1

De grond ‘doorgrond’

Presentatie: Peter Bartels

Wat hebben deze ziektebeelden met elkaar gemeen? Wat hebben deze ziektebeelden met elkaar gemeen?

2

5

Stikstofgebrek

6

Magnesiumgebrek

7

Mangaangebrek

8

Kopergebrek

3

9

IJzergebrek Back To The Roots

Wat ligt er aan ten “Grond”slag

� Na oorlog voedselschaarste

� Zo veel mogelijk produceren; intensief telen; steeds zwaardere machines

� Zo snel mogelijk groeien

� Veel bemesten – met kunstmest

� Veel beregenen – opjagen – sneller slijtage bodem

� Steeds meer ‘ziektes’ en steeds meer gewasbeschermingsmiddelen

� Achteruitgang van planten en dus kwalitatief voedsel

Planten laten groeien op “grond” van een gezonde basis?

Wat er aan vooraf ging

Welvaart – kritische bevolkingsgroepen

� Milieu krijgt steeds meer aandacht

� Overheid staat onder druk

� Nieuwe wetgeving t.b.v. milieu (residu in water)

� Meer Biologie –> Minder Chemie

� Einde gebruik middelen buiten de landbouw? (2020)

‘Back to the roots’

De ommekeer

4

� Intensieve bewerkingen (kranen – spitten – frezen etc.)

� Langere (groei) seizoenen (2015 als voorbeeld)

� Gebruik van (te) Veel kunstmest

� Gebruiken van chemische middelen wordt ingeperkt door de

overheid.

� Klimaatverandering: zwaardere buien, hittegolven

Actualiteiten vanuit de “Bodem” gedachte

Hoe gaat het nu met onze bodems en waarhebben we allemaal mee te maken?

Bedreigingen of Kansen?

Kan het anders? Het moet anders!

Inmiddels is er veel research gedaan.

Hoe groeit een plant? Wat is daarbij van belang?

Overmaat schaadt ook! Donker blad is niet heilig!

Omslag van denken!

Beregenen, bemesten en bespuiten blijken niet de 3 belangrijkstehulpmiddelen voor goede, gezonde groei en productie!

Gefundeerd te werk gaan

5

Overweging / Stelling:

Waarom zou ik een paar € euro meer uitgeven als hetzo ook wel groeit?.

Wat is dan beter?

Toevoegen van bodemverbeteraars die de structuur en textuurverbeteren?

Toevoegen van gunstige bodembacterien en plantversterkers diebodemstructuur en plantenwortels stimuleren?

Bodemleven: ‘een wereld van verschil’

� Organische Stof

� Humus / Humuszuren

� Bodem Biologie

� Structuur

� Textuur

� Voedingsstoffen / Sporenelementen

Ziektes en plagen oplossen en voorkomen vanuit de “Bodem” gedachte

Is er een gebrek aan “iets“ in de bodem?

Korte termijn:

� Goede structuur

� Constante groei – goede kwaliteit eindproduct - lageziektedruk

Lange termijn:

� Geen uitputting van de bodem

� Geen structuurbederf

� Op peil houden organische stof gehalte

� Geen last van bodempathogenen / belagers

� Aanwezigheid van juiste bodembiologie

Leeft er bij u wat er in de grond leeft ?

Voorwaarden voor een goede Bodem

1) Zuurstof 1e levensbehoefte, ook voor plant

2) Organische stof als medium om van te leven

3) Microleven voor benutting mineralen via symbiose

4) Wortelmassa, voor zo veel mogelijk opname capaciteit (buffer)

Hiermee zijn 4 grote stappen te zetten naar het grote doel:

Optimale benutting en minimale uitspoeling

Daarna pas naar behoefte: Beregenen – Bemesten - Bespuiten

Waar ‘goed’ bodemwerk beloond moet worden

Basisvoorwaarden bij het ‘opvoeden’ van de plant

6

� Textuureigenschappen (zand > klei)

� Chemische eigenschappen (pH, humus,…)

� Biologische eigenschappen (aanwezigheid bacteriën, schimmels, protozoa, nematoden, insecten, wormen,…: 25 ton/ha!!)

� Fysische eigenschappen (kluitvorming, poriënvolume en -grootte, O2, CO2, storende lagen,…)

Leeft bij u wat er in de grond leeft ?

Textuur= verhouding tussen de verschillende grootten

van de bodemdeeltjes- Grind: > 2 mm

- Zand: 2 mm – 0.05 mm ���� goede drainage, slechte sorptie

- Korrelig tussen de vingers

- Zichtbaar

- Leem: 0.05 – 0.002 mm

- Glad tussen de vingers

- Afzonderlijke korrels niet meer zichtbaar

- Klei: < 0.002 mm ���� slechtere drainage, goede sorptie

- Zeepachtig tussen de vingers

- Afzonderlijke korrels niet meer zichtbaar

- Organisch materiaal als textuurverbeteraar

23

Diversiteit aan materialen in een grond

Dus plant helpen met betere onderbouwing van ‘haar’ leven!

Betere bodemweerbaarheid door bodemkwaliteit te verbeteren.

Door de jaren daarvoor al veel handvaten gezocht en gevonden:

Myccorhizae, Bodembacterien, Biovin, Compost, Tuinturf, Zeewier,Humuszuren, Bentoniet, Basaltmeel, Cocopeat, Terra Actief,Lavagesteente, Polymeren, Kalk, Zand, etc.

Gebiologeerd door de bodem

Groeigarantie komt vanuit de bodem

7

� Bron organisch materiaal als aanvulling op humusgehalte

� Verbetering bodemstructuur

� Berging bodemvocht

� Bevatten veel mineralen:Ca, Mg, Mn, Zn, K, NH4, Fe, Cu,

� Bron van S en Micro-elementen

� Wordt omgezet naar stabiele humus…

Organische stof, voor een structurele aanpak

Organisch Plantaardig materiaal

� Verteerde organische stof

� PH-verlaging rond wortelzone

� Stimuleert de groei en activiteit van het microleven

� Betere benutting mineralen uit de grond (P)

� Betere benutting moeilijk oplosbare metalen

� Buffering van ‘zoute’ mineralen

� Buffering van ‘zware’ metalen

� Buffering van pesticiden

� Etc.

Humus, voor een structurele aanpak

Humus, De Accu van de Bodem

- niet stabiele humus of voedingshumus van groot belang voor de hoeveelheid micro-organismen in de bodem

- bij de humificatie én de mineralisatie komen belangrijke hoeveelheden plantenvoedingsstoffen vrij, vooral N, P en K.

- door haar donkere kleur werkt humus bodemopwarmend

- humus legt water en voedingsstoffen vast (zgn. sorptievermogen) om ze nadien weer af te staan (zgn. uitwisselingsvermogen)

- humus verbetert de structuur van de bodem (soort van kleefstof) en klit de bodemdeeltjes tot stabiele kruimels en kluiten samen

Koolstof: is zeer stabiel in bodem, maar breekt onherroepelijk af (1,5 – 2,5 % per jaar)

27

Humus: is van groot belang

Verzorgen van een plant is als opvoeden van een kind!

Voeden naar behoefte!

Voor te veel verwennen van een kind is nog geen ouderbeloond!

Lastige lifters vermijden door te blijven rijden met uw auto!

Constante groei is de beste bescherming!

Hoe metsel je een muur?

Grondgedachte: groei van een plant is als opvoeden kind

Metaforen ter verduidelijking

8

(volume %)

Bodem 100 %

vast 50 % holten, poriën 50 %

mineraal organisch water lucht

45 % 5 % 25 % 25 %

29

Bodem algemeen TitelWat is een goede bodembalans?

Gewicht in kg/ha

� Bacteriën 10 000 Afbraak organisch materiaal

� Fungi (schimmels) 10 000 Afbraak organisch materiaal, mycorrhizen, (ziekten)

� Algae (algen) 140 Verbruik voedingsstoffen

� Microfauna 370 Bacterie- en schimmeleters

� Nematoden (aaltjes) 50 Diverse voedingsbronnen

� Acari (mijten) 4 Veelal schimmeletend

� Collembola (springstaarten) 6 Veelal schimmeletend

� Arthropoda (vnl. insecten) 17 Diverse voedingsbronnen

� Gastropoda (slakken) 40

� Aardwormen 4000 Saprovoor = Organisme wat leeft van dood organisch materiaal

microbiovoor = organismen die leven van bacterien en schimmels

31

Bodembiologie (in kg/ha)

Gehydroliseerde

kaaswei

Ligno

Cellulose

Zeoliet

Huminezuren

Gefermenteerd

plantaardig materiaal

Structuur

CECBufferen capaciteit

ontgifting

Glucose, Aminozuren,

Peptiden, Vitaminen und Kunstmeststoffen

Lactobacillus

Bacterien

C-vormen

Voedingstoffen voor mineraliserende

elementen

N-vormen P, K , Ca, Mg…

Bodem

Voedzame, door

Microörganismendirect

assimileerbare

Elementen

Stimuleert de

biologische

activiteit

Koolstof

Huminezuren

Fysische und chemische

Eigenschappen

Biologische Eigenschappen Bodemrijkdom

Wat is een goede bodembalans?

9

Organisch gebonden N moet worden omgezet in anorganische N

▼

Bacteriën en schimmels zorgen voor chemische afbraak

▼

Bodemdieren begrazen de microben

▼

Deel van de N blijft in biomassa bodemorganismen

Deel van de N komt vrij voor opname van de plant

33

BodembiologieHoe werkt het “natuurlijk” systeem

De plant betaalt belasting? Wat zijn direct de Voordelen t.o.v. wanneer niet?

10

Bemesting =

1. het aanbrengen van deze elementen:

- in voldoende hoeveelheden

- in de juiste verhoudingen

2. rekening houdende met:

- de bodem

- de planteisen

37

Bemesting algemeen

2. Wet van afnemende groei: hoe meer wij mesten ���� hoe beter de groei ���� optimum ���� hoe meer wij mesten hoe slechter de groei

3. Wet van restitutie: teruggeven aan de bodem wat er door de planten wordt aan onttrokken (en afgevoerd via bv. maaisel)

38

Bemesting algemeen

� Bemesting = spinnenweb = vrij moeilijke materie

→Wetten:

1. Wet van minimum: groei wordt bepaald door dat element dat

minimaal aanwezig is (Justin von Liebich)

39

Bemesting algemeen

De 6 hoofdelementen

in de klassieke bemesting:

Nederlandse naam Chemische benaming Symbool

Stikstof Nitrogenium N

Fosfor Phosphor P

Potas of kalium Kalium K

Zwavel Sulphur S

Kalk Calcium Ca

Magnesium Magnesium Mg

40

Bemesting algemeen

11

De 6 essentiële sporenelementen

in de klassieke bemesting:

Nederlandse naam Chemische benaming Symbool

IJzer Ferrum Fe

Mangaan Mangaan Mn

Koper Cuprum Cu

Boor Borium B

Zink Zink Zn

Molybdeen Molybdenium Mo

41

Bemesting algemeen

� Indien problemen: meestal sterk beïnvloed:� door de pH (vooral een té hoge pH)

� door antagonismen (synergismen)

� 6 sporenelementen, maar 3 daarvan zijn van belang:� IJzer:

• Jongste bladeren ontkleuren naar oranje, geel of wit

• Nervatuur blijft meestal groen, de rest ontkleurt volledig

• Kansen op verbrandingen

� Mangaan• Ontkleuringen van de jongste bladeren, later ook de oudere

• Kerstboompatroon

• Groene nervatuur

� Koper• Afstervende eindknoppen

• Heksenbezems

• Komt vaker voor dan gedacht

42

Sporenelementen

43

P

N

K

Cu

Mo

Mg

Ca

Mn

Zn

Fe

BAntagonisme

Synergisme

Antagonismen en synergisme

Algemeen worden 2 vormen van bekalkingen onderscheiden:

� een onderhoudsbekalking: bemonsterde perceel zit nog wel binnen de pH-streefzone, maar men voert de pH terug naar de bovengrens van deze streefzone (en is het perceel geschikt voor kalkminnende plantensoorten);

� een herstelbekalking: hierbij is het perceel zuurder geworden dan

de streefzone aangeeft en gaat de geadviseerde bekalking de pH terugvoeren naar de bovengrens van de streefzone (en is het perceel geschikt voor kalkminnende plantensoorten).

44

Bekalking

12

� pH = maat voor de zuurtegraad van de bodem

� pH = hoeveel vrije H+-ionen in de bodem aanwezig zijn

� De pH-schaal loopt van 1 (= zeer zuur) tot 14 (= zeer basisch of alkalisch)

� Let wel op:

� voor het misverstand dat pH = zuurtegraad!!

� de pH is een logaritmische functie!!!!

45

pH

� 1 eenheid fosfor = 1 kg P2O5/ha

� 1 eenheid kalium = 1 kg K2O/ha

� 1 eenheid magnesium = 1 kg MgO/ha

� En kalk???

46

Het begrip eenheid

1 eenheid kalk = 1 kg CaO/ha

= 1 zuurbindende waarde (zbw)

= 1 neutraliserende waarde (nw)

47

Het begrip eenheid

� Een te hoge pH:

� Bemoeilijkt de opname van fosfor en van de meeste sporenelementen zoals ijzer, mangaan, koper, zink en boor

� versnelde afbraak van de humusfractie.

� Een te lage pH:

� kansen op toxische verschijnselen voor zware metalen zoals kobalt, nikkel, chroom, cadmium, aluminium, selenium, ...

� kansen op kalk- en (mogelijk) molybdeengebrek

� de structuur van een bodem en het microbiële leven er ernstig op achteruit > kans op ophoping organisch materiaal

� enkele hoofdelementen zoals kalium, fosfor en stikstof worden moeilijk opgenomen

48

pH en de gevolgen

13

De pH

Té lage pH Té hoge pHHoofdelementenStikstof Kans op gebrek Kans op gebrek

Fosfor Kans op gebrek Kans op gebrek

Kalium Kans op gebrek Kans op gebrekMagnesium Kans op gebrek Kans op gebrek

Calcium Kans op gebrek -

Zwavel Kans op gebrek Kans op gebrek

SporenelementenIJzer (Kans op overmaat) Kans op gebrek

Mangaan Kans op overmaat Kans op gebrek

Boor Kans op gebrek Kans op gebrekZink Kans op overmaat Kans op gebrek

Koper Kans op gebrek Kans op gebrekMolybdeen Kans op gebrek Kans op overmaatAluminium Kans op overmaat -

49

pH en de gevolgen

pHKCl-streefzones

kalkneutraal kalkminnend zuurminnend

Fijn zand 5,2 - 5,7 5,7 – 6,2 4,7 – 5,2

Grof zand 5,2 - 5,7 5,7 – 6,2 4,7 – 5,2

Lemig zand 5,4 - 5,8 5,8 – 6,3 4,8 – 5,4

Lichte zandleem 5,7 - 6,1 6,1 – 6,6 5,2 – 5,7

Zandleem 6,1 - 6,5 6,5 – 7,0 5,5 – 6,1

Lichte leem 6,3 - 6,9 6,9 – 7,3 5,8 – 6,3

Leem 6,6 - 7,1 7,1 – 7,5 6,1 – 6,6

Lichte klei 7,0 - 7,5 7,5 – 7.9 6,5 – 7,0

Klei 7,1 - 7,6 7,6 – 8,0 6,5 – 7,1

50

pHKCI (vollegrond)

Plantversterkers,

altijd en overal inzetbaar zonder dat deze

schade veroorzaken, in welke zin dan ook.

Afsluitend,

� Meer bodemleven/activiteit

� Betere structuur van bodem op korte en lange termijn

� Betere wortelontwikkeling: meer wortels - meer opname

• Meer groeigarantie: door buffering

Plantversterkers, voor een structurele aanpak

Gevolgen door gebruik plantversterkers

14

�Gezonder gewas door constantere groei

• Betere kwaliteit van het gewas

• Beter, sterker, houdbaarder eindproduct

• Minder onkruiddruk door minder bijmesten in de tuin

• Minder schoffelen i.v.m. minder onkruiddruk, dus minder

wortelschade

Plantversterkers, voor een structurele aanpak

Gevolgen gebruik plantversterkers

Baat het niet, ….het schaadt ook zeker niet.

Er is geen weerstand meer tegen biologische middelen.

Maar Plantversterken is geen vies woord’!

Mits benaderd vanuit grondgedachte!

Verdiepen in bodemleven vraagt veel energie,

Maar geeft uiteindelijk veel meer energie.

Ook voor u en alles om u heen.

Plantversterken door Bodemverbetering

Plantversterken is geen ‘vies’ woord meer!

Bedankt voor uw aandacht !

De Uitdaging: De Bodem Doorgrond, voor een structurele aanpak!

We gaan dus niet meer alleen plantje voeden maar ook

Bodem voeden!Vragen ?