Sylvia Moes, Innovatiemanager Onderwijs, VU Amsterdam

Pilot study “Historisch Amsterdam” van de Vrije Universiteit

Sylvia Moes, Innovatiemanager Onderwijs, VU Amsterdam

Inleiding:

In dit document is de eerste pilotstudy van de Vrije Universiteit beschreven, over het vak “historisch Amsterdam, dat wordt gedoceerd door drs. Irmgard van Koningsbruggen, prof.dr. Petra van Dam (beide docent bij de Faculteit der Letteren) en Joost Schokkenbroek (hoofdconservator van het Scheepvaartmuseum).

Aan de start van het document wordt achtergrondinformatie gegeven over de cursus, de inzet van het 4G netwerk en mobile devices en de verwachte meerwaarde hiervan. Deze informatie is afkomstig uit de studiegids en de aanvraag die is ingediend bij SURFnet.

Vervolgens wordt de methode per stadswandeling uitgewerkt, incl. toepassing van devices en netwerk, plus onderwijskundige doelstelling. Aan het einde van zo’n beschrijving wordt ingegaan op zaken die goed, dan wel minder goed verliepen.

Deze tekst is in samenwerking van Yolande Spoelder, onderwijskundige Letteren, de docenten en Sylvia Moes tot stand gekomen.

Het document wordt afgesloten met een reflectie van Irmgard van Koningsbruggen en Petra van Dam, plus een conclusie die is opgemaakt door Sylvia Moes, contactpersoon voor SURFnet voor alle pilotstudies van de VU.

Sylvia Moes, Innovatiemanager Onderwijs, VU Amsterdam

Introductie op de cursus

Voortdurende verandering is een wezenlijke eigenschap van steden, maar er blijven aspecten min of meer ongewijzigd, waaraan de stad haarkarakter of identiteit ontleent. Dat geldt voor gebouwen, maar vooral voor de ruimtelijke indeling van de stad, de ligging aan het water, het patroon van waterwegen, straten en kavels met woningen, andere gebouwen en groenstructuren.

Hoe gingen stedelingen met de stad om?

Dit is de vraag die centraal staat in deze cursus voor derdejaars bachelor studenten van de Faculteit der Letteren.

Via hoorcolleges bieden de docenten kennis en inzicht aan de hand van kaarten en afbeeldingen; tijdens excursies in de (oude binnen)stad van Amsterdam ontdekken studenten de geschiedenis van de stad zelf en worden zij geconfronteerd met kwesties omtrent behoud en ontwikkeling van erfgoed.

Stedenbouw en architectuur

Daarbij gaat Irmgard van Koningsbruggen tijdens colleges in op de stedenbouw en architectuur en hun achtergrond. Tijdens stadswandelingen toont zij niet alleen hoe je de stadsgeschiedenis kunt lezen aan de hand van gebouwen en het stedelijk weefsel, maar opent zij ook de ogen voor de historische gelaagdheid en de omgang met erfgoed in de stad. Dat water tot de karakteristiek van Amsterdam behoort komt tot uiting in het predicaat ‘Venetië van het Noorden’. Geschiedenis van water in Amsterdam Petra van Dam kiest het water als uitgangspunt voor het beschrijven en verklaren van historische processen. De loop van oude dijken, rivieren en andere waterlopen volgend, toont zij de invloed van het oorspronkelijke landschap op de opzet van de stad, maar ook hoe de eisen van de stad het waterstelsel vormgeven. Daarbij laat ze nieuwe en oude kaarten lezen. Ook gaat zij in op de watercultuur, de manier hoe mensen telkens weer opnieuw op een andere wijze betekenis hebben gegeven aan water en het een plaats hebben gegeven in hun woonomgeving, onder meer voor transport en als drink- en badwater, en heel recent, als toneel voor recreatie. Maritieme geschiedenis van Amsterdam Specialist maritieme geschiedenis en maritiem erfgoed is Joost Schokkenbroek. Hij verzorgt een hoorcollege over de admiraliteit en een excursie in en rond het ’s-Lands Zeemagazijn, het huidige Scheepvaartmuseum, waaraan hij als hoofdconservator wetenschapsprogramma’s is verbonden.

Sylvia Moes, Innovatiemanager Onderwijs, VU Amsterdam

Doel van het vak “Stadsgeschiedenis Amsterdam” (afkomstig uit aanvraag die is ingediend bij SURFnet)

1. inzicht krijgen in de gelaagdheid van de ruimte en het erfgoed van de stad en de historische

processen die dat verklaren.

2. Combinaties van perspectieven van tijd en ruimte.

a. Door middel van:

i. analyse van historisch en actueel kaartmateriaal,

ii. afbeeldingen, (foto’s uit de Beeldbank Amsterdam)

iii. objecten uit musea

iv. bovenstaande in vergelijking met literatuur.

3. doorwerken van historische zichtlijnen, perceelgrenzen, rooilijnen, verdwenen structuren en gebouwen, restauraties en transformaties

4. verband tussen gebouwen, wijken, wegen, en kanalen en hun veranderende ruimte 5. continuïteit in ruimtelijke structuren 6. professioneel omgaan met erfgoed, ook in het kader van beroepsperspectieven

Meerwaarde van mobile devices en 4G netwerk:

• Snel netwerk in combinatie met mobile devices, maakt het mogelijk ter plekke in de stad digitale kaarten over elkaar heen te leggen en historisch erfgoedmateriaal op te roepen, zoals bijvoorbeeld objecten uit musea of historische databases digitaal terugbrengen naar hun oorspronkelijke omgeving. Zodat studenten onderling onder begeleiding van de docent kunnen werken aan het vergroten van inzicht in vele aspecten van cultuurhistorische onderzoeksbenaderingen.

Via deze pilot verwachtte de docenten dat zij kwaliteitsverhoging kunnen behalen ten aanzien van: • verhogen van interactie tussen docenten en studenten:

• Voordoen: analyse van objecten met lesmateriaal ter plekke herhalen(!) & vergelijken met fysieke locaties en informatie in het veld

• Vergroten van ruimtelijk inzicht door samen te ‘lopen’ op historische kaarten

• Verhogen van interactie tussen studenten maar ook tussen studenten en digitale content • op locatie actief informatie opzoeken en met elkaar delen en bediscussiëren: via bestaande

webpagina’s (kaarten, plattegronden en ander beeldmateriaal) • Studenten zelf materiaal laten produceren op locatie (foto’s).

Sylvia Moes, Innovatiemanager Onderwijs, VU Amsterdam

Hoe? Tijdens deze cursus zijn er 6 hoorcolleges op de woensdagen verzorgd en hebben de docenten in aansluiting hierop, op de vrijdagen, 6 stadswandelingen van 2 uur verzorgd. Wandeling 1: Van Nicolaaskerk naar Oude Kerk Wandeling 2: Van Nicolaaskerk naar Sint Anthonispoort (De Waag) Wandeling 3: Van de Dam naar Westerkerk Wandeling 4: geen gebruik van mobile devices en netwerk, ivm overgang naar andere APN van SURFnet en KPN Wandeling 5: terrein van de Koninklijke Marechaussee (geen devices en netwerk gebruikt ivm restricties van KM) Wandeling 6: Ceintuurbaan Amstel Dus van de 6 stadswandelingen is er tijdens 4 stadswandelingen gebruik gemaakt van devices en 4G netwerk. Hieronder is uiteengezet welke content en opdrachten uitgezet zijn in genoemde gebieden, per wandeling De studenten ontvingen per duo 1 Samsung Tablet 8.9 plus 4G netwerkvoorzieningen tijdens het eerste college, plus een instructie mbt functionaliteiten van tablets. Dit instructiemateriaal is online beschikbaar gesteld in BlackBoard zodat studenten dit later nog eens konden raadplegen

• Content die bij de stadswandeling werd gebruikt is benaderbaar vanuit BlackBoard, uiteengezet per week

• Voor het delen van student geproduceerd materiaal (foto’s) is de functionaliteit van email ingezet. Docenten ontvingen dit materiaal, en zette het na beoordeling beschikbaar op de omgeving van BB.

Opzet van de colleges en stadswandelingen College 1, Irmgard van Koningsbruggen over “Ruimtelijke ontwikkeling en architectuur tot ca. 1600” Stadswandeling 1: liepen docenten en studenten “Van Nicolaaskerk naar de Oude Kerk” met als opdracht: ‘kijk en vergelijk: hoe middeleeuws is Amsterdam nog?’ Toepassing mobile devices en 4G netwerk: Studenten openen vanuit de mobile omgeving van Blackboard de opdrachten waarin zij een lijst met URL’s naar relevant kaart- en beeldmateriaal. Op aanwijzing van de docent en voeren zij ter plekke een korte opdracht uit. Onderwijskundig doel: Visuele analyses uitvoeren: door leren kijken en vergelijken via gevisualiseerd materiaal in relatie tot de fysieke locatie.

• bijvoorbeeld: “Wijs op de kaart van Cornelis Anthonisz. uit 1544 aan waar je nu staat.”, • “Bekijk de plattegrond van de Oude Kerk en kijk naar de opbouw van de kerk nu, kijk naar de structuur van

het dak, en de uitbreiding van de kerk”

Sylvia Moes, Innovatiemanager Onderwijs, VU Amsterdam

Geraadpleegde bronnen tijdens de 1e stadwandeling (vanuit de ELO BB):

Sylvia Moes, Innovatiemanager Onderwijs, VU Amsterdam

1. Bron: http://imagebase.ubvu.vu.nl/cdm/ref/collection/krt/id/4039 2. Bron: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e4/Balthasar_Florisz._van_Berckenrode_-

_Amsterdam.jpg 3. Bron: http://www.amsterdamsebinnenstad.nl/binnenstad/225/bhwaarderingskaartstadshart.jpg over historische waardenkaart: Bron: http://www.amsterdamsebinnenstad.nl/binnenstad/228/bouwhistorische-waardenkaart.html

Oude Kerk:

4. http://www.oudekerk.nl/nl/over/monument/geschiedenis/gebouw 5. http://www.dbnl.org/tekst/jans353oude01_01/jans353oude01ill0415.gif 6. http://beeldbank.amsterdam.nl/beeldbank/indeling/grid?q_searchfield=oude+kerk

Sylvia Moes, Innovatiemanager Onderwijs, VU Amsterdam

Wat verliep minder goed tijdens deze 1e stadswandeling? Technische en/of praktische problemen:

1. Navigeren vanaf de mobiele website van Blackboard leverde drastische problemen op. De navigatie vanuit de browser in Androidversie verloopt niet goed, in tegenstelling tot op die van smartphones. De URL’s die op het venster verschijnen, kun je niet aan te klikken. In veel gevallen opende de browser een andere link in Blackboard dan de bedoelde. a. Gevolg: Studenten konden niet bij tabletopdrachten in Blackboard komen, waar de informatie

beschikbaar was die naar bovenstaande bronnen verwezen op pagina … en … 2. Als studenten de tablet bewogen, dan werd de kaart op een andere manier gecentreerd. 3. Studenten hebben hun handen niet vrij voor het maken van aantekeningen als zij een tablet dragen. 4. De stad wordt naarmate de ochtend vordert rumoeriger, en docenten zijn dan moeilijker te verstaan/volgen. Oplossingen: ad 1. Docent heeft tijdens excursie, bij wijze van noodsituatie, gebruikgemaakt van papieren versie van de

kaarten. • Studenten keken mee op tablets, maar ook mobiele telefoons, waar de content wel ingeladen kon worden.

Actie: Voor de volgende excursie is het idee opgevat om niet vanuit Blackboard de URL’s te ontsluiten, maar via een overzicht in een Wordbestand dat per mail wordt verstuurd naar de studenten.

Ad2. Studenten tablets laten instellen op fixatie van scherm (dus niet roteren bij draaien van tablet) Ad3. Studenten hebben taken verdeeld, een van de twee uit een duo heeft aantekeningen gemaakt. Wanneer er

per student 1 tablet beschikbaar is, dan zou de functionaliteit van audio-opname ingezet kunnen worden, dmv een voicerecorder van de tablets.

Wensen en ambities voor de toekomst: • Het zou heel prettig zijn als de tablets met elkaar zouden zijn verbonden in een ‘netwerk’ waarbij de docent

over een ‘instructor-modus zou kunnen beschikken waarin zij belangrijke punten of details op de kaart aan kan wijzen en dit zichtbaar is op alle verbonden devices.

• Werken met bluetooth headsets op basis van deze technologie die ontwikkeld is voor motorrijders: http://www.motorklik.nl/interphone-f5-echte-groepscommunicatie/

Opmerkingen m.b.t het weer: Het weer was zonnig en warm. De route lag voor het merendeel in de schaduw.

Sylvia Moes, Innovatiemanager Onderwijs, VU Amsterdam

College 2: Landschap en infrastructuur (Petra van Dam) Wandeling 2: Van St. Nicolaaskerk naar Sint Anthonispoort (De Waag) “Op zoek naar de St. Anthonisdijk: nawerking van een dijkdoorbraak”. Toepassing devices en 4G netwerk: Studenten ontvangen via mailinglist in Blackboard een Worddocument in hun mailbox met een lijst van relevante URL’s naar websites, kaarten- en beeldmateriaal. Onderwijskundig doel: Ondersteuning van excursie aan de hand van kaarten en beeldmateriaal (zoals de ontwikkeling Waag). Daarnaast een individuele opdracht waarbij de methode van systematische analyse wordt toegepast op 1 object, zowel in de omgeving van het object, als het object zelf. Aan het einde van de excursie krijgen de studenten een huiswerkopdracht op groepsniveau van een aantal studenten (dus kleine groepjes) om te werken aan de analyse van een nieuw object in zijn omgeving.

1. Loop van de dijk

Bron 7: http://imagebase.ubvu.vu.nl/cdm/ref/collection/krt/id/4039

Bron 8: http://beeldbank.amsterdam.nl/beeldbank/indeling/detail/start/3?q_searchfield=anthonisz

Sylvia Moes, Innovatiemanager Onderwijs, VU Amsterdam

2. Analyse ontwikkeling van een gebouw Door studenten oude en nieuwe informatie te laten vergelijken, kunnen zij nadenken over functies van gebouwen en hun omgevingen, in het verleden en heden. Zo wordt bv op de locatie van de Nieuwmarkt in Amsterdam (voorheen St. Antoniuspoort), ingezoomd op de voormalige functie en fasen in de bouw van de Waag. Welke torens zijn gebouwd vanuit welk oogpunt, en vanuit dat begrip naar de huidige situatie waarin de restauratie in volle gang is gezet en hierover wordt gepubliceerd. Studenten leren op deze wijze om te gaan met relevante bronnen afkomstig uit databases van erfgoedinstellingen, zodat zij deze bronnen kunnen selecteren en gebruiken als ondersteuning voor hun onderzoeksvaardigheden, zoals bijvoorbeeld de erfgoedvraag hieronder uit de opdracht die is voltooid door studenten.

a. Wat is het doel van de restauratie van de St. Anthonispoort? b. Welke techniek wordt gebruikt? c. Opinie/erfgoedvraag: Vind je dit nodig? Kan het ook anders en minder kostbaar?

Bron 9: : http://imagebase.ubvu.vu.nl/cdm/ref/collection/krt/id/4039, blad 7 Bron 10: www.amsterdam.nl/wonen-leefomgeving/bouwprojecten/project-waag/

2. Kaartbeeld en stadsontwikkeling door de tijd Bovenstaande vergelijking kan ook worden gemaakt als het gaat om aanleg van straten en dijken. Onderstaand voorbeeld illustreert dit. Er is gebruik gemaakt van de omgeving van Geoplaza, van de VU. Diverse kaartlagen kunnen over elkaar heen worden gelegd, en in meer of minder transparant worden gemaakt. Ontwikkelingen van steden worden op deze wijze inzichtelijk gemaakt.

Sylvia Moes, Innovatiemanager Onderwijs, VU Amsterdam

Wat verliep minder goed tijdens deze stadswandeling?

1. Wederom ernstige netwerkproblemen. Hierdoor kon bijna de helft van het aantal devices niet bij het Wordbestand waarin de URL’s opgenomen waren die verwezen naar het benodigde bronmateriaal. Als gevolg hiervan konden studenten pas op de helft van de excursie bij deze bestanden.

Oplossing: De problematiek is uitgezocht bij terugkomst op de VU. Naast netwerkproblemen bleek dat het stabieler werkt wanneer informatie naar bronbestanden op het web, beter via een PDF aangeboden kunnen worden. Het activeren van URL’s verloopt dan probleemloos, indien de netwerkcapaciteit voldoet.

Opmerkingen m.b.t. het weer: Het weer was wisselend bewolkt. Af en toe was de zon zo fel dat het de zichtbaarheid van de devices beperkte. Studenten hebben veel instructies nodig zoals: “Ga nu in de schaduw staan en open kaart x.”. Wensen en ambities voor de toekomst:

• De (grotere) groepsopdrachten kunnen verrijkt worden door instructieclips, die voorafgaand aan de excursie bekeken worden, zodat dit hun analysevaardigheden versterkt. In dit soort clips, die gericht zijn op ontwikkeling van vaardigheden, kan de opdracht kort worden uitgelegd, dan wel dat de belangrijkste zaken van het uitvoeren van een visuele analyse uit worden gedemonstreerd.

Sylvia Moes, Innovatiemanager Onderwijs, VU Amsterdam

De studenten moesten tussen deze excursie en het volgende college in doorwerken aan een vervolgopdracht:

De Muiderpoort

Doel hiervan is om de geleerde vaardigheden toe te passen in een nieuwe, vergelijkbare opdracht. - Teken de gelopen route in op een moderne kaart van Amsterdam, b.v. Google Maps en trek de route door naar

de Muiderpoort. - Zoek op internet (b.v. in de beeldbank van het stadsarchief) een heldere afbeelding uit de tijd dat de poort nog

functioneerde en print die uit,( b.v. die van J. Bulthuis (tekenaar), Collectie Atlas Splitgerber,) uit 1789. - Ga naar de Muiderpoort en vergelijking de moderne situatie met de oude situatie.

o Wat is er verdwenen? Geef dat aan met cirkels op de afbeelding. o Hoe kun je zien hoe hij vroeger functioneerde? Wat is er nog van over? Bijvoorbeeld: wat is de

buitenkant en wat de stadskant? Waar liep het verdedigingswater?

Hieronder is een uitwerking weergegeven van Renate Wijmenga

De Muiderpoort - Teken de gelopen route in op een moderne kaart van Amsterdam, b.v. Google Maps en trek de route door

naar de Muiderpoort. o Zie afbeelding hiernaast, gemaakt in Google maps

- Zoek op internet (b.v. in de beeldbank van het stadsarchief) een heldere afbeelding uit de tijd dat de poort nog functioneerde uit de 18e eeuw

o http://datnarrenschip.nl/upimg/5570.jpg een kaart uit 1784 - Ga naar de Muiderpoort en vergelijking de moderne situatie met de oude situatie. Wat is er verdwenen? Geef

dat aan met cirkels op de afbeelding. De gehele plantage is verdwenen, nu is er een dierentuin voor in de plaats gekomen. Daarnaast zijn er huizen gebouwd op de ruimte die de plantage verschafte. Het water is wat verschoven, op de kaart zie je dat de poort eens aan het water heeft gestaan, nu zit er tussen de brug nog zo’n 30 meter straat.

- Ga naar de Muiderpoort; hoe kun je zien hoe hij vroeger functioneerde? Wat is er nog van over? B.v. wat is de buitenkant en wat de stadskant? Waar liep het verdedigingswater?

Je moest er vroeger doorheen voor je de stad in kon, aan de binnenkant zitten deurtjes, waarschijnlijk omdat je je moest melden/tol of iets dergelijks betalen. Bij de poort zit een linkje naar informatie over Napoleon die in 1811 door deze poort de stad binnenkwam. De buitenkant zit dan aan de binnenkant van het water, dat water heet nu de Mauritsgracht, dit was tevens het verdedigingswater.

Bronnen: www.maps.google.com

http://datnarrenschip.nl/upimg/5570.jpg

Sylvia Moes, Innovatiemanager Onderwijs, VU Amsterdam

Sylvia Moes, Innovatiemanager Onderwijs, VU Amsterdam

College 3: Gouden Eeuw: stedenbouw en architectuur. Stadswandeling 3: van Dam naar Westerkerk: “Hoe ‘klassiek’ is de zeventiende eeuw?” Inzet 4G en mobile devices: Studenten ontvangen voor aanvang van de excursie een mail met daarin de links die gebruikt zullen worden. Studenten bekijken voor aanvang van de excursie Youtube-filmpjes die via de website van het Paleis op de Dam ontsloten zijn, openen tijdens de excursie op aanwijzing van de docent plattegronden en bekijken historische kaarten. Onderwijskundig doel: Visuele analyses uitvoeren: leren kijken en leren analyseren. Voorbereiding vanaf thuis:

Sylvia Moes, Innovatiemanager Onderwijs, VU Amsterdam

Tijdens de stadswandeling: pas je kennis toe die je hebt opgedaan over het stadhuis en vergelijk dit met wat je nu ziet.

Bron 24: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1d/Cornelis_anthonisz_vogelvluchtkaart_amsterdam.JPG Bron 25: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/07/Balthasar_Florisz._van_Berckenrode_003.jpg

Sylvia Moes, Innovatiemanager Onderwijs, VU Amsterdam

Bron 26:: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Balthasar_Florisz._van_Berckenrode_-_Amsterdam.jpg/853px-Balthasar_Florisz._van_Berckenrode_-_Amsterdam.jpg Bron 27: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/99/Map_of_Amsterdam,_1625.jpg

Sylvia Moes, Innovatiemanager Onderwijs, VU Amsterdam

Bron 28: http://www.bovenlichten.net/sitebuildercontent/sitebuilderpictures/stadhuis1653-jacobvd-ulft.jpg Bron 29: http://resources21.kb.nl/gvn/UBL01/UBL01_P317N168_X.JPG

Wat verliep er goed • Interactie tussen docent en studenten en object (Paleis op de Dam).

o Studenten maken intensief gebruik van verschillende kaarten naast elkaar door deze in verschillende browservensters te openen en eenvoudig te kunnen schakelen tussen kaarten.

o Studenten voerden met elkaar kijkopdrachten uit waarbij de grotere context (waar liep water, waarom staat het object op de plaats waar het nu staat) en historische gelaagdheid (welk effect heeft dit op ontwikkeling van dit deel van de stad gehad) aan bod kwam binnen de dialoog binnen tweetallen.

o Op locatie beschikken over kwalitatief hoog kaartmateriaal en de mogelijkheid om zowel in te zoomen op details als om het overzicht weer te geven droeg in belangrijke mate bij aan de discussie onder de studenten.

Enkele technische problemen:

1. Eén device had problemen met 4G-connectie. 2. Eén device vertoonde problemen bij het openen van een attachment uit de mail. 3. Beeldschermen stonden niet op helderste stand ingesteld.

Sylvia Moes, Innovatiemanager Onderwijs, VU Amsterdam

Oplossingen: ad 1. Herstarten device ad 2. Stuur mail uit inbox door, kies attachment toevoegen, vul niet ontvanger in, bijlage is vanuit deze mail te

openen, annuleer doorsturen bericht. ad 3. Studenten laten zien hoe ze beeldscherm helderder konden maken. Opmerkingen m.b.t. het weer: Regenachtige start, elk tweetal had 1 parapludrager en 1 device drager. Daarna ging al snel de zon schijnen en deden de paraplu’s dienst als parasol.

Sylvia Moes, Innovatiemanager Onderwijs, VU Amsterdam

College 4: Grondstofstromen en de ecological footprint Stadsfietstocht 4: “ De Watergraafsmeer als stedelijke kolonie” vanaf het Amstelstation aan de noordzijde naar Watergraafsmeer Bijzonderheden: geen netwerkvoorziening beschikbaar i.v.m. overgang naar nieuwe APN van SURFnet en KPN College 5: door Joost, “ Tweedracht of eendracht? Amsterdam en de Admiraliteit in de 17e en 18e eeuw” Wandeling 5: terrein van de Koninklijke Marechaussee (geen devices en netwerk kunnen gebruiken i.v.m. restricties van de Koninklijke Marechaussee) College 6: 19e eeuw door Petra en Irmgard Wandeling 6: Ceintuurbaan Amstel: “De veelzijdigheid van De Pijp” Bijzonderheden: absoluut geen bereik. Direct met SURFnet gebeld (Wladimir), maar zijn hulp mocht helaas geen verandering teweeg brengen. Afspraak is gemaakt om speedtest uit te voeren en resultaten direct aan hem door te geven. Bij terugkomst op de VU zijn screenshots van de speedtests aan hem gemaild. Hij heeft deze gegevens doorgestuurd naar zijn contactpersoon van KPN. Onderstaand 1 van de screenshots. De netwerkdekking is extreem laag (zie informatie hieronder)

Sylvia Moes, Innovatiemanager Onderwijs, VU Amsterdam

Wat hadden de studenten moeten bekijken tijdens deze stadswandeling? Ontwikkeling van dit gebied tussen 1875 en 1883

Sint Willibrordus buiten de veste:

Sylvia Moes, Innovatiemanager Onderwijs, VU Amsterdam

Binnendijkse Buitenveldertse polder:

Zaagmolensloot: 1880; 1890 (nu Albert Cuypstraat)

Sylvia Moes, Innovatiemanager Onderwijs, VU Amsterdam

Berlage Plan zuid: vergelijk planning en uitvoering P.L. Takbuurt

Sylvia Moes, Innovatiemanager Onderwijs, VU Amsterdam

Samenvattend over het geheel van de pilot Organisatorisch: Voor deze pilot zijn 10 devices (Samsung 8.9) met 4G kaarten beschikbaar aan de VU. Dit gebeurde de maandag voorafgaand aan de woensdag waarop het eerste hoorcollege plaatsvond. In deze zeer korte periode is er hard gewerkt ism staff van SURFnet om de netwerkkaarten werkend te krijgen op de devices. Parallel hieraan is instructiemateriaal gemaakt voor studenten over de werking van devices, zoals bijvoorbeeld het maken en uploaden van foto’s, etc. Vanwege de zeer korte voorbereidingsperiode ivm zomervakantie en start van het collegejaar, is het testen van content dat gebruikt moest worden in het veld niet gelukt. Studenten van het werkend krijgen van de netwerkkaarten tot en met het nalopen van het materiaal dat de docenten wilden gebruiken in het veld (kaarten, foto’s e.d.) Wat zijn de bevindingen van de docenten:

o Wanneer het 4G netwerk stabiel is, is de meerwaarde van devices en netwerk, absoluut zichtbaar. Het ondersteunt de studenten aan de ontwikkeling van hun onderzoeksvaardigheden in het veld.

Nadelig van invloed was:

• individueel zoeken (op tablets met 4G) hindert het groepstempo door de traagheid van het netwerk én de individuele vaardigheidsverschillen in omgang met devices. Daarom zijn wij (nog) niet overtuigd geraakt van het voordeel tijdens excursies van devices boven beeldmateriaal op papier, waarbij iedereen immers dezelfde startpositie heeft en zelfstandig én groepsgewijs opdrachten kan uitvoeren. In twee uur excursie kunnen met beeld-op-papier meer opdrachten uitgevoerd worden waardoor de excursie in relatie tot hoorcollege en tentamenliteratuur een grotere validiteit kan hebben.

• primair doel van het gebruik van 4Gnetwerk en tablets was om kaartmateriaal diachroon, dus op elkaar geprojecteerd te kunnen raadplegen (o.a. via Geoplaza). Dat doel is niet gehaald omdat er geen goede verbinding tot stand kon komen met Geoplaza.

• Het sturen via de mail van opdrachten in een Worddocument met internetlinks naar beeldbanken was wél mogelijk, maar leidde tot een ander probleem: om kaarten te kunnen lezen op een tablet, moet je inzoomen. Om kaartmateriaal uit verschillende tijden te kunnen vergelijken moeten ingezoomde kaartdetails snel na elkaar bekeken kunnen worden. Dat bleek met 4G en Samsungtablets een zeer tijdrovend proces omdat de uitvergroting van de ene kaart niet kon worden vastgehouden en niet direct naast een uitvergroting van een volgende kaart kon worden gelegd. Steeds moest weer teruggeschakeld worden naar het beginbeeld. Het onderwijskundige doel, studenten inzicht geven in de gelaagdheid van de ruimte werd daardoor minder bereikt dan met uitgeprinte kaarten en beelden op papier.

• Sommige studenten printten voorafgaand aan de excursie zelf het beoogde kaart- en beeldmateriaal uit en hadden zo een papieren versie bij de hand. Dat het internet een fantastische bron is voor beeldmateriaal is overigens evident. Wij zijn ons door deze pilot meer dan voorheen daarvan bewust geworden, eveneens van het voordeel om studenten zelfstandig met devices die foto's kunnen maken een opdracht te laten uitvoeren.

• De regelmatige problematiek met het 4G netwerk, en de tablets zelf (slechte navigatie van Samsung) veroorzaakte enorme frustraties bij studenten. Wanneer het netwerk wel goed werkte, was direct ook de meerwaarde onderkent, namelijk goede analyses kunnen maken vanwege de beschikbaarheid van online bronmateriaal.

Sylvia Moes, Innovatiemanager Onderwijs, VU Amsterdam

Lessons learned:

Studenten zijn minder bekend met functionaliteiten van tablets, dan verondersteld. Het maken van instructiemateriaal is dan ook zinvol. Stel dit vooraf beschikbaar. Omdat er altijd problemen kunnen optreden waarop je niet hebt gerekend, is het verstandig om een ondersteuner mee te laten gaan, zodat de docenten zich kunnen focussen op de inhoud.

- Gebruik de app van Blackboard op mobile devices. Deze is misschien niet zo compleet als de mobiele website, maar wel heel stabiel.

- Biedt in plaats van Worddocumenten PDF bestanden aan. Deze werken wel goed op Android tablets. - Laat studenten afspraken maken wie aantekeningen maakt als zij in duo’s samenwerken. Of gebruik

voor het annoteren van aantekeningen, (speciaal in het geval dat er per student 1 tablet beschikbaar is) een voicerecorder zodat audio van de docent wordt geregistreerd.

- Zonlicht is problematisch ook bij Android tablets. Stel schermen in op meest heldere stand, voorafgaand aan de exursie.

o Het gebruik van parapalu’s volstaat wanneer er wordt gewerkt in 2-tallen. Wanneer er 1 tablet per student beschikbaar is, is dit niet toereikend. Zonnekapjes voor Android tablets waren op het moment van onze pilot niet verkrijgbaar op de markt.

- Maak bij constatering van netwerkproblematiek direct gebruik van speedtest.nl. hiervoor is een handleiding gemaakt door Kirsten Veelo van SURFnet. Maak schermafbeeldingen van de resultaten en geef deze direct door aan je contactpersoon van SURFnet (dus meteen op dat moment wanneer dit zich voordoet). Indien je toepassing niet binnen een 4g project valt, dan vanzelfsprekend met je provider.

o Tip van docenten: Zorg altijd dat je analoog materiaal bij je hebt, in geval het netwerk problemen geeft, zodat je toch door kan met je verhaal.

- De problematiek rondom het benaderen van kaartmateriaal uit de beeldbank van de VU, inzake de deepzoom viewer functionaliteit, bleek te liggen aan. Dit is uitgezocht door SURFnet, waarvoor wij enorm dankbaar zijn. De omgeving van de beeldbank is hierop aangepast. De programmeur is overgestapt van Microsoft Seadragon, http://msdn.microsoft.com/en-us/expression/gg413360 naar OpenSeadragon http://openseadragon.github.io/.

Sylvia Moes, Innovatiemanager Onderwijs, VU Amsterdam

Conclusie

De relatie tot de overkoepelende onderzoeksvragen kan alleen gesitueerd worden op basis van een goed werkend 4G netwerk, evenals een reflectie op het vraagstuk of de eindproducten van de studenten is toegenomen. Deze pilot liep vanaf de start van het collegejaar in 2013, voor de periode van 6 weken. In januari hoorden wij van Frans Panken van SURFnet dat KPN had geconstateerd dat een aantal antennes niet waren geactiveerd in de (binnen)stad van Amsterdam. Om die reden zouden wij, nu de netwerkfaciliteiten wel op orde zijn, deze pilot graag herhalen in het nieuwe collegejaar dat start in september 2014.