De redelijke burger, communicatie en beleid

Dr. Bert Pol

Lector Overheidscommunicatie HU

Vennoot Tabula Rasa Den Haag

DWB Blikverruiming 25 maart 2010

Over oude idealen en nieuwe realiteiten

• Wat is mogelijk, wat niet?

• Veel is mogelijk …

• … maar niet op de manier waarop velen vertrouwen

Beeld van de burger

• Burger als blanco, geïsoleerde informatieverwerkende machine:

– Je vraagt hem mee te denken: dat doet hij– Je vraagt hem redelijk te zijn: ook dat doet hij– Je stopt hem vol met argumenten: op basis daarvan

beslist hij en gedraagt hij zich

Redelijk

• Schappelijk: ook rekening houdend met de belangen van anderen

• Handelend op basis van argumenten

Is ideaalbeeld

• Burger wil over heleboel zaken vaak niet meedenken: heeft daar geen zin in of geen tijd voor

• Stelt zich lang niet altijd schappelijk op

• Gedraagt zich anders dan je zou verwachten: de argumenten doen niks

Ideaalbeeld (2)

• “Je moet mensen betrekken bij het proces, dan komt het allemaal goed”

• “Je moet mensen meenemen in de afwegingen”

• Mooie intenties. Wat is de praktijk?

Mensen in een zaal bij elkaar

• Vooral tegenstanders present• Groepspolarisatie• False consensus• Commitment and consistency• Negatieve info trekt meer aandacht

• Pers: bewoners woedend• Beeld: iedereen is tegen• “Klagen lucht op”: meestal niet• “Emoties uiten: lucht op”: onzin

Grootste deel mensen komt niet in beweging

• Lang niet altijd onwil

• Gebrek aan tijd

• Gebrek aan cognitieve capaciteit: aandacht is opgebruikt

• Is een realiteit waarmee je moet leven

• Zeer stevig inzetten op andere methoden van beïnvloeding, volgens actuele sociaal-psychologische inzichten

Gedrag bepaald door kwaliteit argumenten?

• Zelden

• Gedrag bepaald door andere zaken:

– reactie op stimuli– Vreemde patronen: keuze nylons

Realiteit

• Mensen staan permanent bloot aan dit soort invloeden:

– Negatieve info trekt meer aandacht dan positieve– En kleurt de perceptie van de volgende info– Wat iedereen roept (‘die weg moet er niet komen’) zal wel waar

zijn

Consequenties voor beleid en communicatie

• Dwingt tot herbezinning op taak overheidscommunicatie in het algemeen

• Bij bezuinigingen, infrastructurele projecten, sociaal beleid, leefstijl, politieke betrokkenheid

• Je plaatst jezelf op achterstand als je geen consequenties verbindt aan de recente psychologische inzichten

• Is slecht voor het democratisch proces

Wat nooit meer doen?

• Proberen in een zaaltje tegenstanders van een project te overtuigen

• Denken dat je altijd positief moet communiceren• Denken dat meeste burgers participeren, als je maar

aanmoedigt en faciliteert • Denken dat de crux van effectieve communicatie zit in

creativiteit• Denken dat je met traditionele communicatie

achterstandsgroepen bereikt

• Vertrouwen op ‘intuïtie’

Wat te doen?

• Anders communiceren:– Mening vooraf peilen: uitkomst communiceren– Primen op samenwerken, schappelijkheid, etc. (maar

pas op voor foute primes)– Inzichten uit studie sociale invloed gebruiken

(handdoekexperiment)– Veel communiceren: al lijkt het niet opgemerkt te

worden, er komt veel meer door dan we denken:• Mere exposure• Cocktailparty effect• beurskoerseffect