Publiek Domein SpecialLokaal Bestuur

Wethoudersprogramma De kans om goed te beginnen

Marcel Boogers blikt vooruit ‘ Wethouder krijgt steeds minder een partijpolitieke rol’

Kerntraject Voor wethouders uit gemeenten tot 40.000 inwoners

Maatwerk Koers bepalen en werken aan vitale verbindingen

In samenwerking met:

Het Wethoudersprogramma bestaat uit een persoonlijke intake en vier (24uurs)werkconferenties (van lunch tot lunch). Door deze praktische indeling hoeft u als bestuurder niet een hele dag weg te zijn. De overnachting bevordert tegelijkertijd de uitwisseling.

Het resultaatU krijgt versneld grip op het bestuurlijk werk. U heeft een beter beeld van uw kwaliteiten als bestuurder en weet die beter in te zetten. U heeft scherper zicht op de dyna-miek waar u als bestuurder in opereert. U vindt sneller antwoord op praktische vragen en ontwikkelt een hecht netwerk van professionele ‘lotgenoten’ die u gedurende langere tijd kunt raadplegen. Rendementen in het verle-den bieden geen garantie voor de toekomst, maar… van de deelnemers in 2006 en 2010 heeft ruim 85% de bestuurlijke periode voltooid (het landelijke percentage ligt rond de 60%).

Het programma In het Wethoudersprogramma bieden we de deelnemers handvatten en steun door:- ervaren “rotten” uit het bestuurdersvak over hun

lessen en ervaringen aan het woord te laten; - essentiële bestuurlijke vaardigheden aan te reiken

en te oefenen; - collegiale consultatie vorm te geven en netwerk-

vorming te bevorderen. Deelname aan het Wethoudersprogramma start met een persoonlijk intakegesprek waarin de bestuurlijke uitgangspositie en de ontwikkeldoelen worden verkend. Tijdens de werkconferenties geeft een keur aan gastdocen-ten input en er is veel ruimte voor eigen praktijkervarin-gen. Het programma ziet er in hoofdlijnen als volgt uit:

Werkconferentie I: ‘De arena’s van het lokaal bestuur’ (drie dagdelen)• Kennismaking • Agenda: wat wil ik betekenen als bestuurder en hoe ziet

mijn agenda eruit? • Arena’s (politiek, bestuur, ambtenarij en maatschappij) • Bestuurlijke consultatieIn deze conferentie staan de verbindingen centraal tussen de strategie van de wethouder en het optreden in de ver-schillende arena’s. Ook de dynamiek van raad en ambtelijk apparaat komen in deze werkconferentie uitgebreid aan de orde. Een ervaren bestuurder plaatst de ervaringen met de politieke arena in perspectief.

Werkconferentie II: De buitenkant van politiek en bestuur (drie dagdelen)• Publieke presentatie: welke indruk maak ik in een

publieke omgeving? • Professionele verbindingen: welke dynamiek breng ik

als bestuurder teweeg?• Beeldvorming en reputatie: hoe ga ik om met publieke

beeldvorming? Impressies bepalen in toenemende mate het politieke en publieke speelveld. Vorm en inhoud lopen door elkaar heen. In de tweede conferentie staat dan ook persoonlijke presen-tatie centraal. Deelnemers oefenen met uiteenlopende situa-ties waarin ze in de publieke arena te maken krijgen: media, bewonersbijeenkomsten, presentaties etc. Aan de hand van oefeningen worden kansen en valkuilen in deze arena behandeld.

Werkconferentie III: Persoonlijke stijl en strategie (drie dagdelen) • Persoonlijke bestuursstijl: welke mogelijkheden biedt

mijn stijl van besturen?• De stad en haar opgaven: aan welke opgaven verbind

ik mij als bestuurder?• Bestuurlijke consultatieIn de derde werkconferentie komt het meest indringende aspect van politiek vakmanschap aan de orde: de persoonlij-ke bestuursstijl en het vermogen om van daaruit een bijdra-ge te leveren aan maatschappelijke ontwikkelingen, alsmede een resultaatgerichte aanpak van maatschappelijke proble-

U bent (sinds kort) wethouder en wilt de voorwaar-den scheppen voor een goede bestuurlijke periode in een spannende tijd. Publiek Domein biedt hiertoe het Wethoudersprogramma, een gerenommeerd traject dat zeer gewaardeerd wordt door de deelnemers. Het traject versterkt uw bestuurlijk leiderschap, draagt bij aan een herkenbare stijl als bestuurder en helpt u om uw bestuurlijke strategie aan te scherpen.

WethoudersprogrammaDe kans om goed te beginnen

2

“Deelname aan het Wethoudersprogramma heeft alleen maar zin als je in de stand staat dat je echt iets wilt leren. Uitstralen dat het normaal is dat je als bestuurder wilt leren is heel belangrijk.” Gabriëlle Haanen (gemeentesecretaris Tilburg)

men. Dit vraagt van bestuurders om een sub-tiel spel van aansluiten en onderscheiden: aan-sluiten bij diffuse situaties en tegelijkertijd het verschil weten te maken.

Werkconferentie IV: Strategisch positie kiezen (drie dagdelen) • Dynamische krachtenvelden lezen: hoe

creëer ik overzicht in complexe situaties?• ‘Vallen en opstaan’: wat doe ik als de

politieke situatie uit de hand loopt? • Bestuurlijke consultatie.In de vierde werkconferentie staan wij stil bij de voortdurende opgave om adequaat positie te kiezen. De bestuurders vergroten hun inzicht in hun omgang met conflicten en belangentegenstellingen. In het licht van hun bestuurlijke ambities krijgt ook het creëren van coalities een plaats. Welke rol kan ik als bestuurder vervullen om coalities die vitaal zijn voor de stad de ruimte te geven?

Vervolg?Veel wethouders die aan het Wethoudersprogramma deel hebben genomen blijven elkaar ontmoeten. Vaak ondersteunt Publiek Domein dit door mid-del van de zogeheten steden-tournee. Eens in het half jaar zijn we een 24uursbijeenkomst te gast bij een deelnemende wethouder. We verkennen lokale vraagstukken, wisselen ervaringen uit en trainen een dagdeel in bestuurlijke vaardig-heden.

3

Publiek Domein voert

ontwikkelprogramma’s uit over

strategie, leiderschap en regie

voor professionals die het

verschil willen maken in het

publieke domein. Dit doen wij

op maat en in leergangen. Onze

aanpak is persoonlijk en praktijk-

gericht vanuit passie voor de

publieke zaak.

In deze special zoomen wij in

op onze professionaliserings-

mogelijkheden voor het lokaal

bestuur – zowel maatwerk

als open inschrijving: het

Wethoudersprogramma en het

Kerntraject. Deze beide program-

ma’s zijn een coproductie van

Publiek Domein en Gossink en.

De fotografie in deze special is

verzorgd door Harry Slegh/

Wijstijd.nu (met uitzondering

van de foto op p. 5).

Meer informatie?

www.publiekdomein.nl

of 030 - 23 22 116

Politiek Bestuurlijke Gevoeligheid

Publiek Domein stimuleert

bestuurlijk ambtelijke samenwer-

king in maatwerk opdrachten rond

het thema politiek bestuurlijke

gevoeligheid. Effectief verbinden

van inhoudelijke expertise en

verschillende belangen staan

hierin centraal.

Meesterschap in Politiek Ambtelijk samenspel

Voor de top van publieke

organisaties biedt Publiek

Domein Meesterschap in Politiek

Ambtelijk samenspel aan.

Leiderschap bij politiek gevoelige

vraagstukken wordt in dit korte

traject aangescherpt.

Ook interessant voor u?

“Het is een spannende tijd om nu wethouder te worden. Je kunt verschil maken doordat er zoveel aan het veranderen is. Het vak van wethouder wordt daardoor leuker en interessanter”.

Brede coalitiesGrote partijen worden kleiner en kleine partijen worden groter. Dat zorgt voor een brede coalitie in het college van B&W. Dit betekent dat de wethouder minder een partijpolitieke rol krijgt, omdat hij moet bewegen in brede coalities.

RegionaliseringHet zwaartepunt van lokaal bestuur verschuift steeds meer naar regionaal niveau. Problemen op het gebied van de woning-markt of de arbeidsmarkt kun je als gemeente niet in je eentje oplossen. Je moet een gezamenlijk antwoord vinden op de opgaven die er liggen. Dat maakt regionale samenwerking noodzakelijk. Voorheen was de regionalisering vooral gericht op uitvoeringstaken. We kennen Regionale Uitvoeringsdiensten en Veiligheidsregio’s. Maar steeds meer worden ook politiek gevoelige beleidstaken geregionaliseerd. De gemeenteraad stuurt deze aan via gemeenschappelijke regelingen.

Dat betekent voor wethouders dat zij zowel lokale als regionale belangen vertegenwoordigen. De opgave is om steeds de verta-ling te maken van regionaal naar lokaal belang en omgekeerd. Je speelveld wordt groter als wethouder. Het gevaar ligt op de loer dat je als wethouder de regio wordt ingezogen terwijl je ondertussen de gemeenteraad moet kunnen uitleggen waarom het voorstel met regionale insteek een goed voorstel is voor het lokale beleid. Dat vraagt veel lenigheid en veel schakelen. Als het gaat om het ruimtelijk en economisch beleid, dan zijn we al een tijdje gewend aan de regionale benadering. Maar voor gevoelige onderwerpen zoals zorg is het nieuw. Zorg gaat ons allen aan en gaat over mensen. Zorg moet goed zijn; daar is iedereen het over eens. En zorg moet betaalbaar zijn. De

inkoop en de organisatie van zorg zullen steeds vaker op regio-naal niveau gebeuren. Tegelijk vindt de uitvoering van zorg plaats op straat en wijkniveau. Als gemeente en in het bijzonder als wethouder heb je de opgave om die vertaling van regionaal, via lokaal, naar wijk of straatniveau te maken.

Om die gevoelige beleidsonderwerpen in een regionale context tot een goed einde te brengen wordt collegiaal bestuur belang-rijker. De uitvoering van de participatiewet gaat bijvoorbeeld over arbeidsmarktbeleid, maar ook over economisch beleid. Het is logisch om die aan elkaar te verbinden. Om de decentra-lisaties een succes te laten zijn, moet je deze dus maximaal ver-binden met andere beleidsterreinen.

Vakwethouder verdwijntDe traditionele vakwethouder zal steeds meer verdwijnen. We krijgen steeds meer projectwethouders. Dat vraagt andere vaar-digheden van een wethouder. Het zorgt er soms ook voor dat de grenzen tussen de gemeentelijke organisatie en maatschappe-lijke partijen vervaagt. Je werkt als wethouder en als ambtenaar in een maatschappelijke organisatie. Dat betekent dat je als wet-houder niet langer alleen wordt geadviseerd door je ambtena-ren, maar dat je ook directe adviezen krijgt uit het maatschappe-lijke middenveld: bedrijven, instellingen en belangenorganisa-ties. Je wereld wordt dus groter als wethouder. Een goede wet-houder is dan ook steeds minder op het stadhuis te vinden.

Invloed van de drie decentralisatiesDe nieuwe taken die gemeenten krijgen toebedeeld vragen iets totaal anders van de gemeente. In het verleden waren de fysieke portefeuilleonderdelen in een college het belangrijkst. Daar lag de meeste beleidsvrijheid. Maar met de decentralisaties die nu voorliggen verandert dat. Zelfs zo zeer dat de portefeuilles die vroeger makkelijk verbonden, zoals sociale zaken, welzijn en zorg, nu feitelijk te groot worden voor één wethouder. Door de decentralisaties zullen we deze taken moeten verdelen onder verschillende wethouders om te voorkomen dat één persoon

Marcel Boogers blikt vooruit‘ Wethouder krijgt steeds minder een partijpolitieke rol’

Marcel Boogers doet onderzoek, adviseert en doceert al jaren over lokaal bestuur en lokale politiek. Hij is bijzonder hoogleraar aan de Universiteit Twente met als leerstoel Regionaal bestuur. Daarnaast is hij senior-adviseur bij BMC-advies. Hij is lid van de programmaraad lokaal bestuur van Publiek Domein en treedt regelmatig op in deze trajecten als docent. In aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen, geeft hij zijn visie op de ontwikkelingen die gaande zijn in het lokale domein en wat dat betekent voor toekomstige wethouders.

4

“Van de beginperiode als wethouder staan mij twee zaken nog heel goed bij. In de eerste plaats: alles is nieuw. In de tweede plaats: je doet het heel veel alleen. Het traject van Publiek Domein hielp daarbij door een veilige setting te creëren waarin je met collega’s

teveel macht krijgt binnen het college van B&W. Daarnaast zie je ook dat het fysieke domein steeds meer verweven zal raken met het sociale domein. Daar liggen mooie opgaven.

Vroeger waren de kerncompetenties van een wethouder, net-werken in de sector waarvoor je werkt en je politieke instinct waarmee je je verhaal goed kon verkopen. Nu het speelveld groter en ingewikkelder wordt, zijn de nieuwe kerncompeten-ties: verbinder en beleidsmakelaar zijn. Je moet als wethouder partijen bij elkaar brengen om iets voor elkaar te krijgen. Je ontwikkelt met partijen een gezamenlijke visie. Als wethouder moet je die visie kunnen vertalen naar regionaal, lokaal en straatniveau. Tegelijk blijft je primaire aanspreekpunt de gemeenteraad. En die let vooral op het lokale niveau. Als wet-houder heb je de opgave om ervoor te zorgen dat ook gemeen-teraadsleden lokale onderwerpen kunnen verbinden aan regio-nale vraagstukken. Je moet de gemeenteraad daarbij al vroeg betrekken bij je beleidsontwikkeling. Anders krijgt de gemeen-teraad vooral een remmende en geen sturende invloed.

Regionalisering vraagt afstemming in besluitvormingWees je als wethouder bewust van de opgaven die op de regiona-le agenda staan. En weet deze te vertalen naar lokaal niveau. Dat vraagt van afzonderlijke gemeenten meer afstemming van agen-da’s en vergadercycli. Om te voorkomen dat de portefeuillehou-der, vaak een van de wethouders uit de regio, wordt vermalen.

Als portefeuillehouder ben je het meest zichtbaar in de maat-schappelijke netwerken. En in het gemeentelijke publieke debat: daar agendeer je onderwerpen en vind je maatschappelij-ke medestanders voor je plannen. Maar je bent met alle andere wethouders uit de regio gezamenlijk verantwoordelijk voor de portefeuille. De medialogica is hier nog niet op ingesteld. Die zoeken nog altijd één verantwoordelijke en dus ook één zonde-bok om te straffen als er dingen fout gaan. “Ik voorspel dan ook dat er meer wethouders zullen sneuvelen op gevoelige onderwer-pen,” aldus Marcel Boogers.

Het vak van wethouder wordt leuker en interessanter omdat we in een spannende tijd leven. Zowel in vertrouwen als in financi-ele zin zijn de reserves op. Dat vraagt meer dan ooit om crea-tieve oplossingen. En juist dat maakt het wethouderschap nu zo uitdagend.

“Een aantal ontwikkelingen loopt al langere tijd en zal de komende tijd doorzetten. Zoals de politieke versnippering van gemeenteraden, financiële krapte en bezuinigingen, verdergaande regionalisering en de veranderde verhouding tussen overheid en samenleving. De decentralisatie van overheidstaken gaat al deze ontwikkelingen straks een extra dynamiek geven.”

5

die in dezelfde omstandigheden zitten alles aan de orde kunt stellen wat je bezighoudt als nieuwe wethouder.” Rinette Reynvaan (wethouder Dordrecht)

Marcel Boogers

Het kerntraject helpt u beter zicht te krijgen op wat voor u belangrijk is. U verkent de arena’s waarin u als wethouder optreedt. U ontdekt uw eigen bestuursstijl en hoe u deze kunt inzetten om uw eigen doelen te realiseren. U ontmoet collega’s met herkenbare bestuurlijke uitdagingen.

Wethouderschap: vak of roepingHet wethouderschap wordt vaak beschouwd als een eervolle opdracht. Maar besturen is ook een vak. Meer en meer wordt van de wethouder gevraagd om bestuurlijke en politieke processen te managen in een turbulente omgeving. Fracties en coalities maken zich los van de ‘eigen’ wethouder(s), een ambtenaar heeft zijn ‘eigen’ agenda en de burger heeft steeds minder vertrouwen in de politiek en in

Kerntraject Voor wethouders uit gemeenten tot 40.000 inwoners

Speciaal voor wethouders van gemeenten tot (ongeveer) 40.000 inwoners heeft Publiek Domein het Kerntraject ontwikkeld. In dit traject komen veel van dezelfde thema’s aan de orde als in het bredere Wethoudersprogramma. Tegelijkertijd hebben uw collega’s een meer vergelijkbare positie. Zij werken met een ambtelijk apparaat van ongeveer dezelfde omvang en hebben te maken met een kleinere gemeenteraad die vaak concretere vraagstukken op de agenda zet.

6

“Ik heb zelf ervaren hoe belangrijk het is om aan het begin van het wethouderschap een spiegel voorgehouden te krijgen en te weten wat de eigen sterke punten en valkuilen zijn. Daar bleek het Kerntraject heel waardevol voor. Door de beslotenheid van de groep was

Het programma van het Kerntraject bestaat uit drie bijeenkom-sten (waarvan de eerste van lunch tot lunch) met een tussen-periode van ongeveer drie weken. Het programma ziet er als volgt uit:

Bijeenkomst 1 (lunch tot lunch): De positie van de wethouder op verschillende velden

De eerste drie dagdelen staat het verkennen van uw positie als wethouder op het stadhuis, in de stad en in de regio centraal. Gezag en legitimatie zij niet meer vanzelfsprekend en moet u verdienen. Op wie kunt u vertrouwen als het gaat om uw posi-tie en waar kunt u het thuisfront vinden binnen het stadhuis. Welke bestuurscultuur treft u aan in uw gemeenten en hoe vindt u daarin uw weg.

Aan de orde komen onder meer de samenwerking met de ambtenaren, het sturen (formeel en informeel) van de besluitvorming binnen het college en de politiek en bestuurlijke omgangsvormen met de gemeenteraad.

Bijeenkomst 2 (1 dag): De invloed van de wethouder: sturen, regisseren en stijlen van besturen.

Deze dag staat geheel in het teken van u als persoon. Iedere bestuurder heeft een eigen stijl van besturen. Uw persoonlijke bestuursstijl is mede bepalend voor uw eigen bestuurlijk succes. Maar hoe herkent u die? De kwaliteiten en valkuilen van de eigen stijl van besturen komen aan de orde en de impact daarvan

het bestuur. Tegelijkertijd vindt binnen colleges een strijd plaats over de agenda en collegiaal bestuur dat vorm krijgt met politieke concurrenten. U bent daarbij op elkaar aangewezen, omdat wethouders zelf formeel geen besluiten nemen.

ResultaatAan het eind van het traject heeft u forse stappen gezet in uw ontwikkeling als wethouder. U bent beter in staat uw bestuurlijke doelen te vertalen in uw eigen agenda. U kunt verschillende situaties soepeler hante-ren.

Het programma in vogelvluchtHet Publiek Domein Kerntraject biedt u een steun in de rug als u tegen dilemma’s en risico’s aanloopt. In zeven dagdelen kunt u zich verder ontwikkelen als professioneel bestuurder. U kunt uw persoonlijke kwaliteiten en ambities als wethouder meten aan de uitdagingen van de ambtelijke, bestuurlijke en publieke domeinen.Wij hanteren als uitgangspunt dat iedere bestuurder uniek is: er bestaat niet zoiets als een ‘goede’ stijl van besturen of de optimale vorm van collegiaal bestuur. Uitwisseling van ervaringen en inzicht om tot per-soonlijke groei te komen is een belangrijk onderdeel. U krijgt in ruime mate de gelegenheid om van elkaar te leren en kennis en ervaring uit te wisselen met de programmaleider en (gast)docenten. Korte inleidingen door ervaren docenten worden afgewisseld met oefeningen, discussie en reflectie.

Koers bepalen en werken aan vitale verbindingenMaatwerk voor politiek en bestuur

7

er ruimte om ook lastige momenten en casuïstiek met elkaar te bespreken.” Jan ten Kate (wethouder De Wolden)

op de gemeente, de ambtelijke organisatie en uw colle-ga’s. We onderzoeken welke regierol u het beste past.

Bijeenkomst 3 (1 dag): Samenspel met samenleving: publiek en media

Burgers, maartschappelijke organisaties en bedrijven eisen steeds meer van het openbaar bestuur en hebben niet zelden tegenstrijdige opvattingen en belangen. De bestuurlijke en politieke interactie met de samenleving is het thema van de slotbijeenkomst. Daarbij gaan wij ook concreet aan de slag met media-training. Hoe houdt u zich staande als complexe vra-gen met camera en microfoon voor het voetlicht gebracht moeten worden?

Professionalisering van het college is lang niet altijd vanzelfsprekend. Daarvoor tijd en middelen vrijmaken wordt soms gezien als geld voor zichzelf reserveren of als een overbodige luxe. Die opvatting blijkt vaak een dure vergissing. Elk samenwerkingsverband van mensen heeft het nodig om regelmatig koers te bepalen, kritisch naar de eigen werkwijze en onderlinge relaties te kijken en onderling vrij uit te spreken. In een politiek bestuurlijke context is dat alleen nog iets inge-wikkelder doordat partijbelangen altijd een rol spelen, conflic-ten een inherent onderdeel van de dynamiek vormen en omdat de media en de buitenwereld altijd nabij zijn. In onze begelei-dingstrajecten hebben we hiervoor een scherp oog. Samen met de collegeleden werken we aan vitale verbindingen met de stad, andere overheden en de eigen organisatie. Daarbij gaat het om een gezamenlijke strategie, rekening houdend met de strategi-sche agenda van de individuele collegeleden. Dus ook elkaar laten schitteren en voldoende gunnen. Onze aanpak is dat we eerst verkennen welke thema’s en zaken er spelen om daar vervolgens een programma op maat voor te ontwikkelen. We hebben een team met ervaren begeleiders beschikbaar waardoor we in de praktijk snel kunnen schakelen. Ook bestaat de mogelijkheid om als sparringpartner of coach op te treden voor individuele collegeleden en om gemeente-raadsleden te ondersteunen.

Maatwerkprogramma’s voor de raad richten zich op het functi-oneren binnen fracties, de stijl van debatteren en vergaderen, publieke performance en persoonlijke presentaties en raadsbre-de dialoog over actuele thema’s.

Nieuwegracht 56 3512 LT UTRECHTT 030 2322116 E utrecht@publiekdomein.nlI www.publiekdomein.nl

@Publiek_Domein

Henk Gossink

programmaleider

Wethoudersprogramma

Geert Neelen

programmaleider

Wethoudersprogramma

en directeur

Maurice van de Mortel

programmaleider

Wethoudersprogramma

Christianne van den Broek

programmaleider

Wethoudersprogramma

Hendrik Boland

programmaleider Kerntraject

Yvonne Smit

opleidingsadviseur

Marjan Timmer

programmaleider maatwerk

lokaal bestuur

Team lokaal bestuur Publiek Domein Programmaraad lokaal bestuur

Lokaal bestuur CollegeEffectief verbinden

Strategie Stijl Raad Maatschappij

Bewoners Concreet en Complex

Wethouder schap Regio

• Marjolein Steffens

raadslid Haarlemmermeer

• Gabrielle Haanen

gemeentesecretaris Tilburg

• Luuk van Luyk

griffier provincie Zuid Holland

• Jan Herman de Baas

interim manager en adviseur

• Martin Dijk

founding father Wethoudersprogramma

• Frans Backhuijs

burgemeester Nieuwegein

• Marcel Boogers

hoogleraar en lid Raad voor het Openbaar Bestuur

Locatie, kosten en data Wethoudersprogramma en KerntrajectGegevens over data en locatie van de werkconferenties vindt u op het bijgevoegde informatieblad.

Aanmelding Wethoudersprogramma en KerntrajectEen aanmeldingsformulier is los bijgevoegd. Extra exemplaren zijn verkrijgbaar bij Publiek Domein. Deelname staat open voor meerdere wethouders uit dezelfde gemeente.