practicum psp 1.1

1

Nederlands Forensisch Instituut VAN DIJCK Karolien SCHAAP Marjanka 2007-2008

P.S.P. 1.1.

2

PRACTICUM PSP 1.1 SCHOOLJAAR 2007/2008

Week PRACTICUM

35 Glas: Linda Koomen / Catelijne van Uxem + docent HvA

36 Fotografie: Jos van Wouw + Jeanine Joling Inleveren practicumverslag week 35

37 Haren: Philomeen de Vreede / Nathalie Nouhan + Marjanka Schaap Inleveren practicumverslag week 36

38 Dactyloscopie: Karolien Van Dijck + Jeanine Joling Inleveren practicumverslag week 37

39 Bloed: Mikel van der Scheer / Dennis Boon + docent HvA Inleveren practicumverslag week 38

40 Schotresten: Chantal van Ommen + docent HvA Inleveren practicumverslag week 39

41 Kras Indruk en vormsporen: Karolien Van Dijck + docent HvA Inleveren practicumverslag week 40

42 Herfstreces

43 Inhaalpracticum: Marjanka Schaap + Karolien Van Dijck Inleveren practicumverslag week 41

44 Inleveren verslag inhaalpracticum week 43

3

1. Huisregels........................................................................................................................... 9

1.1 Algemene afspraken................................................................................................... 9 1.2 Laboratorium.............................................................................................................. 9 1.3 Labjournaal............................................................................................................... 10 1.4 Chain of custody....................................................................................................... 11 1.5 Contaminatie ............................................................................................................ 12 1.6 Practicumdossier ...................................................................................................... 12 1.7 Beoordeling .............................................................................................................. 21

2. Veiligheid ......................................................................................................................... 22 3. Fotografie ......................................................................................................................... 25

3.1 Theorie - Inleiding.................................................................................................... 26 3.1.1 Kennismaking met de camera .............................................................................. 26

3.1.1.1 Camerabody ..................................................................................................... 26 3.1.1.2 De keuzeknop................................................................................................... 28 3.1.1.3 LCD venster ..................................................................................................... 29 3.1.1.4 De zoekersdisplay ............................................................................................ 30 3.1.1.5 Gebruik van cameramenu’s.............................................................................. 31

3.1.2 Kennismaking met het objectief........................................................................... 33 3.1.3 Kennismaking met het statief ............................................................................... 33 3.1.4 Kennismaking met de flitser: SB-600 .................................................................. 35

3.1.4.1 Onderdelen en hun functies.............................................................................. 35 3.1.5 Bedieningsknoppen .............................................................................................. 36 3.1.6 LCD scherm ......................................................................................................... 37 3.2 Doel van het practicum ............................................................................................ 38 3.3 Materialen................................................................................................................. 38 3.4 Werkwijze ................................................................................................................ 38 3.4.1 Contrast - laboratoriumschaal .............................................................................. 38 3.4.2 Contrast - uitsituatie ............................................................................................. 39 3.4.3 Scherpte-diepte..................................................................................................... 40 3.5 Opdracht ................................................................................................................... 40

4. Microscopie...................................................................................................................... 42 4.1 De biologische microscoop (High power microscopie) ........................................... 42

4.1.1 De onderdelen van een biologische microscoop .............................................. 42 4.1.2 Opbrengen van een (haar)monster op een microscoopglaasje ......................... 44 4.1.3 Werken met de biologische microscoop .......................................................... 45

4.2 De binoculair (Stereomicroscopie)........................................................................... 47 4.2.1 De onderdelen van een binoculair .................................................................... 47 4.2.2 Instellen van de binoculair ............................................................................... 48

4

5. Haren ................................................................................................................................ 51 5.1 Theorie – Algemeen ................................................................................................. 51

5.1.1 De opbouw van haar ....................................................................................... 52 5.1.2 Identificatie van menselijk haar ....................................................................... 55 5.1.3 Overzicht verschillende soorten lichaamsbegroeiing....................................... 58 5.1.4 Menselijk haar versus dierlijk haar .................................................................. 60 5.1.5 Verzamelen van haar ........................................................................................ 62 5.1.6 Vergelijkend onderzoek ................................................................................... 63

5.2 Doel van het practicum ............................................................................................ 64 5.3 Definities .................................................................................................................. 64 5.4 Materialen................................................................................................................. 65 5.5 Chain of custody....................................................................................................... 65 5.6 Werkwijze ................................................................................................................ 66

5.6.1 Verzamelen van haarsporen en referentiemonsters.......................................... 66 5.6.2 Onbekend haarspoor I ...................................................................................... 66 5.6.3 Onbekend haarspoor II ..................................................................................... 67 5.6.4 Overdracht van haren in tijd............................................................................. 67

5.7 Opdrachten ............................................................................................................... 67 5.7.1 Verzamelen van haarsporen en referentiemonsters.......................................... 67 5.7.2 Onbekend haarspoor I ...................................................................................... 67 5.7.3 Onbekend haarspoor II ..................................................................................... 67 5.7.4 Overdracht van haren in tijd............................................................................. 68

6. Dactyloscopie ................................................................................................................... 70 6.1 Theorie – Algemeen ................................................................................................. 70

6.1.1 De opbouw van de huid.................................................................................... 71 6.1.2 Ontstaan van papillairlijnen ............................................................................. 72 6.1.3 Verschijningsvormen van vingersporen........................................................... 73 6.1.4 Waar kan men vingersporen vinden? ............................................................... 74 6.1.5 Latente sporen .................................................................................................. 75 6.1.6 Patronen/hoofdtypes bij vingerafdrukken ...................................................... 76 6.1.7 Dactyloscopische punten.................................................................................. 79 6.1.7.1 Voorbeelden van de verschillende typica of dactyloscopische punten ............ 80

6.2 Doel van het practicum ............................................................................................ 81 6.3 Principe .................................................................................................................... 81

6.3.1 Fysische methode: poedertechniek................................................................... 81 6.3.2 Fysisco-chemische methode: cyanoacrylaat opdamping ................................. 81 6.3.3 Chemische methode: ninhydrine...................................................................... 82

5

6.4 Toepasbaarheid......................................................................................................... 83 6.4.1 Fysische methode: poedertechniek................................................................... 83 6.4.2 Fysisco-chemische methode: cyanoacrylaat .................................................... 84 6.4.3 Chemische methode: ninhydrine...................................................................... 84

6.5 Stand en kleur van de sporen (gezien op de sporendrager)...................................... 84 6.6 Materialen................................................................................................................. 85 6.7 Werkwijze ................................................................................................................ 86

6.7.1 Chemische methode: poedertechniek............................................................... 86 6.7.2 Fysisco-chemische methode: cyanoacrylaat .................................................... 88 6.7.3 Chemische methode: ninhydrine...................................................................... 88

6.8 Opdrachten ............................................................................................................... 89 6.8.1 Chemische methode: poedertechniek............................................................... 89 6.8.2 Fysico-chemische methode: cyanoacrylaat ...................................................... 90 6.8.3 Chemische methode: ninhydrine...................................................................... 90 6.8.4 Algemene opdracht .......................................................................................... 90

6.9 Bijlage: FT-norm 805.01.......................................................................................... 91 7. Kras-, indruk en vormsporen............................................................................................ 94

7.1 Theorie – Algemeen ................................................................................................. 94 7.1.1 Reconstructiewaarde ........................................................................................ 94 7.1.2 Coördinatiewaarde ........................................................................................... 96 7.1.3 Identificatiewaarde ........................................................................................... 96

7.2 Doel van het practicum ............................................................................................ 97 7.3 Defenities ................................................................................................................. 97 7.4 Materialen................................................................................................................. 98 7.5 Chain of custody....................................................................................................... 99 7.6 Werkwijze .............................................................................................................. 100

7.6.1 Afnemen van een schoenafdruk m.b.v. liftfolie ............................................. 100 7.6.2 Maken van een schoenafdruk m.b.v. de chemische afdrukset ....................... 101

7.7 Opdracht ................................................................................................................. 101 7.7.1 Afnemen van een schoenafdruk m.b.v. liftfolie ............................................. 101 7.7.2 Maken van een schoenafdruk m.b.v. de chemische afdrukset ....................... 101

8. Schotresten onderzoek.................................................................................................... 103 8.1 Theorie – Algemeen ............................................................................................... 103

8.1.1 Ontstaan van schotresten................................................................................ 103 8.1.2 Bestanddelen van schotresten......................................................................... 103 8.1.3 Onderzoek kleding verdachte......................................................................... 104 8.1.4 Onderzoek schotbeschadiging en schootafstand ............................................ 104

8.2 Doel van het practicum .......................................................................................... 104 8.2.1 Schotbeschadigingen...................................................................................... 104 8.2.2 Schootsafstanden............................................................................................ 104

6

8.3 Materialen............................................................................................................... 105 8.4 Werkwijze .............................................................................................................. 105

8.4.1 Schotbeschadigingen...................................................................................... 105 8.4.1.1 Visueel onderzoek .......................................................................................... 105 8.4.1.2 Testen van nitrocellulosekruitdeeltjes ............................................................ 106 8.4.1.3 Microchemische testreacties op lood en koper .............................................. 107 8.4.2 Schootsafstanden............................................................................................ 107

8.5 Opdrachten ............................................................................................................. 108 8.5.1 Schotbeschadigingen...................................................................................... 108 8.5.2 Schootsafstanden............................................................................................ 108 8.5.3 Extra opgave................................................................................................... 108

9. Glas................................................................................................................................. 110 9.1 Theorie – Algemeen ............................................................................................... 110

9.1.1 Vergelijkend glasonderzoek........................................................................... 110 9.1.2 Bepalen richting brekende kracht................................................................... 111

9.2 Doel van het practicum .......................................................................................... 112 9.3 Definities ................................................................................................................ 112 9.4 Materialen............................................................................................................... 113 9.5 Chain of custody..................................................................................................... 113 9.6 Werkwijze .............................................................................................................. 113

9.6.1 Inslaan van de ruit .......................................................................................... 113 9.6.2 Het onderzoek van de kleding........................................................................ 114 9.6.3 Onderzoek stofmonsters “inbrekers-kleding” ................................................ 115 9.6.4 Onderzoek stofmonsters ................................................................................. 115 9.6.5 Onderzoek stofmonsters ................................................................................. 115

9.7 Opdrachten ............................................................................................................. 115 9.8 Bijlage: FT-norm 225.01........................................................................................ 116

10. Bloedonderzoek op stukken van overtuiging ................................................................. 120 10.1 Theorie – Algemeen ............................................................................................... 120

10.1.1 Bloed .............................................................................................................. 120 10.1.2 Bloedspoorpatroon analyse ............................................................................ 123 10.1.3 Onderzoek op het plaats delict ....................................................................... 124 10.1.4 Doel van biologisch onderzoek ...................................................................... 125 10.1.5 Vier centrale vragen ....................................................................................... 125 10.1.6 Zoeken naar en onderzoeken van biologische sporen.................................... 126 10.1.7 Forensisch DNA-onderzoek........................................................................... 126 10.1.8 Vergelijken DNA-profielen en rapportage..................................................... 127

10.2 De tetrabase test ..................................................................................................... 127 10.2.1 Doel ................................................................................................................ 127 10.2.2 Principe........................................................................................................... 127

7

10.2.3 Toepassingsgebied ......................................................................................... 128 10.2.4 Beoordeling en interpretatie ........................................................................... 128 10.2.5 Kwaliteitskarakteristieken.............................................................................. 129

10.3 Doel van het practicum .......................................................................................... 129 10.4 Materialen............................................................................................................... 129 10.5 Werkwijze .............................................................................................................. 130

10.5.1 Voorbereiding................................................................................................. 130 10.5.2 Onderzoek ...................................................................................................... 130 10.5.3 Opruimen van het svo .................................................................................... 130 10.5.4 Onderzoek van vals positieve reacties ........................................................... 131

10.6 Casussen + bijhorende SVO´s................................................................................ 131 10.6.1 Casus 1 ........................................................................................................... 131 10.6.2 Casus 2 ........................................................................................................... 132 10.6.3 Casus 3 ........................................................................................................... 132 10.6.4 Casus 4 ........................................................................................................... 133

10.7 Opdrachten ............................................................................................................. 134 10.7.1 Proef 1 ............................................................................................................ 134 10.7.2 Proef 2 ............................................................................................................ 134 10.7.3 Proef 3 ............................................................................................................ 135 10.7.4 Extra opdracht ................................................................................................ 135

10.8 Bijlage: FT-norm 251.01........................................................................................ 136

8

VOORWOORD

Hierbij willen wij de gelegenheid te baat nemen om iedereen die op één of andere wijze heeft bijgedragen tot deze practicumhandleiding te bedanken.

Onze dank gaat voornamelijk uit naar het Nederlands Forensisch Instituut met in het bijzonder:

• Philomeen de Vreede • Mikle van der Scheer • Leon Meijrink • Ies Keereweer • Linda Koomen • Huub Hardy • Jan Biegstraten • Jos van Wouw • Marjan Admiraal

Karolien Van Dijck, Jeanine Joling en Marjanka Schaap

Amsterdam, juli 2007

9

1. Huisregels

1.1 Algemene afspraken

Wees op tijd!!!

Het is mogelijk dat aan het begin van een practicum een inleiding gegeven wordt door de

practicumdocent. Het is uitermate storend als het verhaal nog eens moet worden herhaald

voor laatkomers. Bij frequent te laat komen kan je de toegang tot het practicum ontzegd

worden!

Elk practicumonderdeel is verplicht

Er wordt een presentielijst bijgehouden. Mocht je een keer met gegronde reden niet op het

practicum aanwezig kunnen zijn, dan moet dit tijdig voor de aanvang ervan gemeld worden.

Dit kan via e-mail: [email protected] , [email protected] of [email protected] . Zorg ook dat

je een inhaalmogelijkheid regelt. Als je zonder opgaaf van reden niet aanwezig bent op het

practicum krijg je geen eindcijfer voor het practicum onderdeel van blok 1. Dit

betekent dat je het volgend jaar over moet doen!

1.2 Laboratorium

Het laboratorium dient netjes achtergelaten te worden. Alles wordt na gebruik terug op zijn

vaste plaats gezet.

Glaswerk wordt schoon gemaakt:

• verwijderen van inktresten met behulp van aceton (aceton op een papiertje doen en zo

de inkt verwijderen)

• afwassen met kraanwater en sponsje

• naspoelen met demi-water (kraan met groene knop)

• afdrogen met zuiver absorberend papier

• in de glaskast plaatsen

Er vertrekt niemand uit het practicumlokaal tot het opgeruimd is en de docent toestemming

geeft om het lokaal te verlaten. Indien men wel de praktijkruimte vroegtijdig verlaat, zonder

toestemming resulteert dit in een 0 (nul) voor inzet.

10

1.3 Labjournaal

Gedurende het gehele practicum houd je een persoonlijk labjournaal bij. Het labjournaal

bestaat uit een schrift met een harde rug. Er mag slecht 1 schrift bijgehouden worden per

persoon. Wanneer er meerdere schriften gebruikt worden krijgt men een 0 (nul) voor het

desbetreffende practicum.

Zorg dat je jou labjournaal altijd bij je hebt en dat het altijd up-to-date is; de assistent

kan op elk moment om inzage vragen.

Het is belangrijk dat jullie voor het practicum start weten wat er te gebeuren staat. Daarom

moeten er als voorbereiding op het practicum al een aantal zaken worden genoteerd in (niet

op losse bladen, deze maken geen deel uit van het labjournaal en worden niet

meegenomen in de beoordeling ervan) het labjournaal:

Datum waarop de proef wordt uitgevoerd

• Naam van de proef

• Doel van de proef

• Materialen

o Apparatuur: Geef een lijst van de te gebruiken materialen en apparatuur

o Reagentia: Welke chemicaliën ga je gebruiken, geef hun zuiverheidsgraad aan

(technisch of p.a.) EN noteer voor al de chemicaliën/gebruikte stoffen de R en

S-zinnen/veiligheidsvoorschriften, deze worden volledig uitgeschreven per

practicumonderdeel indien nodig.

• Werkwijze (zakelijk weergeven: 3de persoon)

Er moet een inhoudsopgave aanwezig zijn en AL de pagina’s moeten worden voorzien van

een paginanummer. Het is niet toegelaten om pagina’s uit het schrift te scheuren! Wanneer dit

toch gebeurd krijgt men 0 (nul) voor het desbetreffende practicum.

11

Naarmate het practicum vordert, zorg je dat de volgende zaken terug te vinden zijn in je

labjournaal:

• Materialen

o Apparatuur: geef nader uitleg over het merk, type, serienummer, etc

o Glaswerk: geef de nauwkeurigheid van het gebruikte glaswerk

• Ruwe resultaten

o Graag in tabelvorm

• Opmerkingen/ zaken die anders of fout gelopen zijn

Het labjournaal dient volledig handgeschreven te zijn, met uitzondering van de R en S

zinnen/veiligheidsmaatregelen. Deze mogen uitgetypt per gebruikt chemisch product. Dit

document wordt in het labjournaal gelijmd!

1.4 Chain of custody

Wanneer stukken van overtuiging voor een rechtscollege komen, zullen ze gebruikt worden

om een verdachte al dan niet te veroordelen. Het is dus van fundamenteel belang dat kan

aangetoond worden dat de “keten van bewijsvoering” (chain of custody) van af de plaats

delict bewaard werd. Dit is enkel mogelijk wanneer er een chronologische gedocumenteerde

historiek van het overtuigingsstuk bestaat. Een eerste vereiste is dat het overtuigingsstuk op

de plaats delict op de juiste manier wordt veiliggesteld, verpakt en wordt voorzien van een

label.

Op de label wordt het verpakte voorwerp éénduidig als een uniek stuk omschreven. In het

ganse dossier moet deze omschrijving behouden blijven. Op elk moment van de procedure

moet er een persoon te identificeren zijn, die verantwoordelijk was als bewaarder van het

overtuigingsstuk. Ook moet duidelijk gedocumenteerd worden in welke omstandigheden het

overtuigingsstuk werd gevonden, welke veiligheidsmaatregelen er genomen werden, hoe het

werd getransporteerd, wanneer er welke onderzoeken op uitgevoerd werden en hoe het

bewaard werd. Bij eender welk onderzoek is het belangrijk de juiste veiligheidsmaatregelen te

treffen om ervoor te zorgen dat de onderzoeker de sporen niet zelf gaat contamineren. Ook is

het belangrijk dat telkens bij het aanraken van verschillende overtuigingsstukken er

consequent van handschoenen wordt gewisseld en dit ook genoteerd wordt. Op deze manier is

er geen discussie mogelijk of het spoor daadwerkelijk gevonden werd op het desbetreffende

overtuigingsstuk of dat het een gevolg van contaminatie was. Enkel wanneer iedereen die

12

(van ver of nabij) bij het onderzoek betrokken is de regels strikt respecteert, kan het gestelde

doel bereikt worden: zonder een spoor van twijfel aantonen dat het gevonden spoor op de

plaats delict ook werkelijk het spoor is dat aan het rechtscollege wordt voorgelegd.

1.5 Contaminatie

Het voorkomen van contaminatie of verontreiniging is een belangrijk aspect van forensisch onderzoek. Als je de kleding van slachtoffer en verdachte in dezelfde zak verpakt of op dezelfde tafel onderzoekt, kunnen sporen van de slachtofferkleding terechtkomen op die van de verdachte. Je zou dan kunnen concluderen dat slachtoffer en verdachte met elkaar in contact zijn geweest, terwijl dat in feite helemaal niet het geval hoeft te zijn geweest. De sporen kunnen tijdens het contact in de verpakking zijn overgebracht. Alleen doorat contaminatie mogelijk is geweest wordt het onderzoek waardeloos. Contaminatie ligt altijd en overal op de loer. Wees er dus altijd op bedacht en probeer ze te vermijden. Om je alertheid aan te leren is in sommige gevallen is het risico van contaminatie bewust in een proef ingebouwd.

1.6 Practicumdossier

Van ieder practicum wordt een dossier opgemaakt. Het opmaken van dit dossier dient

de volgende doelen:

1. Training in het vastleggen van de resultaten van de proef c.q. het onderzoek binnen

juridische en wetenschappelijke kaders;

2. Training in het overbrengen van informatie aan anderen c.q. opdrachtgevers;

3. Beoordeling van de resultaten van de proef door de practicumleider.

13

• Inname formulier

Op het inname formulier staat precies vermeld wat zich allemaal in het dossier bevindt: doorgaans zal dit zijn het practicumverslag, de evt. gebruikte waarnemingsbladen, en bijlagen bij het verslag, log formulieren, overige bijlagen. Deze moeten voorzien zijn van een eenduidige traceerbare code. Hieronder vind je een voorbeeld terug.

F.O. Inname formulier

Casusnaam…Haaronderzoek…………………

Legenda: O: Onderzoek B: bijlage I: informatie A: andere (verslag) D: documentatie

Sectie Pagina start

Pagina eind

Inname

Paraaf

Datum

I1 - F.O. Innameformulier P. van Dam 25/01/07 A1 A10 Verslag

harenprakticum Forensich Onderzoek

P. van Dam

25/01/07

O1 O9 Waarnemingsblad Palletbeschrijving

P. van Dam

25/01/07

D1 D4 F.O. Logformulier P. van Dam 25/01/07

Casus No Onbekend

I1 Innameformulier pagina I1 van I1

14

• Voorblad

• Naam van proef: zoals aangegeven in de labhandleiding

• Groepsleden: samenstelling van de groep die de proef heeft uitgevoerd

• Datum: datum waarop de proef is uitgevoerd

• Inleiding

• Vraagstelling: Wat is je hoofdvraag, welke vraag stel je jezelf om het doel van

het practicum te halen?

• Principe: Wat is het principe van de gebruikte technieken

• Welk soort monster werd onderzocht

• Aanlevering spoor: In de praktijk gaat het bij het te onderzoeken spoor

afkomstig zijn van een PD. In het practicum wordt het monster soms door het

team zelf gemaakt en soms krijg je het van de practicum assistent.

• Als het monster ter beschikking werd gesteld dan wordt er vermeld

van zie het werd ontvangen en wanneer. Zonnodig worden als

bijlage één of meerdere foto’s opgenomen van het monster waarbij

op de foto’s duidelijk het identificatienummer te zien is.

• Als in de proef het monster zelf werd gemaakt wordt beschreven

hoe dat gebeurd is en welke hulpmiddelen er werden gebruikt.

• Wanneer het monster voorzien is van een chain of custody label

zorg je ervoor dat er duidelijk verwezen wordt naar wat er exact op

de label terug te vinden was. Als je het ontvangen item niet zelf

hebt verpakt gebruik de volgende terminologie:

Item labeled als: “exacte omschrijving zoals op label

staat”

• Vermeld wat er met het monster na afloop van de proef is gebeurd.

• Resultaten

• Beschrijf de resultaten van het onderzoek. Er wordt nog GEEN conclusie

vermeld.

• Voor zover van toepassing, vermeld je hier ook welke onderdelen van de proef

geen resultaten hebben opgeleverd, zijn mislukt, zijn overgedaan, etc.

• Als er onverhoopt contaminatie is opgetreden, meld je dat.

15

• Discussie

Weeg overeenkomsten en verschillen af. Dus welke resultaten had je van te voren verwacht

en wat zijn de bekomen resultaten. Wat zijn de verschillen en overeenkomsten hiertussen, en

hoe zouden deze tot stand zijn gekomen? Als bepaalde aannames of argumenten een rol

hebben gespeeld bij het tot stand komen van de conclusie, terwijl die nog niet bij de

onderzoeksresultaten aan de orde zijn geweest, vermeld je die ook. Als er contaminatie is

opgetreden meld je wat de gevolgen daarvan zijn voor het eindresultaat.

• Conclusie

Welke conclusie verbind je aan de verkregen onderzoeksresultaten? Wat zijn de antwoorden

op de in de inleiding gestelde onderzoeksvragen?

• Gemaakte opgaven en opdrachten voor in het verslag

Hier zet je alle uitwerkingen van de opgaven en/of opdrachten die in de labmanual staan bij

elkaar, tenzij in de manual anders vermeld is.

• Referenties

Plaats hier de lijst met de referenties, dat wil zeggen verwijzingen naar artikelen,

boeken en andere informatie. Indien je in een verslag gebruik maakt van de

resultaten van anderen of van gegevens uit de literatuur vindt een verwijzing plaats

naar de bron van de informatie: we spreken van een referentie. Op de plaats waar

je het resultaat gebruikt maak je een verwijzing naar de lijst met referenties. De lijst van

referenties bevindt zich aan het einde van het verslag. Het geven van referenties gebeurd op

de volgende manier:

• Boeken (auteur): Lee HC, Palmbac T, Miller MT. Henry Lee’s Crime Scene

Handbook. Oxford: Elsevier, 2001. p X – (Y).

• Boeken (editeur): James SH, Nordby JJ, editors. Forensic Science: An

introduction to scientific and investigative techniques. 2nd ed. Boca Raton:

CRC Press, 2005. p X – (Y).

• Tijdschrift: Lines SR. Examination of a “Velasco” Signature on an oil painting.

J Forensic Sci 2006; 51: 929-33.

16

• Niet-gepubliceerde documenten: Berends-Montero S, Van Dijck K.R.

Chemical Laboratory PCH 2.3: Fundamentals of Drug Analysis [handleiding].

Amsterdam: HvA, 2006-2007.

• Elektronische bronnen (www-sites):

http://www.apocalypse.org/pub/u/lp/muddex/essay/ (5 dec. 1994)

Er moet minstens gebruik gemaakt worden van 3 verschillende bronnen. Een aan te raden site

voor wetenschappelijke artikelen: www.science-direct.com. LET OP wikepedia wordt niet

gezien als waardige bron (bij het gebruik van wikepedia als bron worden er geen punten

toegekend.)

Dateer en onderteken het verslag. Als je met meerdere mensen één verslag opstelt ondertekent

de verslagverantwoordelijke als eerste. De andere teamleden ondertekenen mede.

• Gebruikte formulieren

• Logsheets: Hier plaats je alle logsheets die je gedurende het gehele experiment

hebt bijgehouden. Indien het experiment uit twee dagdelen bestaat, heb je

minimaal twee logsheets ingevuld. Zie volgende pagina voor een voorbeeld.

• Onderzoeksformulieren: Wanneer er gebruik werd gemaakt van de F.O.

onderzoeksbladen of andere aangeleverde onderzoeksbladen dienen deze hier

terug gevonden te worden.

17

F.O. Logformulier Casusnaam…De Smet Vicky………………… Analyst…Team 1 : Lies de Vis, Rick de Boer

Casus No 645243/03

Datum

Tijdstip

Plaats

Handeling 14/10/02 10:50 Tafel B2 Schone handschoenen, desinfectie

van werktafel + vers papier 14/10/02 10:54 Tafel B2 Nieuwe handschoenen 14/10/02 10:55 Tafel B2 Openen item met label: “Roze

geprinte T-shirt gedragen door Claire Smit”

14/10/02 10:56 Tafel B2 Start visueel onderzoek van item met label: “Roze geprinte T-shirt gedragen door Claire Smit”

14/10/02 11:10 Tafel B2 Einde visueel onderzoek van item met label: “Roze geprinte T-shirt gedragen door Claire Smit”

14/10/02 11:11 Tafel B2 Start tape lifting item met label: “Roze geprinte T-shirt gedragen door Claire Smit”

14/10/02 12:00 Tafel B2 Einde tape lifting item met label: “Roze geprinte T-shirt gedragen door Claire Smit”

14/10/02 12:01 Tafel B2 Einde onderzoek + verzegeling van item met label : “Roze geprinte T-shirt gedragen door Claire Smit”

14/10/02 12:04 Tafel B2 Verzegelen afgenomen tape lifts van het item met label: “Roze geprinte T-shirt gedragen door Claire Smit”

D1

Logformulier pagina D1 van D3

Paraaf: LdV Datum: 14/10/02

18


Casus No 645243/03

Datum

Tijdstip

Plaats

Handeling 14/10/02 12:10 Locker 5 Opslag afgenomen tape lifts van het

item met label: “Roze geprinte T-shirt gedragen door Claire Smit” en het item met label: “Roze geprinte T-shirt gedragen door Claire Smit”

14/10/02 12:15 Tafel B2 Desinfectie werktafel 14/10/02 12:17 Tafel B2 Schone handschoenen: Rick en Lies 14/10/02 12:18 Zuurkast 3 Desinfectie van zuurkast 3 + vers

papier 14/10/02 12:19 Zuurkast 3 Schone handschoenen: Rick 14/10/02 12:20 Zuurkast 3 Openen item met label: “Swab

genomen handen Mikel Vliegen”, verwijderen van swab om te laten drogen

14/10/02 12:21 Tafel B2 Schone handschoenen: Lies 14/10/02 12:22 Tafel B2 desinfectie van werktafel + vers

papier 14/10/02 12:25 Tafel B2 Openen item met label: “glas,

batterijen en kabels gevonden op lichaam van slachtoffer”

14/10/02 12:27 Tafel B2 Start stereomicroscopisch onderzoek van item met label: “glas, batterijen en kabels gevonden op lichaam van slachtoffer”

14/10/02 12:45 Tafel B2 Einde stereomicroscopisch onderzoek van item met label: “glas, batterijen en kabels gevonden op lichaam Claire Smit”

D2

Logformulier pagina D1 van D3 Paraaf: LdV Datum: 14/10/02

19


Casus No 645243/03

Datum

Tijdstip

Plaats

Handeling 14/10/02 12:47 Tafel B2 Einde onderzoek item met label:

“glas, batterijen en kabels gevonden op lichaam van Claire Smit” + verzegeling

14/10/02 12:49 Tafel B2 Schone handschoenen: Lies en Rick 14/10/02 12:52 Zuurkast 3 Herverpakken en verzegelen item

met label: “Swab genomen handen Mikel Vliegen”

14/10/02 12:55 Locker 5 Opslag item met label: “glas, batterijen en kabels gevonden op lichaam van Claire Smit”

14/10/02 12:56 Locker 12 Opslag item met label: “Swab genomen handen Mikel Vliegen”

14/10/02 12:59 Tafel B2 Schone handschoenen: Lies 14/10/02 13:00 Tafel B2 Desinfectie van werktafel

Logformulier pagina D1 van D3 D3

Paraaf: LdV Datum: 14/10/02

20

• Bijlagen

• Maak in ieder geval bijlagen van de informatie verzamelt tijdens het uitvoeren

van de proef, die in het rapport een rol speelt, bijvoorbeeld als illustratie.

• Maak een kort lijstje van punten die tijdens de proef extra moeilijkheden of

onduidelijkheden opleverden.

• Presentatie

Zorg ervoor dat het dossier netjes gebundeld wordt zodanig er geen pagina’s kunnen

uitvallen. Dat alle pagina’s in het dossier voorzien van een correcte code met paginanummer.

• Verantwoordelijkheden

Elke week wordt er één (1) verslag per team ingeleverd. Elke week is een ander teamlid

verantwoordelijk voor het schrijven van het verslag. Let op: voor het verslag wordt

ingeleverd moeten alle overige teamleden het verslag gelezen hebben en waar nodig moeten

verbeteringen worden aangebracht. Alle teamleden ondertekenen het verslag. De beoordeling

van het verslag geldt voor het hele team.

21

1.7 Beoordeling

WERK BEOORDELINGBEOORDELING

per onderdeel

+1 tijdig aanwezig

+1 labjas ok

+1 bril ok

+2 goed gestructureerd gewerkt

Inzet 15%

+5 Laboratorium netjes opgeruimd

Verslag 75% -20% per dag te laat inleveren

0 Geen voorbereiding / vergeten

+ 1 datum / naam / doel

+ 2 methoden en materialen

(apparatuur en reagentia)

+ 2 Veiligheid – R en S zinnen

+ 3 Werkwijze

- 1 Geen paginanummering

Labjournaal 10 %

+ 2 Indrukwekkende eigen inbreng

22

2. Veiligheid

Deze aanwijzingen en regels zijn van toepassing in de practicumzalen op de

verdieping -1 van vleugel C van de locatie "Leeuwenburg".

Op de practicumzalen:

• Is men verplicht geschikte veiligheidskledij te dragen!!

• Is het roken en het nuttigen van etenswaren verboden!!

• Is het werken zonder toezicht van een assistent(e) verboden.

• Is een EHBO-trommel aanwezig voor eerste hulp (bureau).

• Is een oogdouche aanwezig boven één van de wasbakken.

• Zijn de nodige brandblusmiddelen en een nooddouche aanwezig.

• Draagt men handschoenen.

• Draagt men ter bescherming van de kleding een laboratoriumjas.

• Zijn de zuurkasten te gebruiken (zijn ze ingeschakeld?)

• Is het wassen van de handen na het werk zeer belangrijk.

• Is een serie afvalvaten aanwezig voor al het chemisch afval.

Vast materiaal (na uitdamping in zuurkast) in

blauwe ton

Anorganische zuren in rode container

Anorganische basen in groene container

Halogeenrijk organisch materiaal in blauwe

container

Halogeenarm organisch materiaal in witte container

Waterige oplossingen, welke in contact zijn geweest met organische

oplosmiddelen worden als chemisch afval beschouwd worden

• Veiligheidsbrillen zijn tijdelijk te leen in kamer C -130 tegen een borg

Waarschuw bij een ongeval of calamiteit direct uw assistent(e)

• Het Noodnummer is 3000, de noodtelefoon bevindt zich naast de

zuurkast

23

Symbolen gevaarlijke stoffen

T

Carcinogeen

Stoffen waarvan bekend is dat zij voor de mens kankerverwekkend zijn of stoffen die

beschouwd worden als kankerverwekkend voor de mens

Xn

Carcinogeen

Stoffen die in verband met hun mogelijk kankerverwekkende eigenschappen reden geven tot

bezorgdheid voor de mens, waarvan de effecten door een tekort aan informatie niet

voldoende kunnen worden bepaald.

C

Corrosief (of)

bijtend

Stoffen die de ongeschonden huid van een proefdier over de volledige dikte kunnen

aantasten

T+

Zeer Vergiftig

LD50 rat ≤ 25 mg/kg (oraal);

LD50 rat ≤ 50 mg/kg (via huid);

LC50 rat ≤ 0,25 - 1 mg/liter in 4 uur (via inademing)

T

Vergiftig

LD50 rat 25 - 200 mg/kg (oraal);

LD50 rat 50 - 400 mg/kg (via huid);

LC50 rat 0,25 - 1 mg/liter in 4 uur (via inademing))

Xi

Irriterend Stoffen die huidontstekingen of oogbeschadigingen kunnen veroorzaken.

N

Milieu-gevaarlijk Stoffen die onmiddellijk of na verloop van tijd gevaar voor één of meer

milieucompartimenten opleveren of kunnen opleveren

T

Mutageen

Stoffen waarvan bekend is dat zij voor de mens mutageen zijn of stoffen die beschouwd

worden als mutageen voor de mens

Xn

Mutageen

Stoffen die in verband met hun mogelijke mutagene eigenschappen reden geven tot

bezorgdheid voor de mens.

E

Ontplofbaar

Stoffen die door schok, wrijving, vuur of andere onstekingsoorzaken kunnen ontploffen

F+

Zeer licht

ontvlambaar

Vloeistoffen die een vlampunt hebben < 0 °C en een kookpunt ≤ 35 °C

F

Licht ontvlambaar

Vloeistoffen met een vlampunt < 21 °C en > 0 °C of een vlampunt < 0°C en een

kookpunt > 35 °C; Vaste stoffen die zelf kunnen ontbranden of ontvlambaar zijn na een

kortdurend kontakt met een ontstekingsbron; Gassen die met lucht ontvlambaar zijn;

Stoffen die met water brandbare gassen ontwikkelen

O Oxyderend Stoffen die na contact met brandbaar materiaal, brand c.q. ontploffing kunnen veroorzaken.

Xn

Schadelijk

LD50 rat 200 - 2000 mg/kg (oraal);

LD50 rat 400 - 2000 mg/kg (via huid);

LC50 rat 1 - 5 mg/liter in 4 uur (via inademing)

T

Teratogeen

Stoffen waarvan bekend is dat zij voor de mens mutageen zijn of stoffen die

beschouwd worden als teratogeen voor de mens

Xn

Teratogeen

Stoffen die in verband met hun mogelijke teratogene eigenschappen reden geven tot

bezorgdheid voor de mens.

25

3. Fotografie In de forensische wereld is fotografie niet weg te denken. Met behulp van fotografie kunnen situaties (ongevallen, plaats waar misdaden werden begaan, overtredingen, verdachten, sporen, ed) worden vastgelegd. Fotografie speelt een essentiële rol bij het overbrengen van bewijsmateriaal naar het gerecht, doch zelden is de foto als zodanig een overtuigend bewijs. In het geval van een misdaad gebeurd het slecht sporadisch dat een (bewakings)camera de misdaad zelf wist vast te leggen. Meestal zal de plaats delict worden onderzocht, waarbij foto´s dienen om een situatie vast te leggen. Nadien is digitale verwerking mogelijk om er bijvoorbeeld een IPIX presentatie van te maken. Met behulp van IPIX is het mogelijk om een fotopresentatie te maken die een rondom beeld geeft van bijvoorbeeld het plaats delict. Dit kan een handige tool zijn om andere betrokken partijen te briefen. Uiteraard speelt fotografie bij het laboratoriumonderzoek opnieuw een belangrijke rol. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het vastleggen van patente sporen of latente sporen, gevonden en/of zichtbaar gemaakt in het laboratorium. Aangezien het belangrijk is om de afmetingen van een gevonden spoor te kennen, wordt er gebruik gemaakt van bijvoorbeeld een hoeklineaal of maatlatjes om een maataanduiding te geven. Op deze manier is het mogelijk om steeds de ware grootte van het gefotografeerde spoor of stuk van overtuiging te achterhalen. Om vakkundig foto´s te kunnen maken is het belangrijk om te weten wat de mogelijkheden en beperkingen zijn van de fotocamera waar mee gewerkt wordt. Er zijn vele verschillende modellen en merken van fototoestellen op de markt. Vroeger werd er voornamelijk gebruik gemaakt van analoge fotografie, nu staat digitale fotografie voorop. Nikon is één van de talrijke merken. In dit laboratorium wordt er kennis gemaakt met de Nikon D80 spiegelreflexcamera met een AF-MF zoom lens 17-70 mm F2.8-4.5 DC Macro F.

26

3.1 Theorie - Inleiding

3.1.1 Kennismaking met de camera

3.1.1.1 Camerabody

28

3.1.1.2 De keuzeknop

29

3.1.1.3 LCD venster

30

3.1.1.4 De zoekersdisplay

31

3.1.1.5 Gebruik van cameramenu’s

33

3.1.2 Kennismaking met het objectief

1. schaal brandpuntsafstand 4. Bevestigingsindex 7. Schakelaar: A-M-selectie 2. Scherpstelring 5. Achterste objectiefdop 8. Zoomring 3. Index brandpuntsafstand 6. CPU-contacten 9. Objectiefdop

3.1.3 Kennismaking met het statief

35

3.1.4 Kennismaking met de flitser: SB-600

3.1.4.1 Onderdelen en hun functies

36

3.1.5 Bedieningsknoppen

37

3.1.6 LCD scherm

38

3.2 Doel van het practicum

• Het leren hanteren van de Nikon D80

• Inzicht krijgen in het begrip contrast

• Inzicht krijgen in het begrip scherpte-diepte

3.3 Materialen • Fototoestel

• Objectief

• Statief

• Vel wit papier

• Donkere schoenen

• Houten wig van 45° met te fotograferen voorwerp gemonteerd op de hellingshoek

3.4 Werkwijze

3.4.1 Contrast - laboratoriumschaal • Leg een wit blad papier op de grond en plaats hierop het donkere voorwerp

• Zet de hoofdschakelaar in de on positie

• Stel het objectie in op M (manual) mbv de schakelaar: A-M-selectie

• Stel het fototoestel in op matrixmeting mbv de AE-L AF-L knop

• Bevestig het fototoestel op het statief

• Stel mbv de zoomring de brandpuntsafstand in op 50 mm

• Zet de zoekersdisplay op : scherpstelpunten normaal kader

• Stel de kwaliteit in op : Fine

• Zet de camera op het eerste vast gestelde punt boven het te fotograferen voorwerp

Jos, hoe kunnen we het beste het vast punt definieren? Ik weet dat je gezegd had dat als de

studenten heel erg inzoomen als ze gebruik maken van de matrix meting dat het ook nog wel

lukt op een deftige foto te maken. Nu dacht ik als we ze het statief op verschillende vaste

punten laten zetten en dan handmatig laten scherpstellen dat we de problematiek van de

matrixmeting ook duidelijk maken. Graag feed-back. Ik weet immers anders niet goed hoe ik

de proef met vaste ‘waarden’moet gaan omschrijven.

39

Vastgestelde punt Aantal cm

1

2

3

• Stel handmatig scherp dmv aan de scherpstelring te draaien

• Neem een foto

• Herhaal deze oefening zodanig dat er van al de verschillende vastgestelde punten een foto

is

• Herhaal al de vorige stappen door de camera op de spotmeting in te stellen

In totaal hebben jullie nu 6 (zes) foto’s gemaakt.

3.4.2 Contrast - uitsituatie • Ga met jullie camera en statief naar de kantine, de begeleidende docent zal daar de plek

aanwijzen waar de foto’s moeten genomen worden


• Stel het objectie in op M (manual) mbv de schakelaar: A-M-selectie


• Bevestig het fototoestel op het statief




• Neem een foto van binnen door het venster naar buiten

• Laat al de mensen van jullie groepje van een ander voorwerp een foto maken op deze

manier

• Herhaal al de vorige stappen door de camera op de spotmeting in te stellen

In totaal hebben jullie nu dubbel zoveel foto’s gemaakt als er teamleden zijn.

40

3.4.3 Scherpte-diepte • Desinfecteer de tafel

• Plaats hierop een zuiver stuk bruin papier

• Zet de houten wig waarop een voorwerp onder een hoek van 45° is bevestigd hierop


• Stel het objectief in op M (manual) mbv de schakelaar: A-M-selectie


• Bevestig het fototoestel op het statief, zodanig dat het fototoestel waterpas staat met de

tafel




• Neem een beeldvullende foto met volle opening: diafragma 4.5

• Herhaal deze oefening met volgende diafragma openingen: 5.6; 8; 11 en 16

In totaal hebben jullie nu 5 (vijf) foto’s gemaakt.

3.5 Opdracht Maak een duidelijk overzicht van de gemaakte foto’s met hierbij de gebruikte instellingen. De foto’s zijn een onderdeel van jullie resultaten dus deze horen NIET in de bijlage. In de discussie verwerk je waarom een bepaalde instelling tot het beste resultaat van foto geleid heeft. Doe dit met voldoende diepgang!

42

4. Microscopie

4.1 De biologische microscoop (High power microscopie)

4.1.1 De onderdelen van een biologische microscoop

Figuur 1: Voorbeeld van een biologische microscoop

43

De waarnemer kijkt door twee oculairs die meestal 10 x vergroten. De oculairs zitten aan de

tubus, die aan het andere uiteinde voorzien is van een objectief. De meeste microscopen

hebben 3 à 5 objectieven die 4 tot 40 x vergroten. In ons geval bevatten de microscopen 3

objectieven die 4x, 10x en 100x vergroten. Ze kunnen worden verwisseld als men aan de de

revolverkop van de microscoop draait. Bij goede microscopen is het beeld van het volgende

objectief ook scherp als er eerder met een ander objectief werd scherpgesteld (de objectieven

heten dan parfocaal). De totale vergroting wordt berekend door vermenigvuldiging van de

vergroting van het objectief met die van het oculair en eventuele andere tussenliggende

elementen.

In de tubus zitten tussen objectief en oculair soms nog andere optische elementen, zoals

• prisma's om de kijkhoek te veranderen, zodat men naar een horizontaal liggend

preparaat kan kijken zonder boven de microscoop te moeten hangen,

• splitters die het beeld over twee oculairen verdelen, en

• correctielenzen om optische gebreken van het objectief te corrigeren, die soms ook

nog een kleine vergrotingsfactor toevoegen (bijvoorbeeld 1,25 x).

Voor het objectief bevindt zich op de kruistafel het preparaat, bij sterke objectieven op zeer

kleine afstand (fracties van een millimeter). Het preparaat kan bij duurdere microscopen met

behulp van een kruistafel in horizontale X- en Y richting worden verschoven; de afstanden

kunnen worden afgelezen door een schaalverdeling met nonius. Verstelling langs de Z-as

(scherpstellen) gebeurt door het op en neer draaien van de kruistafel of van de tubus

(afbeelding), afhankelijk van het type microscoop. Oudere microscopen deden dit met de

tubus; bij moderne, waarbij vaak (zware) foto-apparatuur op de tubus wordt bevestigd,

beweegt alleen nog de kruistafel.

Voor een goed beeld is een goede lichtbron even belangrijk als een goed lenzensysteem.

Achter het preparaat bevindt zich de condensor die het licht van de lichtbron concentreert en

liefst evenwijdig naar boven straalt. De lichtbron kan ingebouwd onder de preparaattafel

zitten of extern zijn; in dat laatste geval wordt het licht via een verstelbaar spiegeltje naar het

objectief toe weerkaatst. In het condensorgedeelte zit ook een diafragma om de hoeveelheid

licht te kunnen regelen en meestal een of meer filterhouders om met gekleurd licht of

polarisatiefilters te kunnen werken.

44

Voor de scherpstelling zijn er meestal twee knoppen, een grove die een bereik van centimeters

heeft, en een fijnscherpstelling die 1 a 2 millimeter verplaatsing mogelijk maakt via een aantal

omwentelingen van de knop. De afstand tot het preparaat is bij sterke vergroting zo klein dat

men gemakkelijk de lens door het preparaat heen kan draaien. Goede lenzen hebben om dit te

voorkomen een beschermende veerinrichting die bij druk meegeeft. Bij zeer sterke

vergrotingen (1000x of meer) moet om optimale afbeeldingen te krijgen gebruikgemaakt

worden van olie-immersie: de lens wordt met het preparaat in olie gedompeld zodat er geen

lucht-glas lichtbrekingsovergangen zijn die leiden tot vermindering van de maximaal haalbare

nuttige vergroting.

4.1.2 Opbrengen van een (haar)monster op een microscoopglaasje

Haar monsters worden voorbereid voor microscopisch onderzoek door ze op te brengen in een semi-doorzichtig medium,zoals Permount®. Onafhankelijk van het gekozen medium, moet de brekingsindex deze van haar zo goed mogelijk benaderen ( = 1.52) . Dit maakt de aanwezige karakteristieken optimaal zichtbaar. Om een haar gemakkelijk op te brengen is het handig om eerst een dunne film van solvent op het microscoopglaasje aan te brengen. Lange haren worden in een acht-vorm aangebracht om beter onder het dekglaasje te passen. Op deze manier is het voor de onderzoeker mogelijk om het hele haar, van wortel tot tip te bestuderen. Een of meerdere haren kunnen op een microscoopglaasje aangebracht worden, dit is afhankelijk van de dikte en de krul van het haar. Teveel haren op een slide kunnen overlap veroorzaken waardoor er geen duidelijk beeld meer verkregen kan worden. Teveel aan solvent kan verwijderd worden met behulp van een klein stukje absorberend papier. Enkele druppels van inbedmiddel worden bovenop de haren aangebracht en er wordt een dekglaasje opgeplaatst. Om ervoor te zorgen dat er een mooi dun en egaal te onderzoeken monster ontstaat kan je voorzichtig wat extra druk op het dekglaasje plaatsen. Hoe dunner het monster is opgebracht, hoe makkelijker het is om de haren te onderzoeken.

Figuur 2: Voorbeeld preparatie van een monster op een microscoopglaasje

45

Meestal kunnen de haren onmiddellijk opgebracht worden op de slide, soms is het mogelijk dat de haren ‘vervuilt’ zijn en dus moeten worden gereinigd. Bij bv. bloed kan er gebruik gemaakt worden van water; let op: droog nadien het haar voor er inbedmiddel op aan te brengen (water is immers niet oplosbaar in het inbedmiddel). Wanneer er een vette substantie aanwezig is, kan xyleen of een ether-alcohol oplossing noodzakelijk zijn. Uiteraard moet er eerst gekeken worden of de te verwijderen substantie enige bewijswaarde heeft.

4.1.3 Werken met de biologische microscoop

Figuur 3: Schematische voorstelling van een biologische microscoop

• Zorg voor een juiste zithoogte: ogen bij de oculairen, rug recht. • Doe het licht aan (aan de zijkant van de microscoop), zet de lichtsterkte op ongeveer de

middelste stand. • Zet het velddiafragma (21) helemaal open. • Stel je pupil-afstand in (1), anders zie je twee beelden. Dit doe je door de twee oculairen

eerst zover mogelijk naar elkaar toe te zetten en dan langzaam, terwijl je erdoor kijkt, van elkaar af te bewegen. Doe dit totdat je één beeld ziet. Dit kan in het begin lastig zijn, neem je tijd hiervoor.

• Check of het kleinste objectief (4x) voor is. • Klem een preparaat in, op de preparaattafel. Zorg door middel van de knoppen om de

kruistafel te bewegen dat het object dat je wilt bekijken midden in beeld ligt. Doe het apertuurdiafragma (6) bijna dicht, wanneer het preparaat weinig contrast (ongekleurd is) heeft.

1. oculairen 2/3. diopterie ring voor het instellen van de brilsterkte 4. preparaattafel 5. condensor 6. apertuurdiafragma van de condensor 8. macrometerschroef 9. micrometerschroef 10. schroef om condensor vast te zetten 12 kruistafel 13. knop om hoogte condensor in te stellen 14/15. knoppen om kruistafel te bewegen 16. lichtschakelaar 17. binoculaire tubiskop 18. revolver met objectieven 19. objectieven 21. houder met lens en velddiafragma 22. plaats voor daglichtfilter 23. ring om velddiafragma open en dicht te draaien 24. centreerschroeven voor het velddiafragma

46

• Zorg dat het 4x-objectief voor is en maak een scherpe afbeelding van het preparaat door aan de macrometerschroef te draaien tot afstand tussen het objectief en preparaat enkele mm is. Voor verder scherpstellen gebruik je de micrometerschroef. Let op: wanneer je met de lichtmicroscoop werkt, begin je altijd met het kleinste objectief. Wanneer je je preparaat scherp ziet met het kleinste objectief kan je grotere objectieven voordraaien. Als het scherpstellen om een of andere reden niet lukt, of je hebt het verkeerde deel van het preparaat vergroot, schakel dan eerst terug naar een kleinere vergroting. Stel daarmee opnieuw scherp en ga dan weer terug naar de grote vergroting

• Corrigeer voor eventuele verschillen tussen je ogen op de volgende wijze: kijk tenminste enkele seconden naar het beeld door beide oculairen, doe vervolgens het rechteroog dicht, kijk alleen met je linkeroog en stel met de dioptrie-ring (2/3) van het linkeroculair het beeld scherp. Doe daarna hetzelfde voor het rechteroculair. Deze correctie zal alleen nodig zijn voor degenen die een bril dragen en zonder bril willen microscopiseren of voor degenen, die weten dat hun ogen verschillen, maar geen corrigerende bril of lenzen dragen. Wanneer bovengenoemde correctie niet wordt toegepast kan het microscopiseren tot vermoeidheid en hoofdpijn leiden.

• Eventueel als het velddiafragma niet precies in het midden staat met de beide centreerschroeven (24) het velddiafragma centreren.

• Opening apertuurdiafragma schatten (zie figuur; R = straal diafragma).

Figuur 4: Voorbeeld schatten van aperatuurdiafragma

Bij gebruik van het 10x- en het 40x-objectief moeten dezelfde handelingen worden verricht. Wanneer bij gebruik van het 40x-objectief, het velddiafragma helemaal open staat is bijna het hele gezichtsveld verlicht. Bij een sterkere vergroting is altijd meer licht nodig dan bij een lagere vergroting. Het te bestuderen object altijd in het centrum van het verlichte gezichtsveld brengen en daar scherp stellen. Aan de randen van het gezichtsveld is het beeld n.l. niet ideaal.

47

• Als je een foto door de microscoop wilt maken is dit mogelijk: draai het beschermdopje van de opening voor de adapter (bovenop de microscoop, achter de oculairs). Schoef voorzichtig de adapter hierop. Schroef daarna de camera op de adapter, wees hierbij ook weer zeer voorzichtig! Zet de camera aan. Nu heb je beeld op je camera. De mooiste beelden krijg je door de camera op de zelfontspanner te zetten en door indien nodig de digitale zoomfunctie van de camera te gebruiken.

• Opruimen: Draai eerst het kleinste objectief weer voor, haal dan pas het preparaat weg en trek de stofhoes over de microscoop. Zet de microscoop voorzichtig op de aangewezen plek weg. Til hem daarbij op aan het handvat in het statief.

4.2 De binoculair (Stereomicroscopie)

4.2.1 De onderdelen van een binoculair

Figuur 5: Voorbeeld van een binoculair

Zoomschroef 0.76x-4,5x

Schakelhendel tussen

binoculair en fototubes

48

Het binoculair of de operatiemicroscoop lijkt een beetje op de biologische microscoop, maar werkt iets anders en heeft een minder sterke vergroting. Ook staan onze binoculairs niet, zoals hierboven afgebeeld, op een staand statief maar hangen aan een verrijdbaar statief aan een instelbare arm. Deze arm kan je door middel van de stelschroef bovenop hoger of lager zetten. Het preparaat wat je wilt bekijken leg je gewoon op tafel! Deze binoc is erg handig als je grote oppervlakken (bijv. kledingstukken) of dikke preparaten wilt bekijken. Boven op het binoculair vind je twee oculairs. Onder bevindt zich het objectief. Een binoculair bezit maar één objectief waarvan je de vergroting kan instellen door aan de kleine knop (zoemschroef) aan de zijkanten van de binoculair te draaien. Aan de zijkant achter de binoculair bevind zich de scherpstelschroef. Hiermee kan je het beeld scherpstellen. Zorg bij het instellen van de binoc dat de afstand tussen hetgeen je wilt bekijken en het objectief niet te groot is. De binoculair heeft een externe lichtbron. Deze vind je op de opstelling boven de binoc. De lichtbron heeft lichtgeleiders die het licht door middel van lange glasvezels geleiden. Door deze opstelling is het mogelijk licht van boven op het preparaat te laten schijnen en zo ook dikkere grotere voorwerpen te onderzoeken. De lichtgeleiders zijn erg kwetsbaar, hoe meer glasvezels beschadigen, hoe minder licht je hebt om je preparaat te bekijken. Wees dus erg voorzichtig met de geleiders.

4.2.2 Instellen van de binoculair

• Zorg voor een juiste zithoogte: ogen bij de oculairen, rug recht. • Doe het licht aan (aan de onderkant voorzijde lichtbron), en stel de lichtsterkte in door de

linkerknop op 4 te zetten en de rechterknop op E. • Zorg dat de afstand tussen preparaat en objectief niet te groot is, instellen via draaiknop

boven op draagarm. Zorg dat de zoomknop op de kleinste vergroting is afgesteld (0.67x) • Buig indien nodig de lichtarmen in zo’n stand dat het licht precies onder het objectief en

op het preparaat valt (wees hierbij voorzichtig met de armen!!!) • Stel je pupil-afstand in (1), anders zie je twee beelden. Dit doe je door de twee oculairen

eerst zover mogelijk naar elkaar toe te zetten en dan langzaam, terwijl je erdoor kijkt, van elkaar af te bewegen. Doe dit totdat je één beeld ziet. Dit kan in het begin lastig zijn, neem je tijd hiervoor.

• Stel het beeld scherp door middel van de scherpstelschroef. • Indien meer licht nodig: draai aan de linkerknop op voorkant lichtbron. • Bij een scherp beeld kan je met de zoomknop de vergroting vergroten.

49

• Als je een foto door de binoc wilt maken is dit mogelijk: draai het beschermdopje van de opening voor de adapter (bovenop de binoc, achter de oculairs). Schroef voorzichtig de adapter hierop. Schroef daarna de camera op de adapter, wees hierbij ook weer zeer voorzichtig! Zet de camera aan en trek het pinnetje aan de rechterzijkant van de binoc uit. Nu heb je beeld op je camera. De mooiste beelden krijg je door de camera op de zelfontspanner te zetten en door indien nodig de digitale zoomfunctie van de camera te gebruiken.

• Opruimen: zet de lichtbron uit en trek de stekker uit het stopcontact. Indien je een camera gebruikt: koppel de camera en de adapter los. Schroef het beschermkapje op de opening.

Haarpracticum

50

HAARPRACTICUM

51

5. Haren

5.1 Theorie – Algemeen Tijdens een delict kan overdracht van haren plaatsvinden. Haren van de dader kunnen

terechtkomen op het slachtoffer en omgekeerd. Ook op objecten op de plaats delict kunnen

haren terechtkomen. De kans om bij een onderzoek haren te vinden is niet gering. Dagelijks

verliest een mens ongeveer honderd haren door natuurlijke uitval. Door lichamelijk geweld of

mechanische krachtinwerking -bijvoorbeeld door bekneld raken- kunnen bovendien ook

uitgetrokken haren worden aangetroffen.

Met name haren aangetroffen op plaatsen die direct gerelateerd zijn aan het delict, of die zich

bevinden op ongebruikelijke plaatsen, kunnen een sterk incriminerend karakter hebben. Denk

hierbij bijvoorbeeld aan haren in een -bij een overval gebruikte -bivakmuts of haren van het

slachtoffer in de kofferbak van de auto van de verdachte.

Haaronderzoekers kunnen vaak zonder enige twijfel stellen dat een haar niet van een bepaalde

persoon is, het is zeldzaam dat een haaronderzoeker effectief een haarstaal kan koppelen aan

één individu. Wanneer dit toch gebeurt, is het meestal gebaseerd op een factor of

verschillende factoren die niet meetbaar zijn met behulp van een microscoop1.

Uit haren met wortel kan nucleair DNA geëxtraheerd worden ; uit haren zonder wortel kan

mitochondriaal DNA bepaald worden. In beide gevallen kan dit extra informatie opleveren,

wat de waarde van het microscopisch onderzoek beïnvloed. Dit aspect valt echter buiten het

bestek van het practicum. Het koppelen van microscopie aan DNA technologie zorgt voor een

hoge interesse in haar als bewijsmateriaal door TR, forensisch onderzoekers en de openbare

aanklager. Ook al levert DNA analyse belangrijke extra informatie aan haar als SVO, de

eerste noodzakelijk stap in het proces is de identificatie en vergelijking van menselijk en

dierlijk haar.

1 James SH, Nordby JJ, editors. Forensic Science: An introduction to scientific and investigative techiniques. 2nd

ed. Boca Raton: CRC Press, 2005. p 328-330

52

5.1.1 De opbouw van haar 2 3

Haar kan gedefinieerd worden als een dunne, draadachtige uitgroei vanuit een follikel

afkomstig uit de huid van een zoogdier. Het bestaat uit verhoornde opgestapelde cellen

(keratine = proteine, melanine = pigment en sporendeeltjes van metaalhoudende elementen)

van de huid, die net zoals parels, aan een ketting geregen zijn. Haar bestaat voornamelijk uit

keratines, dit zijn aan elkaar geschakelde zwavelhoudende eiwitten. Ook sporenenlementen

zijn aanwezig in onze haren. Zij zijn er gekomen tijdens de groei van het haar, via onze

voeding en door contaminatie uit de omgeving. Een van de meest belangrijke

aaneenschakelingen is deze van de disulfide bruggen die aanwezig zijn tussen zwavel atomen

in aangrezende keratine ketens.

Het menselijk haar bestaat uit de haarschacht (het zichtbare gedeelte) en de haarwortel (die

zich uitstrekt tot in de lederhuid en soms zelf tot dieper gelegen onderhuid), die aan het einde

verdikt is en uitmondt in het haarzakje (bulbus).

Figuur 6: schematisch overzicht van menselijk haar in huid

Het wortelgedeelte wordt omschreven als

Een haar dat groeit (in de anagene fase/ groeifase van het haar) is diep in de huid geworteld en

reikt met zijn onderste deel tot de uivormige verdikte haarbulbus, tot aan de grens van de

lederhuid en het vetweefsel. Aanvullend is elk haar afzonderlijk met spier en zenuwvezels

gevuld.

2 http://www.hairweb.nl/haar-haarfeiten-haargroeicyclus.htm 3 Microscopy of Hair Part 1: A prractical Guide and Manual for human hairs. Forensic Science Communications

2004; volume 6 – number 1.

dermis

epidermis

53

Het haar bestaat eigenlijk uit haarschubben die dakpansgewijs over elkaar heen liggen. Door

meerdere oorzaken kunnen de schubben open gaan staan of zelfs beschadigd raken. Als de

haarschacht beschadigd is wordt het haar poreuzer, droger en moeilijker doorkambaar. Het

haar verliest zijn glans en neigt tot splijten en in extreme gevallen breekt het af.

De haarschacht is in drie zones opgebouwd. De medulla, cortex en cuticula:

Figuur 7: Schematisch voorstelling van een haar

De binnenste laag heet de medulla en deze bestaat uit de stof keratine.

Wanneer de medulla aanwezig is in menselijk haar, kan deze beschreven worden als: fragmentair/sporendeeltje, onderbroken of doorlopend. Onderstaande figuur geeft een overzicht van de drie basis medulaire types:

Om de medulla heen ligt een vezelachtige keratinelaag, de cortex genaamd. Dit is zogezegd het hoofdbestanddeel van het haar. Afhankelijk van de opbouw bepaalt ze de stevigheid en elasticiteit van het haar. Hier bevinden zich ook de kleurpigmenten, cortical fusi en/of grote ovale-ronde structuren (ovoid bodies).

54

Figuur 8: Haar met cortical fusi

Cortical fusi zijn onregelmatig gevormde luchtdeeltjes met variabele afmetingen. Ze worden vaak aangetroffen vlak bij de wortel van een volwassen menselijk haar, maar ze kunnen ook aanwezig zijn in de rest van het haar.

Figuur 9: Haar met kleurpigmenten

Kleurpigmenten zijn kleine, donkere

en vaste structuren die er

graanvormig uitzien en ze zijn ook

kleiner dan cortical fusi. Er is

variatie in kleur, grote en verdeling

per enkel haar. Bij menselijk haar

bevinden de pigmenten zich meestal

bij de cuticula.

Figuur 10: Haar met ovoid bodies

Ovoid bodies (eivormige lichamen)

zijn groter dan de kleurpigmenten,

vaste structuren die een sferische tot

ovale vorm aannemen, met zeer

regelmatige marges. Deze worden

meer aangetroffen bij dierlijk haar

dan bij menselijk haar, maar het

komt wel voor.

55

Om deze vezelschacht is, zoals bij het dakpannenpatroon op het dak, het haar door een

schubbenschacht beschermt. Deze schubbenschacht, de cuticula, bestaat weliswaar uit

meerdere lagen, maar is toch zeer dun. Omdat ze doorzichtig is, kunnen de kleurpigmenten

van het haar door deze schacht schijnen. De cuticula kan drie basis vormen of een combinatie

van deze basis aannemen.

“Kroon” - Kroonachtig “Doornig”- bloembladachtig “Overlappend” – afgevlakt

- Haren met een heel kleine

diameter

- Zeldzaam bij menselijk

haar

- Vnl. knaagdieren en

vleermuizen

- Driehoekige vorm en

vooruitstekend vanuit de

haarschacht

- Nog nooit aangetroffen

in menselijk haar

- Vnl. nertsen, zeehonden

en katten

- Schubachtige vorm

welke elkaar

overlappen met een

nauwe speling tussen

de schubben

- Vnl. menselijk haar

en vele dieren haren

VLEERMUIZEN HAAR NERTS HAIR MENSELIJK HAAR

5.1.2 Identificatie van menselijk haar

Een haar heeft diverse morfologische kenmerken, die in meerdere of minder mate

karakteristiek zijn voor de persoon van wie de haar afkomstig is. Er is onderscheid tussen

algemene en bijzondere kenmerken. Algemene kenmerken hebben betrekking op

eigenschappen die het haar van nature heeft, zoals kleur en kleurintensiteit, pigmentatie, vorm,

lengte en dikte. Bijzondere kenmerken zijn ontstaan door gewenste of ongewenste invloeden

56

van buitenaf, bijvoorbeeld chemische behandelingen (verven, permanent), aantasting door

fysische effecten (geweld, hitte), of beschadiging door infectie of parasieten. Haren kunnen

sterk onderscheidend zijn wanneer ze bijzondere kenmerken of een ongewone combinatie van

kenmerken hebben.

Menselijk haar kan onderverdeeld worden op basis van raskenmerken:

• Kaukasisch: Europese origine o Diameter van de haarschacht : gemiddeld met min. variatie +/- 80 µm o Pigmentatie: schaars tot matig aanwezig met een redelijk gelijkwaardige

verdeling o Dwarsdoorsnede: ovaal

• Negroïde: Afrikaanse origine o Diameter van de haarschacht: moderate tot fijn o Haarschacht: voornamelijk gedraaid en gekruld o Pigmentatie: dichte verdeling (haarschacht kan opaak zijn) en verdeeld in

duidelijke blokken o Dwarsdoorsnede: afgevlakt

• Mongoloïde: Aziatische origine o Diameter van de haarschacht: ruw en meestal weinig variatie o Pigmentatie: dichte verdeling en vaak verdeeld in grote ongelijke delen of

strepen o Cuticle: dik o Dwarsdoorsnede: rond

Uiteraard is het mogelijk dat de raskenmerken niet duidelijk gedefinieerd zijn, dit kan een aanwijzing zijn dat het haar afkomstig is van een persoon met een gemengde rasafkomst. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de verschillen tussen de 3 grote menselijke bevolkingsgroepen..

57

Haarschacht

Kaukasisch

Dwarsdoorsnede

Haarschacht

Negroïde

Dwarsdoorsnede

Haarschacht

Mongoloïde

Dwarsdoorsnede

Tabel 1: Overzicht haarkenmerken van verschillende bevolkingsgroepen

58

5.1.3 Overzicht verschillende soorten lichaamsbegroeiing

Aan de hand van bepaalde morfologische kenmerken van haar kan de plaats van herkomst van

het haar worden bepaald. De hieronder besproken kenmerken geven een algemeen beeld weer,

uiteraard moet er nog rekening gehouden worden met verschillen afhankelijk van de origine

van de persoon en er zijn altijd variaties mogelijk.

• Hoofdhaar o Lang met een gemiddelde haarschacht diameter, deze kan variabel zijn o Medulla afwezig, tot ononderbroken en relatief smal in vergelijking met

de structuur van andere lichaamsbegroeiing o Vaak afgeknipte of gesplitste uiteinden o Zachte structuur en plooibaar o Mogelijk invloeden van buitenaf, gebleekt door de zon of mechanische

schade • Schaamhaar

o Haarschacht diameter is ruw met grote variaties en omkrullend o Medulla is relatief breed en meestal doorlopend aanwezig o Wortel vaak met een aanhangseltje o Tip vaak spits toelopend of afgerond o Textuur is stijf en draadachtig

• Beenhaar

o Fijne diameter met weinig variatie o Groot gedeelte van het haar is boogvormig o Medulla is onderbroken tot fragmentair met een graanachtige voorkomen o Tips vaak spits toelopend of stomp o Zachte textuur

• Baardhaar

o Ruwe diameter met onregelmatige of driehoekige dwarsdoorsnede o Medulla is heel breed en doorlopend, soms een dubbele medulla

59

Hoofdhaar

wortel haarschacht

Schaamhaar

wortel haarschacht

Beenhaar

tip haarschacht

Baardhaar

Haarschacht met dubbele medulla Haarschacht met enkele medulla

Tabel 2: Overzicht van haren op verschillende plaatsen van het lichaam

60

5.1.4 Menselijk haar versus dierlijk haar

Menselijk haar is te onderscheiden van haar van andere zoogdieren. Dierlijk haar kan

onderverdeeld worden in de volgende drie basis categorieën:

• Dikke stevig dekharen vormen de buitenste laag van de vacht van een dier doen dienst

als een beschermende laag

• Kortere zachter onder wol vormt de binnenste laag van de vacht en zorgt voor warmte

isolatie

• Snorharen die teruggevonden worden op het hoofd van het dier en een detecterende

functie hebben

Figuur 11: Anatomie van dierenhuid4

4 http://members.home.nl/mechelse-herder/vacht.htm (24-06-2007)

61

Uniserial ladder

Konijnenhaar

Multiserial ladder

Verscheidene diersoorten

Celvormig medulla

Hertenhaar

Tralievormige medulla

Tabel 3: Overzicht van verschillende medullaire types gevonden in dierlijk haar

62

Mensen haren zijn meestal constant in kleur en pigmentatie over de hele lengte van de

haarschacht. Bij dieren kan de kleur snel veranderen over een korte afstand De verdeling en

dichtheid van pigmentatie in dierenharen kunnen ook kenmerkend zijn. De pigmentatie van

menselijk haar is gelijkwaardig verdeeld, of een beetje intenser richting de cuticle, bij dieren

daarentegen is de pigmentatie meer gecentraliseerd met een toename richting de medulla.

De medulla, al dan niet aanwezig in menselijk haar, is vormloos en de breedte is meestal

minder dan 1/3 van de volledige diameter van de haarschacht. Bij dierenharen is de medulla

normaal continue en gestructureerd aanwezig en omvat meestal een oppervlakte groter dan

1/3 van de algemene diameter van de haarschacht.

De wortel van een menselijk haar is meestal knotsvormig, bij dierlijke haarwortels heerst er

een hoge variatie.

5.1.5 Verzamelen van haar Haar kan op vele verschillende manieren worden veiliggesteld van SVO´s of op de PD. Het verzamelen van haren op kleding en beddengoed kan doormiddel van schrappen, schudden tapen of met behulp van een pincet de haren van de drager afplukken. Bij het verzamelen en veiligstellen van haren op grotere oppervlakken zoals bijvoorbeeld een tapijt, kan er gebruik gemaakt worden van een stofzuiger voorzien van een opvangmedium met filter. Indien het noodzakelijk is om de specifieke plek te weten waar het haar werd gevonden moet dit uiteraard eenduidig beschreven en genoteerd worden. Onafhankelijk van de gebruikte techniek, moet het veiligstellen van haren zodanig gebeuren dat contaminatie of kruis-overdracht vermeden worden. Daarom moeten er steeds de nodige voorzorgsmaatregelen gerespecteerd worden. Draag veiligheidskledij, haarnetje, handschoenen, labjas en mondmasker en stel de haren veilig in een daarvoor geschikte ruimte. Het gebruik van licht en vergroting kan het vaststellen en veiligstellen vereenvoudigen. Het is noodzakelijk om de juiste soort en hoeveelheid aan haren te selecteren voor verder onderzoek. Soms, bij het veiligstellen van grote hoeveelheden aan materiaal (zoals bijvoorbeeld na stofzuigen), kan het noodzakelijk zijn om enkel een representatief staal te selecteren. Hierbij worden haren geselecteerd van verschillende lengte, bevolkingsgroepen, plaatsen op het lichaam en kleur. Een andere methode is om haren te verzamelen die gelijkenis vertonen in voorkomen met een bepaalde doelgroep, bijvoorbeeld haren van een slachtoffer of een verdachte. De combinatie van ‘ at random’ en doelgerichte selectie zorgen voor een representatief staal.

63

De microscopische kenmerken van haren worden bekeken en geselecteerd met de bedoeling de onderzoeker een representatief haarstaal aan te bieden.

Hoofd en schaamhaar omvatten een grotere hoeveelheid aan microscopische eigenschappen dan andere menselijke haren en worden daarom in de forensische wereld routinematig gescand. Om een representatieve selectie van een gekende haar monster te verkregen is zowel trekken als kammen noodzakelijk. Wanneer 25 hoofdharen willekeurig geselecteerd worden kan dit beschouwd worden als voldoende representatief voor de verschillende morfologische kenmerken van die persoon. Er wordt aangeraden dat dezelfde hoeveelheid aan haren wordt verzameld van de schaamstreek.

Het verzamelen van een gekend haarstaal van een verdachte kan maanden, mogelijk jaren na de misdaad plaatsvinden. In deze gevallen is het mogelijk dat het gekende hoofdhaar staal er helemaal anders uit ziet dan deze die werden achtergelaten door de dader wanneer de misdaad plaats vond. Sommige deskundigen hebben aangegeven dat één jaar de maximale tijdsspanne is om nog een eenduidige vergelijking te kunnen uitvoeren, omgevingsomstandigheden of cosmetische ingrepen kunnen deze tijdspanne verkorten. Schaamhaar lijkt langer zijn morfologische kenmerken in de tijd te behouden.

5.1.6 Vergelijkend onderzoek Bij vergelijkend haaronderzoek wordt het haarspoor vergeleken met referentiemonsters van het

slachtoffer, de verdachte en/of betrokkene. De morfologische (uiterlijke) kenmerken van

eenzelfde type haar, bijvoorbeeld schaamharen, kan men onderling vergelijken om te bepalen

of ze afkomstig kunnen zijn van dezelfde persoon. Dit is niet mogelijk door twee verschillende

typen haar (bijvoorbeeld hoofdhaar en schaamhaar) met elkaar te vergelijken. Om een vergelijkend haaronderzoek te kunnen uitvoeren, dienen bij voorkeur van alle

betrokkenen -slachtoffers, verdachten en anderszins betrokkenen- referentiemonsters

beschikbaar te zijn. De referentiemonsters moeten representatief zijn voor de betreffende

persoon. Bijvoorbeeld hoofdharen kunnen bij één persoon sterk verschillend zijn, afhankelijk

van hun plaats op het hoofd. Een referentiemonster hoofdhaar moet daarom bestaan uit

gekamde, getrokken en geknipte haren van diverse plaatsen op het hoofd. Bij sporenonderzoek

van zedenmisdrijven neemt men naast referentiemonsters hoofdharen ook referentiemonsters

schaamharen. Deze bestaan uit getrokken en geknipte schaamharen van verschillende plaatsen

in de schaamstreek. Zowel bij het slachtoffer als de verdachte worden ook gekamde

schaamhaarmonsters genomen om eventueel ten tijde van het delict overgedragen schaamharen

veilig te stellen. Een monster gekamd schaamhaar is daarom geen referentiemonster, maar een

stuk van overtuiging.

64

5.2 Doel van het practicum • Verwerven van elementaire vaardigheden in het veiligstellen, beschrijven en vergelijken

van haarsporen.

• Het voorkomen van contaminatie en een juiste documentatie van de gevonden sporen.

• Inzicht verwerven in de waar te nemen verschillen en kenmerken van haren.

• Verkennen van de mogelijkheden om een haarspoor en de bijhorende bron aan de hand

van een referentie palet te identificeren.

• Het opbrengen van haren op een microscoopglaasje en deze bekijken onder een

stereomicroscoop.

• Opmaken van een referentie-haarkaartenboekje op basis van aangeboden haren met een

gekende herkomst.

5.3 Definities

• Haarspoor: Een op de plaats delict of stuk van overtuiging aangetroffen haar met mogelijk incriminerend karakter.

• Haardeel: Een haarspoor zonder wortel

• Incriminerend karakter: Het belang van het spoor in de zaak. Dit wordt met name

bepaald door de relatie van het spoor met het misdrijf.

• Morfologisch haaronderzoek: Onderzoek van de vorm en bouw van haren.

• Referentiemonster haar: Getrokken, geknipte en soms gekamde haren die een representatief beeld geven van de haren van een bepaalde persoon.

• Haar palet: De beschrijving van de morfologische kenmerken van de haren in het

referentiemonster haar.

65

5.4 Materialen

• Haarkaarten • Etiketten • Kam • Pincet • Schaar • Biologische microscoop • Stereo microscoop • 15 onbekende haren van 3 verschillende bevolkingsgroepen • Dierenharen met gekende afkomst

5.5 Chain of custody De chain of custody begint al met het veiligstellen van de sporen. Waar lagen ze, hoe zien ze eruit, onder welke condities werden de sporen aangetroffen enzovoort. Een typisch voorbeeld is ook de relatie tussen de vindplaats en omstandigheden van het haarspoor en de veiliggestelde en eenduidig gedocumenteerde haren. We zullen later terugkomen op een algemeen systeem van nummering. Om ervaring op te doen bedenk je voor deze proef een eigen systeem van nummering. Daarbij gelden wel enkele algemene regels: Haarsporen moeten afzonderlijk genummerd worden:

• Referentie haren worden als set beschouwd en dus ook als set genummerd • In verband met mogelijk DNA onderzoek aan haarwortels, wordt doorgaans de wortel

van de rest van de haar gescheiden. De oorsprong van de gescheiden haarwortel moet te allen tijde terug te vinden zijn. Zorg voor dus een goede documentatie als je onderdelen van elkaar scheidt. Het gedeelte van het haar met de haarwortel stel je veilig op een haarkaartje. Het overgebleven haardeel label je met een etiketje. Let hierbij op dat de haarwortel en het haardeel dezelfde code krijgen. Dit overgebleven haardeel wordt ook op het haarkaartje geplakt bij de haarwortel.

66

• Als een spoor of meer algemeen een stuk van overtuiging geen mogelijkheden biedt om direct te worden gemerkt, wordt het in een geschikte verpakking gedaan. Vervolgens wordt de verpakking gemerkt. Haren worden tijdens het onderzoek uit de verpakking gehaald om ze met andere haren te kunnen vergelijken. De label aan de haardelen zorgt er hierbij voor dat verwisseling tijdens het vergelijken wordt voorkomen. In de praktijk zullen bij de TR meerdere zaken in behandeling zijn waarbij haarsporen een rol spelen. Zorg er dus voor dat in jullie nummering duidelijk is bij welke “zaak” het spoor hoort.

5.6 Werkwijze

5.6.1 Verzamelen van haarsporen en referentiemonsters

• Bij aanvang van het practicum ontvang je een muts. Deze zet je op en je volgt de instructie van de practicumbegeleider.

• De leden van de groep hebben elk hun eigen muts, bovendien wisselen twee studenten de muts tijdens het practicum.

• Iedereen verzamelt uit zijn eigen muts de haarsporen die erin achtergebleven zijn. Let bij het verzamelen van sporen goed op de registratie van de gevonden sporen. Gebruik hiervoor het basisformulier. Bevestig de gevonden haren op een haarkaartje.

• Verzamel vervolgens ook referentiemonsters van de studenten uit je groepje. Een referentiemonster bestaat uit drie sets haren (een gekamd monster, 6 geknipte & 6 getrokken haren, zie hierboven). Verwerk dit opnieuw op één haarkaartje.

• Beschrijf vervolgens één van de referentiemonsters, met behulp van waarnemingsbladen. Lever vervolgens de sporen-haarkaartjes, referentie-haarkaartjes en waarnemingsbladen in bij de docent. Zorg voor een goede nummering !

5.6.2 Onbekend haarspoor I

• Elke groep studenten krijgt 5 referentie-haarkaartjes, en één sporen-haarkaartje. • Tel het aantal haren op de sporenkaart, en selecteer een goede representatie van het

haarspoor van maximaal 6 haren. Beschrijf elk van deze haren met behulp van de waarnemingsbladen. Wanneer haren uit de set qua beschrijving volledig overeenkomen, hoeft slechts één scorelijst te worden ingevuld.

• De wortel wordt van de rest van het haarspoor gescheiden (wortel circa 0,5 tot 1 cm lang). De haarsporen worden vervolgens vergeleken of ze overeenkomsten vertonen met de referentiesets. Het resultaat van deze vergelijking (match of geen match) dient geargumenteerd te worden.

67

5.6.3 Onbekend haarspoor II • Elke groep krijgt een nieuw sporen haarkaartje, opdracht is gelijk aan de opdracht bij

proef 2.

5.6.4 Overdracht van haren in tijd De docent plaatst aan het eind van de middag een overzicht van het aantal haren dat per muts gevonden is, hoelang elke muts gedragen is en of er gewisseld is op de internetsite https://intra.techniek.hva.nl/FO/ . Vergelijk het aantal haren dat jullie groepje in de sporensets gevonden heeft met het aantal haren dat volgens de sporenmakers in de muts gevonden is.

5.7 Opdrachten

5.7.1 Verzamelen van haarsporen en referentiemonsters

• Geef in het verslag een overzicht van de bevindingen van je team bij het veiligstellen van de haren uit de mutsen. Geef daarbij voor elke muts aan wie de muts op heeft gehad, hoelang etc. en hoeveel haren er gevonden zijn.

• Beschrijf ook in je verslag hoe de referentieset tot stand in gekomen, en welke kenmerken je hebt beschreven van de referentieset.

• Heel belangrijk: vermeld ook eventueel gemaakte fouten in het verslag!

5.7.2 Onbekend haarspoor I

• Beschrijf wat jullie gedaan hebben. Neem de beschrijvingen van de haarsporen op in je verslag. Geef aan hoe je de selectie van zes haren hebt gemaakt.

• Geef in je verslag aan, waarop je de conclusies van een mogelijke match of geen match hebt gebaseerd. Argumenteer dit voor elke vergelijking die je hebt gemaakt.

• Geef aan in het verslag waarom jullie denken dat het belangrijk is dat de haarwortel van de rest van de haar gescheiden wordt en op een haarkaartje wordt geplakt.

5.7.3 Onbekend haarspoor II

• Neem de beschrijvingen van de haarsporen op in je verslag. Geef aan waarop je de selectie van zes haren hebt gebaseerd.

• Geef in je verslag aan, waarop je de conclusies van een mogelijke match of geen match hebt gebaseerd. Argumenteer dit voor elke vergelijking die je hebt gemaakt.

68

5.7.4 Overdracht van haren in tijd Bepaal hoeveel haren er voor in elk van de sporensets gevonden zijn. Besteed in het verslag aandacht aan redenen voor de verschillen in overdracht (zoals aanwezigheid van uitgetrokken haren, kort/lang haar maar ook informatie over hoelang de proefpersoon de muts gedragen heeft)

69

DACTYLOSCOPIE

70

6. Dactyloscopie

6.1 Theorie – Algemeen Dactyloscopie is samengesteld uit twee Griekse woorden: “dactylos” (vinger) en “skopein”

(kijken) en in enge zin betekent het dus “kijken naar vingers”. In brede zin is dactyloscopie de

wetenschap, welke zich bezighoud met het bestuderen van de lijnen in de vingers

(handpalmen en voeten) en de afdrukken en indrukken ervan.

Een vingerafdruk is de afdruk van een vinger, welke verkregen wordt door het afdrukken van

een met inkt behandelde vinger op een dactyloscopische fiche.

Er bestaan thans ook “inktloze” methodes om vingerafdrukken te verkrijgen (life-scan).

Een vingerspoor is een afdruk van een vinger, gevonden of zichtbaar gemaakt ter plaatse van,

of naar aanleiding van, een misdrijf .

Het feit dat de huidlijsten verhoogd zijn maakt het mogelijk om op een eenvoudige manier de

tekening te reproduceren: de vingerafdruk. In het normale taalgebruik spreekt men trouwens

niet van papillairlijnenbeeld maar wel van vingerafdruk. Men moet wel beseffen dat de

huidlijsten fungeren als een stempel: de vingerafdruk is het spiegelbeeld van het

papillairlijnenbeeld.

Wat geldt voor de vingers, geldt ook voor de handpalmen, voetzolen en tenen. Van de drie

laatstgenoemde groepen wordt er echter geen systematisch klassement opgebouwd.

Rechtstreekse vergelijkingen tussen een afdruk van deze lichaamsdelen en een spoor ervan is

echter perfect mogelijk. Vooral in het geval van handpalmen behoort dit tot de normale

routine. Bij de verdere bespreking zal dan ook enkel nog gesproken worden over vingerafdruk

en/of vingerspoor.

71

ZEELENBERG (dnRI Nederland) formuleert de grondslagen van de dactyloscopie als volgt:

1- het papillairlijnenbeeld van handvlakken en voetzolen is voor ieder mens tot in de details uniek. 2- het papillairlijnenbeeld is gedurende het gehele leven onveranderlijk 3- het papillairlijnenbeeld vertoont bepaalde, zich herhalende grondvormen, waardoor ze te classificeren zijn 4- in de min of meer regelmatige patronen van evenwijdig verlopende lijnenbundels zitten goede herkenbare principiële afwijkingen van de regelmaat (typica).

6.1.1 De opbouw van de huid Veruit de meeste vingersporen welke achtergelaten worden, bestaan uit een complex mengsel

van natuurlijke afscheidingen en eventuele verontreinigingen. De mogelijkheden in zake

vingersporen worden in eerste instantie bepaald door de menselijke huid. In dwarsdoorsnede

vertoont de huid drie duidelijk afgescheiden lagen:

Figuur 12: voorstelling dwarsdoorsnede van de huid5

De buitenste laag bevat hoornstof en wordt hoornlaag genoemd. Dit deel van de huid leeft niet

meer en slijt voortdurend af. Onder de hoornlaag ligt een dunne, levende kiemlaag, welke de

hoornlaag aanvult naarmate ze afslijt. Hoornlaag en kiemlaag vormen samen de opperhuid

(epidermis)

Onder de opperhuid vindt men de lederhuid (dermis). De lederhuid vormt vele kleine

uitstulpingen, papillen genaamd, welke in de opperhuid doordringen. Het zijn de papillen die

5 Saferstein R. Criminalistics: An Introduction To Forensic Science. 5th ed. New Jersey: Prentice-Hall Inc, 1995.

p 417.

72

onze tastzin bepalen. Ingebed tussen de papillen liggen verhoogde huidlijsten, welke

papillairlijnen genoemd worden. Deze papillairlijnen vormen een bepaald patroon, dat uniek

blijkt voor elk individu. De huidlijsten kunnen beschouwd worden als een soort antislip

profiel, ter verbetering van de grijpfunctie. Ze komen uitsluitend voor op onbehaarde delen

van de huid en meer specifiek op de handpalmen, de voetzolen en de binnenzijde van de

vingers en de tenen. De meest complexe tekeningen vinden we op het eerste vingerkootje.

Enkel bij de mens - en bij de mensapen - vertoont de huid deze eigenschap

Bij oppervlakkige beschadigingen van de huid wordt bij de genezing het lijnenpatroon

hersteld. Bij diepere beschadigingen wordt een litteken gevormd. Vorm, ligging, afmetingen

en oriëntatie van dergelijk litteken kunnen eveneens nuttige identificatiegegevens vormen.

6.1.2 Ontstaan van papillairlijnen De papillairlijnen worden reeds in de baarmoeder gevormd en dit proces begint circa 15

weken na de bevruchting. Erfelijkheid speelt blijkbaar een rol, maar zelfs bij eeneiige

tweelingen zijn de gevormde patronen verschillend. De lijnen lopen min of meer evenwijdig

aan elkaar en vormen bepaalde patronen waarvan de grondvormen zich herhalen. Vooral het

eerste vingerkootje vertoont dit verschijnsel. Deze patronen kunnen onderverdeeld worden in

groepen zodat een systematische indeling mogelijk is. Bij volwassenen, afhankelijk per

persoon, variëren de papillairlijnen in dikte tussen 0.1 en 0.4 mm en in breedte tussen 0.2 en

0.7 mm. In het lijnenpatroon komen op bepaalde plaatsen storingen voor: lijnen komen

samen, eindigen of beginnen plots etc. Deze detailkenmerken worden typica of minutiae

genoemd. Waar en hoe deze typica ontstaan is van vele factoren afhankelijk. Plaats van

ontstaan, richting en vorm van de typica zijn afhankelijk van het toeval en hierdoor hebben ze

een zekere karakteristieke waarde.

73

Verder is het van belang dat verschillende klieren uitmonden in de huid. De spreiding van

deze klieren is echter niet gelijk verdeeld. Van belang zijn:

• de eccriene zweetklieren: het lichaam ervan ligt in het onderhuidse weefsel

(hypodermis) en via een kanaaltje monden zij aan de oppervlakte uit tussen twee

papiltoppen.

• de apocriene zweetklieren monden uit in een haarfolikel.

• de talgklieren: produceren voortdurend een olieachtige stof, die opstijgt naar het

huidoppervlak via de dezelfde huidopeningen als de haren.

De twee laatstgenoemde klieren zijn van geen belang op de niet behaarde delen. Toch hebben

zij een invloed op de vingersporen, daar de handen met hun afscheidingen in contact kunnen

komen. De afscheiding van de verschillende klieren is verschillend van samenstelling, wat

weer zijn invloed heeft op de mogelijkheden om de vingersporen te vinden en zichtbaar te

maken. De vingers zijn voortdurend bedekt met een zeer dun laagje van voornoemde

afscheidingen, in wisselende verhoudingen. Dit kan vergeleken worden met een inktlaagje op

een (zeer fijne) stempel. Op alle voorwerpen waarmee de vingers in contact komen, wordt zo

de tekening van de papillairlijnen afgedrukt en ontstaat een vingerspoor. Al naargelang de

toestand van de vingers, de structuur en zuiverheid van de ondergrond is deze afdruk in meer

of mindere mate een perfectie kopie van de tekening, welke al dan niet volledig afgedrukt is.

De studie van dit type afdrukken is een onderdeel van de dactyloscopie.

6.1.3 Verschijningsvormen van vingersporen

Vingersporen bestaan meestal uit een mengsel van natuurlijke afscheidingen van de

verschillende huidklieren, doch ze zijn ook dikwijls verontreinigd door andere stoffen, welke

opgepikt worden uit de omgeving. Eerder uitzonderlijk zijn de vingersporen welke praktisch

uitsluitend uit een verontreiniging bestaan (olie, vet, bloed,etc.). Het zijn deze sporen die met

het blote oog goed waarneembaar zijn: zichtbare afdrukken. Zeer uitzonderlijk kan het

gebeuren dat van een verontreinigde vinger niet de huidlijsten, maar de groeven afgedrukt

worden. In dit geval spreekt men van paradoxale vingerafdrukken.

De meeste vingersporen, van natuurlijke oorsprong, zijn niet of nauwelijks zichtbaar. Dit

worden de latente afdruksporen genoemd. Diverse technieken werden ontwikkeld om deze

sporen zichtbaar te maken.

74

Vingersporen kunnen ook ingedrukt worden in een zachte ondergrond ( kaarsvet, stopverf

etc.). Hier is het de ondergrond die van belang is: zichtbare indruksporen.

Het komt voor dat, op een met stof bedekte ondergrond, de bezwete huidlijsten het stof

opnemen en dat in de stoflaag een bruikbaar vingerspoor zichtbaar wordt. Deze stofsporen

zijn extreem kwetsbaar. Slechts uiterst zelden wordt een dusdanige hoeveelheid stof

weggenomen, dat er een bruikbaar spoor achterblijft.

Zichtbare vingersporen, van welke aard ook, worden ALTIJD eerst gefotografeerd. De foto's worden bij voorkeur genomen op natuurlijke grootte . Is dit niet mogelijk, dan wordt

er metrisch, dit is samen met een maatlatje in de nabijheid van het spoor, gefotografeerd. Zo

nodig wordt er gebruik gemaakt van filters om het contrast te verhogen.

6.1.4 Waar kan men vingersporen vinden?

In principe kan men op alle voorwerpen, welke door een niet bedekte vinger aangeraakt

werden, vingersporen vinden. De kwaliteit en de bruikbaarheid van de sporen hangen af van

diverse factoren. Deze zijn vooral:

• de toestand van de huid: de huidlijnen van personen, welke regelmatig zware

handenarbeid verrichten (bouwvakkers, metaalbewerkers, vissers, landbouwers ...) zijn

meestal in slechte staat. Afgesleten huidlijsten, eelt, littekens etc. maken de tekening

soms nagenoeg onleesbaar en de kwaliteit van de afdrukken is hieraan recht evenredig.

Ook de aanwezige hoeveelheid van de zweetlaag (vettige of droge huid = te veel of te

weinig inkt op de stempel ) speelt een rol. Zeer zeldzaam zijn huidziekten, welke het

normale lijnenbeeld totaal verstoren.

• de aard en de toestand van de ondergrond: algemeen kan gesteld worden dat men de

beste sporen zal vinden op een ondergrond die glad, hard, droog en niet poreus is

(glas, metaal, marmer, porselein, email, lakverf etc.). Naargelang de ondergrond ruwer

en poreuzer is, wordt de kans op het vinden van een bruikbaar spoor kleiner. Toch is

het mogelijk om ook op sommige poreuze zaken (bv. papier, geschaafd blank hout)

bruikbare vingersporen te vinden.

75

6.1.5 Latente sporen6

De meeste natuurlijke vingersporen bestaan uit een mengsel van bestanddelen van de eccriene

zweetklieren en van de talgklieren. Sommige van de samenstellende bestanddelen blijven lang

stabiel, terwijl andere min of meer snel kunnen ontbinden, verdampen of diffuseren. De aanwezigheid van een bepaald bestanddeel hangt af van de samenstelling van het origineel

afgezette spoor, de aard van het oppervlak waarop het afgezet wordt, de ouderdom van het

spoor en de omstandigheden waaraan het spoor blootgesteld wordt. De aanwezigheid van een

specifieke stof in een vingerspoor, is afhankelijk van de samenstelling van de originele

afdruk, de aard van de ondergrond, de ouderdom van het spoor en de omstandigheden waarin

het spoor bewaard wordt.

Factoren zoals zonlicht, temperatuur, water en relatieve vochtigheid van de omgeving kunnen

een sterke invloed uitoefenen op de chemische en fysische aard van het vingerspoor.

De samenstelling van de voornaamste bestanddelen wordt weergegeven in volgende tabel:

OORSPRONG ANORGANISCH ORGANISCH

eccriene klieren chloriden

metaalionen

(Na+, K+,Ca2+)

sulfaten

fosfaten

ammoniak

water(>98%)

aminozuren

ureum

urinezuur

boterzuur

melkzuur

suikers

creatinine

choline

apocriene klieren ijzer

water

eiwitten

koolwaterstoffen

sterolen

sebumklieren

(talgklieren)

- vetzuren

triglyceriden

koolwaterstoffen

alcoholen

Figuur 13: Belangrijkste scheikundige bestanddelen van de secreties (Knowles 1978)

Water is het eerste bestanddeel dat verloren zal gaan. Bij sporen van enkele dagen oud zullen

6 Develtere R. Handboek vingersporenonderzoek: Praktische dactyloscopie. Kortrijk: Laboratorium Federale

Politie, 2005.

76

opsporingsmethodes, welke vooral dit bestanddeel reageren, meestal minder efficiënt zijn dan

de methodes, welke vooral reageren op de " vettige " bestanddelen.

Sommige van de opzoekingtechnieken zijn specifiek voor sommige scheikundige

bestanddelen, terwijl andere reageren op de olieachtige of vettige structuur van de

ondergrond.

6.1.6 Patronen/hoofdtypes bij vingerafdrukken7 8 9

Om een hoofdtype of patroon in een vingerafdruk te herkennen is het belangrijk om iets te

weten over de opbouw van een vingerafdruk. Een vingerafdruk bestaat normaal uit:

• een kern of centrum: middelpunt van het patroon, papillairlijnen komen hier toe,

keren hier om of verzamelen zich er.

• een delta: driehoekig figuur dat zich vaak links- of rechts, of aan beide zijden, aan de

zijkant onder de kern bevindt. Dit is het punt waar 3 stroomrichtingen zich

ontmoeten.

• Papillairlijnen: zijn verhoogde huidlijsten die voorkomen op de binnenzijde van de

vingers, de handpalmen en de onderzijde van de voeten.

Figuur 14: Voorbeeld van centrum/kern en een delta

Er zijn 3 hoofdtypes of grondpatronen: de bogen, de lussen en de kringfiguren:

7 www.vingerafdrukken.nl (05-07-2007) 8 www.ibep.nl (05-07-2007) 9 Van Dijck B. Scenes of Crime. Laboratorium voor technische en wetenschappelijke politie. GDA, 26-08-2002.

77

1- Boog: de lijnen lopen door van de zijde van de vinger naar de andere, zonder zich rond te plooien. Deze lijnen gaan soms in het midden verticaal omhoog en vormen een tentboog (zeldzaam bij blanke bevolking)

2a- Linkerlus de lijnen beginnen links, plooien om en lopen terug naar links zodat een lusvormige figuur gevormd wordt; rechts hiervan wordt een delta gevormd. Dit is een plaats waar drie huidlijnen samenkomen en een driehoekige figuur vormen.

2b- Rechterlus de lijnen beginnen rechts, plooien om en lopen terug naar rechts zodat een lusvormige figuur gevormd wordt; links hiervan wordt een delta gevormd.

3- Kring de centrale lijnen vormen een kring, waarvan men links en rechts een delta vindt. delta

Om toch tot een wat grotere verscheidenheid te komen zijn de patronen wat verder

uitgesplitst:

78

5- Dubbele lus: In dit patroon zijn twee lussen zichtbaar, meestal een rechtop en een op zijn kop. Er bevinden zich twee delta's, aan elke zijde van de figuur een.

6- Middenzak naar rechts: aan de linkerzijde bevindt zich een delta. Net als in een lus naar rechts komen de lijnen van rechts en stromen via de kern van de figuur weer naar rechts weg. In het centrum bevinden zich enkele lijnen die opkrullen in een cirkel.

7- Middenzak naar links: aan de rechterzijde bevindt zich een delta. Net als in een lus naar links komen de lijnen van links en stromen via de kern van de figuur weer naar links weg. In het centrum bevinden zich enkele lijnen die opkrullen in een cirkel.

8- Samengesteld figuur: net zoals bij alles in het leven bestaan er geen regels zonder uitzonderingen. Sporadisch komen we patronen tegen die niet bij de bovenstaande gerangschikt kunnen worden. Vaak zijn dit dan combinaties van figuren in een afdruk. Het voorbeeld is een combinatie van een kring en een lusfiguur zichtbaar.

79

Bij de LUSSEN onderscheidt men verder de types ulnar en radial

Ulnar: is een rechterlus aan een vinger van de rechterhand of

een linkerlus aan een vinger van de linkerhand.

Radial: is een rechterlus aan een vinger van de linkerhand of

is een linkerlus aan een vinger van de rechterhand.

Bovenstaande criteria voor figuren zijn slechts globaal. In werkelijkheid moeten de figuren

ook nog voldoen aan subcriteria. Dat houdt in dat voor sommige figuren ook het aantal lijnen

tussen kern en delta geteld moeten worden. Tot welke patroon een afdruk behoort is dan

afhankelijk van het aantal lijnen tussen de kern en de delta. Dat is ontstaan om een zo groot

mogelijke differentiatie in patronen te krijgen.

Vanzelfsprekend moeten ook de zogenaamde typica of dactyloscopische punten voldoende

detailrijk afgedrukt zijn

6.1.7 Dactyloscopische punten10

FT-norm 801.05

Dactyloscopisch punt

Ridge characteristic, september 1997

Categorie: E

1 Onderwerp

Deze norm geeft een nadere omschrijving van het begrip dactyloscopisch punt (DP).

2 Toepassingsgebied

Deze norm wordt door de dactyloscoop toegepast bij een dactyloscopische identificatie.

3 Definitie

Een dactyloscopisch punt is een anatomisch punt, voorkomend in een min of meer regelmatig papillairlijnenbeeld dat de regelmaat zodanig verstoort, dat dit punt zich kenmerkt als het begin of het einde van een papillairlijn.

10 www.ibep.nl (05-07-2007)

80

4 Toelichting

Door de aanwezigheid van één of meer dactyloscopische punten in een papillairlijnenbeeld kunnen de volgende verschijningsvormen ontstaan:

1. een eindigende lijn; 2. een beginnende lijn (in tegengestelde richting); 3. een vork of bifurcatie (splitsende of samenvoegende lijn); 4. een punt (de lijndikte van een punt moet overeenkomen met die van de omliggende papillairlijnen); 5. een lijnstuk (lengte is minimaal 3 maal de dikte van een papillairlijn); 6. een oog (een lijn splitst zich in de vorm van een oog); 7. een haakje (een lijnstukje dat aan één zijde verbonden is met een lijn).

Buiten deze verschijningsvormen kunnen zich nog andere voordoen.

5 Waarde

De dactyloscopische punten hebben al naar gelang de verschijningsvorm, de plaats en de onderlinge relatie een karakteristieke waarde. De verschijningsvormen waarin de dactyloscopische punten voorkomen, kunnen, gelet op de lokatie en frequentie, een meerwaarde hebben. De waardebepaling van het dactyloscopisch punt wordt overgelaten aan de dactyloscoop.

6.1.7.1 Voorbeelden van de verschillende typica of dactyloscopische punten

81

6.2 Doel van het practicum Het aanleren van een aantal verschillende technieken om latente vingersporen zichtbaar te maken.

• Fysische methode o Poedertechniek

Magnetisch poeder Special Black

• Fysico-chemische methode o Cyanoacrylaat opdamping

• Chemische methodes o Ninhydrine

6.3 Principe 11

6.3.1 Fysische methode: poedertechniek

Er wordt gebruik gemaakt van het adhesief karakter van de door de huidlijsten gedeponeerde materie op een niet of minder adhesieve drager. Voor verse afdrukken is het water doorgaans het adhesieve middel, bij oudere afdrukken zijn dit eerder de vetachtige substanties.

6.3.2 Fysisco-chemische methode: cyanoacrylaat opdamping

Cyanoacrlyaat vloeistof vormt bij verwarming op 140°C een damp die onder invloed van vochtigheid reageert met de latente vingerafdruk met vorming van een wit polymeer. Op deze wijze worden de papilairlijnen zichtbaar. Het bekomen beeld kan duidelijk worden waargenomen, bepoederd of nagekleurd worden met een fluorescerende kleurstof zoals bijvoorbeeld Ardrox. De polymerisatie versterkt na 24-48 uur.

CN

/

CH2 =C

\ COOR

11 Develtere R. Handboek vingersporenonderzoek: Praktische dactyloscopie. Kortrijk: Laboratorium Federale

Politie, 2005.

polymerisatie CN CN CN ⏐ ⏐ ⏐ --- C__ CH2 __ C __ CH2 __ C __ CH2 -----

⏐ ⏐ ⏐ COOR COOR COOR

82

De polymerisatie gebeurt waarschijnlijk met de vrije OH-groepen van de wateroplosbare

componenten zoals glucose, creatine, aminozuren en ook in minder mate met het sebum in het

vingerspoor.

6.3.3 Chemische methode: ninhydrine Ninhydrine reageert met de aminozuren en mogelijk met andere bestanddelen van eccriene

oorsprong in een vingerspoor en vormt daarbij een paars complex.

Het te onderzoeken document wordt voor maximum 5 seconden in het reagens

ondergedompeld, besproeid of ingeborsteld en nadien gedroogd.

83

6.4 Toepasbaarheid12

6.4.1 Fysische methode: poedertechniek

Poedertechnieken zijn toepasbaar op: alle niet-poreuze, gladde, gepolijste, niet-vette en droge voorwerpen.

12 www.ipep.nl (05-07-2007)

84

6.4.2 Fysisco-chemische methode: cyanoacrylaat

Cyanoacrylaat is geschikt voor het zichtbaar maken van vingersporen op poreuze- en semi

poreuze materialen:

Geschikt Niet geschikt

• Niet poreuze ondergrond: o Kunststoffen; o Metalen; o Glas;

• Semi poreuze ondergrond: o Gecoat papier

(hoge kwaliteit drukwerk: 'glossy').

• Poreuze materialen; • Materialen die nat zijn

(eerst laten drogen).

6.4.3 Chemische methode: ninhydrine

Geschikt Niet geschikt

• Papier (ook als dit reeds behandeld is met DFO of met jodiumdamp);

• Karton; • Onbehandeld hout (zoals vurenhout); • Behang; • Sporen gezet met bebloede vingers op

poreuze oppervlakken (Amido Black is beter).

• niet-poreuze oppervlakken; • sporendragers die nat zijn

geweest.

.

6.5 Stand en kleur van de sporen (gezien op de sporendrager)13

Door de zwarte en witte kleur van de poeders en de verschillende soorten folies en de Sil (Dit

is witte of zwarte siliconepasta die na vermengen met een harder over het vingerspoor wordt

gegoten. Na uitharden kan het vingerspoor worden afgenomen.), ontstaan beelden van

vingerafdrukken die wat betreft stand en kleur verschillend kunnen zijn.

Verklaring stand en kleur

Uitgangspunt is het met zwarte inkt vervaardigde vingerafdrukkenblad van een verdachte

(verdachteslip). Deze geldt als referentie bij de beoordeling van het gevonden en afgenomen

spooren en is qua stand en kleur goed. Kortom, verdachteslip: stand is goed, kleur is goed. Er

moet altijd een vergelijking gemaakt worden tussen de verdachteslip en het opgenomen spoor.

13 www.ipep.nl (05-07-2007)

85

Voorbeeld:

• De kleur van het vingerspoor is lichter dan de kleur van de drager (kleur verkeerd);

• De kleur van het vingerspoor is donkerder dan de kleur van de drager (kleur goed);

• De stand van het spoor op de drager is gelijk aan de stand van de vingerafdruk op het

signalement (stand goed);

• De stand van het spoor op de drager is spiegelbeeld van vingerafdruk op signalement

(stand verkeerd).

Overzicht van kleur en standen op de folies:

Folie Poeder Stand Kleur

Gelatine zwart Grijs Verkeerd Verkeerd

Gelatine wit Zwart Verkeerd Goed

Gelatine transparant met wit schutblad Zwart Goed Goed

Gelatine transparant met zwart schutblad Grijs Goed Verkeerd

Instantlifter met wit schutblad Zwart Goed Goed

Instantlifter met zwart schutblad Grijs Goed Verkeerd

SIL 200 licht Zwart Verkeerd Goed

SIL 200 zwart Grijs Verkeerd Verkeerd

6.6 Materialen

• Magnetisch poeder • Speciaal zwart • Penseel • Magna – brush • Gelatinelifters: wit en zwart • Cyanoacrylaat • Ardrox • Crime-scope • Gele veiligheidsbril • Ninhydrine oplossing • Dompelbad • Fototoestel • Reprostand • Statief

86

6.7 Werkwijze Eender welke techniek er gebruikt wordt er moet steeds eerst een visueel onderzoek uitgevoerd worden. Tracht hierbij het svo zo min mogelijk te manipuleren om het vernietigen van sporen tegen te gaan. Houd er rekening mee dat het dragen van handschoenen geen beveiliging is tegen het vernietigen van de mogelijke aanwezige sporen. Vergeet niet de eventueel gevonden sporen te fotograferen (volgens de regels van de kunst).

6.7.1 Chemische methode: poedertechniek

Casus: Er is een diefstal gepleegd bij Mevr. Annie Jansens in de Rijpstraat 14 te Amsterdam. Het FTO team wordt ingelicht door de meldkamer en zij rukken uit. Bij aankomst vinden ze een aantal aantal voorwerpen in de woonkamer, geschikt voor dactyloscopisch onderzoek. Het FTO team is gewapend met een fototoestel, metrische latjes, magnetische poeder en magna brush, dacty kwasten, special black poeder en witte en zwarte gelatine lifters. Opmerking: de student heeft de rol van Technisch Rechercheur

Speciale poeders

• Algemene informatie De speciale poeders zijn vermengingen van poeders. Dit droge poeder onderscheidt zich van de geconcentreerde poeders doordat deze minder sterk aan de ondergrond hecht waardoor verstoringen ontbreken. Door deze eigenschap hecht het poeder ook minder aan het spoor en wordt het dichtlopen van een spoor voorkomen. • Aanbrengen kwastpoeder Een spoor is zeer kwetsbaar en moet voorzichtig worden behandeld. Stap Handeling 1 Draag een mondkapje en handschoenen 2 Doop de top van de kwast in de poeder

Tip: beter twee keer een beetje dan één keer teveel!

3 Verwijder overtollig poeder door met de wijsvinger zachtjes op de steel van de kwast te tikken.

4 Bestrijk het oppervlak van de sporendrager voorzichtig met soepele bewegingen tot het spoor voldoende zichtbaar is.

5 Stel het spoor veilig

87

Magnetisch zilver en grijs:

• Algemene informatie Magnetisch zilver en magnetisch grijs zijn geschikt voor niet-poreuze oppervlakken met uitzondering van zachte soorten plastics en ferrometalen. Het magnetische zilver geeft een sterkere hechting dan het magnetische grijs. • Aanbrengen kwastpoeder Een spoor is zeer kwetsbaar en moet voorzichtig worden behandeld. Stap Handeling 1 Draag een mondkapje en handschoenen 2 Doop de stift in de container met magnetisch poeder

N.B.: zorg dat de centrale magneetstift in de ‘benedenpositie’ staat.

3 Bestrijk het oppervlak van de sporendrager (voorzichtig) vanuit dezelfde richting tot het spoor voldoende zichtbaar is. Let op: - voorkom dat de punt van de magneetstift in aanraking komt met de sporendrager. - bij te veel bepoederen kan het spoor in sommige gevallen verdwijnen

4 Doe de restende poeder aan de magneetstift terug in de containeer door deze te demagnetiseren (centrale magneetstift omhoog trekken).

5 Verwijder overtollige poeder op sporendrager door de schone magneetstift boven de sporendrager te bewegen. N.B.: voorkom daarbij dat de punt van de magneetstift in aanraking komt met de sporendrager

6 Stel het spoor veilig Probeer met de middelen die jullie voor handen hebben, de mogelijk aanwezige (latente) sporen veilig te stellen. Hanteer hiervoor FT-norm 805.01. Vergeet deze sporen niet correct/eenduidig te labelen zodanig dat het spoor traceerbaar is naar het stuk van overtuiging.

88

6.7.2 Fysisco-chemische methode: cyanoacrylaat Jullie krijgen van het FTO team een svo aangeboden. Dit svo is gelabeld en verpakt aangeleverd. Behandel het zodanig dat de chain of custody in tact blijft. Opmerking: de student heeft de rol van deskundige van het NFI

• Benevel de opdampingkast met demi-water en plaats het deksel terug op de bak • Open de verpakking zo ver mogelijk weg van het originele seal met label. • Teken na onderzoek de label af • Verzegel het svo terug in zijn originele verpakking en autoriseer het sluiten van de

verpakking

Ontwikkelingsproces cyanoacrylaat: • Svo in opdampingskast plaatsen • Cyanoacrylaat: 6 gram superglue/m³

Weeg +/- 0.5 g super-glue af • Plaats een bakje met demi-water in de cyano-bak • Activeer de verwarmingsplaat • Het proces duur ongeveer 20 min • Prikkelende dampen afzuigen (zorg dat de zuurkast in werking is !!!!)

Nakleuring met fluorescerende kleurstof: • Spray het svo behandeld met cyanoacrylaat met de ardrox oplossing • Spray het svo na met demi-water • Droog het svo mbv koude lucht uit een föhn • Bekijk het svo mbv de crime-scope bij 360 -500 nm. Draag hiervoor een gele

veiligheidsbril • Stel de aanwezige sporen veilig volgens FT-norm 805.01

6.7.3 Chemische methode: ninhydrine Jullie krijgen van het FTO team een svo aangeboden. Dit svo is gelabeld en verpakt aangeleverd. Behandel het zodanig dat de chain of custody in tact blijft. Opmerking: de student heeft de rol van deskundige van het NFI

• Open de verpakking zo ver mogelijk weg van het originele seal met label. • Teken na onderzoek de label af • Verzegel het svo terug in zijn orginele verpakking en authorizeer het sluiten van de

verpakking

89

Ninhydrine:

• Gebruik een wasknijper om het svo voorzicht vast te klemmen • Haal het svo voorzichtig door het dompelbad met ninhydrine (werk in de zuurkast) • Laat gedurende 2 minuten het svo drogen aan de daarvoorziene ‘waslijn’ in de

zuurkast • Plaast het svo voor 5 minuten in een oven bij 80°C en 65% vochtigheid • Stel de aanwezige sporen veilig volgens FT-norm 805.01

6.8 Opdrachten

6.8.1 Chemische methode: poedertechniek Zorg dat je een duidelijk omschrijving geeft aan het onderzocht SVO (zo uniek mogelijk), geef dit SVO ook een referentienummer. Om een duidelijk overzicht te krijgen van de sporen die veiliggesteld werden maak je een tabel op de volgende manier:

Zaaknaam: Zaaknummer: bijvoorbeeld datum – nummer : 070912-1

SVO n° Omschrijving Waar gevonden

Spoor nummer

Keuze poeder

Lift Stand en kleur van spoor

Benaming patroon

070912-1.1.1 070912-1.1

070912-1.1.2 070912-1.2 070912-1.3

• Geef in de discussie weer waarom je voor welk soort poeder gekozen hebt op de desbetreffende ondergrond.

• Geef ook duidelijk aan welke sporen je uiteindelijk naar dNRI zou versturen voor verder onderzoek en beargumenteer jullie beweegreden.

90

6.8.2 Fysico-chemische methode: cyanoacrylaat Zorg dat je de omschrijving van de label identiek overneemt en deze ook consequent tijdens het hele onderzoek blijft aanhouden.

Zaaknaam: Zaaknummer:


Spoor nummer

Foto spoor

Gebied van aanstralen (nm)

Benaming patroon

• Geef in de discussie weer welk type ondergrond voor het beste spoor heeft gezorgd. Beredeneer de mogelijke oorzaak.

• Geef ook duidelijk aan welke sporen je uiteindelijk naar dNRI zou versturen voor verder onderzoek en motiveer je besluit.

6.8.3 Chemische methode: ninhydrine Zorg dat je de omschrijving van de label identiek overneemt en deze ook consequent tijdens het hele onderzoek blijft aanhouden.

Zaaknaam: Zaaknummer:


Spoor nummer

Foto spoor

Benaming patroon

• Geef in de discussie weer waarom het mogelijk is dat je eventueel geen sporen hebt verkregen en welke gevolgen dit heeft.

• Geef ook duidelijk aan welke sporen je uiteindelijk naar dNRI zou versturen voor verder onderzoek en beargumenteer jullie beweegreden.

6.8.4 Algemene opdracht Kies van al de gebruikte technieken het mooiste spoor dat jullie met het team hebben zichtbaar gemaakt en duidt hierop minstens 5 typica op aan (delta en kern zijn geen typica).

91

6.9 Bijlage: FT-norm 805.01

FT-norm 805.01

Veiliggestelde sporen waarmerking

Scene of crime marks authentication, september 1997

Categorie: A

1 Onderwerp

Deze norm beschrijft de waarmerking van veiliggestelde dactyloscopische sporen.

2 Toepassingsgebied

Deze norm wordt toegepast door degenen die belast zijn met het verzamelen van dactyloscopische sporen.

3 Werkwijze

De dactyloscopische sporen kunnen worden aangeleverd op:

• dactyloscopische foliën; • ander afnamemateriaal (bijvoorbeeld S-200); • foto's; • originele sporendrager.

Tijdens of direct na het veiligstellen van een dactyloscopisch spoor dient, in onuitwisbare inkt, te worden vermeld:

• adres, voertuig e.d.; • datum; • plaats van aantreffen; • indien van toepassing de stand van aantreffen, met een loodrecht naar boven gerichte pijl; • indien van toepassing een tekening van de plaats van aantreffen; • de onderlinge relatie van de sporen (b.v. een greepspoor).

Als aanvullende gegevens kunnen apart worden vermeld:

• gepleegd feit; • kleur van de papillairlijnen (bij afname met transparante folie of ander materiaal dan zwarte

folie); • zoekindicatie welke vinger/handpalmgedeelte het mogelijk betreft. (Uit onderlinge relatie van

het dacty-sporenmateriaal waargenomen op de plaats delict, kan soms, gelet op de plaatsing, worden afgeleid welk(e) vinger-/handpalmgedeelte het spoor heeft veroorzaakt. Het veiligstellen van een niet bruikbaar spoor kan hier zin hebben);

• bijzonderheden die van belang kunnen zijn bij de beoordeling van het spoor, • een dactyloscopisch spoor dat gedeeltelijk in/door bloed is gevormd; • aan welke weersomstandigheden het spoor werd blootgesteld; • beschrijving materiaal, oppervlak of toestand van de ondergrond; • maatvoering en afstanden die de plaats van het spoor vastleggen, indien relevant voor de

interpretatie van de waarde van het spoor.

92

4 Gefotografeerde dactyloscopische sporen

Bij gefotografeerde sporen dient de afmeting herleidbaar te zijn tot de ware grootte. Het gebruik van een meetlat wordt aanbevolen. Ook de vindplaats dient bij gefotografeerde sporen tot uitdrukking te komen.

93

RAS

INDRUK

ORM

SPOREN

94

7. Kras-, indruk en vormsporen

7.1 Theorie – Algemeen14

In de praktijk blijkt dat bij veel sporenonderzoeken schoensporen worden aangetroffen en dat

deze sporen op velerlei gebied kunnen bijdragen aan de oplossing van een zaak.

Onder de criminalistische waarde van sporen wordt verstaan de waarde die het spoor kan

hebben voor de oplossing van bijvoorbeeld een inbraak. Dus, welke bijdrage kan een

aangetroffen schoenspoor nu aan de oplossing van de inbraak leveren. Die bijdrage is

verschillend en kan als volgt worden onderverdeeld:

• Reconstructiewaarde;

• Coördinatiewaarde;

• Identificatiewaarde.

7.1.1 Reconstructiewaarde

Schoen- en voetsporen zijn voor het sporenonderzoek van groot belang. Zij kunnen gegevens

genereren die een rol kunnen spelen in de vaststelling van bijvoorbeeld de modus operandi

van de dader(s). Hiermee wordt dan inzicht gegeven in het gepleegde misdrijf, wat

uiteindelijk mede kan bijdragen tot het oplossen van het misdrijf.

Aangetroffen schoensporen kunnen informatie geven over:

• Aantal personen dat op de PD is geweest

• Plaats waar iemand precies is geweest

• (Loop)richting van de veroorzaker van het schoenspoor

• Volgorde van gebeurtenissen

• Snelheid van voortbewegen

• Afwijkingen in de loop

• Meegenomen voorwerpen

• Onderlinge relatie of samenhang tussen sporen

14 www.ipep.nl (05-07-2007)

95

Voorbeeld 1:Wanneer we bijgevoegde foto bekijken, zal men over het algemeen

zeggen dat het bandenspoor van de fiets over het schoenspoor is geplaatst. Met

andere woorden de fiets is dit punt later gepasseerd als degene die het schoenspoor

heeft geplaatst. In de meeste gevallen is dit juist. Toch zijn er ook situaties waarbij

het fietsspoor eerder is geplaatst dan het schoenspoor. Alleen met een goed

inlevingsvermogen, ervaring om dergelijke 'situatiesporen' te analyseren en een

kritische houding zullen ertoe leiden een juiste conclusie te trekken.

De kwaliteit van de sporen hoeft niet altijd goed te zijn om een feit te kunnen reconstrueren.

Afb.1: Bandenspoor – schoenspoor

Afb.2: Schoenspoor – bandenspoor

96

7.1.2 Coördinatiewaarde

Onder de coördinatiewaarde van schoensporen wordt verstaan de opsporingswaarde die

schoensporen hebben bij het vaststellen van onderlinge overeenkomsten tussen verschillende

misdrijven.

Het aantreffen van een schoenspoor met gelijksoortig profiel en afmetingen bij inbraak A en

bij inbraak B kan er op duiden dat mogelijk dezelfde dader deze inbraken gepleegd heeft. Van

belang is hier natuurlijk wel of de schoen een zeer algemeen profiel heeft of dat het een

minder vaak voorkomend profiel heeft. Een combinatie van twee verschillende schoensporen,

die bij twee verschillende inbraken worden aangetroffen, zal een beduidend hogere

coördinatiewaarde opleveren dan slechts één overeenkomstig schoenspoor. Bij seriematige

inbraken zullen schoensporen vaak een belangrijke coördinatiewaarde opleveren.

7.1.3 Identificatiewaarde

Door middel van een vergelijkend schoenonderzoek kan vastgesteld worden of een

aangetroffen schoenspoor veroorzaakt is met een bepaalde schoen. Om tot een identificatie te

komen zal naar alle overeenkomsten die tussen een schoenspoor en een schoen bestaan,

gezocht moeten worden. Gegevens van belang voor een vergelijkend onderzoek zijn:

• Merk van de schoen

• Model en type van de schoen

• Profiel van schoenzolen

• Metingen schoenspoor

• Schoenmaat

• Onregelmatigheden

Bij de identificatiewaarde van sporen gaat het om de waarde die de afzonderlijke sporen

hebben om ze te herleiden naar een persoon die, of een voorwerp dat, de sporen heeft

veroorzaakt. De kwaliteit van de sporen moet goed zijn om te kunnen identificeren.

97

7.2 Doel van het practicum Verwerven van elementaire vaardigheden in het veiligstellen van schoensporen. Verder wordt inzicht verkregen in eventuele verschillen in waar te nemen kenmerken van de schoenzool zelf, een af- of indruk ervan en de replica’s die van af- en indrukken kunnen worden gemaakt. Verschillen kunnen onder andere het gevolg zijn van de structuur van het oppervlak waarop of waarin de schoen gezet wordt, maar ook van het afvormmateriaal en verontreinigingen. Tenslotte zullen in deze proef ook de mogelijkheden worden verkend om een spoor en de bijbehorende bron te identificeren.

7.3 Defenities

• (Schoen)spoor: De indruk of afdruk die door een schoen op bijvoorbeeld een plaatsdelict is achtergelaten, dan wel alle mogelijke replica’s daarvan (gipsafdruk, foto, lift met behulp van folie). We spreken ook wel van het pd-spoor.

• De referentieschoen: Dit is de schoen waarmee het spoor mogelijk is gemaakt; de

schoen van een verdachte bijvoorbeeld. Het spoor wordt met de referentie vergeleken. Dat kan zijn een directe vergelijking met de zool van de referentie schoen of met een hiermee vervaardigd proefspoor.

• Proefspoor: Een proefspoor is een twee- of driedimensionale spiegelbeeld van de zool

van de referentieschoen.

• Indruk: De indruk die een schoen achterlaat in een deformeerbaar medium. De indruk is in principe driedimensionaal. De indruk kan minder informatie bevatten dan de schoen zelf. Als de schoen in het medium wordt gezet, kan sommige informatie (bijvoorbeeld kleine details) niet worden overgedragen.

• Afvorming of replica: Een schoen laat een indruk achter. De indruk is het spiegelbeeld

van de oorspronkelijke schoen. Door bijvoorbeeld vloeibaar gips in de indruk te gieten en te laten uitharden ontstaat een beeld van de indruk. Het gaat daarbij om een in principe driedimensionale vorm. Die duiden we aan als afvorming of replica. Deze afvorming is een kopie of replica van de oorspronkelijke schoenzool. Wat op de schoenzool uitsteekt, steekt ook in de afvorming uit. De indruk zelf is het spiegelbeeld van de zool: wat op de schoenzool uitsteekt, ligt in de indruk dieper. De replica zal niet alle details van de schoen weergeven onder andere door de invloed van storende elementen zoals verontreinigingen blaadjes, takjes en andere objecten.

98

• Afdruk: De afdruk die een schoen achterlaat op een niet-deformeerbaar medium. De afdruk is in principe tweedimensionaal. Deze afdruk is soms met het blote oog nauwelijks zichtbaar. De afdruk ontstaat doordat de schoenzool materie (stof, vet, bloed enz) achterlaat op het medium of doordat de zool materie meeneemt van het medium. De afdruk kan minder informatie bevatten dan de schoen zelf. Als de schoen op een ondergrond wordt gezet, kan sommige informatie (bijvoorbeeld kleine details) niet worden afgedrukt.

• Lift: Een in principe twee dimensionale replica van een schoen. Bij een lift wordt het

spoor afgenomen van het medium (ondergrond) door het te “liften”. Een lift wordt veelal afgenomen met een speciaal soort folie, aan te duiden als liftfolie. Ook bij het liften kan informatie verloren gaan.

7.4 Materialen

• Schoenen: sportschoenen voorzien van een duidelijk profiel. • Plaatmateriaal: voor het afzetten van schoenafdrukken • Siliconenspray: door siliconenspray op de schoenzool aan te brengen ontstaat een

laagje dat bij het zetten van een proefspoor doorgaans als afdruk goed zichtbaar gemaakt kan worden.

• Chemische afdrukset: Dit materiaal dient om een snelle, directe afdruk te maken van een schoenzool op speciaal chemisch behandeld papier. Dat is dan de referentieafdruk.

• “Magnetisch poeder” inclusief magnetische “kwast”: Om een schoenafdruk zichtbaar te maken kan onder andere gebruik worden gemaakt van poeder waardoor fijn ijzervijlsel is gemengd. Het ijzervijlsel met het hieraan hechtend poeder kan met de magnetische “kwast” worden opgepakt en over het spoor worden bewogen, waarbij de kwast(stift) het spoor niet mag raken. Het poeder hecht aan de vettige afzettingen die de schoenzool heeft achtergelaten. Met de magnetische kwast kan tevens overtollig poeder met ijzervijlsel worden terug gewonnen.

• Liftfolie: Deze folie, bestaande uit een basis voorzien van een plakkende laag (gelatine), dient om een afdrukspoor af te nemen (liften). Het afdrukspoor kan met poeder bewerkt zijn, maar het kan ook gaan om het onbewerkte (stof)spoor. Zo wordt de afdruk veilig gesteld, transportabel en geconserveerd. De lift maakt het tevens mogelijk om de afdruk via een digitale foto of scan in te voeren in een computersysteem.

99

7.5 Chain of custody De chain of custody begint al met het veiligstellen van de sporen. Waar lagen ze, hoe zien ze eruit, onder welke condities werden de sporen aangetroffen enzovoort. Een typisch voorbeeld is ook de relatie tussen het oorspronkelijke spoor en de afvorming of de lift ervan. Eenduidig moet worden vastgelegd dat de lift x1 behoort bij spoor x1 uit de zaak y1 enzovoort. We zullen later terugkomen op een algemeen systeem van nummering. Om ervaring op te doen bedenk je voor deze proef een eigen systeem van nummering. Daarbij gelden wel enkele algemene regels:

• De nummering moet dusdanig zijn dat het pd-spoor en de te maken replica (afvorming of lift) eenduidig aan elkaar gekoppeld zijn;

• PD-sporen mogen geen permanente verandering ondergaan. Zo mag een voorwerp dat

op de pd is aangetroffen niet met een viltstift van een nummer worden voorzien; • Referentiestukken zijn in principe eigendom van iemand. In principe moeten ze na

afloop van een zaak aan de eigenaar worden teruggegeven. Ook die stukken mogen geen permanente verandering ondergaan;

• Replica’s van sporen mogen niet worden gemerkt op plaatsen waar forensisch

relevante informatie aanwezig is.

• Als een spoor of meer algemeen een stuk van overtuiging geen mogelijkheden biedt om direct te worden gemerkt, wordt het in een geschikte verpakking gedaan. Vervolgens wordt de verpakking gemerkt.

• In de praktijk worden stukken van overtuiging vaak door de TR aangeleverd. De

deskundige die vervolgens het feitelijke onderzoek uitvoert, maakt dan gebruik van eventuele nummers die al door de TR zijn toegekend.

• In de praktijk zullen op bij het onderzoekslaboratorium of bij de TR meerdere zaken in

behandeling zijn waarbij schoensporen een rol spelen. Zorg er dus voor dat in jullie nummering duidelijk is bij welke “zaak” het schoenspoor hoort.

100

7.6 Werkwijze

7.6.1 Afnemen van een schoenafdruk m.b.v. liftfolie

• Van de practicumleider ontvang je een paar schoenen; • Eén lid van de groep trekt dit paar aan en maakt met één van de schoenen een afdruk

op de linkerhelft van de kunststofplaat; • Zorg ervoor dat steeds éénduidig vastligt welke afdruk hoort bij welke schoen; • Behandel vervolgens de schoen ad 2 licht met een tissue dat is bespoten met

siliconenspray; • Maak opnieuw een afdruk van deze schoen, nu op de rechter helft van de

kunststofplaat; • Kijk met het blote oog of je iets kunt zien van de afdrukken. Speel daarbij met de

invalshoek van de belichting; • Behandel de plaatsen waar de afdrukken zijn gezet met “magnetisch poeder”. Breng

het aan met de magnetische kwast. Breng niet te veel poeder aan!!!; • Verwijder overtollig materiaal ook weer met de magnetische kwast; • Fotografeer de zool van de schoen samen met een hoekliniaal die in hetzelfde vlak is

gepositioneerd en maak een overzichtsfoto van de twee afdrukken op de plaat. Zorg ervoor dat de identificatienummers zichtbaar zijn;

• Neem met behulp van liftfolie de beste afdruk af; • Zorg voor een éénduidige relatie tussen lift en afdruk; • Fotografeer de liftfolie. Zorg er voor dat een hoekliniaal wordt mee gefotografeerd.

Speel daarbij met de belichting om hinderlijke reflecties van de lichtbron in het spiegelend foliemateriaal te vermijden. Dek daarna de folie weer af met de bijbehorende beschermfolie.

• Bekijk de betreffende schoenzool met het blote oog en met de microscoop. Ga na welke kenmerken te onderscheiden zijn: denk daarbij aan de vorm van de zool, het profiel, afmetingen en eventuele beschadigingen;

• Ga na of de kenmerken die je ziet in de schoenzool ook in de fotografische afdrukken van het spoor zijn terug te vinden. Markeer de kenmerken die je terugvindt in deze afdruk;

• Maak in je verslag een vergelijking tussen schoen, en liftfolie (zorg ervoor dat in je verslag de foto’s van de schoen en het spoor op gelijke grootte worden afgedrukt en geef met pijlen op beide afdrukken de kenmerkende aan en nummer deze). Beschrijf daarbij welke kenmerken van de schoen wel en welke niet terugkomen en beschrijf ook welke kenmerken terugkomen maar in (enigszins) veranderde vorm.

101

7.6.2 Maken van een schoenafdruk m.b.v. de chemische afdrukset

• Je ontvangt van de practicumleider nu 3 paar andere schoenen plus één nieuw schoenspoor, dat laatste in de vorm van een liftfolie. In het verdere verloop van de proef speelt deze folie de rol van een veiliggesteld spoor van de plaats-delict: ook aan te duiden als het pd-spoor;

• De vraag die beantwoord moet worden is of het pd-spoor gezet kan zijn met één van de zes referentieschoenen.

• Maak van het pd-spoor fotografische opnamen en print die uit. • Houdt het beschermende schutvel en het pd spoor gescheiden en lever ze beide

(gescheiden) in bij de practicumassistent. • Probeer eerst op basis van een vergelijking een voorselectie te maken bijvoorbeeld op

basis van profiel, afmetingen, linker of rechterschoen of ander kenmerken. In principe is het, net als in de dagelijkse praktijk, mogelijk dat het pd-spoor met geen van de referentieschoenen is gemaakt;

• Maak van de schoen die door de voorselectie komt een foto en een afdruk met behulp van de chemische afdrukset. Leg ook deze afdruk digitaal vast (dmv foto). Maak van beide opnames een print;

• Maak een vergelijking op basis van de foto’s. Geef aan waar naar jouw mening overeenkomsten en/of verschillen zitten. Bekijk ook de schoenzool zelf. Beoordeel of eventueel waargenomen overeenkomende kenmerken betrekking hebben op karakteristiek beschadigingen in de schoenzool. Gebruik daarbij de stereomicroscoop.

7.7 Opdracht

7.7.1 Afnemen van een schoenafdruk m.b.v. liftfolie

• Beschrijf op een geschikte plaats in je verslag welke posities van de belichting bij het maken van de foto’s het beste resultaat gaven;

• Maak in je verslag een vergelijking tussen schoen en liftfolie. Beschrijf daarbij welke kenmerken van de schoen wel en welke niet terugkomen en beschrijf ook welke kenmerken terugkomen maar in (enigszins) veranderde vorm.

7.7.2 Maken van een schoenafdruk m.b.v. de chemische afdrukset

• Beschrijf in het rapport de bevindingen van je onderzoek: hoe je te werk bent gegaan, hoe je je voorselectie hebt gemaakt en welke de overeenkomsten en/of verschillen waren. Gebruik ook je illustraties.

• Indien dat mogelijk is beslis je of naar jouw mening het pd-spoor wel of niet met één van de referentieschoenen is gezet. Kies daarbij een formulering waarvan je denkt dat daarmee de resultaten van het onderzoek het beste worden beschreven.

103

8. Schotresten onderzoek

8.1 Theorie – Algemeen15 Het schotrestenonderzoek richt zich op onderzoek van schietincidenten. Het omvat het onderzoek van sporen die ontstaan bij het afvuren van een patroon met een vuurwapen. Dit onderzoek valt uiteen in onderzoek schiethanden (1), kleding verdachte (2) en onderzoek schotbeschadiging/schootsafstand (3).

8.1.1 Ontstaan van schotresten16

Een patroon is in het algemeen opgebouwd uit een huls, een slaghoedje en een projectiel. De huls bevat een bepaalde hoeveelheid kruit (voortdrijvende lading); het slaghoedje is gevuld met een hoeveelheid slagsas. Bij het afvuren van een patroon in een wapen wordt het slagsas ontstoken en vervolgens wordt hierdoor de kruitlading ontstoken. Hierbij ontstaat door het verbranden van slagsas en kruit een (gas)wolk, z.g. schotresten.

Schotresten die uit de zij-, onder- en bovenkanten van het schietwapen vrijkomen, worden afgezet op bijvoorbeeld de handen van de schutter (schiethand) en/of op de mouwen van de gedragen kleding van de schutter (schietmouw). Schotresten uit de loop van het schietwapen komen bijvoorbeeld terecht op de kleding of het lichaam van personen, of op objecten waarop (gericht) is geschoten.

8.1.2 Bestanddelen van schotresten Zowel deeltjes met een organische samenstelling, afkomstig van de kruitlading in de huls, als deeltjes met een metallisch-anorganische samenstelling, afkomstig van het slagsas en de kogel, komen voor.17 Schotresten bestaan voornamelijk uit (bus)kruit (niet verbrandt en gedeeltelijk verbrande kruitdeeltjes en koolstofhoudend roet), ontstekingsslaghoedje (calcium, lood, barium en antimoon complexen) en metalen (afkomstig van de huls, kogel, laagje op kogel en metalen omhulsel – vaak bevatten deze messing of lood, soms met een omhulsel in nikkel en lood of antimoon afkomstig van de kern van de kogel).18 15 http://www.nieuwbouwnfi.nl/NFI/nl/Typen+onderzoek/Items/Schotrestenonderzoek.htm (09-07-2007) 16 http://www.nieuwbouwnfi.nl/NFI/nl/Typen+onderzoek/Items/Schotrestenonderzoek.htm (09-07-2007) 17 http://nicc.fgov.be/Index.aspx?SGREF=1154 (10-07-2007) 18 http://www.jobinyvon.com/usadivisions/XRay/applications/xgtfor03.pdf (10-07-2007)

104

8.1.3 Onderzoek kleding verdachte19 De mouwen van een mogelijke schutter worden op een speciale manier bemonsterd. Met behulp van een kleurreactie kunnen de aanwezige schotrestdeeltjes zichtbaar worden gemaakt. Deze techniek wordt ook gebruikt wanneer andere kledingdelen worden onderzocht, zoals de broeksband en de zakken (i.v.m. het dragen van een vuurwapen).

8.1.4 Onderzoek schotbeschadiging en schootafstand20 Nadat het projectiel de loop van het wapen heeft verlaten, expandeert de gaswolk en verplaatst zich met afnemende snelheid en dichtheid. De aldus ontstane wolk met schotresten heeft over het algemeen een gelimiteerd bereik. Bij het onderzoek naar schotbeschadigingen in kleding of lichaam kan in het algemeen een uitspraak worden gedaan over de schootsrichting (o.a. betreft het een inschot of een uitschot). Wanneer een vuurwapen binnen het maximale bereik van de wolk met schotresten op het slachtoffer is afgevuurd, kan uit het spreidingsbeeld van schotrestdeeltjes rond het inschot van een kogel een schootsafstand bepaald worden.


8.2.1 Schotbeschadigingen Het doel van het onderzoek is het zoeken naar beschadigingen in de kleding van een slachtoffer van een schietpartij, en het vaststellen of deze beschadigingen in- of uitschoten betreffen.

8.2.2 Schootsafstanden Het doel van het onderzoek is het vaststellen van de afstand tussen de loop van een afgevuurd wapen en een persoon waarop geschoten is (hierna te noemen: de schootsafstand), aan de hand van afdrukken van kledingstukken en de aangetroffen sporen hierop.

19 http://www.nieuwbouwnfi.nl/NFI/nl/Typen+onderzoek/Items/Schotrestenonderzoek.htm (09-07-2007)

20 http://www.nieuwbouwnfi.nl/NFI/nl/Typen+onderzoek/Items/Schotrestenonderzoek.htm (09-07-2007)

105

8.3 Materialen

• Plumbtesmo (loodtestpapiertjes) Machery-Nagel, Düren;; • Cuprotesmo (kopertestpapiertjes) Machery-Nagel, Düren; • wijnsteenzuuroplossing 1% w/v; • een binoculaire loep (operatiemicroscoop) met een vergroting tot 24 maal; • diverse gekleurde pennen (evt. doosje met kleurpotloden); • divers klein gereedschap, zoals scalpelhouder met mesjes, pincet, schaar; • filtreerpapier, S & S, ∅ 90 mm; • schuifmaat; • dactyfolie, wit; • handschoenen, vinyl of plastic; • plakband, b.v. Scotch; • geplastificeerde pijlen en nummers; • objectglaasjes (afmeting circa 76 x 26 mm); • Nitratesmo testpapier, Macherey-Nagel & Co. (Düren, Duitsland), art.nr. 90611; • aansteker of lucifers; • glazen druppelflesje (10 ml) met zwavelzuur (H2SO4) 95 - 97%, pro analyse, Merck (of

gelijkwaardig); • digitale camera; • digitaal formulier “Formulier Kleding Slachtoffer”; • digitaal formulier “Schootsafstanden”; • lichtbak.

Opmerking: Er zal één afdruk op filtreerpapier van het kledingstuk aanwezig zijn en één proefschotenserie met bijbehorende afdrukken. De studenten kunnen deze raadplegen om de schootsafstand te bepalen.

8.4 Werkwijze

8.4.1 Schotbeschadigingen

8.4.1.1 Visueel onderzoek

Het betreffende kledingstuk wordt eerst met het blote oog onderzocht op de aanwezigheid van beschadigingen. De beschadigingen en de omgeving rond de beschadigingen worden vervolgens één voor één zowel aan de buitenzijde als aan de binnenzijde van de stof nader onderzocht m.b.v. een operatiemicroscoop. Sporen en waarnemingen rondom een beschadiging die bijdragen aan de beoordeling of het een in- of een uitschotbeschadiging betreft zijn:

106

• schotresten: o nitrocellulosekruitdeeltjes (nc-deeltjes); o een vuilzoom (afstrijking van een kogel); o beroeting (geconcentreerde grijze aanslag).

• overige sporen: o weefselresten en botdeeltjes; o andere mogelijk relevante sporen (glas, hout, vezels, etc ).

• waarnemingen: o de afmeting en de vorm van de beschadiging; o de stand van de vezels rondom de beschadiging; o microchemische test reacties op koper en lood.

• Maak een overzichtsfoto van het kledingstuk en geef met de pijlen aan waar zich de

beschadigingen bevinden. • Maak detailopnames van de beschadigingen. • Leg per beschadiging de waarnemingen vast op het waarnemingsblad “Onderzoek

Kleding Slachtoffer”. • Stel, indien van toepassing, sporen veilig op dactyfolie.

8.4.1.2 Testen van nitrocellulosekruitdeeltjes

• Test de mogelijke nitrocellulosekruitdeeltjes; • breng een druppel zwavelzuur op een objectglaasje; • breng een mogelijk nitrocellulosekruitdeeltje in de druppel; • verwarm het geheel voorzichtig met behulp van een aansteker of lucifer, gedurende

enkele seconden, zodat het deeltje begint op te lossen; • knip een klein stukje Nitratesmo testpapier (breedte circa 3 mm), in de vorm van een

driehoekje, van de rol af; • schuif het stukje papier tegen het te onderzoeken deeltje aan in de (enigszins afgekoelde)

druppel zwavelzuur op het objectglaasje en kijk gelijktijdig door de binoculaire loep naar een eventueel optredende kleurreactie.

• bij aanwezigheid van nitraat (bestanddeel kruit) treedt op het papiertje roodverkleuring op. • wanneer de juiste verkleuring is opgetreden: noteer dan op het waarnemingsblad:

“nitraat positief”.ik heb een wijziging doorgevoerd want uiteindelijk hoeft het toch geen kruitdeeltje te zijn, kan bv ook meststof NH3NO3 zijn.

• Maak een foto van het verkleurde papiertje. • Voer rond de beschadigingen microchemische testreacties uit op lood en koper. • Geef aan wat voor beschadiging het hier betreft.

Opmerking: Dit testje kan van te voren geoefend worden om enige handigheid te verwerven.

107

8.4.1.3 Microchemische testreacties op lood en koper

• Voer rond de beschadigingen microchemische testreacties uit op lood en koper. • pak met behulp van een pincet een stukje testpapier op en knip deze eventueel op een

gewenst formaat (net iets groter dan het te onderzoeken materiaal/vlek); • bevochtig het testpapiertje met 2 à 3 druppels 1% wijnsteenzuuroplossing; • plaats het testpapiertje op het te onderzoeken materiaal/vlek; • druk gedurende 20 - 30 seconden met een dubbelgevouwen papieren rondfilter stevig op

het testpapiertje; • onderzoek het testpapiertje visueel op roodverkleuringen (loodtest) of paars/roze

verkleuringen (kopertest), maak eventueel gebruik van een binoculaire loep. Verkleuringen treden niet altijd direct op, wacht dan circa 3 à 5 minuten voordat de definitieve waarnemingen op het waarnemingsblad worden genoteerd;

• plak het testpapiertje op het waarnemingsblad. • wanneer geen verkleuring is opgetreden: noteer dan op het waarnemingsblad: "Pb of

Cu negatief"; • wanneer er wel een verkleuring is opgetreden (rood): noteer dan op het waarnemings-

blad: "Pb of Cu positief";

8.4.2 Schootsafstanden De afdrukken van kledingstukken die verkregen zijn na het persen en aankleuren hiervan volgens de “Natriumrhodizonaat kleurmethode” (behoort niet bij dit practicum), worden m.b.v. een lichtbak en een operatiemicroscoop onderzocht op de aanwezigheid van verkleuringen (rood/roze bij loodhoudende munitie). Om de schootsafstand te kunnen bepalen wordt het schotrestenbeeld op het kledingstuk en op de bijbehorende afdruk vergeleken met het schotrestenbeeld op een proefschotenserie en de bijbehorende afdrukken. Deze proefschotenserie is vervaardigd met het wapen en de munitie dat gebruikt is bij het betreffende schietincident. De schootsafstand kan, met uitzondering van een opgezet schot (afstand 0 cm), niet exact worden bepaald maar wordt in marges weergegeven. Bijvoorbeeld schootsafstand tussen circa 25 cm en 75 cm.

• Vraag om de afdrukken van het kledingstuk en de proefschotenserie met bijbehorende afdrukken.

• Vergelijk de afdrukken van de kleding met de proefschoten serie en bepaal de schootsafstand. Betrek hierbij ook de sporen aangetroffen bij schotbeschadigingen.

• Vul per beschadiging de schootsafstand in op het formulier schootsafstanden.

108

8.5 Opdrachten

8.5.1 Schotbeschadigingen Aan de hand van de aangetroffen sporen en de kenmerken van de beschadiging kan vastgesteld worden of de beschadigingen schotbeschadigingen zijn of andersoortige beschadigingen en of de schotbeschadigingen in- dan wel uitschotbeschadigingen betreffen.

8.5.2 Schootsafstanden Geef een duidelijke weergave van de vergelijking die jullie hebben gemaakt om tot de schootafstanden te komen.

8.5.3 Extra opgave Als er zich een schietincident voordoet in een boerderij waar meststoffen, pesticiden en herbiciden gebruikt worden kan dit dan een invloed hebben op de interpretatie van de verkleuringen bij de Nitratesmo, Plumbtesmo en Cuprotesmo testen. Motiveer jullie antwoord.

110

9. Glas Glasdeeltjes kunnen op verschillende manieren in kleding terecht komen, Eén van de manieren is het verbreken van een ruit om toegang te verschaffen tot een woning of een auto. Met dit practicum gaan we deze situatie simuleren (proef 1). De rest van dit vier uur durende practicum zal zich op veiligstellen van glasdeeltjes uit kleding richten (proef 2 en 3) en het herkennen van glas in een monster waarin ook zand verwerkt is.

9.1 Theorie – Algemeen Tijdens een delict kan overdracht van glas plaatsvinden. Bij een inbraak, aanrijding of vernieling blijven vaak “vreemde” glassporen achter, die afkomstig zijn van glazen voorwerpen zoals een ruit, een koplamp of een fles. Glas van een gebroken voorwerp kan terechtkomen op de kleding van de verdachte en achterblijven op het voorwerp waarmee een ruit gebroken is, zoals een hamer, moker of knuppel. De kans om bij een onderzoek glas te vinden is niet gering. Door de elasticiteit van een ruit gaan de zeer kleine glasdeeltjes niet alleen in de richting van de brekende kracht maar komen ook terug op de kleding van de verdacht.

9.1.1 Vergelijkend glasonderzoek Bij vergelijkend glasonderzoek worden de glasdeeltjes die zijn gevonden in de kleding van de verdachte vergeleken met referentiemonsters van het gebroken voorwerp. Er wordt ondermeer gekeken naar de kleur, de dikte, brekingsindex en elementsamenstelling van het glas. Voor het vergelijkend glasonderzoek verricht kan worden, dient het glas uit kleding van een verdachte veiliggesteld te worden. Tevens wordt, indien mogelijk, het glas veiliggesteld van het voorwerp waarmee de ruit gebroken is.

Via vergelijkend onderzoek is het lang niet altijd mogelijk tot een definitieve identificatie te komen. Glas is immers een massaproduct, met veelvuldige toepassingen. Wanneer tussen monster en opgenomen spoor verschillen kunnen aangetoond worden, kan dit het onderzoek evenzeer helpen. Glas wordt gevormd door samensmelting van siliciumdioxide (SiO2 = zand) en verschillende

metaalverbindingen (oxiden).

111

• In vensterglas zijn dit: calcium (kalk) en natrium (soda) en aluminium sodaglas. • Gloeilampenglas heeft ongeveer dezelfde samenstelling als sodaglas, doch met extra

toevoeging van magnesium oxide (MgO). • Kristalglas bevat een aanzienlijke hoeveelheid lood(oxide) en kalium (potas) vervangt

het natrium. • Warmtebestendig glas (type pyrex) bevat boor (borax). • Gekleurd glas bevat, naast voornoemde hoofdbestanddelen, nog kleine hoeveelheden

andere metaaloxiden.

9.1.2 Bepalen richting brekende kracht21 Soms is het belangrijk om te bepalen, vanuit welke richting de kracht kwam, die aanleiding gaf tot de breuk. Ook hier kunnen glasscherven het onderzoek vooruit helpen. Kenmerkend voor de "glazige " staat van glas, is de ongeordende groepering van de atomen, waarin een kristalstructuur ontbreekt. Dit in tegenstelling tot de kristalstructuur van vaste stoffen, waarvan de atomen streng geometrisch geordend zijn in een kristalrooster. Strikt genomen kan glas beschouwd worden een vloeistof, met een zeer hoge viscositeit. Hierdoor bezit glas een schelpvormige structuur, die zichtbaar wordt op de breukvlakken. Deze vertonen gebogen lijnen, die met één zijde van het paneel een nagenoeg rechte hoek vormen. Dit type van breuken noemt men conchoidale (schelpvormige) breuken. Deze breuklijnen kunnen helpen om te bepalen uit welke richting de destructieve kracht kwam. Wanneer een kracht op een klein oppervlak en op één zijde van een glaspaneel inslaat, bolt het paneel op. Als de elasticiteitsgrens overschreden wordt, ontstaat een breuk. Eerst ontstaan er radiale breuklijnen, die (spaakvormig) vertrekken vanuit het punt, waar de kracht insloeg.

21 Van Dijck B. Scenes of Crime. Laboratorium voor technische en wetenschappelijke politie. GDA, 26-08-2002.

1 – inwerken van de kracht 2 – radiaalbreuken A 3 – concentrische breuken B het glas buigt door

112

Bij de radiaalbreuken lopen de gebogen lijnen haaks (of nagenoeg haaks) op de andere zijde van de ruit, dus de zijde waar de brekende kracht niet op uitgeoefend was. De haakse lijnen worden gevonden langs die zijde waar aan "getrokken " werd. Trekkracht aan de ene zijde, veronderstelt druk aan de andere zijde. Aan de drukzijde springen, onder invloed van de drukkrachten, kleine glasschilfertjes van de breukranden. Na de radiaalbreuken ontstaan de concentrische breuken; bij de concentrische breuken zie je de haakse lijnen op die zijde, waarop de brekende kracht uitgeoefend werd, dit is net het omgekeerde van de radiaalbreuken.

RADIALE BREUK CONCENTRISCHE BREUK

Figuur 15: Voorbeeld van een radiale en concentrische breuk

9.2 Doel van het practicum De practicumproef heeft tot doel elementaire vaardigheden te verwerven in het veiligstellen en beschrijven van glasdeeltjes. Een belangrijk onderdeel van dit practicum is ook het voorkómen van contaminatie en een juiste documentatie van de gevonden sporen.

9.3 Definities

• Origineel glas: Glas van het voorwerp dat gebroken is, bijvoorbeeld ruit, koplamp of fles.

• Vreemd glas: Glas dat gevonden is in de kleding van een verdachte of op het voorwerp waarmee de ruit gebroken is.

• Stofmonster: Monster stof verkregen bij het uitkloppen van de kleding.

113

9.4 Materialen

• Petrischalen • Pincet • Naalden • Hamer • Gelaatsmasker • Wollen trui • Rubberen laarzen • Beschermende overall

9.5 Chain of custody De chain of custody begint al met het veiligstellen van de sporen. Waar lagen ze, hoe zien ze eruit, onder welke condities werden de sporen aangetroffen enzovoort. Een typisch voorbeeld is ook de vindplaats van glasdeeltjes; een toevallige passant van een misdrijf kan ook glas onder zijn schoenen hebben. Voor glasdeeltjes op een hoofddeksel of glas in jaszakken wordt dit al minder makkelijk te verklaren.

9.6 Werkwijze

9.6.1 Inslaan van de ruit

• Een persoon van de groep trek over zijn kleding een beschermende overall aan, ook over de schoenen. Over de overall komt de inbrekerskleding (wollen trui).

• Let op de persoonlijke veiligheid, de “inbreker” draagt een gelaatsscherm en handschoenen.

• De omstanders nemen voldoende afstand . • De “inbreker” gaat op de aangegeven plaats van de opstelling staan en slaat met een

ferme klap de ruit in. • De “inbreker” wordt van de inbrekerskleding ontdaan en de kleding wordt

overgebracht naar de ruimte waar deze wordt onderzocht.

114

9.6.2 Het onderzoek van de kleding

• Reinig het benodigde aantal petrischalen (één voor elk kledingstuk) met een tissue • Reinig de laboratoriumtafel voor aanvang met een papieren doekje met alcohol en

plaats het raamwerk erop. • controleer of het raamwerk en de tafel schoon zijn door het maken een “blanco

kloptafel” o klop met behulp van de kunststof staaf een aantal malen op het raamwerk o verwijder het raamwerk en veeg met de rechte rand van een schoon stuk

(foto)papier het uitgeklopte stof zorgvuldig bij elkaar en breng dit over in een schone onbeschadigde petrischaal

o controleer de inhoud van de petrischaal onder de binoculair loupe op de aanwezigheid van glasdeeltjes en noteer je waarnemingen.

Als er in de “blanco kloptafel” geen glasdeeltjes voorkomen kan er doorgegaan worden met het veiligstellen van glas uit de kledingstukken. Voor het bemonsteren van de kledingstukken geldt, nadat de blanco van de kloptafel negatief is bevonden, de volgende procedure.

• Plaats het (schoongemaakte) raamwerk op de (schoongemaakte) tafel. • Haal het kledingstuk, zo nodig, boven het raamwerk uit de verpakking, leg het

voorzichtig neer en vouw het open. Let hierbij op dat er geen delen van de kleding over de rand van het raamwerk vallen.

• Noteer om wat voor type kledingstuk het gaat en wat voor een materiaal, bijvoorbeeld een spijkerbroek of een wollen trui.

• Bekijk het kledingstuk eerst met het blote oog en vervolgens met behulp van de operatiemicroscoop systematisch op de aanwezigheid van glasdeeltjes, noteer alle opvallende dingen. Is er bijvoorbeeld een duidelijke glinstering te zien die veroorzaakt zou kunnen worden door glasdeeltjes?

• Maak een foto van het kledingstuk en voeg deze later bij de verslaglegging. • Klop vervolgens met de kunststof staaf op het kledingstuk en werk op deze wijze

systematisch het hele kledingstuk (voor- en achterkant, binnen- en buitenkant), ervoor zorgend dat het gehele oppervlak van het kledingstuk direct op het gaas heeft gelegen.

• Haal het kledingstuk van het raamwerk en klop, zonodig, de verpakking uit door bijvoorbeeld omkeren.

• Verwijder het raamwerk en veeg met een rechte rand van een schoon stuk (foto)papier het stof zorgvuldig bij elkaar en breng dit over in een schone petrischaal.

• sluit de petrischaal en noteer hierop de relevante gegevens zoals bijvoorbeeld, naam “inbreker”, datum en type kledingstuk.

115

9.6.3 Onderzoek stofmonsters “inbrekers-kleding”

• Bekijk de stofmonsters van de inbrekerskleding en tel zo nauwkeurig mogelijk de aanwezige glasdeeltjes.

9.6.4 Onderzoek stofmonsters

• Bekijk de aangeleverde proef-stofmonsters onder de operatiemicroscoop, vergelijk de bakjes gemerkt met “zand”, “glas” en “zand + glas”.

o glasdeeltjes zijn scherp randig en helder tov de ronde, matte zandkorrels • Bekijk nu het bakje gemerkt met “telling” onder de operatiemicroscoop, hoeveel

glasdeeltjes kan je hierin vinden? • Teken in je labjournaal het bakje ‘telling’ na. Teken hierin waar je glasdeeltjes en

waar je zand hebt gevonden. Neem dit ook over in je verslag en geef hierbij aan hoeveel glasdeeltjes je in het bakje “telling” hebt gevonden.

9.6.5 Onderzoek stofmonsters

• Bekijk de zijden van een paar grote stukken van het ingeslagen glaspaneel. Kan je aan de hand van de radiaalbreuken en de concentrische breuken bepalen van welke kant het glas is ingeslagen?

9.7 Opdrachten 1. Wat wordt er verstaan onder ‘vreemd’ glas? 2. Door welke eigenschap van glas komt het dat brekend glas van bijvoorbeeld een ruit

niet alleen achter de ruit terecht komen, maar ook op de kleding van de persoon die de ruit inslaat?

3. Welke elementen bevat ‘gloeilampglas’ 4. Wat is ‘viscositeit’? 5. Op welke eigenschappen van glas let je bij het uitvoeren van vergelijkingsonderzoek? 6. Stel dat je een ruit inslaat: welke breuken ontstaan eerst radiaalbreuken of

concentrische breuken?

116


FT-norm 225.01

Verzamelen sporen t.b.v. het glasonderzoek

Collecting glass samples, juli 1996

Categorie: C 1 Onderwerp

Deze norm geeft aanwijzingen voor het veiligstellen van glassporen. Daarnaast wordt in deze norm de wijze van administreren beschreven.

2 Toepassingsgebied

De norm is bedoeld als leidraad voor met name technische rechercheurs die betrokken zijn bij het verzamelen van glassporen afkomstig van verkeersongevallen, inbraken, geweldsmisdrijven, branden of explosies.

3 Hulpmiddelen

• Dactyloscopisch folie, met een zwarte of witte drager voorzien van een gelatine-lijmlaag. • Enveloppen of plastic gripzakjes. • Papieren- en plastic zakken. • Watervaste viltstift.

4 Veiligheid

• Vermijd verwondingen door scherpe glasdelen. • Adem geen stof in afkomstig van TL-buizen of spaarlampen.

5 Aanwijzingen voor het verzamelen

Vermijd dat glassporen van het vergelijkingsmonster terecht komen in het verdachte materiaal door bijvoorbeeld:

• Het verdachte materiaal niet aan te raken met de handen of handschoenen waarmee ook het vergelijkingsglas werd veiliggesteld;

• Het materiaal streng gescheiden neer te leggen zolang het nog niet is verpakt; • Het materiaal zo snel mogelijk te verpakken.

22 http://192.87.209.81/Intranet/Pagina.asp?WCI=PaginaOphalen&WCE=19282 (10-07-2007)

117

6 Werkwijze

6.1 Algemeen Het is raadzaam om niet zelf naar glassporen in sporendragers te gaan zoeken, maar de gehele sporendrager op het Nederlands Forensisch Instituut te laten onderzoeken. Verzamel van het vergelijkingsglas met plaatselijk bijzondere kenmerken zo veel mogelijk ook een glasmonster met deze kenmerken. Voorbeelden hiervan zijn:

• glas met verwarmingsdraden; • draadglas; • glas waarop (stop)verf aanwezig is (bijvoorbeeld bij sponningen of na verf(spuit)-handelingen); • glas waarop een bepaalde aanslag of vervuiling aanwezig is; • gedeeltelijk getint of gecoat glas (autoruiten, beeldbuizen, gloeilampen, TL-buizen, brilleglazen) • gedecoreerd of anderszins versierd glas; • geëtste of geslepen glazen voorwerpen; • optisch glas, zoals brilleglazen en lenzen; • glas in lood.

Zend voor een souche-onderzoek zoveel mogelijk alle glasdelen op.

6.2 Aanrijdingen

• Stel het glas op de plaats delict zo volledig mogelijk veilig. • Gebruik dactyloscopisch folie voor het veiligstellen van glassporen op bekleding van stoelen e.d.

Het gebruik van plakband of plakfolie bemoeilijkt het verdere onderzoek zeer. • Verpak de relevante kledingstukken van slachtoffers afzonderlijk. Meestal betreft het de

buitenste kleding, zoals jas, broek, trui, schoenen. Zie ook FT-normen 212.01 , 212.03 , 250.03 , 250.05 , 250.06 en 500.03 .

• Neem van alle gebroken ruiten, ook van deze die niet relevant voor de aanrijding lijken te zijn, een glasmonster, dat representatief is voor de gebroken ruit. Gebruik hiervoor zoveel mogelijk het glas dat zich nog in de sponning bevindt.

• Van een gelaagde ruit moet zowel de buiten- als binnenzijde van de ruit worden bemonsterd. Geef met een viltstift aan welke zijde van het monster de buitenzijde is.

• Verpak de monsters in gripzakjes of enveloppen, waarop vermeld wordt: o soort ruit (voor-, achter- of zijruit); o merk, type en bouwjaar (of kenteken) van de auto; o andere kenmerken zoals aangebrachte codes.

• Verzamel de scherven van koplampen, achterlichten en richtingaanwijzers zo volledig mogelijk. • Verpak de scherven per lamp zo veel mogelijk afzonderlijk. Vermeld op de verpakking de

herkomst van de lamp: o voor koplampen en achterlichten: linker- of rechter lamp; o voor richtingaanwijzers: zowel vermelden voor- of achterlicht als links of rechts.

6.3 Vernielingen en inbraken

• Leg snij-sporen van een glassnijder fotografisch vast. Stel vervolgens dit glasdeel volledig veilig. • Neem van alle gebroken ruiten een glasmonster, dat representatief is voor de gebroken ruit.

Gebruik hiervoor zoveel mogelijk het glas dat zich nog in de sponning bevindt. • Van een gelaagde ruit moet zowel de buiten- als binnenzijde van de ruit worden bemonsterd.

Geef met een viltstift aan welke zijde van het monster de buitenzijde is. • De relevante kledingstukken van personen afzonderlijk verpakken. Meestal betreft het de

buitenste kleding, zoals jas, broek, trui, schoenen, muts en handschoenen. Zie ook FT-normen 212.01 , 212.03 , 250.03 , 250.05 , 250.06 en 500.03.

• Bied glassnijders, slag- en gooivoorwerpen afzonderlijk verpakt in plastic zakken ter onderzoek aan.

6.4 Brand, explosies en breukpatronen

• Verzamel zo veel mogelijk van de betreffende glasscherven. • Fotografeer ramen met het nog aanwezige glas en demonteer de ramen in zijn geheel.

118

• Indien dit niet mogelijk is, kunnen de scherven uitgenomen worden, waarbij er op gelet moet worden dat er zo weinig mogelijk nieuwe breuken ontstaan. Markeer de eventueel ontstane nieuwe breuken met bijvoorbeeld watervaste viltstift.

• Fixeer of ondersteun het raam of de glasscherven op stevig plaatmateriaal. Gebruik hiervoor geen sterk kleefmateriaal zoals siliconenkit, daar op het Nederlands Forensisch Instituut de scherven weer moeten worden verwijderd.

• Geef van de los aangetroffen scherven aan of zij na het vallen secundair zijn gebroken door de betreffende breukranden te markeren.

• Vaak betreft het hier onderling aansluitende scherven die bijvoorbeeld vlak naast elkaar op de grond worden aangetroffen.

• Geef op een situatieschets aan op welke afstand (in horizontale en vertikale coÜrdinaten ten opzichte van het gat in de gebroken ruit) de glasscherven zijn aangetroffen.

• Geef de zijde ten opzichte van de gebroken ruit aan waar de glasscherven zijn gevonden (binnen of buiten) en op welke ondergrond de scherven zijn aangetroffen.

• Verpak de los aangetroffen scherven zodanig dat zij niet verder breken. • Laat de zwarte laag van beroet glas zoveel mogelijk intact en voorkom dat het roet naar de

breukranden wordt verplaatst. • Stel losse beroete scherven zodanig veilig in een platte doos dat zij niet over elkaar kunnen

schuiven. De scherven mogen evenwel niet worden vastgeplakt.

7 Identificatie van het materiaal

Vermeld op de achterzijde van het dactyloscopisch folie altijd het spoornummer en de plaats van herkomst en datum van monstername van het glasspoor. De genomen glasmonsters dienen vergezeld te gaan van een overzicht (bij voorkeur op de ‘Aanvrage onderzoek Gerechtelijk Laboratoratorium’) met dezelfde codering van de sporen en zo veel mogelijk de volgende gegevens:

• soort glazen voorwerp (etalageruit, asbak, enz.); • andere kenmerken van het glazen voorwerp, zoals etiketinformatie op flessen, ingeperste codes

of merken op flessenbodems, siervoorwerpen en autoruiten. • alle overige bijzonderheden voor zover deze tot een scherpere vergelijkingsmogelijkheid kunnen

bijdragen.

8 Bewaring en transport Bewaar de monsters die op dactyloscopisch folie zijn verzameld bij voorkeur koel en vochtvrij.

Indien ook ander sporenmateriaal bijvoorbeeld bloed aanwezig is, moet worden voldaan aan de

desbetreffende FT-normen.

Vervoer of verstuur de monsters zo spoedig mogelijk naar het Nederlands Forensisch Instituut.

120

10. Bloedonderzoek op stukken van overtuiging Het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) zoekt en onderzoekt jaarlijks biologische sporen van duizenden ernstige misdrijven, zoals geweld- en zedendelicten, en van nog veel groter aantal inbraakzaken. In verruit de meeste gevallen betreft dit ook DNA-onderzoek. Dit geeft aan dat DNA-onderzoek een zeer belangrijke plaats inneemt bij de opsporing en bewijsvoering in strafzaken. Hierdoor en door de enorme hoeveelheid publiciteit zien velen forensisch DNA-onderzoek als een wondermiddel. Toch mag men dit niet zo stellen. Wel is het onmiskenbaar dat de opkomst van het DNA onderzoek een omwenteling teweeg heeft gebracht in het forensisch onderzoek en de opsporing en zijn mogelijkheden voor het individualiseren van biologische sporen groot. Niet voor niets trekt men de vergelijking met de revolutionaire opkomst van het vingersporenonderzoek aan het eind van de 19e eeuw.

10.1 Theorie – Algemeen

10.1.1 Bloed Een volwassen mens heeft tussen de 5 en 6 liter bloed in het lichaam. Hoe zwaarder je bent, hoe meer bloed het lichaam bevat en hoe harder het hart moet werken. Bloed heeft verschillende functies in het lichaam:

1. Vervoer van stoffen zoals zuurstof en koolstofdioxide, voedingstoffen en hormonen 2. Afweer tegen ziekteverwekkers 3. Constant houden van het inwendig milieu 4. Herstel van beschadigingen door stolling.

Bloed is samengesteld uit verschillende stoffen. Het bestaat voor 55% uit bloedplasma en voor 45% uit bloedcellen. Het bloedplasma bestaat voor 91% uit water en voor 9% uit opgeloste stoffen zoals zouten, glucose, aminozuren, eiwitten en antistoffen. In het plasma bevinden zich ook de bloedcellen. Hieronder zie je de meest voorkomende cellen. Per celsoort is de functie omschreven.

121

Figuur 16: de belangrijkste bloedcellen

1. Rode bloedcellen (erythrocyten):

afmeting: 7,5µm hoeveelheid per mm3: 5.000.000 functie: Transport van zuurstof van de longen naar de cellen. Ze spelen ook

een rol bij het transport van koolstofdioxide van de cellen naar de longen.

De rode bloedcellen geven het bloed de kenmerkende rode kleur. Zonder deze cellen zou het bloed gelig van kleur zijn. Rode bloedcellen hebben geen celkern meer en bevatten de rode kleurstof hemoglobine, deze stof vervoert de zuurstof. Een hemoglobinemolecuul bevat een ijzeratoom, aan dit ijzeratoom kan de zuurstof zich binden. Hemoglobine waaraan zuurstof gebonden is (=oxyhemoglobine) is lichtrood van kleur. Hemoglobine zonder zuurstof is donkerrood. In elke rode bloedcel bevinden zich circa 640 miljoen hemoglobine moleculen. Dit is ongeveer 34% van de inhoud van een normale rode bloedcel. Elke dag wordt 1% van het hemoglobine vernieuwd. Een volwassene heeft 600 - 800 gram hemoglobine, dat ongeveer 2.5 gram ijzer bevat (ca.0.3%)

1

3

3 3

2

122

Het normale hemoglobine molecuul (HBA) bestaat uit twee alfa globine-ketens en twee beta globine-ketens. Aan iedere keten is een heamgroep gebonden. Een hemoglobine molecuul bestaat uit globine (=een eiwitstructuur) gebonden aan een heemgroep (=een groep die ijzer bevat). De verhouding globine tot heem is: 96% : 4% Hemoglobine is een tetrameer bestaand uit 2 identieke paren van polypeptideketens met elk een heemgroep.

Figuur 17: hemoglobine schematisch weergegeven

De heemgroep bevat in het midden een ijzeratoom (Fe2+), omringd door 4 stikstofatomen. Het ijzeratoom kan binden met zuurstof en koolstofdioxide en zorgt zo voor het zuurstoftransport en koolstofdioxidetransport.

Globine bestaat zoals gezegd uit polypeptideketens. Dit zijn eiwitketens met 18 soorten aminozuren. De informatie met betrekking tot de volgorde van de aminozuren ligt op de chromosomen 11 en 16.

Figuur 18: Structuurformule van hemoglobine

123

2. bloedplaatjes (trombocyten) Bloedplaatjes zijn zeer kleine celfragmenten. Het zijn eigenlijk geen cellen, maar afsplitsingen van megakaryocyten (=hele grote cellen)

afmeting: 2-3µm hoeveelheid per mm3: 250.000 functie: de bloedplaatjes spelen een belangrijke rol bij de bloedstolling

3. Witte bloedcellen (leucocyten) Het bloed bevat verschillende soorten witte

bloedcellen, deze verschillende soorten hebben allemaal een andere functie in het afweersysteem.

afmeting: 10-13µm, verschillend in grootte, gemiddeld iets groter dan de rode bloedcel

hoeveelheid per mm3: afhankelijk van de soort bloedcel functie: Witte bloedcellen zijn kleurloze cellen met kern.De witte bloedcellen

spelen een belangrijke rol bij de afweer tegen lichaamsvreemde stoffen. Dit kunnen antigenen, antistoffen, virussen, bacteriën etc. zijn. Wanneer lichaamsvreemde stoffen het lichaam binnen dringen, vallen ze die aan en proberen ze die te vernietigen. Bij een infectie of allergische reacties zal dan ook het aantal witte bloedcellen stijgen.

10.1.2 Bloedspoorpatroon analyse Naast de rol bij het identificeren (via DNA-onderzoek) van betrokkenen bij het delict kan bloed ook waardevolle informatie verschaffen voor de reconstructie van wat zich op de plaats delict heeft afgespeeld. Zo kan onderzoek naar de patronen van de bloedsporen op de plaats delict of op een stuk van overtuiging (zoals een kledingsstuk) inzicht geven op welke manier, met welke kracht, van welke richting en hoogte het letsel is toegebracht. Ook kan analyse van bloedspoorpatronen op het laboratorium helpen met het veiligstellen van de juiste bloedsporen van svo’s. De combinatie van de conclusie van de deskundigen op het gebied van bloedspoorpatronen en de conclusie van DNA-onderzoek aan de bloedsporen kan van groot belang zijn voor de reconstructie van een misdrijf. Het bloedspoorpatroon onderzoek is onderhevig aan een aantal basisprincipes; nml. bloed gedraagt zich altijd volgens de wetten van de natuurkunde, de grootte van een bloedspoor is afhankelijk van de snelheid waarmee een bloeddruppel op een oppervlak terecht komt en van geprojecteerde bloedsporen kan je altijd de richting bepalen. Op basis van deze principes kan je stellen dat bloedspoorpatronen altijd voorspelbaar en reproduceerbaar zijn. In het bloedspoorpatroon kunnen bestaan uit vlekken, spatten, vegen of afdrukken. In het onderzoek worden verschillende soorten bloedsporen onderscheidden:

124

• Passief spoor, druppels vallen passief onder invloed van de zwaartekracht recht naar beneden.

• Geprojecteerd spoor: druppels worden met kracht tegen een oppervlak aangeslingerd, aan de hand van deze druppels is te bepalen onder welke hoek de druppel op het oppervlak terecht gekomen is

• Overdracht/contact spoor: het bloed wordt dmv. van een voorwerp of een lichaamsdeel op een oppervlak aangebracht. Ook kan een voorwerp of een lichaamsdeel door een bloedplas heen worden gesleept, ook aan de zo ontstane patronen kan onderzoek worden verricht.

Passief spoor

Geprojecteerd spoor

Overdracht/contactspoor

Tabel 4: Voorbeeld van verschillende soorten bloedspatpatronen

10.1.3 Onderzoek op het plaats delict Bij misdrijven kan de aanwezigheid van bloed in veel gevallen een belangrijke bijdrage leveren aan de bewijsvoering. Bijvoorbeeld bij het leggen van een verband tussen het slachtoffer en de verdachte en / of met de plaats delict. Bij het onderzoek naar bloed worden de stukken van overtuiging visueel en zonodig met behulp van een scheerlicht of binoculair onderzocht op de aanwezigheid op bloed gelijkende vlekken. Om zeker te zijn dat dergelijke vlekken

125

daadwerkelijk bloedvlekken zijn, test de onderzoeker de vlek met de zogenoemde tetrabasetest. Met behulp van deze test kan bloed worden onderscheiden van andere op bloed gelijkende substanties, zoals verf. Geeft de tetrabasetest een positieve reactie, dan stelt de onderzoeker het bloedspoor veilig. Zonodig wordt een selectie gemaakt uit de aangetroffen bloedsporen. Of het hier humaan bloed of dierlijk bloed betreft wordt pas later duidelijk tijdens de amplificatie van het DNA. Voor de amplificatie wordt humaan specifieke reagentia gebruikt. In situaties waarbij geen bloedsporen op de plaats delict zijn waar te nemen, en men vermoedt dat deze zijn weggepoetst of op een andere manier zijn weggewerkt, dan is de luminoltest een optie. Met luminol is het mogelijk ‘verborgen’ bloedsporen zichtbaar te maken. Onderzoekers van het NFI kunnen ook worden ingezet bij onderzoek op de plaats delict. Zij kunnen adviseren bij het veiligstellen van biologische sporen. Door deze samenwerking tussen het NFI en de technische recherche maakt men gebruik van elkaars inzichten en expertises. Dit moet leiden tot een maximaal resultaat. Het NFI geeft advies voor het maken van een selectie van de stukken van overtuiging voor onderzoek naar en van biologische sporen en DNA-onderzoek. Hierdoor krijgen de meest kansrijke stukken van overtuiging de hoogste prioriteit. Dit verhoogt de effectiviteit en efficiëntie van het onderzoek.

10.1.4 Doel van biologisch onderzoek Het doel van het biologisch onderzoek op het NFI is de vraag te beantwoorden van welke persoon biologisch sporenmateriaal afkomstig kan zijn. Dit ten behoeve van het voorkomen van misdaden en het opsporen en het vervolgen in strafzaken. Om de aard van het biologische sporenmateriaal te bepalen zijn diverse biochemische en immunologische methoden beschikbaar. Voor het vaststellen van de herkomst van het biologische spoor maakt men gebruik van de DNA-technologie, dat er op is gericht DNA-profielen te verkrijgen van celmateriaal. DNA-profielen kunnen een zeer sterke aanwijzing geven over de herkomst van het biologische spoor.

10.1.5 Vier centrale vragen Bij het zoeken naar en onderzoeken van biologische sporen en het hierop volgende DNA-onderzoek staan vier vragen centraal. De eerste vraag is ‘zijn er biologische sporen aanwezig op het stuk van overtuiging?’ Is dit het geval, dan is de tweede vraag: ‘Wat is de aard van het celmateriaal van het biologische spoor?’Met andere woorden, betreft het een klassiek biologisch spoor, zoals bloed, sperma, speeksel of haar, of is de aard van het celmateriaal op dit moment nog niet vast te stellen,

126

zoals van biologische contactsporen (huidcellen). De derde vraag is de herkomstvraag ‘Van wie is het biologische spoor?’of wel ‘Wiens DNA is het?’ Tot slot de vierde vraag: ‘Wat is de relatie van het biologische celmateriaal met het strafbare feit?’Is of zijn er mogelijke (alternatieve) verklaringen waarom het spoor op die plaats is terechtgekomen.

10.1.6 Zoeken naar en onderzoeken van biologische sporen Elk biologisch onderzoek begint met de criminalistische analyse van de stukken van overtuiging. Deze analyse is gebaseerd op de vraagstelling van de aanvrager van het onderzoek. Over het algemeen is dit de technische recherche en het openbaar ministerie, soms de verdediging van een verdachte. Gespecialiseerde sporen(onder)zoekers onderwerpen de aangeleverde stukken van overtuiging aan een minutieus onderzoek naar de aanwezigheid van biologische sporen, zoals bloed, sperma, speeksel en haren. Dit onderzoek, ook wel ‘vooronderzoek’ genoemd, vindt plaats in speciaal hiervoor ingerichte laboratoria, de zogenoemde vooronderzoekruimten. Met speciale tests proberen de sporen(onder)zoekers de aard van het biologische vast te stellen. Stukken van overtuiging gerelateerd aan het slachtoffer en stukken van overtuiging gerelateerd aan de verdachte worden altijd in van elkaar afgescheiden ruimten onderzocht. Dit om mogelijke contaminatie –ongewenste overdracht van celmateriaal (DNA)- te voorkomen.

10.1.7 Forensisch DNA-onderzoek De veiliggestelde biologische sporen gaan vervolgens naar het DNA-laboratorium. DNA-onderzoekers isoleren het DNA uit de cellen. Dit geldt ook voor de referentiemonsters –meestal wangslijmvlies- van verdachten, slachtoffers en overige betrokkenen. Het NFI gebruikt internationaal gehanteerde en gestandaardiseerde technieken om uit het geïsoleerde DNA het DNA-profiel te verkrijgen. De steeds betere DNA-technieken maken het mogelijk dat een zeer geringe hoeveelheid sporenmateriaal al een bruikbaar DNA-profiel kan opleveren. Echter, of het DNA-onderzoek een bruikbaar DNA-profiel oplevert hangt af van verschillende factoren, zoals de kwaliteit van het DNA van het spoor en onder welke condities het spoor is veiliggesteld en bewaard. Het DNA-laboratorium bestaat uit verschillende van elkaar gescheiden ruimten. Het isoleren van DNA uit biologische sporen gebeurt in andere laboratoriumruimten dan waar isolatie van DNA uit de referentiemonsters plaatsvindt. Forensisch DNA-onderzoek is strikt geregeld door de wetgeving en mag alleen worden verricht als daartoe een opdracht is verstrekt door een officier van justitie of een rechter-commissaris.

127

10.1.8 Vergelijken DNA-profielen en rapportage Een gerechtelijke deskundige vergelijkt de binnen de zaak verkregen DNA-profielen van sporen en personen (verdachten, slachtoffers en andere betrokkenen) met elkaar. DNA-profielen van sporen en verdachten en van overleden slachtoffers van onopgeloste zaken kunnen ook worden opgenomen in de Nederlandse DNA-databank en vergeleken met alle hierin reeds aanwezige DNA-profielen. De gerechtelijk deskundigen rapporteren de resultaten van het onderzoek en formuleren de conclusie, op basis van de vraagstelling van de aanvrager van het onderzoek. De rapportage bevat de volgende informatie: een uitspraak over de aanwezigheid van biologische sporen, over de aard van het gevonden biologische spoor, over de overeenkomst van DNA-profielen en over de bewijswaarde van de verkregen DNA-profielen.

10.2 De tetrabase test

10.2.1 Doel De tetrabasetest is een kwalitatieve test en dient om de aanwezigheid van bloed op stukken van overtuiging (svo’s) vast te stellen.

10.2.2 Principe Het principe van de reactie berust op de “peroxidase-achtige”activiteit van de hemoglobine in de rode bloedcellen. De verbinding tetrabase staat voor tetra-methyl-diaminodiphenylmethane en dient als substraat. Na toevoeging van het tetrabase-substraat en peroxide (in de vorm van bariumperoxide-oplossing) aan het vermoedelijke bloedspoor vindt, indien er peroxidase aanwezig is, een reactie plaats, er ontstaat een blauwgekleurd product. Deze reactievergelijking geeft in het algemeen weer wat er gebeurd tijdens de peroxidase reactie.

AH2 + RO2 A + ROH + H2O

• In deze vergelijking is AH2 het donormolecule, • RO2 is het peroxide vaak, H2O2 • Samen vormt dit een oxideerbaar mengsel (kleurloos) dat gekleurd product A kan

veroorzaken.

128

In het geval van de tetrabasetest fungeert de hemoglobine als katalysator voor de reactie, dit is te zien in de hieronder weergegeven reactievergelijking.

Substraat + H2O2 H2O + gekleurd product

De tetrabase test werkt in op het peroxidase-achtige karakter van hemoglobine. Hemoglobine is een eiwit en geen enzym, maar het is toch in staat om een aantal organische componenten met behulp van peroxiden te katalyseren.

10.2.3 Toepassingsgebied De test is bruikbaar voor alle stukken van overtuiging met op bloed gelijkende sporen.

10.2.4 Beoordeling en interpretatie De test wordt visueel beoordeeld.

Een positieve test is herkenbaar aan het optreden van een blauwe kleurreactie. Bij een negatieve test treedt geen blauwkleuring op.

Het is belangrijk om positieve resultaten kritisch te bekijken, dit omdat vals positieve reacties kunnen optreden. Het enzym peroxidase komt namelijk voor in fruit en groentesappen, en onverdunde schoonmaakmiddelen. Ook ijzerzouten die bijvoorbeeld vrijkomen bij roest kunnen storend optreden tijdens de tetrabase test. Ondanks het kunnen voorkomen van vals positieve reacties is de tetrabase test een handig indicatief middel om bloed op te sporen. De test is namelijk zeer gevoelig, bij een negatief resultaat is het praktisch zeker dat de onderzochte vlek geen bloed bevat. Echter vals negatieve reacties kunnen ook voorkomen. Dit gebeurd meestal als de tetrabase oplossing oud is, de bestanddelen hebben hun reactievermogen verloren. Het is daarom noodzakelijk vóór het testen van gevonden vermoedelijke bloedsporen de tetrasbase oplossing zelf te testen op een geprepareerde gedroogde bloedvlek. Een positieve tetrabase test geeft aan dat er, vals-positieve uitzonderingen daargelaten, menselijk dan wel dierlijk bloed aanwezig kan zijn. De menselijke herkomst van dit bloedspoor wordt op een later tijdstip indirect aangetoond via humaan specifieke reagentia tijdens de amplificatie van het DNA-isolaat van dit bloedspoor. Indien noodzakelijk kan van een bloedmonster de species worden vastgesteld m.b.v. aanvullend onderzoek.

HB

129

10.2.5 Kwaliteitskarakteristieken Schimmels, bacteriën, oxiderend metaal, wasmiddel, joodionen, chloorionen, formaline, peroxidasen, en groenten kunnen een vals-positieve reactie geven. Met een tetra-base test toon je dus niet onomstotelijk bloed aan.


• Het leren uitvoeren en interpreteren van een tetrabase test. • Volgordes leren bepalen m.b.t. de analyse van stukken van overtuiging

10.4 Materialen

• Scheerlicht • Operatiemicroscoop • Digitale fotocamera

• Tetrabase-oplossing • Bariumperoxide-oplossing • Microzid liquid/alcohol • Waterflesje • Flesjes met verschillende oplossingen voor de vals positieve reacties • Inpakpapier • Latex onderzoekshandschoenen • Labjas • Haarkapje • Mondkapje • Filtreerpapier (diameter 90 mm) • Tissues • Sanaswabdoekjes • Schaartje • Pincet • Waarnemingsblad • Schrijfgerei • Liniaal

130

10.5 Werkwijze

10.5.1 Voorbereiding

• Lees voordat begonnen wordt met het onderzoek nauwkeurig de casus + aanvraag onderzoek.

• Lees de opdrachten behorend bij de casus door en breng ze tot uitvoering. • Maak de tafel schoon met microzid liquid/alcohol. • Spreid het te onderzoeken svo uit op een stuk inpakpapier of filtreerpapier op de

onderzoekstafel. • Gebruik het waarnemingsblad om het svo te beschrijven. • Documenteer en fotografeer alles wat je waarneemt (type kledingstuk, kleur, maat,

stof, scheuren, geur etc.).

10.5.2 Onderzoek

• Onderzoek het svo visueel al dan niet m.b.v. het scheerlicht of de operatie microscoop op de aanwezigheid van op bloed gelijkende sporen.

• Test materiaal van deze vlekken op de aanwezigheid van bloed m.b.v. de tetrabasetest, doe dit aan de hand van FT-norm 251.01

• Veeg met een (in een puntje gevouwen) filtreerpapiertje een geringe hoeveelheid materiaal van het te onderzoeken vermoedelijke bloedspoor of leg een afgeknipt stukje van het te onderzoeken materiaal rechtstreeks op het filtreerpapier.

• Doe eerst één druppel tetrabase-oplossing op het te testen materiaal; voeg daarna één druppel bariumperoxide-oplossing toe. De reactie treedt enkele seconden na de toevoeging van de bariumperoxide-oplossing op.

• Leg het resultaat van de tetrabasetest vast op het waarnemingsblad. • Documenteer en fotografeer alles wat je uitvoert en waarneemt. • Maak overzichtsfoto’s en close-up foto’s van de gevonden bloedsporen.

10.5.3 Opruimen van het svo

• Verpak het svo na het onderzoek in het papier waarop het svo onderzocht is en doe het terug in de zak ( let hierbij goed op dat losliggende sporen bij het inpakken niet verloren gaan).

• Maak de tafel schoon met microzid liquid/alcohol.

131

10.5.4 Onderzoek van vals positieve reacties

• Doop steeds een schoon wattenstaafje in een van de oplossingen voor het testen van de vals positieve reacties.

• Laat het wattenstaafje even drogen aan de lucht • Noteer ondertussen om welke oplossing het gaat, en welke kleur de oplossing heeft. • Voer de tetrabase test uit • Noteer precies wat je waarneemt • Herhaal voorgaande stappen voor alle oplossingen • Maak een overzichtstabel met daarin alle resultaten. Geef een (vals)positieve reactie

aan met een + en een negatieve reactie met een -.

10.6 Casussen + bijhorende SVO´s

10.6.1 Casus 1 Slachtoffer is medewerkster van een avondwinkel in het centrum van Rotterdam. Rond de klok van 03.00 wordt zij lastig gevallen door een man. Deze man is dronken en probeert het slachtoffer onzedelijk te betasten. Het slachtoffer krabt de man in zijn gezicht en geeft hem vervolgens een klap in zijn gezicht. Door deze klap loopt de man een bloedneus op en reageert hierop door het slachtoffer meerdere malen in haar buik te steken. Een verdachte wordt later in de nacht aangehouden. Door de technische recherche worden enkele kledingstukken van deze verdachte veiliggesteld en naar het NFI verzonden. De technische recherche doet sporenonderzoek in de avondwinkel en stuurt enkele veiliggestelde stukken van overtuiging naar het NFI. Stukken van overtuiging mbt casus 1

a. Trui (slachtoffer) b. Nagelvuil (slachtoffer) c. Wattenstaafje met bloed vanaf vloer avondwinkel (PD) d. Mes buiten in de bosjes nabij avondwinkel (PD) e. Baseball petje op vloer avondwinkel (PD) (niet van slachtoffer) f. Wattenstaafje met bloed vanaf straat voor de avondwinkel (PD) g. Trui (Verdachte) h. Broek (verdachte)

132

10.6.2 Casus 2 Slachtoffer wonende op de Putterskade 3 in Leliestad werd ‘s nachts wakker van een geluid in de woonkamer. Na zich rustig aangekleed te hebben is het slachtoffer naar beneden gegaan om polshoogte te nemen, In de keuken trof het slachtoffer een ingebroken ruit aan met daarom heen enkele bloedsporen. Op het moment dat het slachtoffer de politie aan het bellen is loopt hij tegen de dader aan die nog in het huis aanwezig was. Er ontstaat een worsteling waarbij er rake klappen vallen Uiteindelijk wordt het slachtoffer met een mes in zijn been gestoken waarna de dader op de vlucht slaat. Een verdachte wordt de volgende dag aangehouden, Er wordt huiszoeking gedaan bij de verdachte. Er worden enkele stukken van overtuiging door de technische recherche veiliggesteld en naar het NFI verzonden. De technische recherche doet sporenonderzoek in het huis aan de putterskade 3 in Leliestad en stuurt enkele veiliggestelde stukken van overtuiging naar het NFI. Stukken van overtuiging mbt casus 2

a) Wattenstaafje bloed vanaf gebroken ruit (PD) b) Muts met hierop bloed (PD) (niet van slachtoffer) c) Linker schoen (PD) (niet van slachtoffer) d) Wattenstaafje bloed uit steeg achter woning (PD) e) Mes in achtertuin woning (PD) f) Blouse (Verdachte) g) Broek (Verdachte) h) Wattenstaafje bloed vanaf wasbak verdachte huis (Verdachte)

10.6.3 Casus 3 Tijdens een avondje stappen in een café in het centrum van Breda krijgt het slachtoffer ruzie met een man. Deze man is dronken en probeert de vriendin van het slachtoffer te versieren. Nadat het slachtoffer een paar keer beleefd gevraagd heeft of hij hier mee wil ophouden, ontstaat er een woordenwisseling. Deze woordenwisseling loopt zo uit de hand dat het slachtoffer de man een klap op zijn hoofd geeft waardoor hij een hoofdwond oploopt. Hierdoor wordt de man woest, hij pakt een glas en slaat het kapot waarna hij het slachtoffer in zijn buik steekt. Het slachtoffer valt hierdoor op de grond waarna de dader het slachtoffer meerdere malen In zijn gezicht schopt. De dader vlucht weg. Even later in een ander café wordt er een verdachte aangehouden. Door de technische recherche worden enkele kledingstukken van de verdachte veiliggesteld en naar het NFI verzonden.

133

De technische recherche doet sporenonderzoek in het café en stuurt enkele veiliggestelde stukken van overtuiging naar het NFI. Stukken van overtuiging mbt casus 3

a) Jas slachtoffer (Slachtoffer) b) Stuk glas met hierop bloed (PD) c) Wattenstaafje met bloed vanaf grond café (PD) d) Wattenstaafje met bloed buiten voor café (PD) e) Baseball petje (PD) (niet van slachtoffer) f) Trui (Verdachte) g) Trainingsbroek (Verdachte) h) Wattenstaafje bloed vanaf handen verdachte (Verdachte)

10.6.4 Casus 4 Op de Hopjeskade nr. 5 hebben de bewoners al geregeld aanvaringen gehad met de buurman die boven hen woont. Buurman draait vaak tot diep in de nacht harde muziek en zet vuilniszakken op onhandige plekken in het trappenhuis. Ook verdenken de bewoners van nummer 5 de buurman van ernstig druggebruik. Op een nacht is het weer zover de bovenbuurman draait harde muziek. De bewoners van nummer 5 liggen er wakker van. Omstreeks 03:00u ’s nachts hebben ze er echt genoeg van, en besluit de man om naar boven te gaan om de bovenbuurman te vragen of het wat zachter kan. De buurman doet open en ziet er erg verwilderd uit. Zodra hij de bewoner van nummer 5 ziet begint hij te schreeuwen. Hij trekt zijn onderbuurman naar binnen en gooit hem tegen een dressoir. Onderbuurman loopt hierbij een hoofdwond op. Daarna begint hij op zijn onderbuurman in te slaan. De onderbuurman loopt hierbij een bloedneus en enkele gekneusde ribben op. In paniek grijpt onderbuurman naar een mes dat op de grond ligt. Met het mes steekt hij bovenbuurman meerdere malen in zijn armen en ook raakt hij hem in zijn hals. Op dat moment laat bovenbuurman hem los. Onderbuurman rent naar beneden. In zijn eigen huis op nr. 5 belt hij de politie. De bewoner van nr. 5 wordt aangehouden. De technische recherche die ter plekke komt stelt enige kledingstukken van de onderbuurman en de bovenbuurman veilig en verzend het naar het NFI. Ook voert de TR verder sporenonderzoek in beide woningen uit en worden enkele veiliggestelde stukken van overtuiging naar het NFI gestuurd.

134

Stukken van overtuiging mbt casus 4

a. Trui (slachtoffer) b. Nagelvuil (slachtoffer) c. Nagelvuil (verdachte) d. Wattenstaafje met bloed vanaf hoek dressoir (PD) e. Mes op vloer van woning bewoners nr. 5 f. Injectie spuit uit woning van bovenbuurman (PD) g. Wattenstaafje met bloed vanaf de trap tussen woning nr. 5 en woning bovenbuurman h. Trui (Verdachte) i. Broek (verdachte)

In dit scenario is de verdachte de bewoner van nr. 5 en het slachtoffer de bovenbuurman.

10.7 Opdrachten

10.7.1 Proef 1 In welke volgorde zou je deze stukken van overtuiging onderzoeken? Toelichten waarom je kiest om één van de stukken van overtuiging als eerste te onderzoeken en waarom niet als tweede of als laatste. Met andere woorden, op welk stuk van overtuiging bevinden zich de sporen met de meeste bewijswaarde. Verwerk de antwoorden en toelichtingen in je verslag

1) __________________________________________________________________

2) __________________________________________________________________

3) __________________________________________________________________

Enz. enz.

10.7.2 Proef 2 Onderzoek het gegeven stuk van overtuiging op bloed. Gebruik hierbij de hulpmiddelen die uitgelegd staan in de handleiding. Er zijn meerdere bloedsporen aanwezig Zorg dat je alles documenteert volgens de “chain of custody”. Voor je documentatie gebruik je het bijgevoegde waarnemingsblad.

135

10.7.3 Proef 3 Als je de gevonden bloedsporen zou moeten veiligstellen voor DNA-onderzoek. Welke zou jij dan als eerste en welke zou jij dan als laatste veiligstellen? Toelichten waarom je kiest om dat ene bloedspoor eerder veilig te stellen voor DNA-onderzoek dan het ander bloedspoor. Met andere woorden: welk bloedspoor heeft de meeste bewijswaarde. Verwerk de antwoorden en toelichtingen in je verslag

1) __________________________________________________________________

2) __________________________________________________________________

3) __________________________________________________________________

Enz. enz.

10.7.4 Extra opdracht

1. Welke 4 vragen staan centraal bij het onderzoeken van biologische sporen en het daarop volgende DNA onderzoek?

2. Wie vergelijkt binnen een zaak de verkregen DNA-profielen van sporen en personen met elkaar?

3. Welke functies heeft het bloed in het lichaam 4. Waaruit bestaat (menselijk) bloed? 5. Wat geeft bloed de kenmerkende rode kleur 6. Welke stof in het bloed in hemoglobine kan zuurstof aan zich binden 7. Welke bloedcellen zorgen voor stolling van het bloed 8. Is donkerrood bloed zuurstofarm of juist zuurstofrijk 9. Met welke hulpmiddelen kan je bloed op een PD waarnemen 10. Wat zijn de nadelen van het gebruik van luminol 11. Wat voor inzichten kan bloedspoorpatroon analyse geven in het onderzoek? 12. Wat is het principe van de tetrabase test? 13. Is een positieve tetra-base test een waterdicht bewijs dat er bloed is aangetroffen? 14. Zou je met de tetrabase test ook vals-negatieve reacties kunnen krijgen? Wat zou

hiervan de oorzaak kunnen zijn? 15. Aan wat voor soort bloedvlek kan je de richting bepalen? 16. Wat is een overdrachtspoor?

136


FT-norm 251.01

Tetrabase-test

Tetrabase-test, december 1995

Categorie: B 1 Onderwerp

Deze norm beschrijft de test waarmee de aanwezigheid van bloed op stukken van overtuiging kan worden vastgesteld. Daarnaast wordt in deze norm de bereiding van de benodigde oplossingen beschreven.

2 Toepassingsgebied

Deze norm vindt toepassing bij het onderzoek van diverse misdrijven, zoals inbraken, geweldsdelicten etc. De norm maakt deel uit van een reeks normen betreffende het veiligstellen van bloedsporen en bebloede stukken van overtuiging t.b.v. een vergelijkend (DNA-) onderzoek (resp. FT-norm 250.04, 250.05). De tetrabase-test is bruikbaar voor alle op bloed gelijkende sporen en sporendragers (stukken van overtuiging). De werkzaamheden beschreven in deze norm mogen alleen uitgevoerd worden door deelnemers aan de cursus ’Technische Recherche Nascholing Serologie’ (TRN-S) en door deelnemers aan de TRM-cursus waarin dit onderdeel behandeld wordt.

3 Oplossingen tetrabase-test

3.1 Algemene opmerkingen De tetrabase-test maakt gebruik van twee verschillende oplossingen (tetrabase-oplossing en bariumperoxide-oplossing) die in de juiste volgorde bij het te onderzoeken materiaal worden gedruppeld. De houdbaarheid van de oplossingen is 1 maand, daarna is het niet meer mogelijk om bloed hiermee betrouwbaar aan te tonen. Oplossingen ouder dan 1 maand mogen niet meer gebruikt worden. Deze norm beschrijft hoe elke oplossing gemaakt wordt. De hier beschreven bereidingswijze is genoeg voor 5 sets. Draag bij de bereiding van de oplossingen latex handschoenen en werk altijd in de zuurkast.

3.2 Bereiding tetrabase-oplossing

Benodigdheden: 3.2.1. bekerglas of erlenmeyer van 250 ml; 3.2.2. erlenmeyer van 25 ml; 3.2.3. onverdund azijnzuur (99,5%); 3.2.4. N,N,N,N-tetramethyl-4,4-diamino-diphenyl-methaan (tetrabase); 3.2.5. demiwater (geen water uit de kraan); 3.2.6. bruine glazen flesjes met druppelaar; 3.2.7. klein formaat glazen trechter; 3.2.8. maatcilinder van 25 ml; 3.2.9. maatcilinder van 100 ml;

23 http://192.87.209.81/Intranet/Pagina.asp?WCI=PaginaOphalen&WCE=19282 (10-07-2007)

137

3.2.10. latex handschoenen; 3.2.11. weegschaal/balans; 3.2.12. weegpapier.

• Neem een erlenmeyer van 25 ml [3.2.2]. • Weeg 0,5 gram tetrabase (droge stof) af [3.2.4] op een weegpapiertje [3.2.12] en breng dit

over in de erlenmeyer. • Schenk in een maatcilinder [3.2.8] 10 ml onverdund azijnzuur [3.2.3] met behulp van een

glazen trechter [3.2.7]. • Giet dit bij de tetrabase (droge stof) in de erlenmeyer en meng goed door rustig te zwenken. De

oplossing is blauw van kleur. • Neem een bekerglas of erlenmeyer van 250 ml [3.2.1]. • Schenk in een maatcilinder [3.2.9] 90 ml demiwater [3.2.5] en breng dit over in het bekerglas of

erlenmeyer. • Giet de inhoud van de kleine erlenmeyer (de onverdunde tetrabase-oplossing) voorzichtig bij het

demiwater in het bekerglas of erlenmeyer. Meng goed door rustig te zwenken.

De tetrabase-oplossing is nu gebruiksklaar en kan uitgevuld worden in de 5 druppelflesjes [3.2.6] met behulp van een glazen trechter [3.2.7]. Plak op elk flesje een etiket (zie voorbeeld ) waarop vermeld wordt:

• de naam van de oplossing en de samenstelling van de inhoud (0,5% tetrabase in 10% Azijnzuur (HAC));

• de aanmaakdatum; • de vervaldatum (1 maand later dan de aanmaakdatum); • de paraaf of naam van degene die de oplossing heeft gemaakt.

De oplossing is na controle klaar voor gebruik.

3.3 Bereiding bariumperoxide-oplossing

Benodigdheden: 3.3.1. bekerglas of erlenmeyer van 250 ml; 3.3.2. maatcilinder van 100 ml; 3.3.3. maatcilinder van 25 ml; 3.3.4. onverdund azijnzuur (99,5%); 3.3.5. bariumperoxide BaO2; 3.3.6. demiwater (geen water uit de kraan); 3.3.7. klein formaat glazen trechter; 3.3.8. magnetische roerder; 3.3.9. roervlo; 3.3.10. latex handschoenen; 3.3.11. bruine glazen flesjes met druppelaar; 3.3.12. weegschaal/balans; 3.3.13. weegpapier.

• Weeg 5 gram bariumperoxide (droge stof) [3.3.5] af op een weegpapiertje [3.3.13] en breng dit over in een bekerglas of erlenmeyer van 250 ml [3.3.1].

• Neem een maatcilinder van 100 ml [3.3.2]. • Schenk hierin 90 ml demiwater [3.3.6]. • Schenk in een kleine maatcilinder [3.3.3] 10 ml onverdund azijnzuur [3.3.4] met behulp van een

glazen trechter [3.3.7].

138

• Voeg het azijnzuur voorzichtig toe aan het demiwater in de maatcilinder [3.3.2]. In totaal bevindt zich nu in de maatcilinder 100 ml van een 10% azijnzuuroplossing (= verdunde azijnzuuroplossing).

• Giet deze verdunde azijnzuuroplossing bij het bariumperoxide (droge stof) in het bekerglas of erlenmeyer. Meng goed met behulp van een magnetische roerder [3.3.8] en roervlo [3.3.9]. De oplossing is in het begin wit en troebel.

• Wanneer de oplossing helder en kleurloos is geworden (na ongeveer een half uur roeren) kan deze uitgevuld worden in de 5 druppelflesjes [3.3.11].

Plak op elk flesje een etiket (zie voorbeeld) waarop vermeld wordt:

• de naam van de oplossing en de samenstelling van de inhoud (5% bariumperoxide in 10% Azijnzuur (HAC));

• de aanmaakdatum; • de vervaldatum (1 maand later dan de aanmaakdatum); • de paraaf of naam van degene die de oplossing heeft gemaakt.

De oplossing is na controle klaar voor gebruik.

4 Controle vers gemaakte tetrabase-test-oplossingen

4.1 Positieve controle Test de gemaakte oplossingen met behulp van een controle-bloedvlek (een lapje katoen met ingedroogd bloed) volgens de onder paragraaf 5 en 6 beschreven methode. De oplossingen zijn geschikt voor gebruik als er een blauwkleuring optreedt. Wanneer er geen blauwkleuring optreedt, onderzoek dan of één of beide oplossingen vervangen moeten worden. Onderzoek dit met behulp van de oude oplossingen in combinatie met de vers gemaakte. Herhaal de controle tot er een blauwkleuring optreedt.

4.2 Negatieve controle Test de gemaakte oplossingen op een stukje blanco katoen volgens de onder paragraaf 5 en 6 beschreven methode. Er dient geen enkele kleurreactie op te treden. Wanneer er wel een blauwkleuring optreedt, probeer het dan nogmaals met een ander stukje katoen. Wanneer er opnieuw een blauwkleuring optreedt, onderzoek dan of één of beide oplossingen vervangen moeten worden. Onderzoek dit met behulp van de oude oplossingen in combinatie met de vers gemaakte. Herhaal de controle tot er geen kleurreactie optreedt.

5 Uitvoering tetrabase-test

• Veeg met een (in een puntje gevouwen) filtreerpapiertje een geringe hoeveelheid materiaal van het te onderzoeken vermoedelijke bloedspoor of leg een afgeknipt stukje van het te onderzoeken materiaal rechtstreeks op het filtreerpapier.

• Doe eerst één druppel tetrabase-oplossing (paragraaf 3.2) op het te testen materiaal; voeg daarna één druppel bariumperoxide-oplossing (paragraaf 3.3) toe. De reactie treedt enkele seconden na de toevoeging van de bariumperoxide-oplossing (3.3) op.

Waarschuwing: Het is van het grootste belang dat deze volgorde van druppelen wordt gehanteerd omdat een vals-positieve uitslag alleen op deze manier te onderkennen is.

139

6 Beoordeling en interpretatie

De test wordt visueel beoordeeld.

• Een positieve uitslag is herkenbaar aan het optreden van een blauwe kleurreactie. Dit wil zeggen dat het vermoedelijke bloedspoor ook daadwerkelijk bloed is.

• Een positieve tetrabase-test geeft aan dat er, vals-positieve resultaten (zie paragraaf 7 ‘Mogelijk vals-positief’) daargelaten, menselijk dan wel dierlijk bloed aanwezig is. De menselijke herkomst van dit bloedspoor moet nog worden vastgesteld. Dit kan op het Nederlands Forensisch Instituut worden bepaald.

• Bij een negatieve uitslag treedt geen blauwkleuring op. Dit wil zeggen dat het niet aantoonbaar is dat het spoor daadwerkelijk een bloedspoor is.

7 Mogelijk vals-positief

• Het is mogelijk dat reeds na de toevoeging van alleen de tetrabase-oplossing (paragraaf 3.2) een blauwkleuring optreedt. Dit betekent altijd dat er in dat geval sprake is van een vals-positieve uitslag.

• Het kan in deze situatie zijn dat er toch sprake is van bloed. Om dit vast te stellen zijn er aanvullende testen nodig die op het Nederlands Forensisch Instituut kunnen worden uitgevoerd.

Vals positieve reacties kunnen optreden bij :

• micro-organismen (denk hierbij aan schimmels en bacteriën); • oxiderend metaal (roest); • katalysatoren (bv. enzymen uit wasmiddelen); • jood-ionen en chloor-ionen (bv in schoonmaakmiddelen); • formaline (wordt gebruikt bij de conservering van biologische weefsels; ook wel ‘sterk water’

genoemd); • chemische stoffen (peroxidasen) aanwezig in planten, met name in citrusvruchten, bananen,

watermeloen en talloze groentesoorten.

Het resultaat van de tetrabasetest is onbetrouwbaar/twijfelachtig wanneer het volgende wordt waargenomen:

• de reactie is zwak blauw van kleur; • de blauwe kleur ontwikkelt zich zeer langzaam (> 10 sec.); • de kleur is geconcentreerd in een klein stipje in plaats van een diffuus geheel op het

filtreerpapier; • de kleur is afwijkend (neigt meer naar groen dan blauw).

In deze gevallen zijn er aanvullende testen nodig om vast te stellen of het hier om een bloedspoor gaat. Deze kunnen op het Nederlands Forensisch Instituut worden uitgevoerd.

8 Literatuur

• W.G. Eckert et all, ’Interpretation of bloodstain evidence at crime scenes’, 1989, p.122.

practicum psp 1.1

Documents

Transcript of practicum psp 1.1