Geluk en sociale vooruitgang

Studium Generale19 oktober 2011

Frank Vandenbroucke

Overzicht

• De wedergeboorte van Bentham• Alternatieven voor het utilitarisme• Waarom ons druk maken over een filosofisch

dispuut?• Stijgende levensverwachting: vooruitgang?• Vooruitgang als publiek doel

De wedergeboorte van Bentham

• Bentham’s utilitarisme (een progressieve gedachte)

• Het utilitarisme van de jaren ’30

– Geluk is niet vergelijkbaar– De vrije markt zorgt voor “Pareto-efficiëntie”– Geen enkele uitspraak over verdeling

• De revival van Bentham (een progressieve gedachte – Richard Layard)

• Twee problemen met Bentham’s utilitarisme:

– Aanpassing aan omstandigheden (de gelukkige arme)– Waarde toekennen aan dimensies van ons leven = een kwestie van opvattingÞ gevoel versus oordeelÞ gevoel versus voorkeur (vb. Schokkaert: respect voor voorkeuren)

OESO “Better life index”

• 11 dimensies van welzijn

• www.oecdbetterlifeindex.org

OESO “Better life index” (zonder “life satisfaction”)

OESO “Better life index” (alléén “life satisfaction”)

Alternatieven voor het utilitarisme

• Rawls: primaire goederen

• Sen: capabilities & functionings

• Nussbaum: verbinding van Sen met Aristoteles

• Objectieve factoren voor welzijn zijn aanwijsbaar, weging is moeilijker (respect voor voorkeuren, cf. OECD BLI)

• Verdeling gemiddelden

Geen geluk zonder doel

Waarom ons druk maken over een filosofisch dispuut?

• “Gelukswetenschappers” en volgelingen van Aristoteles geven gelijkaardig advies

• Tevredenheidsmeting correleert met objectieve voorwaarden voor welzijn

• … maar: “gelukswetenschap” kan broodnodige debat over vooruitgang in impasse leiden:

– Gebrekkige kritiek op groei-obsessie– Geen sterke basis voor ecologisch burgerschap– Geen antwoord op vraag naar publieke doelen

Stijgende levensverwachting: vooruitgang?

• Demografie zet debat over vooruitgang op de agenda

• Stijgende levensverwachting = vooruitgang?

– Beoordeling vanuit “geluk”– Beoordeling vanuit “voorkeur”– Beoordeling vanuit mogelijkheden om levensdoelen waar te maken?

• Stijgende levensverwachting als bron van onzekerheid

• Hoe stijgende levensverwachting omzetten in vooruitgang?

– Zekerheid m.b.t. het maatschappelijke contract– Rechtvaardigheid van het maatschappelijke contract– De betekenis van “werk”

• “Wij” tegen “zij” is een heilloze boodschap

Levensverwachting op de leeftijd van 65 jaar, 1841-2060

18411853186518771889190119131925193719491961197319851997200920212033204520570

5

10

15

20

25

30

MannenVrouwen

2000-2025

+ 20 à 24%

Invloed van stijgende levensverwachting op “afhankelijkheidsgraad” (Jean Hindriks, Itinera)

Sociale ongelijkheid in gezondheid en levensverwachting

Man Vrouw

Zonder beperking

Met beperking Zonder beperking

Met beperking

HO 46,33 8,94 47,10 13,51

HSO 41,54 11,08 41,27 17,66

Levensverwachting op de leeftijd van 25 jaar, 2004

Herman Van Oyen et al, Sociale ongelijkheden in gezondheid in België, Academia Press 2011

Stijgende levensverwachting: vooruitgang?

• Demografie zet debat over vooruitgang op de agenda

• Stijgende levensverwachting = vooruitgang?

– Beoordeling vanuit “geluk”– Beoordeling vanuit “voorkeur”– Beoordeling vanuit mogelijkheden om levensdoelen waar te maken?

• Stijgende levensverwachting als bron van onzekerheid

• Hoe stijgende levensverwachting omzetten in vooruitgang?

– Zekerheid m.b.t. het maatschappelijke contract– Rechtvaardigheid van het maatschappelijke contract– De betekenis van “werk”

• “Wij” tegen “zij” is een heilloze boodschap

Ongelijkheid in gezondheid!

Vooruitgang als publiek doel

• Samenleving heeft publieke doelen nodig

– Publieke doelen = gedeelde doelen (niet “wij/zij”)

• Spaarstrategie vs. investeringsstrategie

– De dubbele demografische verschuiving– Pensioenstrategie begint bij kinderopvang– Gezondheidszorg– Revolutie in de betekenis van werk– …

• = “Voorbij BNP”=> Inzetten op vitaliteit

Dank u

Frank Vandenbroucke, “Geen geluk zonder doel”, Samenleving & Politiek, februari 2011