Projectverslag Pilot Dyslexie in Detentie Valk & Uil › pilot ›...

Projectverslag Pilot Dyslexie in Detentie

Valk & Uil

Jan van Nuland

16 juli 2013

Datum: 16 juli 2013

2

Inhoudsopgave

Inhoudsopgave ........................................................................................................................................ 2

0. Inleiding ........................................................................................................................................... 4

1.1 Achtergrond................................................................................................................................... 4

1.2 Aanleiding ...................................................................................................................................... 4

1.3 Dyslexie in detentie ....................................................................................................................... 5

2. Doel van het project ........................................................................................................................ 6

3. Methode .......................................................................................................................................... 6

3.1 Theorie .......................................................................................................................................... 6

3.2 Inhoud van de cursus .................................................................................................................... 7

3.3 Opbouw van de cursus .................................................................................................................. 7

3.4 DJI personeel verwerft vaardigheden ........................................................................................... 8

3.5 Materiaal ....................................................................................................................................... 8

4. Resultaten ....................................................................................................................................... 9

4.1 DJI betrokkenen ....................................................................................................................... 9

4.2 De ervaringen per vestiging .......................................................................................................... 9

4.2.1 PI Heerhugowaard 1e cursus .................................................................................................. 9

4.2.2 PI Heerhugowaard 2e cursus ................................................................................................ 11

4.2.3 PI Veenhuizen ....................................................................................................................... 12

4.2.4 PI Nieuwersluis ..................................................................................................................... 13

4.3 Ervaringen met de screening ....................................................................................................... 14

4.4 Algemene impact van de cursus .................................................................................................. 15

4.5 Indirecte resultaten ..................................................................................................................... 16

5. Reflectie ......................................................................................................................................... 18

5.1 Bekendheid met de impact van dyslexie. .............................................................................. 18

5.2 Screening methodiek ............................................................................................................. 18

5.3 Onderwijs in detentie ............................................................................................................ 18

5.4 Het tot stand komen van de 6 weekse cursus ...................................................................... 19

5.5 De organisatorische aspecten van het project ...................................................................... 19

6. Conclusies en aanbevelingen ........................................................................................................ 20

6.1 Conclusies .............................................................................................................................. 20

6.2 Aanbevelingen ....................................................................................................................... 21

6.3 Literatuur ............................................................................................................................... 23

Datum: 16 juli 2013

3

Bijlage 1. Screeningtool ......................................................................................................................... 24

Bijlage 2. Gegevens Chelmsford Safety in custody , assaults tables , march 2012 ............................... 24

Bijlage 3. Regiebrief aan directeuren van pilot vestigingen .................................................................. 25

Datum: 16 juli 2013

4

0. Inleiding

1.1 Achtergrond

Vanaf 2010 heeft Valk&Uil samen met een groep DJI docenten naar methoden gezocht om de impact

van dyslexie bij gedetineerden te onderkennen en het onderwijs beter op deze doelgroep af te

stemmen. Dit gebeurde in het kader van een Europees Grundtvig project Breaking Barriers. Valk&Uil

was partner in dit project en DJI had medewerking toegezegd. Een eerste scholingsdag trok 50

docenten en bibliotheekmedewerkers. Vervolgens zijn zo’n 20 docenten uit 7 vestigingen 1½ jaar via

3 centrale- en vele lokale bijeenkomsten betrokken gebleven. De docenten kregen meer kennis over

hoe zij konden inspelen op mensen met dyslexie. Valk&Uil kreeg een beeld van de situatie waarin de

docenten opereerden. Er ontstond wederzijds begrip en vertrouwen.

Meerdere initiatieven werden door docenten geïnitieerd: In de PI Alkmaar/Heerhugowaard steunde

de directie het thema dyslexie als speerpunt en kreeg de docent gelegenheid om zich als landelijk

steunpunt dyslexie te profileren; In HVB Zwaag vroeg het hoofd BOS naar de mogelijkheid van het

ontwikkelen van een op dyslexie gerichte TRA module; In Veenhuizen vroegen hoofd BOS en

docenten om een dyslexievriendelijke VCA training.

De door DJI en Valk&Uil gezamenlijk georganiseerde internationale seminar van het Breakings

Barriers project, was aanleiding om contact te zoeken met het hoofdkantoor DJI. Met diverse

personen is gesproken over het belang van duurzame aandacht voor het thema dyslexie. De directie

vroeg vervolgens of Valk&Uil een voorstel kon doen voor een aanpak die in een pilot kon worden

uitgetest. Tijdens de internationale seminar van het Breaking Barriers project op 3 april 2012 ( DJI

conferentiecentrum Nieuwersluis) werd het startsein gegeven van de pilot dyslexie door mevr. D. ten

Hoorn Boer(directeur-generaal Jeugd en Sanctietoepassing). Hierbij waren o.a. dhr. J. Groeneveld

(Sectordirecteur), dhr. R. Krabbendam (progammamanager MGW) en G. Eleveld (projectleider

Terugkeeractiviteiten) van DJI aanwezig.

De opdracht:

DJI wil in een pilot nagaan of het mogelijk is om in het kader van “Modernisering Gevangeniswezen”

(MGW) ondersteuning te bieden aan dyslectische gedetineerden door gebruik te maken van de

bestaande structuren en voorzieningen binnen de PI’s (een inclusieve aanpak).

1.2 Aanleiding

Er zijn diverse internationale onderzoeken die aantonen dat dyslexie zeker 3 x zo vaak in detentie

voor komt dan in de gewone maatschappij (Rack,2005). In het reguliere onderwijs is dyslexie sinds

circa 2000 een groeiend aandachtsgebied. Voor dyslectische volwassenen is relatief veel minder

aandacht.

In 2009 zocht Annet Bakker(DJI landelijk contact persoon onderwijs) naar informatie over dyslexie. Zij

ontmoette Jan van Nuland van Valk&Uil, schrijver van het boek “Slimmer dan je baas, dyslexie op het

werk”. Annet Bakker zag mogelijkheden in de aanpak zoals beschreven in dit boek. Voor Valk&Uil

was de DJI-problematiek interessant om in te brengen in het project Breaking Barriers. Het BB

Datum: 16 juli 2013

5

project wilde uitdragen dat dyslexie naast moeilijkheden ook mogelijkheden kent en dat ouders,

docenten en overheden hier via een proces van peer learning meer over zouden kunnen leren.

Zowel de onderwijsgevenden als de bibliothecarissen waren gemotiveerd om hier in de Nederlandse

gevangenis situatie iets mee te doen. DJI zou mogelijk kunnen leren van ervaringen met dyslexie in

de gevangenis in Finland en Estland. Een positieve aandacht voor dyslexie bij gedetineerde bleek in

voorbeelden uit Chelmsford, Engeland en Helsinki, Finland heel succesvol te zijn. Er werden daar

overweldigend goede resultaten aan recidive vermindering getoond.

1.3 Dyslexie in detentie

Dyslexie leidt bij niet onderkennen (zoals dat tot circa 2000 veelvuldig het geval was) in veel gevallen

tot laaggeletterdheid, ontbreken van onderwijskwalificaties, leidend tot beperkte arbeidskansen.

Dyslectische lees, spreekfouten (bijv. verhaspelen van spreekwoorden), schrijffouten zorgen er voor

dat men uitgelachen- en gepest-wordt door klasgenoten en als dom en lui bestempeld wordt door

docenten. Dit zorgt voor een slecht zelfbeeld en laag zelfvertrouwen. Deze emotionele schade kan

leiden tot frustratie gedrag en school uitval.

Dyslexie wordt ook beschouwd als een andere manier van denken, leren en werken. Dit wordt vaak

als creatief en “out of the box” denkend getypeerd. Bij bekende succesvolle ondernemers,

wetenschappers, artiesten wordt het hierbij horend “excentrieke” gedrag geaccepteerd. Maar als

dyslectische chaotische, impulsieve uitspraken en gedrag niet worden begrepen en worden gestraft,

dan kan dit leiden tot meegedragen boosheid of agressie.

Het ontbreken van schoolkwalificaties, beperkte arbeidskansen, agressief gedrag en uit frustratie

geboren alcohol en drugsgebruik, worden als criminaliteit bevorderende factoren genoemd.

Aanpak van Valk&Uil

International literatuur constateert dat de dyslectische indirecte ontwikkeling vaak leidt tot

identificatie op wat men niet kan en dat men zijn eigen mogelijkheden niet serieus neemt. Het

concept van de in de dyslexie pilot gebruikte cursusaanpak is hierop gebaseerd. De volgende stappen

worden gevolgd:

1. Zet de schijnwerper op de dingen waar men goed in is.

2. Verminder slecht zelfbeeld en zet aan tot een beter zelfvertrouwen

3. Zet de schijnwerper op specifieke dyslectische kwaliteiten

4. Verminder frustratie en agressie vanwege reacties op excentriek gedrag. (Er treedt rust op als men de

eigen gevoelens herkent uit de verhalen van de collega dyslectici.)

5. Toon de dyslectische manier van onthouden, informatie-verwerven en –presenteren.

6. Geef hen hulpmiddelen en methoden om deze leer en werkstijl te verbeteren.

7. Gebruik deze hulpmiddelen en methoden om de waardering voor eigen vaardigheid in lezen en

schrijven positief bij te laten stellen.

8. Gebruik het groepsproces om te laten zien hoe ook anderen ervoor moeten vechten.

9. Geef de dyslecticus een podium om de sterke kanten te presenteren voor de groep.

10. Zie hoe de cursist de waardering accepteert en zich opent voor een nieuw perspectief.

De belangrijkste maat van succes van de aanpak is dat de cursist de waardering op de presentatie

accepteert. De praktijk leert dat een dyslecticus met een slecht zelfbeeld en slecht zelfvertrouwen

waardering moeilijk accepteert; hij moet het gevoel hebben dat hij zelf iets bijzonders gepresteerd

heeft en dat hij ervan overtuigd is dat de omgeving oprecht is en weet heeft van zijn strijd.

Datum: 16 juli 2013

6

2. Doel van het project

Het projectdoel van de pilot ondersteuning dyslectische gedetineerden werd verwoord als:

Ervaringsgegevens verkrijgen over

- het aantal gedetineerden met specifieke leerproblemen.

- de waarde van een op dyslexie gericht begeleidingsprogramma dat in een periode van 6

weken bij gedetineerden zorgt dat zij beter leren omgaan met hun dyslexie.

- de mate waarin er een nieuwe motivatie is bij te brengen zodat er zicht is op een

verminderde recidive.

- de mogelijkheid om PI docenten in te zetten voor het geven van de op dyslexie gerichte

training

- Het inrichten en realiseren van een traject aansluitend bij bestaande producten als “Kies

voor verandering” en “Mijn map”, waarbij gedetineerden worden gescreend en tevens

kunnen worden geïdentificeerd als dyslectisch.

Deze ervaringsgegevens zullen ondersteunend zijn bij een beslissing om het begeleidingsprogramma

te continueren en uit te rollen bij de overige instellingen.

3. Methode

3.1 Theorie

Uitgangspunt van de aanpak van Valk&Uil is gebaseerd op wetenschappelijke breinstudies. De

huidige neuroscience (Shaywitz, 2005) toont aan dat het brein blijft leren. Verschillen in aanleg zijn

een gegeven, en zijn ook te beschrijven in voorkeuren voor verschillende leerstijlen (Mortimore,

2008). De eigen leerstijl kan in conflict zijn gekomen met de aanpak in het reguliere onderwijs. De

volwassen dyslecticus blijkt afhoudend voor onderwijs vanwege de frustratie met een niet passende

leerstijl. De ervaring leert dat door een veilige en betekenisvolle leeromgeving te creëren deze

terughoudendheid kan worden doorbroken. Indien een benadering wordt gekozen die inspeelt op de

eigenheid van de persoonlijke dyslectische leerstijl ontdekt de dyslecticus de eigen ongekende

mogelijkheden.

Veel dyslectici hebben zich geïdentificeerd met wat ze niet kunnen. De meervoudige intelligentie

methode (Gardner,1984) levert iemand de mogelijkheid om deze eenzijdige identificatie te

relativeren. Onderwijs dat gebruik maakt van sterke kanten zorgt voor een onbewuste verbetering

van de bij dyslectici achtergebleven taalvaardigheid (Hofmeester,2004;Verhoeven,2008).

Screening:

In de pilot is gebruik gemaakt van de Vinegrad vragenlijst (zie bijlage 1.). Dit was de standaard

vragenlijst in het Breaking Barriers project en aanbevolen door de Finse dyslexie organisatie.

De gekozen Vinegrad methode is tevens eenvoudig en goedkoop uit te voeren (20 ja/nee vragen). De

betrokken docent zal via een aanvullende intake kunnen doorvragen. Dit levert geen

dyslexieverklaring op; de docent schat slechts in of de cursus voor de cliënt passend zal zijn.

Datum: 16 juli 2013

7

3.2 Inhoud van de cursus

In de cursus kiest de cursist een onderwerp waar hij goed in is en waar zijn interesse ligt. Het

werkmateriaal in de cursus wordt hieraan aangepast en is daardoor voor de cursist betekenisvol. De

bibliothecaris helpt te zoeken naar geschikte boeken. De docent haalt voorbeeld teksten van

internet. Bij oefeningen staat het eigen onderwerp centraal. Doordat de cursist al veel weet van het

onderwerp en het zijn passie is, leveren de oefeningen en de afsluitende presentatie de mogelijkheid

van een doorbraak in zelfbeeld en zelfvertrouwen.

De cursus is zodanig opgebouwd dat de belangrijkste aspecten van dyslexie op een ondersteunende

manier worden aangeraakt. In de tweede les wordt erop gewezen dat de hersenstructuur van

dyslectici over het algemeen/vaak een voorkeur heeft voor wat men rechterhersenhelft kwaliteiten

noemt en dat men veel linkerhersenhelft functies als moeizaam ervaart (Eide, 2011). Men leert hoe

men op een prettige manier zichzelf beter kan focussen en hoe leren prettig kan zijn.

Vervolgens wordt aan de hand van bovenstaand uitgangspunt getracht met positieve aandacht en

uitgaande van de eigen leerstijl te oefenen met lezen en onthouden, met schrijven en het houden

van een presentatie. Het instrument mindmap wordt uitgelegd. Men ervaart hoe goed men is in het

snel scannen van bijv. een krantenpagina en men leert hoe het helpt om een verhaal beeldend te

ordenen. Waarna men er iets over op papier kan zetten of er over kan praten.

De cursisten ervaren dat zij tijdens de cursus met hun problemen naar voren kunnen komen. Zij

herkennen zich vaak in de verhalen van de anderen. Zowel zwakke als sterke kanten blijken erg op

elkaar te lijken. Hoe verschillend de achtergrond van de deelnemers ook mogen zijn, de dyslectische

eigenschappen, die voor allen vele jaren onbegrepen zijn gebleven, worden nu tastbaar en kunnen

ten goede worden gekeerd. Dit geeft verbondenheid en empowerment.

3.3 Opbouw van de cursus

De groepsgrootte is gesteld op max 8 personen. Dit is een groepsgrootte die een geoefende docent

alleen aan zou moeten kunnen. Dit wordt dan mede mogelijk omdat er met een dergelijke

groepsgrootte gebruik kan worden gemaakt van peer learning : cursisten met een sneller

bevattingsvermogen kunnen anderen in de oefeningen bijstaan.

De veiligheid van de groep is erg belangrijk. Een aantal vaste werkvormen ondersteunen dat men

zich makkelijk kan uiten. De cursisten ervaren vaak snel dat hun dyslectische problemen ook bij de

anderen aanwezig zijn. Dit geeft een band. De deelnemers kiezen hun eigen onderwerp en gaan zelf

op zoek naar literatuur hierover. De bibliothecaris heeft hierbij een belangrijke rol omdat het zoeken

in de bibliotheek een drempel kan zijn.

Iedere les kent voor de cursist een les-element om zichzelf positief te verbazen. In de cursus is een

stapsgewijze opbouw van vertrouwen in het kunnen omgaan met lezen, onthouden en dingen

weergeven. Met als afsluiting een presentatie voor de groep en het verkrijgen van een certificaat.

Datum: 16 juli 2013

8

3.4 DJI personeel verwerft vaardigheden

Uitgangspunten van de methode is om de cursus vorm te geven op een manier dat zo dicht mogelijk

aansluit bij de leerstijl van de dyslecticus. Dit betekent voor reguliere docenten dat ze zich eerst

bewust moeten worden van de specifieke aspecten van deze leerstijl. Dit geldt ook voor andere

betrokkenen in het project. Zeker de bibliothecarissen die een belangrijke rol in de aanpak spelen.

Als voorbereiding op de cursus zijn diverse bijeenkomsten belegd. De docenten zijn benaderd en

hebben informatie gekregen over het proces en hun aandeel erin. De betrokken bibliothecarissen

hebben een eigen informatie middag gehad. Voor de docenten was een tweedaagse training met

overnachting georganiseerd om het hele programma van de cursus inhoudelijk door te nemen.

Hierbij was er echt sprake van peer learning. De inbreng van de docenten was wezenlijk voor het

laten aansluiten van de werkvormen bij het niveau van de doelgroep en de werksituatie in de

gevangenis. De cursus heeft met grote inzet van het hele team van docenten de vorm gekregen

waarin het is uitgevoerd.

Hiernaast zijn gesprekken gevoerd met de betrokken hoofden BOS en overige docenten. Een A5

brochure “Handboek dyslexie vriendelijke detentie” is door Valk&Uil in 150-voud in eigen beheer

vervaardigden en via de docenten aan indirect betrokken personen verdeeld. In september 2012 is in

Veenhuizen een informatieve bijeenkomst gehouden. Hierbij waren een tiental aanwezigen van

diverse disciplines. Bij veel bezoekers ontstond begrip voor het belang van aandacht voor het doel.

Er ontstond een geanimeerde discussie. Het was daarom een gemiste kans dat psychologen en

afdelingshoofden ontbraken.

3.5 Materiaal

Er is een dyslexiecursus beschikbaar met werkboek, docentenhandleiding, werkvormen,

powerpoints. Het is werkmateriaal blijkt geschikt te zijn voor het niveau van de gemiddelde

gedetineerde. In Nieuwersluis bleek het niveau van de groep zo laag dat de docenten uitsluitend met

de powerpoints werkten. In andere groepen konden cursisten met meer taalbegrip anderen bijstaan.

Datum: 16 juli 2013

9

4. Resultaten

4.1 DJI betrokkenen

In de pilot Dyslexie in Detentie zijn de volgende personen vanuit DJI betrokken:

Heerhugowaard(H), Veenhuizen(V), Nieuwersluis(N),Dordrecht(D),

1. De docenten

De docenten die intensief hebben meegewerkt aan de pilot zijn: Annet, Wichert (H), Eveline (N),

Conny (N), Eva (V) en Rieta (V), Kitty (D).

2. De bibliotheekmedewerkers

De bibliotheekmedewerkers die een bijdrage aan de pilot hebben gegeven zijn: Manja, Catrien (H),

Wilma (V), Margriet (N), Judith (D).

3. Hoofden BOS en anderen.

Johan (N), Cees (H), Anna (V), Sarah (V), Marten (V), Aukje (V), Herman (V).

4. Directies van vestigingen

Harrie Versteeg(N), Tom Yntema(V), Anke van Velsen(V), Gerard Douw(H), Henk Dillerop(H)

5. Betrokkenen van DJI den Haag

Rutger Krabbendam, Gre Eleveld, David Hommes, Annelies Jorna, Bas Nieuwenhof, Claudia Bouma.

6. Extern: Jan van Nuland, Joost Hattinga Verschure.

4.2 De ervaringen per vestiging

4.2.1 PI Heerhugowaard 1e cursus

Docent Wichert heeft reeds tijdens het Breaking Barriers traject van de directie gelegenheid

gekregen om het thema dyslexie extra aandacht te geven. Vanaf halverwege 2011 zijn er door hem

in PI-Zuijderbosch aan gedetineerden screeningsformulieren voorgelegd. Vanaf de start van de pilot

in april 2012 is de MMD betrokken bij het uitvoeren van screening als onderdeel van de algemene

intake. Het werd algemeen bekend dat de afdeling onderwijs iets met dyslexie deed. Dit zorgde

ervoor dat gedetineerden zich spontaan meldden met de mededeling “ik heb dyslexie”.

In september 2012 is een cursus-groep gestart van 8 personen. Deze personen zijn voortgekomen uit

een voordracht van de docent, waarbij het MDO goedkeuring heeft gegeven. Om aan de cursus mee

te kunnen doen, hebben twee personen uitstel aangevraagd van hun overplaatsing naar Exodus.

Datum: 16 juli 2013

10

In les 2 was voor 2 personen hun geliefde uur sport nog reden om te verzaken. Daarna hebben alle

personen alle lessen tot het eind toe gevolgd. Er was één persoon die als LVB’er bekend stond. De

aandacht voor deze persoon was zeker verzwarend voor de docent. Deze persoon heeft echter toch

de gehele cursus in harmonie met de anderen afgemaakt.

De samenwerking met de bibliotheek verliep heel goed. Het werd zo een echt multidisciplinair

project waarbij de begeleiding bij het zoeken naar literatuur hielp, maar ook de opgeschreven

waarnemingen van de bibliothecaresse een ondersteuning waren voor de docent.

Na afloop bleken zeven deelnemers binnen twee weken de vestiging Heerhugowaard te hebben

verlaten. Van de overige deelnemers is , vanwege hun vertrek, geen informatie over het lange

termijn effect van de cursus. Alleen de LVB’er bleef en startte daarna enthousiast een onderwijs

traject.

Ervaringen van deelnemers:

1. H01 (HEERHUGOWAARD 1)

Achteraf heel blij meegedaan te hebben en nu zin om te gaan leren. Trots dat hij geslaagd was.

Hij zette zichzelf eerst neer als einzelganger, nu weet hij dat deel van een groep kan zijn.

2. H02 (HEERHUGOWAARD1)

Zag op tegen het geven van een presentatie, maar was heel trots met het resultaat.

Werd gaandeweg betrokken naar de anderen, wil volgende stap in onderwijs zetten.


Zijn traject (exodus) was voor de cursus vertraagd. Hij was blij dat hij had meegedaan: “ik had dit

voor geen goud willen missen, want zo heb ik voor mezelf meer kansen voor de toekomst

gekregen!”. Werd nooit gezien door anderen. Had spanning om te willen voldoen aan

verwachtingen. Werd gaandeweg de cursus betrokken naar de anderen, wil volgende stap in

onderwijs zetten.


Veel zin om te leren. Docent: zijn winst is dat hij eindelijk heeft gemerkt dat boeken nuttig en leuk

kunnen zijn. Werd gaandeweg betrokken naar de anderen, was tevreden over wat hij geleerd had.

5. H05 (HEERHUGOWAARD1) (LVB’er)

Hij was één met de groep en de presentatie was vele malen beter dan verwacht.

Werd gaandeweg betrokken naar de anderen, wil volgende stap in onderwijs zetten.


Weinig zelfvertrouwen. Veel zin om te leren. Heeft enorme stap gemaakt door een presentatie te

geven. Werd gaandeweg betrokken naar de anderen, wil volgende stap in onderwijs zetten.


Heeft veel zin om te leren. Zint op een eigen bedrijf. Was al bezig om als Pool Nederlands te leren via

een zelf aangeschafte cursus. Hij was toch zichtbaar trots met het behaalde certificaat.


Hij heeft veel bajeservaring, en weet al heel lang dat hij dyslectisch is. hij had nooit gedacht ergens in

een bajessetting in een dergelijke groep te kunnen belanden. Dat ze met zijn allen zijn gestart, dat er

zoveel varianten van de dyslexieproblematiek en ook zoveel herkenning kon zijn, vindt hij verbazend.

Datum: 16 juli 2013

11

Daar heeft hij veel bewondering voor. Dat dit aangeboden wordt, dat zij zijn begonnen én geëindigd

met de hele groep! Diep respect voor elkaar.

Zijn ontbreken van enthousiasme voor boeken en lezen is niet weg, maar hij staat nu open hoe de

docent hem gaat overtuigen dat lezen leuk kan zijn, ... een deur op een kier. Wat ook staat is dat hij

aan de slag gaat met kalligraferen!

4.2.2 PI Heerhugowaard 2e cursus

In maart 2013 is in Heerhugowaard weer een groep gedetineerden aan het MDO voorgedragen.

Hieruit kwam een 7 tal kandidaten naar voren. Bij de start van de cursus bleken 2 personen zich toch

terug te trekken. De uiteindelijke groep was erg gevarieerd van samenstelling. Alle deelnemers

hadden naast hun dyslexie nog een extra aandachtspunt. Een man in een rolstoel, een weet alles

beter, een bijna blinde etc. Dit leverde een meer wisselend beeld tijdens het verloop van de cursus

op. Alle vijf deelnemers hebben wel de cursus tot het eind afgemaakt en een presentatie over hun

passie gehouden.

Met de ervaring van de vorige cursus in het achterhoofd liep het de 2e keer ondanks de lastige groep

heel goed. Deze cursus kan door iemand alleen worden gegeven als het verloop van de cursus en het

materiaal bekend is. Met name de voorbereidingstijd was nu veel korter. De tussentijdse

verbeteringen maakten het programma ook actiever; wat geholpen heeft. Het was makkelijker om

mensen aan het werk te zetten en elkaar te laten ondersteunen. De docent kon zo in de tussentijd

aantekeningen en waarnemingen opschrijven.


1. H09 (Heerhugowaard 2)

ALE kon dingen lastig volgen. De dyslexiegroep heeft hem weer zelfvertrouwen gegeven wat hij wil

gebruiken om de draad weer op te pakken als vrachtwagenchauffeur.


Presentatie (laatste les): Hij kijkt naar beneden en zegt dat hij zijn boek is vergeten. Eigenlijk wil hij

liever in de grond weg kruipen. Na 1 zin stopt hij…….dat was het. De groep stimuleert hem gelijk

positief.

Hij blijkt alle gegevens netjes in zijn werkboek te hebben geplakt, dat geeft houvast. Hij blijft naar

beneden kijken, maar hij is toch over een drempel heen!

Dit is de eerste keer in zijn leven dat hij iets aan een groep vertelt! Dit is ook het eerste diploma dat

hij in zijn leven behaald heeft en dat hij is daar beretrots op. Dit geeft hem kracht en vertrouwen

naar de toekomst. Hij leent meer boeken in de bibliotheek dan voorheen.


Hij heeft zich duidelijk in het onderwerp verdiept, heeft er het nodige over opgezocht, en ook 2

kantjes op papier gezet. Hij geeft aan dat hij licht aan het einde van de tunnel is gaan zien. Hij was

gestopt met lezen, maar heeft nu enthousiast de draad weer opgepakt en wil er verder mee gaan!!!

Hij spreekt ook zijn bewondering uit voor de openheid van de groep, en dat het voor hem voor het

eerst in zijn leven was dat hij met een groep zo vrij uit kon spreken!

Datum: 16 juli 2013

12

“Ik dacht dat ik te oud was om te leren, maar ik heb er veel aan gehad. Ik weet nu dat ik dingen ook

op mijn manier kan doen.”


MOH heeft drie A-4tjes vol geschreven, terwijl het schrijven voor hem juist zo moeilijk is! hij durft nu

te schrijven, ook al is het met schrijffouten. Hij heeft een drempel genomen en is daar trots op.

Hij vertelt dat de derde les heel interessant was geweest en dat hij de cursus daarna heel leuk was

gaan vinden. “Ik kon wel lezen, dus daarvoor hoefde het niet, maar ik begrijp nu beter hoe ik dingen

doe.” dit geeft me echt zin om de volgende stap te doen


ALF kwam al trouw naar de bibliotheek. Leest graag dikke romans. Nooit idee gegeven dat hij

dyslectisch was. Maar hij vertelt dat hij vroeger op school niet mee kon komen. Er werd zelfs door de

onderwijzers gezegd dat hij dom was en later maar met zijn handen moest gaan werken! Hoe hard hij

ook zijn best deed op school, op zijn rapport stond regelmatig de opmerking geschreven dat hij beter

zou kunnen presteren als hij beter zijn best zou doen. Op latere leeftijd is hij toch gaan leren, en ging

eigenlijk verbazend goed.

ALF had het soms lastig met zichzelf. Dat legde dan wel een donkere wolk boven de sfeer. In de

laatste les zegt hij dat hij de afgelopen weken erg veel kwaadheid heeft gevoeld, die hij nu naar

positiviteit aan het ombuigen is.

Hij heeft geleerd dat hij een beelddenker is en dat was een eye-opener voor hem. Zijn reeds zeer

beperkte gezichtsvermogen zal namelijk steeds verder achteruit gaan, en hij onderzoekt momenteel

de digitale middelen die tekst in spraak omzetten, en spraak in tekst.

Hij heeft ervaren dat hij best iets kon afmaken; eigenlijk zelden heeft hij iets echt afgerond.

Intussen blijft hij dikke, liefst literaire boeken lenen die hij met plezier leest en waarover hij vrijwel

altijd kort iets vertelt als hij ze inlevert.

4.2.3 PI Veenhuizen

In Veenhuizen was er in augustus 2012 door een samenspel van oorzaken nog geen structurele

screening georganiseerd. De dyslexie-docenten Rieta en Eva hebben zich ingezet om via de

afdelingshoofden de screeningsformulieren te laten invullen en om ook concreet reclame te maken

voor de cursus.

De cursus startte in eerste instantie met twee deelnemers, waarvan er direct één weer uitviel. Er

meldden zich daarna toch nog twee anderen. De cursus kreeg daardoor een herstart met slechts drie

deelnemers, die daarna alle 6 lessen hebben bijgewoond.

De docenten gaven aan dat de cliënten heel intensieve begeleiding vroegen, maar dat zij het hele

proces als bijzonder waardevol hadden ervaren (ook voor henzelf). Als niet dyslectische docenten

waren zij zeer lovend over de effecten die de cursus op de cursisten had gehad. Alle drie cursisten

hebben zich daarna intensief en enthousiast op een vervolg studie gestort.

Datum: 16 juli 2013

13


1. V01 (Veenhuizen)

Blij met de cursus mee te kunnen doen Serieus en vriendelijk en helpt mensen graag.

“De cursus heeft mij gebracht om met mensen te praten over mijn leven en een mindmap maken.”

Hij is enthousiast en ziet deze pilot als een kans! Deed mee, het lukte soms niet goed, maar bleef

positief. Onthouden is moeilijk . opdracht begrijpen gaat traag.

Er was wel een ontwikkeling zichtbaar. Niet op taal, maar op emotioneel gebied gegroeid.

Was positief, als er een vervolg komt wil hij weer meedoen.

2. V02 (Veenhuizen)

Blij om deze cursus mee te mogen doen. Heeft dyslexie verklaring

Doorzetten in bepaalde dingen; snel opgeven in dingen die me niet interesseren.

Gitaar spelen, behulpzaam en sociaal; moeite met onderwijs, principes en gezeur.

“Dit zijn fijne lessen om te volgen: leerzaam en rustgevend. De manier van lesgeven is leuk en ik heb

er zeker wel een paar dingen van opgestoken”

In Les 4 Kwam hij bozig binnen door ervaring van de dag ervoor; Wilde eerst niet komen door

boosheid, maar kwam toch want hij bedacht hij altijd rustig werd van deze lessen en dat kwam uit!

Presentatie gitaarspelen was prima. Dit was die 1e keer dat hij een cursus heeft afgemaakt!!!!

Was heel ondersteunend voor de anderen. Het idee is dat hij terug komt bij het onderwijs.

3. V03 (Veenhuizen)

Blij om mee te mogen doen. Enthousiast, zelfs als hij het niet meteen begrijpt. Hij schaamt zich in de

groep niet voor zijn gebrek aan woordkennis (open / eerlijk). Prima / hij groeit. Was heel

ondersteunend naar anderen. Er was duidelijk een ontwikkeling zichtbaar. Wil verder met onderwijs.

De 1e keer in zijn leven dat hij presentatie deed. Hij gaf aan gespannen te zijn, maar had ’t goed voor

elkaar, goed voorbereid, ,. Briefjes, tussen blz. vloeiend. Gebruikte mindmap om iets op te zoeken.

4.2.4 PI Nieuwersluis

De vrouwengevangenis in Nieuwersluis heeft veel buitenlandse en slecht Nederlands sprekende

(veelal Antilliaanse) vrouwen. Hoewel er uiteindelijk vanaf oktober bij binnenkomst door de MMD

gescreend werd, kwam de cursus niet makkelijk vol.

In februari 2013 is gestart met 3 deelnemers. Het verloop van de sessies werd erg bepaald door

zaken als te laat komen, afwezigheid vanwege externe bezoeken (advocaat) , ziekte en wegblijven

zonder opgave van redenen.


1. N01 (Nieuwersluis)

Blij om mee te doen. Positief over de zoektocht naar de sterke kanten: “Ik wil namelijk zijn wie ik

ben, Dat wil ik vasthouden”. Ze liet tijdens de cursus zien dat zij voor zichzelf wilde opkomen. Maakte

een eigen visuele weergave van haar passie. Zij tekende een muur met gestapelde bouwstenen van

haar leven. Stond als eerste op om haar presentatie te geven.


Datum: 16 juli 2013

14

Was bij de start terughoudend. Heeft het nodig om te bewegen: sporten. Haar passie is dansen en

wil daar les in gaan geven. Prive problemen hielden haar soms weg van de lessen. Hoewel

verlegenheid haar thema was, werd heel actief en vol suggesties bij het spreken over het

dyslexievriendelijker maken van de informatievoorziening in de gevangenis.


Was bij de start terughoudend. Kwam vaker later en werd een aantal keren opgeroepen vanwege

gesprek met een advocaat. Zij was sterk visueel. Werd zich bewust dat zij erg door beelden werd

meegenomen en dat manieren om de focus te behouden belangrijk voor haar zijn. Het ging erg over

een eigen vorm en eigen wijsheid. Zij zag op tegen de presentatie, maar deed het toch nadat K. de

eerste stap had gezet. Haar passie was koken en der regie hebben in je eigen keuken. Ze kan nu haar

recepten doorgeven aan haar zoon, zodat ze in de familie blijven. Ze was duidelijk gegroeid.

4.3 Ervaringen met de screening

Heerhugowaard

In Heerhugowaard heeft de docent over langere tijd ervaring opgedaan met de screening. Dit hield

o.a. in het analyseren van de screeningformulieren en het houden van verdiepende gesprekken.

Hierop gebaseerd werd een inschatting gemaakt, bij wie sprake kon zijn van dyslexie. Bij de start van

de pilot heeft hij direct een gemotiveerde MMD’er bereid gevonden, de dyslexiescreening onderdeel

te laten zijn van de algemene screening. Dit bleek goed mogelijk te zijn. De ingevulde formulieren

werden bij de docent afgegeven en die handelde de administratie verder af.

Nieuwersluis

Zowel in Nieuwersluis als in Veenhuizen was men al bekend met de screeningtool Er was echter nog

niet of nauwelijks ervaring mee opgebouwd. In Nieuwersluis zijn in eerste instantie formulieren

afgegeven op de afdelingen. Dit leverde weinig zeggende informatie op. Vanaf oktober is door het

hoofd BOS de MMD ingeschakeld. Het aantal potentiele kandidaten bleek heel laag. De uiteindelijke

deelnemers bleken ook nog een te laag bevattingsvermogen te hebben om het cursus materiaal te

kunnen volgen. Over de laatste periode zijn er twijfels over de juiste aandacht tijdens het invullen

van de formulieren. Er werden door de MMD screeningformulieren meegegeven om in de cel te

doen invullen. De ervaring leert dat dit beter onder het oog en met hulp van de MMD’er zou kunnen

gebeuren.

Veenhuizen

In Veenhuizen viel bij de start van de pilot het hoofd BOS uit. Door de interim hoofden BOS zijn toen

toezeggingen over het implementeren van de screening gedaan. De uitkomst was dat er in augustus

nog geen screening had plaats gevonden. De dyslexie-docenten hebben op eigen initiatief in de

afdelingen screening uitgezet. De screening stopte nadat deze docenten gezegd werd dat zij hiermee

moesten stoppen. Vanaf februari 2013 is er een algemene intake door de afdeling onderwijs gestart

waarbij de 20 vragen werden meegenomen. Het vervolg gesprek om dyslexie naar voren te laten

komen is niet gehouden. Het verdiepende gesprek blijkt echt wezenlijk om een goede inschatting te

maken.

Datum: 16 juli 2013

15

Meetresultaten

Alleen in Heerhugowaard zijn er voldoende zorgvuldig tot stand gekomen meetresultaten. De

docent heeft over een lange periode een bijna constant aantal van circa 25% van de gedetineerden

gevonden waarbij mag worden aangenomen dat er sprake is van enige vorm van dyslexie1.

4.4 Algemene impact van de cursus

Aandacht voor dyslexie

Betrokken deelnemers gaven aan dat zij eindelijk serieus genomen werden met hun dyslexie. In hun

schoolperiode was dit niet gebeurd. In de aanpak kwamen per les voor dyslexie belangrijke thema’s

naar voren en was er in iedere les naast aandacht voor de dyslectische beperkingen ook oefeningen

waarmee de cursist zichzelf op een nieuwe positieve manier leerde kennen. In de nabeschouwingen

bleken voor iedere cursist weer andere cursus-elementen hen het meest te zijn bijgebleven. Niet

iedereen was even enthousiast over elk onderdeel. Voor ieder zat er wel voldoende in om de gehele

cursus af te willen maken.

In de wekelijkse evaluaties worden positieve ervaringen aangegeven en op het einde goede

voornemens gedaan. De betekenis en het uiteindelijk effect hiervan kan nog niet worden vastgesteld.

Menige cursus zal positieve effecten hebben, die mogelijk weer kunnen verwateren. Voor Valk&Uil is

er echter reden om aan te nemen dat het proces dat door de dyslexiecursus in gang wordt gezet,

serieus effect heeft op de toekomst van de betrokken dyslectici. Bij veel cliënten van Valk&Uil

(volwassenen en studenten) betekent de andere kijk op hun dyslectische kenmerken een draaipunt

in hoe zij hun leven verder oppakken. Dit wordt bevestigd door het boek “Transforming Prisoners’

lives” van Jackie Hewitt Main over haar Chelmsford prison project (Hewitt-Main, 2013). In dit boek

wordt van een gelijksoortige benadering van dyslexie verteld waarbij tevens wordt toegelicht wat

het effect van de aanpak op 23 deelnemers in vijf opvolgende jaren is geweest.

Werkvorm/opzet

De vorm van de cursus werd erg gewaardeerd. Voor velen was het de eerste keer dat zij ooit een

cursus hadden afgemaakt. Velen verbaasden zichzelf door in staat te zijn om voor een groep een

presentatie te houden, zoals dat in de laatste les gevraagd werd. Een aantal oude rotten waren

positief verbaasd hoe waarderend er met elkaar in de groep werd omgegaan. Dit hadden zij in hun

langdurige verblijf in gevangenissen niet meegemaakt.

Het concept van de cursus werd ook door de docenten erg gewaardeerd. De veiligheid bleek

belangrijk. Met name maakten de associatiekaarten dat de cursisten zich makkelijk konden uiten

over wat hen bij de start van de les bezig hielt. Dit was vaak de basis de voor open gesprekken. De

herkenning van de cursisten bij elkaar over hoe de dyslexie hen in de praktijk in de weg zit, zorgt voor

meer wederzijds begrip.

1 Adviesorganisatie KPC Groep publiceerde in 2012 een onderzoek over examenleerlingen met een

dyslexieverklaring. Volgens de afgegeven verklaringen zou 15 procent van de vmbo-kandidaten, 11 procent van

de havisten en 6 procent van de vwo'ers in schooljaar 2010-2011 dyslectisch zijn.

Datum: 16 juli 2013

16

Multidisciplinaire samenwerking

De cursus vraagt dat de deelnemers gemotiveerd zijn om gedurende 6 weken door het gewone

programma heen zich te melden voor de 2 uur durende lessen. Van de organisatie vraagt het

eenzelfde motivatie. Disciplines moeten elkaar hierin ondersteunen en er moet goed naar de

mogelijkheden in het programma gekeken worden, om dergelijke activiteiten te doen slagen. Het

verschilde per groep hoe gedisciplineerd de deelnemers zich melden. De deelnemers van de eerste

groep in Heerhugowaard en de groep uit Veenhuizen kwamen veelal ruim van te voren en altijd.

Bij de tweede groep in Heerhugowaard heeft de docent veel navraag moeten doen. In Nieuwersluis

bleken externe afspraken dwars door de planning van de cursus te zijn gepland.

De bijdrage van de bibliothecaris leverde een belangrijke aanvullende ondersteuning van het proces.

Door deze intensieve samenwerking tussen onderwijs en bibliotheek werd ook duidelijk hoe goede

bibliothecarissen mensen een steun in de rug kunnen geven om zich voor te bereiden op de

maatschappij.

Materiaal

Er is een dyslexiecursus beschikbaar met werkboek, docentenhandleiding, powerpoints,

werkvormen. Het werkmateriaal blijkt geschikt te zijn voor het niveau van de gemiddelde

gedetineerde. De cursus daagt de docent uit om meer persoonsgericht dan programma gericht te

werken. De aanpak vraagt inzet van de docent om gedurende de cursus, werkmateriaal gericht op

het thema van de cursist van internet te halen. Niveau verschillen tussen mogelijke deelnemers

vragen een opbouw met meerdere variaties op het basismateriaal.

Door de werkwijze met multi-media (powerpoints en filmpjes) is standaard beschikbare basis ICT

faciliteiten (beamers of smart boards) nodig. De laatste jaren zijn dergelijke ICT voorzieningen in het

reguliere onderwijs vrijwel algemeen ingevoerd. In Heerhugowaard bleek deze ICT faciliteiten niet

beschikbaar en in Veenhuizen vroeg dit veel extra voorbereidingstijd.

4.5 Indirecte resultaten

Internationale bekendheid voor DJI

Het thema dyslexie heeft bij DJI vaste vorm aangenomen. De start van de pilot tijdens de

internationale seminar van Breaking Barriers op 3 april 2012 heeft ervoor gezorgd dat DJI gezien

wordt als een instantie die aandacht besteedt aan de relatie dyslexie en detentie. Dit werd

onderstreept door de speech van directeur-generaal Jeugd en Sanctietoepassing mevr. D. ten Hoorn

Boer, alsmede de aanwezigheid van dhr. J. Groeneveld (sectordirecteur Gevangeniswezen DJI). Dit

werd gevolgd door de publiciteit over de Internationale Prijs 2012 van het platform Learn for Life2.

Deze prijs is mede toegekend, vanwege de pilot die door DJI werd gestart. Er volgen meer

publicaties en projecten die voortkomen uit de in het juryrapport van deze prijs genoemde

waardering voor de wijze waarop het onderwerp dyslexie in detentie door DJI en Valk&Uil is

opgepakt.

2 (http://platformlearnforlife.nl/Internationale-Prijs.php).

Datum: 16 juli 2013

17

Effectievere onderwijs methoden

Alle betrokken docenten gaven aan dat zij nu beter begrip hebben voor de behoeftes van de

gedetineerden met een dyslectische leerstijl. Zij geven aan dat deze kennis ook nuttig is bij hun

overige lessen en begeleiding. De docent van PI Dordrecht, die als onderwijs methode specialist mee

heeft gedaan met de voorbereiding van de pilot, heeft haar cursussen VCA en Nederlands in deze zin

reeds aangepast. Dit heeft gezorgd voor een stijgend slaagpercentage voor de VCA cursus en sterk

groeiende aanmeldingen.

Profilering van de afdeling onderwijs / samenwerking binnen de organisatie

De afdeling onderwijs heeft tijdens de pilot intensief kunnen samenwerken met de bibliotheek. Het

MDO was betrokken om toestemming te geven. De voortgang van de cursus kon alleen succesvol zijn

als de deelnemers 6 weken lang op hetzelfde tijdstip aanwezig waren en 2 uur vrij waren gemaakt.

Hiertoe moesten afdelingshoofden, PIW’ers, MMD’ers attent zijn op deze prioriteit. Zowel de setting

van een 6-weekse cursus als de organisatie van de screening heeft leereffecten opgeleverd voor de

betrokken organisaties. De screening vroeg om een centrale persoon die ervoor kon zorgen dat de

screening daadwerkelijk met aandacht en met goede nazorg kon worden uitgevoerd. De ervaringen

binnen de pilot leveren tal van ervaringsgegevens over behoefte aan een spin in het web met een

duidelijk mandaat en voor alle partijen duidelijke communicatieverplichtingen in dergelijke situaties.

Het groepsproces genereert ontwikkeling van zelfwaarde

Het concept van een 6-weekse groepsproject met een duidelijke doelstelling, een coherente

doelgroep en met voor de deelnemers stimulerende randvoorwaarden heeft bijgedragen aan het

zien van de eigen kernwaarden. De veilige atmosfeer zorgde voor een open uitwisseling van

moeilijkheden en behoeftes. Het thema dyslexie grijpt bij alle deelnemers terug op een concrete

faalervaring uit de vroegste jeugd. De cursus geeft de kans om zich dit te realiseren en om een

nieuwe start te maken met goede voornemens. Bij het daadwerkelijk waarmaken van de

voornemens zijn de opgedane ervaringen van belang. Voor een aantal was het de eerste keer dat zij

het deelnemen aan een cursus een positieve ervaring vonden en was het de eerste keer dat zij een

cursus hadden afgemaakt. Ook de ervaringen om zich coöperatief op te stellen of steun te hebben

ontvangen van gelijken (peers) blijken waardevol.

Verbetering van sociale opstelling van de deelnemers

De cursisten hebben zich (meer dan voorheen) aangemeld bij het onderwijs voor het deelnemen aan

cursussen en zijn (meer dan voorheen) naar de bibliotheek gegaan voor het lenen van boeken. Het

zichtbare verhoogde zelfvertrouwen kan ook effect hebben op het gedrag in de afdelingen. De

dagelijkse praktijk is in de pilot niet in het zicht gekomen. Er is geen feedback ontvangen over het

gedrag in de afdelingen.

In het als voorbeeld gestelde project in de Engelse Chelmsford project werd het gedrag in de gehele

gevangenis aanzienlijk verbeterd door met moeilijke gedetineerden hun leermoeilijkheden

bespreekbaar te maken. In Statistieken is daar gedurende het project 70% minder geweldsconflicten

te zien. zie bijlage 2.).

Datum: 16 juli 2013

18

5. Reflectie

5.1 Bekendheid met de impact van dyslexie.

In Nederland is de wetenschappelijke aandacht voor dyslexie bij volwassenen heel beperkt. Bij het

WODC was er niets over bekend. In Engeland en Scandinavië is dit veel intensiever en zijn er ook

langdurige en grootschalige onderzoeken gedaan naar het percentage dyslectici / laaggeletterden

onder gedetineerden (Rack, 2005 en “No one nows report”,2008). De diverse bronnen geven aan dat

de aantallen dyslectici hoog zijn en dat de impact van specifieke dyslexievriendelijke scholing heel

effectief kan zijn voor vermindering van recidive bij deze doelgroep.

5.2 Screening methodiek

Indien het invullen door een betrokken persoon wordt begeleid, die bereid is om uitleg te geven, dan

wel de vragen voor te lezen, en als er een aanvullend gesprek met een dyslexiedeskundige plaats

vindt, dan levert de procedure een redelijke inschatting van de aanwezigheid van dyslexie . Het

Vingrad-formulier blijkt op een positieve manier bij te dragen aan een gericht vervolg gesprek

Vanuit het uitgangspunt dat de screening inclusief moest plaats vinden en dat geen extra kosten

nodig zijn geweest, is de gekozen oplossing optimaal. De docent in de PI Heerhugowaard heeft in

samenwerking met een gemotiveerde MMD medewerker een realistische score van 25% mogelijk

dyslectici kunnen vast stellen.

De voor screening in de pilot gehanteerde Vinegrad vragenlijst (zie bijlage 1) bleek met het op

voorhand gegeven selectiecriterium van meer dan 9 keer ja, geen harde resultaten op te leveren.

Als de nadruk ligt op een meer discriminatieve screening en als er blijkt budget voor vrij te kunnen

worden gemaakt, dan is in Nederland de IDA-MBO plus en de screening methode van Oog voor

Lezen een alternatief.

5.3 Onderwijs in detentie

In Groot Brittannië en Scandinavië wordt onderkend dat recidive vermindering kan worden

bewerkstelligd door de geletterdheid tijdens detentie te verhogen. In GB worden hier landelijk

resultaat verplichtingen aan gekoppeld. Een Engels onderzoek (Baker, 2007) stelt wel dat onderwijs

aanpak alleen effectief is als de eigen leerstijl van de gedetineerden in het oog wordt gehouden3.

In Nederland zijn de risico factoren voor recidive slechts indirect te relateren aan verbetering van

geletterdheid. Het onderwijs in detentie heeft de laatste 10 jaar gewerkt zonder duidelijke sturing en

is niet gekoppeld aan voor het reguliere onderwijs geldende kwaliteitsnormen.

3 “If treatment delivery fails to take into account a potential role for dyslexia, then the treatment will not be

matched to an offender's learning style and can be expected to do little to maximize success “ (Baker, S.F., &

Ireland, J.L. ,2007).

Datum: 16 juli 2013

19

Als in Nederland het onderwijs in detentie in de bezuinigingen nog verder in kwantiteit en kwaliteit

achteruitgaat, dan kan men de vermindering aan recidive die mogelijk komen uit onderwijs in de

brede zin en de in de pilot gebruikte cursus natuurlijk niet worden geoogst.

5.4 Het tot stand komen van de 6 weekse cursus

Het concept van het werkmateriaal is veelvuldig gebruikt bij studenten in het onderwijs en bij

individuele dyslectici veelal van HBO plus niveau. Valk&Uil heeft dankbaar gebruik gemaakt van de bij

de pilot betrokken DJI docenten om het materiaal geschikt te maken voor het niveau en de

werksituatie zoals die in de PI’s mogelijk is. De inzet en betrokkenheid van docenten en

bibliothecarissen heeft dit onderdeel van de pilot zeer waardevol voor de gedetineerden gemaakt.

5.5 De organisatorische aspecten van het project

De niet direct met het onderwijs samenhangende aspecten zijn moeizamer verlopen:

Relatie tot MGW

De opdracht was om inclusief binnen het MGW programma de pilot te organiseren. Bij de start van

de pilot in april/mei 2012 bleek dat het MGW traject overal nog in de opstartfase bevond. Er was

onduidelijkheid over het hoe de screening uit te voeren en de werving van deelnemers van te

realiseren terwijl het MGW project nog geen dwingend karakter had. Hierdoor was er in Veenhuizen

en Nieuwersluis verwarring en vertraging. In Heerhugowaard is direct gekozen voor een

pragmatische aanpak door de vrijwillige inzet van een MMD’er. Vanaf oktober 2012 is deze aanpak in

een regiebrief alsnog als aanbevolen aanpak aan de vestigingen doorgegeven.

Transparantie DJI organisatie

Een zorgvuldige verkenning van de organisatie en project werkveld verkenning was niet in de

beperkte projecttijd en budget opgenomen. De taken, verantwoordelijkheden en mandaten van de

voor bij de pilot benodigde personen (anders dan de afdeling BOS) op zowel hoofdkantoor als binnen

vestigingen zijn niet transparant te noemen. Het bleek moeilijk om te kunnen vertrouwen op gedane

toezeggingen of om duidelijk van de buitenkant ergens op in te grijpen.

Maken van afspraken

Bij alle cursussen hebben de docenten veel moeite moeten doen om de beoogde deelnemers vrij te

krijgen op de cursusuren en het voor elkaar te krijgen dat deelnemers op tijd zich bij het cursuslokaal

melden. In Nieuwersluis hebben externe afspraken en zonder reden wegblijven het, vrijwel

onmogelijk gemaakt om van een groepsproces te spreken.

Continuiteit gedurende de pilot

In Veenhuizen hebben in de periode mei-december binnen de afdeling BOS uitval en de overname

door met het project onbekende interimmers geleid tot voor de organisatorische inbedding weinig

productieve situaties.

Datum: 16 juli 2013

20

6. Conclusies en aanbevelingen

6.1 Conclusies

Screeningmethodiek

Indien de voorgestelde screeningsmethode met een intake, vragenlijst en verdiepende interviews

wordt gevolgd, blijkt deze goed bruikbaar voor een praktijkindicatie naar het nut van het volgen van

de dyslexie opleidingsmodule.

De aanpak zoals gevolgd in PI Zuijderbosch heeft voldoende inzicht en werkbare meetresultaten

opgeleverd. Deze zijn overeenkomstig de internationale cijfers met betrekking tot het voorkomen

van dyslexie in detentie. De gegevens van de PI Zuijderbosch, zoals verkregen tijdens de pilot, geeft

een constant percentage van 20-25% voorkomen van dyslexie onder gedetineerden.

De Vinegrad screeningtool an sich, zonder verdere interviews en verdieping levert onvoldoende

discriminatieve informatie op. Slechts via een aanvullend interview door een deskundige (docent)

kan een aanwijzing van dyslexie worden vastgesteld. De gevraagde inbedding van de screening

binnen het MGW is niet overal van de grond gekomen.

Evaluatie van de dyslexie cursus in vier vestigingen

In het algemeen wordt de dyslexie cursus in alle vier de vestigingen door betrokken docenten,

vestiging directie en de projectleider Valk&Uil als zeer geslaagd beoordeeld. In het algemeen is door

alle betrokkenen, zowel docenten als deelnemers geconstateerd, dat er een merkbare verandering in

houding, leermotivatie en leervermogen en toekomstambitie is opgetreden. Oude patronen in

gedrag en houding, samenhangend met het resultaat van jarenlange ontkenning, negatieve feed

back op prestaties en vermeende intelligentie of leervermogens zijn doorbroken. Bij alle deelnemers

is een nieuwe belangstelling voor lezen, persoonlijke ontwikkeling ontstaan en het zelfbeeld is

positief bijgesteld. Cursisten geven aan, een nieuwe stap te hebben gezet, die zij, hetzij in detentie,

hetzij in de samenleving willen voortzetten. Hieronder wordt bij de meesten aangegeven, het

onderwijs, of het oppakken van leerdoelen te willen continueren.

Het proces wat in gezamenlijkheid werd doorlopen, gaf her-en erkenning en heeft zeer positief

bijgedragen aan het resultaat van de workshops. Tegen de ervaring en verwachting in, hebben de

meeste cursisten de lesdelen doorlopen en de cursus afgemaakt met als eigen direct resultaat een

diploma, getuigschrift. Hierin is de veiligheid die in deze groep ontstaat en moet worden bewaakt,

een absolute noodzaak.

De groepsgrootte en samenstelling verschilden per locatie. De individuele bagage en invulling van de

docenten verschilden evenzo. Echter de ervaringen van positieve verwondering en de

gebeurtenissen en trots tijdens de presentaties bij de laatste les kwamen bij alle vestigingen overeen.

Er is een gedeelde ervaring bij docent en cursisten van een groot aantal emotionele momenten

tijdens de cursussessies. Deze komen o.a. voort uit het achterlaten van eerdere frustraties en het

Datum: 16 juli 2013

21

positief gemotiveerd raken voor het eigen leervermogen en bij het zich realiseren dat het zelfbeeld is

verschoven in positieve zin. Individuele deelnemers vonden het nodig om waardering uit te spreken

van wat er tijdens de cursus was gebeurd. Spontane samenwerking en de geboden ondersteuning

aan elkaar onderstreepten het resultaat (zie paragraaf 4.2). Van de vier uitgevoerde cursussen is de

cursus in Nieuwersluis minder geslaagd te noemen. Het groepsproces is daar nauwelijks tot stand

gekomen door veelvuldige absentie, waardoor een groepsproces met ondersteuning aan elkaar en

de herkenning die gezamenlijk wordt verkregen in het eigen en gezamenlijk opgebouwde zelfbeeld

onvoldoende heeft bij kunnen dragen. Individuele deelnemers echter zijn nog steeds positief over de

inhoud van de cursus.

Resultaten op langere termijn of indirecte resultaten

De resultaten die hiermee op langere termijn worden verkregen, zijn in deze pilot met korte

doorlooptijd en korte evaluatietijd nog niet inzichtelijk. Bij het volgen van deze cursisten over een

langere periode, ofwel bij het meer algemeen inbedding van de onderwijsmodules zou hierin meer

inzicht kunnen worden verkregen. In internationale context zijn met eenzelfde methode over jaren,

zeer positieve resultaten zowel tijdens detentie (gedrag tijdens detentie, voorkomen van

geweldsdelicten) als met betrekking tot recidive verkregen (Hewitt-Main, 2013).

Een bijkomend indirect resultaat van de cursus bij de betrokken docenten: de docenten die bij deze

pilot betrokken zijn geweest, hebben door het samen voorbereiden (peer learning) en door de

reacties van de cursisten op de cursusonderdelen beter begrepen waar dyslexievriendelijk onderwijs

over gaat. Zij hebben de meerwaarde ervaren van de methode, voor dyslectici, maar tevens voor een

groter deel van de gedetineerden en passen dit nu toe op hun overige lesgeven.

6.2 Aanbevelingen

• Maatschappelijk belang: Het juryrapport4 van Learn for Life verwoordt een breed gedragen

waardering. De aandacht die DJI middels de pilot aan het onderwerp dyslexie in detentie heeft

gegeven, dient een maatschappelijk belang. Dit belang is groter dan deze aanbeveling kan

vertegenwoordigen. De nu ingezette weg mag niet anders dan een concreet vervolg krijgen, zoals

ook de betrokken docenten en directies van de betrokken DJI vestigingen ondersteunen.

• Steunpunt dyslexie De groep van bij de pilot betrokken docenten hebben diepgaande kennis

verworven over dyslexie en over de specifieke leerbehoeften van anders lerenden (e.g.

dyslectici). Individueel hebben de docenten aangegeven het eigen reguliere lessenpakket te

voorzien van dyslexievriendelijke lesmethodes. Het is van belang om deze kennis en ervaring niet

verloren te laten gaan, maar robuust te maken en juist over heel DJI te verspreiden. Het

fenomeen steunpunt dyslexie kan met een formele status een belangrijke rol spelen bij de

disseminatie van deze opgedane kennis en ervaring. De overige deelnemers die aan de

voorbereiding aan de pilot hebben meegedaan, kunnen hieraan een bijdrage leveren. Valk&Uil

• 4 “De jury hecht grote waarde aan de manier waarop Valk&Uil dyslexie benadert. Zij is enthousiast over de

succesvolle inspanningen van de organisatie om dyslexie binnen het gevangeniswezen onder de aandacht

te brengen en over de pilot die uitgevoerd wordt. Zij waardeert de werkwijze om via peer learning ‘anders

leren’ in penitentiaire instellingen vorm te geven.”

Datum: 16 juli 2013

22

kan op afstand de continuïteit waarborgen en voorzien van kennis en input met betrekking tot

nieuwe ontwikkelingen.

• Betrokkenheid van de organisatie: Bij een uitrol van het concept van de dyslexiecursus zou het

raadzaam zijn om vanuit de directie een persoon met daadwerkelijke betrokkenheid en inzet en

met voldoende mandaat aan te wijzen. Het is essentieel om intern een spin in het web te

hebben, die de introductie van een dergelijk traject in de vestiging kan begeleiden. Gedurende

de voorbereiding en uitvoering van de cursus bleek de betrokkenheid van mentor,

afdelingshoofd, voorzitter MDO, hoofd BOS, bibliotheekmedewerker, docent, organisator van de

agenda van de deelnemers (bijv. ter voorkoming van samenloop met andere afspraken) van

zeer groot belang.

• Informatiesessies : Het zou goed en nuttig zijn om over de gehele organisatie van DJI

informatiesessies te houden over dyslexie . De ervaring tijdens de pilot met deze

informatiesessie in Veenhuizen, gaf aan dat de bredere impact van het dyslectische denken tot

nieuwe inzichten leidde. Er ontstond meer begrip over de wijze waarop dit andere denken en

leren zich tevens uit in gedrag van dyslectische gedetineerden. Hiermee hebben veel

medewerkers te maken, de herkenning hierop in de eigen werkomgeving had grote meerwaarde

voor de aanwezige medewerkers. Hierbij wordt opgemerkt dat dyslexie niet alleen een thema bij

de gedetineerden, maar ook bij veel medewerkers voorkomt. De informatiesessies leverden in de

pilots ook inzichten bij medewerkers over de eigen dyslexie en de mogelijkheden daarbij.

• interne opleidingen: De trainingen over dyslexie en leermoeilijkheden zouden standaard

onderdeel moeten uitmaken van het aanbod van de interne opleidingen van DJI. Hierbij is

tevens het dringend advies om de training niet te beperken tot de lees en schrijfaspecten van

dyslexie. Veel volwassenen hebben juist vooral baat bij de herkenning van de dyslectische sterke

kanten om daarmee het eigen zelfbeeld te verbeteren en van daaruit de eigen problemen met

lezen en schrijven beter het hoofd te kunnen bieden.

• Intakeprocedure: De cursus zou moeten starten met een intakeprocedure waarin een algemene

screening op leermoeilijkheden zou moeten worden opgenomen. Het is de ervaring dat bij

volwassenen de dyslexie gerelateerde schoolervaringen een diepe bron is van opgestapelde

gedragsvervormingen5. Het is aan te bevelen om hiermee rekening te houden bij het

samenstellen van het persoonlijk detentieplan. De functionarissen die een dergelijke intake

afnemen zouden zelf kennis moeten hebben van de meest relevante problematiek en van de

mogelijke weerstand die vragen hierover kunnen oproepen. De screeningmethode zoals

toegepast vereist behalve het gezamenlijk invullen van een vragenlijst, tevens een interview met

aandacht en verdiepende vragen. Gezamenlijk leidt deze aanpak tot een goed zicht op het

percentage dylectici in de eigen organisatie en goed voorspelbare resultaten ten aanzien van

gewenste participatie in de cursus en de perspectieven hierbij.

• Wetenschappelijk onderzoek: De recente aandacht voor dyslexie, ADHD, autisme etc. laat zien

dat minder jeugdigen het schoolsysteem verlaten. Tot 2000 was die structurele aandacht er niet.

De aanname van het pilotproject (zie par. 1.3) was dat dit in ieder geval bij dyslexie op een

aannemelijke manier kan leiden tot gedrag wat criminogeen genoemd kan worden. Er is echter

geen wetenschappelijke basis voor deze aanname. Het is aan te bevelen om de relatie van

leermoeilijkheden en RISC factoren in de Nederlandse situatie beter in kaart te brengen.

5 http://www.independent.co.uk/news/uk/teaching-dyslexic-prisoners-to-fight-crime-1363893.html

Datum: 16 juli 2013

23

6.3 Literatuur

• Baker, S.F., & Ireland, J.L. (2007).

The link between dyslexic traits, executive functioning,

impulsivity and social self-esteem among an offender

and non-offender sample.

• Eide, dr. Brock L. and dr. Fernette F., The dyslexic advantage, Unlocking the hidden

potential of the dyslexic brain. Hay house UK, 2011

ISBN 978-1-84850-639-

• Gardner, H., (1984). Frames of mind: The theory of multiple intelligences. Fontana

Press: London.

• Hewitt-Main, Jackie (2008) Transforming Prisoners’ lives, Mainspring Publishing

ISBN 978 0 9572901- 1- 2

• Hofmeester, Nel Studeren met dyslexie, informatie, praktische aanpak, noodzakelijke

ontwikkelingen. Apeldoorn/Antwerpen (Garant Uitgevers) 2001. ISBN 90-441-1299-6

• Mortimor, Tilly, Dyslexia and Learningstyle, a practitioner handbook, JohnWiley and

Sons,UK, ISBN 978-0-470-51168-8

• Prison Reform Trust (UK, 2008) “no one knows report”

http://www.prisonreformtrust.org.uk/Publications/vw/1/ItemID/89

• Rack, J. (2005) UK

The Incidence of Hidden Disabilities in the Prison Population:

Yorkshire and Humberside Research.

• Shaywitz Sally Hulpgids dyslexie. Amsterdam (Uitgeverij Nieuwzijds) 2005.

ISBN 90 5712 194 8

• Verhoeven, Sjan & Jan van Nuland, Slimmer dan je baas, dyslexie op het werk.

Apeldoorn/Antwerpen (Garant Uitgevers) 2008. ISBN 90-8575-021-5.

Datum: 16 juli 2013

24

Bijlage 1. Screeningtool De screening heeft plaats gevonden met een vragenlijst welke een vertaling is van de Checklist for

dyslexic adults, zoals ook gepubliceerd in het Dyslexia Handbook 2000 (Smythe, 2000) Deze lijst is

gebaseerd op het werk van Jo Matty, Harry Chasty and Michael Vinegrad. (Voor een volledig rapprt

van het onder zoek van Michael Vinegrad: (A revised Dyslexia Checklist, Educare No 48, March 1994).

Deze vragenlijst is jarenlang als de standaard vragenlijst gehanteerd door de British Dyslexia

Organisation. De Finse Dyslexie organisatie Finder hanteert deze vragenlijst tot volle tevredenheid in

al haar projecten. Deze vragenlijst werd ook als de standaard vragenlijst gehanteerd in het Grundtvig

project Breaking Barriers waar het dyslexie in detentieproject onderdeel van was.

De ingevulde screeningtest vraagt een aanvullende beoordeling om meer gericht de geschiktheid te

kunnen vaststellen tot deelname aan de dyslexie cursus.

Binnen het pilot project wordt gewerkt met een diagnostisch interview met een aanvullende

vragenlijst door een binnen het project over dyslexie deskundige docent.

In de Engelstalige wereld beschikt men over een op gedetineerden gevalideerd aanvullend screening

tool (LADS plus) alsmede over een van origine Zweeds software programma Lexion welke een goede

aanvullende identificatie van dyslectische karakteristieken geeft. In Nederland is er een door de UVA

en de organisatie Muiswerk ontwikkelde screening tool IDAAMBO die gevalideerd is op MBO

leerlingen. Een Nederlandse dyslexie verklaring mag alleen worden afgegeven door gecertificeerde

BIG psychologen en orthopedagogen. De kosten per test is lopen van € 400,= tot € 900,=.

Zie ook “Dyslexia and Learningstyle” van Tilly Mortymore:

Bijlage 2. Gegevens Chelmsford Safety in custody , assaults tables ,

march 2012

Assaults rates in HMP Chelmsford prison were drastically changed during the two years of Jackie

Hewitt-Main’s project, years ending 2007 and 2008, the rose sharply again in the following and

subsequent years

Chelmsford HMP 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Assaults by prisoners on staff 55 21 14 45 45 44

Assaults by prisoners on other prisoners 159 54 54 180 210 262

Datum: 16 juli 2013

25

Bijlage 3. Regiebrief aan directeuren van pilot vestigingen

27 september 2012

Heren,

Op 3 april j.l. hebben mevr. Hoorn ten Boer en Jacco Groeneveld in Nieuwersluis het officiële startsein gegeven

voor de pilot “Identificatie en ondersteuning dyslectische gedetineerden”, welke in jullie vestigingen zal

draaien. In deze mail wil ik nog enkele organisatorische aspecten rond de pilot onder de aandacht brengen.

Sturing en context:

- Opdrachtgever is DJI MGW; de pilot wordt ihkv project Onderwijs (David Hommes) geïmplementeerd

- De projectleiding wordt verzorgd door Jan van Nuland van dyslexietraining- & adviesbureau Valk&Uil.

Hij zal veelvuldig op de vestiging aanwezig zijn voor de implementatie.

- Advies tav uitvoer en inhoud wordt gegeven door de landelijk contactpersoon onderwijs Annet Bakker en

oud collega dhr. Joost Hattinga Verschure

- Lokale uitvoer vindt plaats met lokale onderwijsafdelingen, in overleg met de hoofden BOS

De pilot bestaat uit een afname van een dyslexiescreening onder een ruime groep gedetineerden, waarna een

selecte groep gedetineerden een aangepaste dyslexietraining krijgt.

De pilot beoogt onderdeel te worden van het onderwijsprogramma in het kader van terugkeeractiviteiten

(TRA).

Doel van de pilot:

- Inzicht verkrijgen in de aard en omvang van de dyslexie binnen GW

- Onderzoek naar de effectiviteit van de gerichte training dyslectische gedetineerden

- Onderzoek welke inclusieve vorm en inhoud geschikt is voor de DJI organisatie

De voorbereidingen zijn klaar: er is intensief samengewerkt tussen Valk&Uil en de onderwijsafdelingen om

inhoud en proces aan te passen naar de DJI setting. Ook de hoofden BOS zijn geïnformeerd en betrokken.

Belangrijk te benoemen is dat ook de bibliotheekmedewerkers, Crea-docenten, ILO-ers en mentoren actief

worden betrokken in het waarnemen van gedrag bij de deelnemers.

Ik wil jullie vragen de naderende start van de pilot onder de aandacht te brengen onder de afdelingshoofden en

hiervoor hun medewerking te vragen.

Om te zorgen dat de screeningtool onder een ruime groep gedetineerden wordt afgenomen, dient de afname

worden gekoppeld aan module Kies voor Verandering (KVV) in TRA uren.

Voor die locaties waar KVV nog onvoldoende volume draait, wil ik vragen dat de hoofden BOS met

afdelingshoofden voor een alternatief afnamemoment en afnamegroep zorgen.

Dit alles om na afloop de effectiviteit van de screening en dyslexie onderwijsaanbod voor DJI goed in kaart te

kunnen brengen.

Voor de eindevaluatie zullen diverse medewerkergroepen, waaronder PIWers en afdelingshoofden,

geraadpleegd worden. Meer informatie tav evaluatie is bijgevoegd in de bijlage.

Vragen kunnen gericht worden aan het hoofd BOS en de afdeling Onderwijs; waar kan worden geschakeld met

Jan van Nuland (Valk&Uil) en David Hommes (MGW/HK).

Bedankt voor de medewerking in deze pilot.

Met vriendelijke groet,

Rutger Krabbendam

Projectverslag Pilot Dyslexie in Detentie Valk & Uil › pilot ›...

Documents

Transcript of Projectverslag Pilot Dyslexie in Detentie Valk & Uil › pilot ›...