vragen uit het onderwijs. Daarvoor is het noodzaak precies te begrijpen wat in de scholen en instellingen leeft. Alleen zo kan Kennisnet waarmaken wat zij belooft: het zijn van de publieke ict-ondersteuningsorganisatie van, voor en door het onderwijs.dienst.

3. Programmalijnen 2009-2012

Kennisnet ondersteunt de

onderwijsmanagerbij de integrale

visieontwikkeling

6 7

Kennisnet is van, voor en door onder-wijsinstellingen. Kennisnet richt zich op leraren, managers. Het zijn juist deze groepen die beslissend zijn voor succes-volle toepassing van ict in het onderwijs. De leraar, omdat de man of vrouw voor de klas het primaire proces leidt. Hij of zij bepaalt hoe er gewerkt wordt, en welke rol ict in de les kan spelen. Net zo belangrijk is de manager die de leraar in staat moet stellen en moet stimuleren om ict te benutten; uitvoering kan niet zonder visie. Kennisnet richt zich tenslotte op de leerling in het primair onderwijs omdat in deze leeftijdsgroep het latere ict-gebruik en –gedrag worden gevormd. Niemand laat zijn kind voor het eerst van zijn leven alleen de weg oversteken. Waarom zouden we dat dan wel doen met de digitale snelweg? Vandaar dat Kennisnet leraren in het primair onderwijs begeleidt en onder-steunt in het mediawijzer maken van hun leerlingen. Er is tegenwoordig steeds meer infor-matie beschikbaar. Goed zoeken, vinden, selecteren, interpreteren en verwerken van deze informatie is dan ook net zo’n belang- rijke vaardigheid als lezen, schrijven en rekenen.

4. Doelgroepen

Goed zoeken, vinden,

selecteren, inter-preteren en verwerken

van informatie is tegenwoordig een belangrijke

vaardigheid.

8 9

De ondersteuning van scholen en instellingen krijgt de komende jaren meer prioriteit. Het aanbod is op maat gesneden, zodat altijd sprake is van passende oplossingen op basis van de behoeften van het onderwijs. Centraal in deze aanpak staat het samenbrengen van scholen en onderwijsinstellingen in fysieke en virtuele netwerken. Kennisnet beweegt in haar aanpak mee op het ritme van het onderwijs met als krijtlijnen het schooljaar en het onderwijsprogramma. Naast het onderwijs, behoren ook de sectororganisaties (de onderwijsraden in de verschillende onderwijssectoren) en het ministerie van OCW tot de klantgroepen. Deze laatste twee zijn voor Kennisnet ondersteunend bij het pasklaar bedienen van het onderwijs. Dat betekent dat Kennisnet, het ministerie van OCW en de sectororganisaties ieder vanuit hun eigen verantwoordelijkheid proberen het onder-wijs te versterken. Naast de kerndoelgroepen zoekt Kennisnet samenwerking met relevante partijen. Voorbeelden van langdurige samenwerking bestaan nu al met bijvoor-beeld het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, Teleac/NOT, Stichting Beroepskwaliteit Leraren, De Waag Society, Mijn-kind-online, SURF en SURFnet en het Ruud de Moorcentrum.

AmbassadeursCentraal in het contact met het onderwijs staan de ambassadeurs. Zij zijn onze contactpersonen in het onderwijs. Ze vormen de link in de communicatie naar scholen en instellingen. Kennisnet ondersteunt deze cruciale partners en brengt ze met elkaar in contact. Vervolgens is het aan deze ambassadeurs om binnen de eigen onderwijsinstel-ling collega’s en management een stap verder te brengen in het integreren van onderwijs en ict. Om het draagvlak en de slagkracht van de ambassadeurs maximaal te laten zijn, is steun van het school-management onontbeerlijk. Sterker dan in voorgaande jaren stelt Kennisnet in de komende periode de onderwijsmanagers en -bestuurders centraal in haar activiteiten.

Centraal in het contact met het onder-wijs staan de ambassadeurs

6. Expert, dienstverlener en innovatorKennisnet beoogt als expert, dienstverlener en innovator te opereren in het onderwijs. Als expert is Kennisnet de partij die begrijpt hoe ict het best in het onderwijs ingezet kan worden, al dan niet gedreven door eigen onderzoek. Het deelt deze kennis uiteraard met leerkrachten, docenten, management en bestuur. Wat Kennisnet uit onderzoek naar boven haalt, komt van pas in de dagelijkse lespraktijk. Kennisnet treedt dienstverlenend op als markt en onderwijs elkaar (nog) niet hebben gevonden of als de

samenleving ‘vraagt’ om nieuwe initiatieven. Kennisnet verkent nieuwe technologieën en blijft ook in de toekomst experimentele ruimte bieden. Innovatie gekoppeld aan relevantie, haalbaarheid en toepasbaarheid, bouwt een fundament voor de toekomst. Daarnaast ondersteunt en inspireert Kennisnet instellingen en scholen. Dit komt bijvoorbeeld terug in de jarenlange samenwerking in het SURFnet/Kennisnet Innovatieprogramma, dat inmiddels tal van innovatieve toepassingen opleverde.

5. Aanpak

10 11

Kinderen komen al jong in aanraking met ict en internet. In het primair onderwijs is het van belang de leerkracht te helpen zijn of haar leerlingen te ondersteunen. Het management is daarbij cruciaal; zij zal randvoorwaarden moeten scheppen om de slaagkans van ict in het onderwijs te vergroten. Binnen de programmalijn organisatie ligt de focus op het bevorderen van een gedragen visie op de inzet van ict. Bovenschools management, directie en bestuur kunnen dan ook rekenen op de inzet van Kennisnet wanneer zij, samen met hun docenten, ict tot een integraal onderdeel van hun onderwijsvisie willen maken. Op de portal van Kennisnet zijn hiervoor verschillende tools beschikbaar.Bij professionalisering gaat het erom dat docenten in staat zijn leerlingen te begeleiden. Via het ambassadeursnetwerk worden scholen hierbij gericht onder-steund. Het is belangrijk om leerlingen bewuster te maken van zowel de kansen als van de bedreigingen die media bieden. Daarom wordt specifiek aandacht besteed aan het thema mediawijsheid. Onder andere met de site medialessen.nl - die samen met Mijn Kind Online en de Vereniging Openbare Bibliotheken is opgezet - ondersteunt Kennisnet het onderwijs op dit punt.

Scholen blijken op problemen te stuiten bij het zoeken en vinden van digitaal leer-materiaal. De kwaliteit van het onderwijs kan verder omhoog als dit wel lukt. Reden voor Kennisnet om ook de komende jaren volop in te blijven zetten op het laten arrangeren, inzetten en delen van digitaal leermateriaal. Dit materiaal kan bijvoor-beeld ondersteunen bij de kernvakken rekenen en taal, maar kan ook (hoog)begaafde leerlingen en hun leerkrachten handreikingen geven.

7. Primair onderwijs

12 13

Het voortgezet onderwijs is volop in beweging, leerlingen en ouders stellen hoge eisen aan de kwaliteit van het onderwijs. Tegelijkertijd hebben scholen als gevolg van het lerarentekort te maken met moeilijk vervulbare vacatures. De informatiemaatschappij biedt nieuwe mogelijkheden voor leren op maat en voor een andere inrichting van het onderwijs. Het management van de scholen is verant-woordelijk voor de vernieuwing van het onderwijs en het benutten van ict op een manier die aansluit bij de situatie in de school.

In het voortgezet onderwijs is behoefte aan digitaal leermateriaal dat flexibel leren mogelijk maakt en nieuwe vormen van onderwijs ondersteunt. Dit materiaal moet makkelijk toegankelijk zijn. Daarom is het van belang dat leermateriaal voldoet aan open standaarden en is voorzien van metadata. Kennisnet is hierover continu in gesprek met contentleveranciers en ondersteunt via Edurep de ontsluiting van collecties in elektronische leeromgevingen. Van de managers en bestuurders in het voortgezet onderwijs worden duidelijke kaders en een meer bedrijfsmatige insteek verwacht. Het ontwikkelen van een onder-wijsvisie staat hierbij centraal, en dat betekent ook het uitbouwen van een visie op integratie van ict in het onderwijsplan van de school. Bij het uitbouwen en ver-wezenlijken van die visies biedt Kennisnet hulp binnen de programmalijn organisatie. Over dit thema worden in het hele land onderwijssalons met bestuurders georga-niseerd.Om docenten in staat te stellen gebruik te maken van de mogelijkheden van ict is er aandacht voor professionalisering. Het ambassadeursnetwerk is hierbij een krachtig instrument om docenten gezamenlijk kennis en expertise te laten ontwikkelen. Daarnaast kunnen docenten steeds meer plaats- en tijdsonafhankelijk leren.

8. Voortgezet onderwijs

Via het ambassa-

deursnetwerk komen docenten met elkaar in

contact14 15

In het middelbaar beroepsonderwijs is het optimaliseren van de bedrijfsvoering en het flexibel kunnen inrichten van leerroutes de uitdaging voor de komende jaren. Kennisnet wil dit proces onder-steunen en speelt onder andere een belan-grijke rol binnen de activiteiten die het procesmanagement MBO2010 ontplooit.Op de marktplaats MBO2010 kunnen instellingen kennis delen over onderwijs- kundige vraagstukken, maar ook over HRM-vraagstukken. Kennisnet werkt verder nauw samen met de MBO-raad en Roc-i-partners. In de programmalijn organisatie stelt Kennisnet managers in staat de visie van ROC of AOC naar de praktijk te vertalen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de conse-quenties voor de onderwijslogistiek en de benodigde systemen. Bij het competentiegericht leren is het van belang dat er flexibele trajecten ontstaan. Hiervoor is het nodig dat docenten op flexibele wijze leermateriaal vanuit zowel formele als informele bronnen (collecties) kunnen arrangeren en inzetten. Beschikbaar materiaal moet vindbaar en toegankelijk zijn. Dit sluit direct aan bij de elementen uit de Educatieve Content Keten en de door Kennisnet ontwikkelde diensten Entree en Edurep. Docenten zoeken steeds vaker naar geschikt digitaal leermateriaal uit formele en infor- mele bronnen. De kansen die Web 2.0 en audiovisueel materiaal bieden, sluiten goed aan bij de vraag van docenten en studenten. Professionalisering van docenten en managers is voor 2009 het belangrijkste thema. Kennisnet ondersteunt ook docenten die zelf leermateriaal willen arrangeren.

9. Middelbaar beroepsonderwijs

Prominent aandachtspunt

voor het middelbaar beroepsonderwijs

is het flexibel kunnen inrichten van

individuele leer-routes

16 17

Kennisnet bouwt voort op het fundament dat ze de afgelopen jaren samen met het onderwijs heeft neergelegd. Naast het eerder genoemde ambassadeursprogramma bestaat dat fundament onder andere uit communities, Edurep, het programma digitaal leermateriaal, Entree, het SURFnet/Kennisnet-innovatieprogramma en niet te vergeten de eigen portal kennisnet.nl.

CommunitiesLeraren, schoolmanagers en ict-coördina-toren kunnen gratis lid worden van één of meer digitale communities. In een community kunnen zij met collega’s discussiëren over het vak, (leer)materialen en ervaringen uitwisselen en trainingen volgen in het gebruik van ict in het onderwijs. In totaal zijn op dit moment 59 verschillende communities actief, waarbij zich inmiddels ongeveer tweehonderd-duizend leden hebben aangesloten.

EdurepVanwege het belang om snel en eenvoudig goed bronnenmateriaal te vinden, is Edurep in het leven geroepen. Edurep biedt leraren en hun leerlingen gemakkelijk toegang tot de verzamelde metadata. Dit zijn de gegevens die karakteristieken van bepaalde bronnen beschrijven van collec-ties van (digitaal) leermateriaal van onder andere uitgeverijen, onderwijsinstellingen en cultureel-maatschappelijke organisaties. Edurep ontsluit vervolgens deze metadata via bijvoorbeeld een zoekmachine of een elektronische leeromgeving. Edurep biedt leraren, leerlingen en studenten hiermee een overzicht van alle soorten educatieve content die in Nederland beschikbaar is.

Digitaal leermateriaalHet doel van het programma Digitaal leermateriaal is het stimuleren van het gebruik van dit materiaal in de sectoren. Belangrijke doelstelling is te komen tot een goed functionerende markt van vraag en aanbod van digitaal leermateriaal. Het gaat hierbij om de aansluiting van verschillende bronnen van digitaal leermateriaal op de diensten die het onderwijs gebruikt om digitaal leer-materiaal te zoeken, zoals elektronische leeromgevingen of onderwijsportals.

10. Diensten en programma’s

18 19

EntreeOm te voorkomen dat iedereen in het onderwijs voor alle afgeschermde websites en applicaties gebruik moet maken van verschillende accounts, is er Entree. Door Entree kan iedereen in het onderwijs met één persoonlijk account toegang krijgen tot verschillende educatieve diensten.

SURFnet/Kennisnet innovatieprogrammaKennisnet werkt sinds 2004 met SURFnet samen binnen het SURFnet-Kennisnet Innovatieprogramma. Het programma geeft invulling aan de overlappende activiteiten van SURFnet en Kennisnet op het gebied van innovatie. Hierdoor wordt het mogelijk een impuls te geven aan ict-vernieuwing in het gehele onderwijs door technologie- en marktverkenning, kennisontwikkeling- en verspreiding en dienstontwikkeling. De komende jaren komt de nadruk binnen het innovatieprogramma meer te liggen op technologie- en marktverkenning.

Kennisnet.nl De onderwijsportal kennisnet.nl is het startpunt op internet voor leerlingen, studenten, leraren, schoolmanagers, ict-coördinatoren en ouders. Zij vinden er toegang tot educatieve content, praktische informatie en onderwijsnieuws. Momenteel is kennisnet.nl goed voor ruim één miljoen miljoen bezoeken per week. Via kennisnet.nl kunnen bezoekers direct aan de slag met webbased toepassingen en diensten.

Organisatie in cijfersEen jonge, ambitieuze organisatie met 135 hoogopgeleide medewerkers met een gemiddelde leeftijd van 36 jaar. Dat kenschetst Kennisnet, de onafhankelijke stichting die sinds 2001 opereert als ict-ondersteuner van, voor en door het onderwijs. Ze is hiermee een middel-grote organisatie met bijna evenveel vrouwen (47%) als mannen (53%) in dienst.

Dit is een uitgave van Stichting Kennisnet

Tekst en redactie: Stichting KennisnetVormgeving: GOfor Design, Den HaagFotografie: Frank Schijven, ShutterstockDruk: OBT b.v., Den Haag

Het volledige Meerjarenplan 2009-2012 is te vinden op corporate.kennisnet.nl

Colofon

20 21

Contact Kennisnet kiest de komende jaren voor het verder aangaan van langdurige en hechte relaties met scholen en onderwijsinstellingen. Wie vragen heeft kan terecht op de portal van Kennisnet, maar u kunt ons natuurlijk ook gewoon bellen via 0800-KENNISNET. Voor al uw vragen op het gebied van ict en onderwijs kunt u een afspraak maken met een van onze relatiemanagers.

Kennisnet. Leren vernieuwen.kennisnet.nl

BEzOEKADRESPaletsingel 322718 NT Zoetermeer

POSTADRESPostbus 7782700 AT Zoetermeer

T 0800 - KENNISNETF (079) 321 23 22kennisnet.nl