Presentaties vormingsvoormiddag steentijdonderzoek in functie van het archeologietraject

Steentijdonderzoek in functie van het archeologietraject

Marijn Van Gils & Erwin MeylemansBrussel, 29-03-2017

Inleiding: archeologietraject

0

2

4

6

8

10

12

2008 2009 2010 2011 2012 2013 20152014

Aantal locaties met booronderzoeken in kader steentijdonderzoek

• Sterk gerelateerd aan specifieke projecten, bv. 2008-2012: Sigmaplan

Inleiding: archeologiedecreet (2008-2015)

Aantal ‘structuren’ in CAI op basis van mechanische prospectie/opgraving

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

Steentijd (388) Totaal (6288)


0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

2008 2015

Evolutie aantal ‘structuren’ steentijd op basis van mechanische prospecties/opgravingen

Aard van de ‘structuren’ steentijd geregistreerd in CAI (mechanische prospecties/ opgravingen)

Onbepaald 41

Losse vondst 252

Vondstenconcentratie 61

Bewoning/ Eén structuur 13

Begraving/ Eén structuur 7

Begraving/ meerdere structuren 2

Bewoning/ gegroepeerd 7

Grondstofwinning 1

Industrie 2

Depot 1

Versterking 1

388

0

50

100

150

200

250

300

l

• ‘Onbepaald’ en ‘losse vondst’: telkens ‘stenen in de sleuf’ zonder verder gevolg • ‘Vondstenconcentraties’: meestal nog altijd ‘verspreide losse vondsten’• Sterk gebonden aan projecten (bv. Sigma; Schoorhavenweg; … )• “Begraving”: altijd laat/finaalneo (sporenarcheologie)• Sterk persoonsgebonden


Paleolithicum

Mesolithicum

Finaal

JongMidden

Neolithicum

1238 56 4791011

3,5

4

4,5

5

O1

8δ

400 350 300 250 200 150 100 50 0 ka BP

Pleistoceen

Midden Laat

Ho

loc

Inleiding: diversiteit

- chronologisch: lange periode met grote veranderingen wat betreft:- omgeving: - klimatologische schommelingen

- landschappelijke wijzigingen- mens: - biologische evolutie

- technologische, economische, culturele (r)evoluties



- technologische, economische, culturele evolutie evoluties

- regionaal: in heel Vlaanderen, met variatie in:- voorkomen- aard- context- bewaring




- technologische, economische, culturele evolutie evoluties

- regionaal: in heel Vlaanderen, met variatie in:- voorkomen- aard- context- bewaring

Inleiding: methodiek

vereist diversiteit in methodiek


Methodiek mobiele artefactensites:

- minder gericht op herkennen en registreren van sporen:- zichtbaar vlak over grotere oppervlakte is meestal niet nodig- bouwvoor kan relevant zijn- …

- meer gericht op vinden en registreren van vondsten:- technieken met 3D-registratie van artefacten en/of zeven van sediment- prospectie: sample-technieken: boringen en proefputten- opgraving: integrale oppervlakte is relevant

praktische gevolgen:- relatief duur per oppervlakte

projectgebied- selectie soms noodzakelijk


Besluit:

- geen standaardmethodiek maar serie technieken waaruit gekozen moet worden om in een specifieke context een specifieke vraagstelling aan te pakken.

- keuze steeds op basis van:1. doeltreffendheid2. efficiëntie

- vooraf moeilijk in te schattenfasering onderzoek

1. Bureaustudie verwachting

2. Landschappelijk onderzoek

3. Prospectie

4. Evaluatie/waardering

5. Opgraving Selectie

Inleiding: inhoud

Afhankelijk van:- bodemkundige omstandigheden- tafonomische processen (geomorfologie, erosie, landgebruik…)- archeologische periode- regionale variatie- predictieve ‘modellen’?- ….

1. Archeologische verwachting

1. Verwachting: sitevorming1. Prehistorische mens bewerkt vuursteen, gebruikt werktuigen, …

artefacten komen op oppervlak terecht

1. Prehistorische mens bewerkt vuursteen, gebruikt werktuigen, …artefacten komen op oppervlak terecht

2. Artefacten worden verticaal verspreid in de bodem.

1. Verwachting: sitevorming


2. Artefacten worden verticaal verspreid in de bodem.3. Natuurlijke bodem vormt zich (bodemvorming, bioturbatie, windvallen…).



2. Artefacten worden verticaal verspreid in de bodem.3. Natuurlijke bodem vormt zich (bodemvorming, bioturbatie, windvallen…).4. Eventueel:

- Site wordt verstoord (ploegen, erosie, …).




- Site wordt verstoord (ploegen, erosie, …).- Site wordt afgedekt (alluvium, colluvium, eolisch, menselijk, …).

eolischalluviaalmenselijk




- Site wordt verstoord (ploegen, erosie, …).- Site wordt afgedekt (alluvium, colluvium, eolisch, menselijk, …).


1. Verwachting: regionale variatie

-Zandstreek en Kempen

-Pleistocene dekzanden-in het algemeen een vlakkeTopografie-Relatief stabiel landschap sinds de laatste ijstijd >Voor een groot deel de ‘steentijd- topografie’


-Zandstreek en Kempen-Een belangrijk element: duinformaties uit het Laatglaciaal:

-dikwijls langgerekte duinen, zelfde oriëntatie, ten noorden van (beek) valleien-dikwijls associatie met paleobodems (cf. infra)



-Later landgebruik: op veel zones Holocene verstuivingen;-zowel erosie als ‘afdekking’ zijn mogelijk



-Grote impact door huidige landbouw! !maar een ‘verploegd’ steentijdsite is nog altijd een site!(cf. infra).


-Leemstreek


-Leemstreek

-Grote impact van historische en huidige erosie


-Leemstreek


-Leemstreek

25-30 % colluviale gronden

Colluvium op bedekte

bodemsColluvial op geërodeerde

gronden

-Impact door zowel erosie als colluvium


-Polders


-Polders

-Begraven (dekzand) landschap onder veen en klei.


-Riviergebonden alluvia



-Kennis over de evolutie en geomorfologie is belangrijk!-Dikwijls heel complex


Ontwikkelingen in het Holoceen (algemeen)

Vroeg Holoceen: verlaagde watertafel en daarna graduele stijging: opvulling met organisch materiaal en klastischeAfzettingen>!Let op met: ‘het gebied is altijd te nat geweest voor bewoning…’

Einde van de ‘steentijd’: opvulling is bijna voltooid, ontwikkeling van een uitgestrekt Elzenbroekbos

Subboreale periode: de overstromingsvlakte breidt zich uit buiten de vroegere ‘kanalen’

Vanaf de ijzertijd/ Romeinse periode: nieuwe rivierinsnijdingen en afdekking door klei




-Huidige situatie: dikwijls brede vlaktes, met het ‘prehistorisch landschap’ bedekt door veen en klei



-Complexe geomorfologie!



-Goed bewaarde, afgedekte landschappen…



-De aanwezigheid van opgevulde geulen, met bewaring van organische materialen…



-Mogelijkheden tot onderzoek van het vroegere milieu (pollen, diatomeeën, …)


Enkele conclusies:

Elke ‘regio’ met eigen karakteristieken, geomorfologie, bodems

Elke regio ook zijn specifieke kennis, afhankelijk van ‘reëel’ spreidingspatroon van sites, maar ook landschappelijke tafonomie (erosie, afdekking, …);

Regiospecifieke kennis (voeling met ‘het terrein’) is dan ook een belangrijk pluspunt voor het inschatten van deze aspecten.

1. Verwachting: lokale omstandigheden (bv. bodems)

-Bodems en paleobodems

-De zogenaamde ‘Usselo’ bodem… -’Podzol bodem’…

1. Verwachting: lokale omstandigheden

-…allerlei andere varianten en mogelijkheden…




…en soms op verrassende plaatsen…



! De ‘Podzol’ (of enige andere goed

ontwikkelde bodem)

= Goede bewaring van de bodem > als er steentijd zit, is de site wellicht goed bewaard.

≠ Er zit steentijd want er is een podzol



!

≠ Er zit geen steentijd want er is geen podzol, of andere ‘uitgesproken’ bodem.

>Bodemontwikkeling is heel sterk afhankelijk van lokale factoren (textuur, grondwaterstand, …)


1. Verwachting: ‘predictieve’ modellen/ ideeën

Verschillende soorten ‘modellen’

‘Predictieve’ kaarten: aan- of afwezigheid van sites; sterk gebonden aan (huidige) ecologische factoren; meestal de jager-verzamelaars ‘op een hoopje’.

1. Verwachting: predictieve modellen

…Terugkerende patronen, ‘wetmatigheden’, …. ?


Theorievorming: Verschillende niveaus (individu- huishouden-‘clan’- ‘systeem’….). Manier waarop dit georganiseerd is

in het landschap.


Een landschap vol ‘activiteiten’, al dan niet met een archeologische neerslag.


Combinatie landschappelijke parameters & archeologische data

Landschappelijke parameters (vben):

Waterlopen (reconstructie) ‘Wetness’ Hellingsoriëntatie

Drainage Verstoringen (masker) Textuur

Bv. de relatie met de (vroegere) waterlopen…


Bv. uitgesproken topografie…


1. Verwachting: predictieve modellen, enkele

conclusies en bedenkingen• Inschatting noodzaak steentijdonderzoek nagenoeg altijd vanuit ‘verwachting’;• Criterium ‘afstand tot open water’ (de ‘magische 250m grens’?; uitgesproken topografie langs water; > Trefkans is effectief hoger maar….

• Rekening houden met correcte landschappelijke kader (bv. drainagenetwerk);• Ook tafonomische aspecten (afgedekte sites? Veel erosie? …) in rekening brengen;• Mogelijkheid aanwezigheid paleobodems? • Ook rekening houden met steentijd tijdens terreinonderzoek in zones met een ‘lage verwachting’, met ruimte voor eventuele bijsturing.

- courante technieken: veldkartering, boringen, proefputten

- boringen en proefputten = sampling

- boringen: steeds zeer kleine steekproef:

weinig vondsten is normaal!interpretatie enkel mogelijk naar zone, niet voor puntlocatie

3. Prospectie

Ø m² oppervlakte

5 x 6m grid 10 x 12m grid

20 1/32 1/956 1/3825

15 1/57 1/1706 1/6825

10 1/128 1/3850 1/15400

proefputten: - groter monster = meer vondsten

meer diagnostische artefacteneffectiever bij sites met lage densiteit

- grotere en beter zichtbare profieleneffectiever bij ongekende of complexe contexten

- nadelen: duurder, verstorender

3. Prospectie: boringen versus proefputten

3. Prospectie: boringen versus proefputten

proefputten: - groter monster = meer vondsten

meer diagnostische artefacteneffectiever bij sites met lage densiteit

- grotere en beter zichtbare profieleneffectiever bij ongekende of complexe contexten

- nadelen: duurder, verstorender

besluit:- vertrouwde contexten + hoge vondstdensiteit:

boringen zijn het efficiëntst

- complexe/nieuwe contexten en/of lage vondstdensiteit:proefputten vaak beter

4. Waardering

andere vragen:

opgraven of niet?- (voorlopige) datering- vondstdensiteit- bewaringstoestand

waar (hoeveel) opgraven?- lokalisatie concentraties- begrenzing concentraties- begrenzing site

dezelfde technieken:

puttenputtenputten en/of boringen

boringen en puttenputtenboringen

4. Waardering

andere vragen:

opgraven of niet?- (voorlopige) datering- vondstdensiteit- bewaringstoestand

waar (hoeveel) opgraven?- lokalisatie concentraties- begrenzing concentraties- begrenzing site

dezelfde technieken:

puttenputtenputten en/of boringen

boringen en puttenputtenboringen

‘waarde’ van de site?

- potentiële kenniswinst / informatiewaarde

- criteria: - zeldzaamheid

- bewaringstoestand

- …

- afwegingskaders: - onderzoeksbalans

- expert judgement

- afhankelijk van de regionale/lokale kennis

- normale timing prospectie en waardering: voorafgaand aan proefsleuven

- indien niet verwacht: toch in proefsleuven of opgravingbelangrijke sites: niet de gekende ‘standaard’ context

- steeds te waarderen!- snel ad-hoc d.m.v. extra schaven +

proefputten. Dit kan belangrijke info leveren over:

- densiteit: - stratigrafische positie- verticale vondstspreiding- aard- begrenzing concentratie- …

- overige vragen: zie waardering

Stenen in mijn sleuf! Wat nu?

5. Opgraving: Selectie

- enige reden en aanleiding voor selectie: financieel

- afweging tussen de waarde (kenniswinst) van delen van een site t.a.v.:- kostprijs van het onderzoek- financiële mogelijkheden- maatschappelijke impact- …moeilijk evenwicht! afwegingskader?

- waarderingsonderzoek is essentieelniet selecteren/besparen bij waardering, enkel bij opgraving

Besluit

- Bureauonderzoek en archeologische verwachting: begrip van (paleo)landschap essentieel: predictief, stratigrafie, bewaring

- Prospectie en waardering:technieken inzetten i.f.v. vraagstelling en context

- Stenen in sleuf:waardering is essentieel

- Selectie:afwegingskader?waardering is essentieel

Presentaties vormingsvoormiddag steentijdonderzoek in functie van het archeologietraject

Environment

Transcript of Presentaties vormingsvoormiddag steentijdonderzoek in functie van het archeologietraject