POËZIE IS OVERAL - Dag van Taal, Kunsten en...
81
POËZIE IS OVERAL 17 JANUARI 2020 Kila van der Starre Moderne Nederlandse Letterkunde Universiteit Utrecht [email protected]
Transcript of POËZIE IS OVERAL - Dag van Taal, Kunsten en...
POËZIE IS OVERAL17 JANUARI 2020
Kila van der Starre
Moderne Nederlandse LetterkundeUniversiteit Utrecht
Op welke manieren komen volwassenen in Nederland in aanraking met poëzie?
Op welke manieren komen volwassenen in Nederland in aanraking met poëzie?
• Volwassene = 18 jaar en ouder• Teksten op muziek werden uitgesloten
57
61
64
66
67
68
68
70
72
84
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
10. Poëzie zomaar tegenkomen op een website
9. Poëzie zomaar tegenkomen op de radio
8. Poëzie zomaar tegenkomen op social media
7. Naar poëzie luisteren tijdens een live beslotenvoordracht (bijv. tijdens huwelijk, uitvaart, speech)
6. Poëzie zomaar tegenkomen in de krant
5. Poëzie zomaar tegenkomen in het huis van iemandanders (bijv. op een muur, kussensloop, poster,…
4. Poëzie zomaar tegenkomen in een tijdschrift
3. Poëzie zomaar tegenkomen in de openbare ruimte(bijv. een muurgedicht)
2. Poëzie zomaar tegenkomen op televisie
1. Poëzie zomaar tegenkomen tijdens een gelegenheid(huwelijk, uitvaart, speech etc.)
Top 10 manieren waarop volwassenen in Nederland ooit in aanraking komen met poëzie (in percentages van de hele volwassen bevolking)
1. Poëzie tijdens gelegenheden (84%)
2. Poëzie op tv (72%)
3. Poëzie in de openbare ruimte (70%)
4. Poëzie in tijdschriften (68%)
5. Poëzie tegenkomen in het huis van iemand anders (68%)
6. Poëzie in de krant (67%)
7. Naar poëzie luisteren tijdens een privégelegenheid (66%)
8. Poëzie op social media (64%)
9. Poëzie op de radio (61%)
10. Poëzie op websites (57%)
Top 10 poëzie-ervaringenWat valt er op aan deze Top 10 manieren waarop volwassenen in Nederland in aanraking komen met poëzie?• Enkel het zomaar tegenkomen van poëzie• Veelal mondeling• Veelal collectief en sociaal• Veelal gratis• Geen boek• Zowat iedereen komt in
aanraking met poëzie (97%)
97%
3%
Percentagevolwassenen dat inaanraking komt metpoëziePercentagevolwassenen datniet in aanrakingkomt met poëzie
Gratis te downloaden via lezen.nl
Waar is het gedicht ‘Eb’ van M. Vasalis?
Eb
Ik trek mij terug en wacht.Dit is de tijd die niet verloren gaat:iedre minuut zet zich in toekomst om.Ik ben een oceaan van wachten,waterdun omhuld door ’t oogenblik.Zuigende eb van het gemoed,dat de minuten trekt en dat de vloeddiep in zijn duisternis bereidt.
Er is geen tijd. Of is er niets dan tijd?
- M. Vasalis
Waar is het gedicht ‘Eb’ van M. Vasalis?
Waar is het gedicht ‘Eb’ van M. Vasalis?
Waar is het gedicht ‘Eb’ van M. Vasalis?
Waar is het gedicht ‘Eb’ van M. Vasalis?
Waar is het gedicht ‘Eb’ van M. Vasalis?
Op welke manieren komen volwassen Nederlanders in aanraking met poëzie?
&Waar is het gedicht ‘Eb’ van M. Vasalis?
Wat laten de antwoorden op deze vragen ons zien?
1. Poëzie heeft niet één medium; poëzie is multimediaal en
transmediaal.
2. Poëzie wordt vooral buiten het boek ervaren.
3. Poëzie heeft een groot bereik.
4. Poëzie circuleert; soms geheel buiten boeken om.
5. Mensen gebruiken poëzie voor verschillende doeleinden.
• Om te rouwen • Om te troosten.• Om te onderwijzen.• Om te versieren.• Om te verheffen.• Als symbool voor een belangrijk moment.• Om te herinneren. • Om geld te verdienen.
6. De betekenis van een gedicht kan verschillen per gebruiker en gebruik.
• E.D. Hirsch: ‘significance’ vs. ‘meaning’
7. De drager van poëzie kan invloed hebben op de betekenis
van die poëzie.• Een rouwadvertentie kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat iemand
‘Eb’ leest als een gedicht over de dood.• ‘Ik trek mij terug en wacht’ wordt dan bijvoorbeeld een metafoor voor
sterven.• Terwijl de kust aanleiding kan zijn om ‘Eb’ te begrijpen als een
gedicht over de zee.• ‘Ik trek mij terug en wacht’ wordt dan bijvoorbeeld een uitspraak van
een personificatie van de zee tijdens eb.
8. Als we enkel kijken naar poëzie in boeken, zien we het grootste
gedeelte van het poëziepubliek, het poëziegebruik en de poëzie
over het hoofd.
Hoe kunnen we deze inzichtengebruiken in het onderwijs?
Concrete tips1. Leg verbanden met de poëzie die leerlingen zelf al in het wild ervaren.
Instagrampoëzie
Jeroen Dera & Kila van der Starre, Levende Talen Magazine 2019 | 5
Mondelinge poëzie
Straatpoëzie
Concrete tips1. Leg verbanden met de poëzie die leerlingen zelf al in
het wild ervaren. 2. Bespreek actuele gebeurtenissen aan de hand van
poëzie.
NRC, 27 oktober 2018
(Alle gedichten van de Dichter des Vaderlands zijnook te vinden op Dichterdesvaderlands.nl)
Door: Jeroen Dera
Tip:
Concrete tips1. Leg verbanden met de poëzie die leerlingen zelf al in
het wild ervaren. 2. Bespreek actuele gebeurtenissen aan de hand van
poëzie.3. Gebruik poëzie buiten het boek als opstap naar poëzie
in het boek.
Vergelijkingen
Vergelijkingen
Concrete tips1. Laat je leerlingen poëzie in het wild ervaren.2. Bespreek actuele gebeurtenissen aan de hand van
poëzie.3. Gebruik poëzie buiten het boek als opstap naar poëzie
in het boek.4. Koppel het lezen van poëzie aan het schrijven van
creatieve teksten.
Onze Taal, maart 2018
Poëzie-doe-boek woorden temmen(Kila van der Starre & Babette Zijlstra)
(Te bestellen in iedere boekhandel in Nederland en Vlaanderen en via Bol.com.)
Concrete tips1. Laat je leerlingen poëzie in het wild ervaren.2. Bespreek actuele gebeurtenissen aan de hand van
poëzie.3. Gebruik poëzie buiten het boek als opstap naar poëzie
in het boek.4. Koppel het lezen van poëzie aan het schrijven van
creatieve teksten.5. Maak gebruik van wat er is.
http://www.poezieweek.com/school/
https://vimeo.com/hetliteratuurhuis
Concrete tips1. Leg verbanden met de poëzie die leerlingen zelf al in
het wild ervaren. 2. Bespreek actuele gebeurtenissen aan de hand van
poëzie.3. Gebruik poëzie buiten het boek als opstap naar poëzie
in het boek.4. Koppel het lezen van poëzie aan het schrijven van
creatieve teksten.5. Maak gebruik van wat er is.6. Betrek de materialiteit van poëzie bij de interpretatie
van die poëzie.
Een goed stadsgedicht
Een goed stadsgedichtherkent u meteen.
Het heeft een rake titel,opent gevat,
en in het beste gevalhangt het in de weg
aan de onderkant vaneen enorme brug.
Het is grappig,maar niet overdreven.
En het verrast – op de valreepstelt het dan toch nog iets
zoals bijvoorbeeldde ellendige vraag:
Vervoert dit schipniet erg rustig de tijd
die u hier zo dringendstaat te verliezen?
55
Stijn Vranken (2014)
Een goed stadsgedicht
Een goed stadsgedichtherkent u meteen.
Het heeft een rake titel,opent gevat,
en in het beste gevalhangt het in de weg
aan de onderkant vaneen enorme brug.
Het is grappig,maar niet overdreven.
En het verrast – op de valreepstelt het dan toch nog iets
zoals bijvoorbeeldde ellendige vraag:
Vervoert dit schipniet erg rustig de tijd
die u hier zo dringendstaat te verliezen?
56
Stijn Vranken, Londenbrug, Antwerpen, 2014
Straatpoezie.nl
Straatpoezie.nl• Wat kenmerkt poëzie in de openbare
ruimte van Nederland en Vlaanderen?• Niet nieuw!
Joost van den Vondel, 1581 (Kalverstraat in Amsterdam)
Straatpoezie.nl• Wat kenmerkt poëzie in de openbare
ruimte van Nederland en Vlaanderen?• Niet nieuw!• Wijd verspreid
Straatpoezie.nl• Wat kenmerkt poëzie in de openbare
ruimte van Nederland en Vlaanderen?• Niet nieuw• Wijd verspreid• Mix van teksten• Mix van materiële dragers• Mix van auteurs
Straatpoezie.nl
De betekenis van de dragerGeorge Bornstein, Material Modernism. The Politics of the Page (2001):
• de linguïstische code:• de verbale elementen van een gedicht
(de tekst)• de bibliografische code:
• de materiële elementen van een gedicht (de drager)
62
De betekenis van de dragerGeorge Bornstein, Material Modernism. The Politics of the Page (2001):
• de linguïstische code:• de verbale elementen van een gedicht
(de tekst)• de bibliografische code:
• de materiële elementen van een gedicht (de drager)
63
Volgens Bornstein dragen zowel de linguïstische code als de bibliografische code bij aan de betekenis van een gedicht.
De betekenis van de dragerGeorge Bornstein, Material Modernism. The Politics of the Page (2001):
• de linguïstische code:• de verbale elementen van een gedicht
(de tekst)• de bibliografische code:• de materiële code:
• de materiële elementen van een gedicht (de drager)
64
Volgens Bornstein dragen zowel de linguïstische code als de materiële code bij aan de betekenis van een gedicht.
Een goed stadsgedicht
Een goed stadsgedichtherkent u meteen.
Het heeft een rake titel,opent gevat,
en in het beste gevalhangt het in de weg
aan de onderkant vaneen enorme brug.
Het is grappig,maar niet overdreven.
En het verrast – op de valreepstelt het dan toch nog iets
zoals bijvoorbeeldde ellendige vraag:
Vervoert dit schipniet erg rustig de tijd
die u hier zo dringendstaat te verliezen?
65
Stijn Vranken, Londenbrug, Antwerpen, 2014
stenen gedicht
Ik lig als een schip op de redevan een stad die eeuwen bestaat
ik ben vastgelegd aan een hedenmaar draag een verleden naam
ik huis hier tussen mijn murenzoals mensen binnen hun huid
ruimte kijkt uit door mijn ramenik ben voor de mensen gebouwd –
- Gerrit Kouwenaar
66
Panamalaan, Amsterdam
Casus: ‘Onvervreemdbaar’ van Ida GerhardtOnvervreemdbaar
Dit wordt ons niet ontnomen: lezen, en ademloos het blad omslaan,ver van de dagelijksheid vandaan. Die lezen mogen eenzaam wezen.
Zij waren het van kind af aan.
Hen wenkt een wereld waar de groten, de tijdelozen, voortbestaan.Tot wie wij kleinen mogen gaan; de enigen die ons nooit verstoten.
Uit: Het sterreschip (1979), Ida Gerhardt
Casus: ‘Onvervreemdbaar’ van Ida Gerhardt
• ‘Onvervreemdbaar’ op 5 locaties in Nederland:1. Leeuwarden2. Harderwijk3. Almelo4. Delft5. Zutphen
• Twee hoofdvragen:• Hoe kent de linguïstische code betekenis toe aan het gedicht?• Hoe kent de materiële code betekenis toe aan het gedicht?
1. Leeuwarden
1. Leeuwarden• Vóór de openbare bibliotheek in
Leeuwarden• Aangebracht in 2001• Onderdeel van poëzieroute• Vormgegeven als grafzerk
1. Leeuwarden• Vóór de openbare bibliotheek in
Leeuwarden• Aangebracht in 2001• Onderdeel van poëzieroute• Vormgegeven als grafzerk• 2011: door weer en wind wordt het
lezen ons tóch ‘ontnomen’
2. Harderwijk
2. Harderwijk• Vóór boekhandel ‘Plantage
Books & More’• Aangebracht in 2008• Onderdeel van poëzieroute
3. Almelo
3. Almelo• Te lezen vanuit de
openbare bibliotheek• Aangebracht in 2016• Lay-out• Streepjes
4. Delft
4. Delft• Vóór boekhandel ‘De
omslag’• Aangebracht in 2015• Vorm: boek• Vorm: bankje
5. Zutphen
5. Zutphen• Geplaatst op een muur in de
Agnietensteeg door Projectgroep MuurPoëzie Zutphen
• Aangebracht in 2016• Spelfout in titel• Laatste strofe weggelaten
Gedichten aanmelden kan nog steeds via:
www.straatpoezie.nl
POËZIE IS OVERAL17 JANUARI 2020
Kila van der Starre
Moderne Nederlandse LetterkundeUniversiteit Utrecht
