PhotoQ ! JAARBOEK ! 2011 ! 2012 # 194

De ontdekking

Extra: Index voor fotografen

PhotoQ ! JAARBOEK ! 2011 ! 2012 # 2

Verrassende vondstenOnbekende foto’s Robert Capa en Ed van der Elsken duiken op in Nederlands Fotomuseum

Ontdekt!Vier jonge publicisten over hun favoriete foto

Twistgesprek auteursrechtMaurits Schmidt interviewt Klaas Koppe en Sebastiaan ter Burg

Drie inkijkjes in de praktijk van PicturaKors van Bennekom, Magnum Photos, Beeld en Geluid

Kantoor 1971Theo Kamphuis over zijn ontdekking van kleurenfoto’s van Philip Mechanicus

Aanpassen of wegwezenAdriaan Monshouwer over de economische toestand van de Nederlandse fotografie

ZetmeelkorrelsHoe Leonard Domhof van Spaarnestad Photo kleuren zichtbaar maakt van glasnegatieven Leendert Blok

Nieuwe spullen (of niet)Wat kochten fotografen in 2011, en wat staat op hun verlanglijst?

Aanstarende portrettenLotte ten Voorde interviewt Willem Popelier

Het jaar van BreitnerRijksmuseum-conservator Hans Rooseboom over misschien wel de belangrijkste ontdekking van een Nederlands fotografisch oeuvre in de 20ste eeuw

Inhoud

# 3 2011 ! 2012 ! JAARBOEK ! PhotoQ

Hoe word je ontdekt?De gouden regels van galeriste Addie Vassie, fotoredacteur Sterre Sprengers, agent Narda van ‘t Veer, uitgever Nina Post en Foam-curator Kim Knoppers door Lotte ten Voorde

Zeer geachte Dames en HerenNegen adviezen van Johan de Vos voor een internationale doorbraak

In de wolkenFred van der Ende over kansen en bedreigingen van de nieuwe media

OpenbaringAdriaan Elligens (Maria Austria Instituut) ontdekt de portretten van Cor van Weele

Uit de aarde komen wijMet Awoiska van der Molen naar de duisternis

Levende kennisbankDonald Schell over Peter Charpentier

KoelkastMerlijn Doomernik aan het werk met moderne apparaten

FamiliegeschiedenisRecente ontdekking van Willem Poelstra: joodse moeder en een vader die Duitse locomotieven bouwde in de oorlog

Doe het zelfHan Schoonhoven over de nieuwe generatie fotografen en hun inspiratiebronnen

Colofon

EXTRA KATERN

PhotoQ INDEXDé gids voor iedereen die zich profes-sioneel met fotografie bezighoudt

PhotoQ ! JAARBOEK ! 2011 ! 2012 # 6

Robert Capa en Polly Korchien, New York 1942 © John Fernhout / Nederland Fotomuseum

# 7 2011 ! 2012 ! JAARBOEK ! PhotoQ

Wat?Vier foto’s van John Fernhout. Robert Capa dolt als stierenvechter met Polly Kor-chien (echtgenote John Fernhout) in hun appartement, New York (ca.1940-1942).

Hoe en waarom?>> tentoonstellingBij de dubbeltentoonstelling This Is War! Robert Capa at Work & Gerda Taro eind 2009 produceerde het museum het tentoonstellingsonderdeel The Dutch Connection over de relatie van Capa en Taro met Nederlandse fotografen, filmers en media. Capa en filmer/fotograaf John Fernhout (1913-1987) waren vrienden voor het leven dus ging het museum op zoek in het archief van Fernhout. En ja hoor, vier opmerkelijke foto’s werden gevonden. Ergens tijdens de Tweede Wereldoorlog troffen Capa en Fernhout elkaar voor een feestje in de flat van Fernhout en diens tweede echtgenote Polly Korchien op Manhattan.

Verrassende vondsten Het Nederlands Fotomuseum in Rot-

terdam beheert circa 150 archieven van Nederlandse fotografen. Deze schatkamer bevat ruim 4 miljoen aan negatieven, dia’s, foto’s, notities, agenda’s en dergelijke. En dan vind je soms verrassende, eerder onge-ziene foto’s met Robert Capa, Ed van der Elsken en ander moois.

Door Femke IJsinga-van Boxsel en Loes van Harrevelt

>

PhotoQ ! JAARBOEK ! 2011 ! 2012 # 20

Auteurswet of Creative Commons?

Door Maurits Schmidt

# 21 2011 ! 2012 ! JAARBOEK ! PhotoQ

Hoe ga je om met auteursrecht? Wil je altijd je gelijk halen? Of kies je voor handig opportunisme? Klaas Koppe en Sebastiaan ter Burg kruisen de degens over een verstandige strate-gie voor fotografen. ‘Hij wil zelfs con-trole over míjn werk!’

Is de honderd jaar oude auteurswet voor fotografen nog een kapstok om het veelal onder druk staande inkomen enigszins op peil te houden? Een notoire auteursrecht-schender kan een gepeperde rekening verwachten van Klaas Koppe (Amster-dam, 1948), vooral beroemd door zijn schrijversportretten. Hij won dit jaar de eerste Pictoright-prijs voor zijn bijdrage aan de ontwikkeling van auteursrecht op beeld. Het kan ook anders. Sebastiaan ter Burg (Utrecht, 1979), ‘met fotografie, video, concepten werkzaam in de Bene-lux’, vraagt één keer geld en stelt daarna zijn foto’s ter beschikking op Flickr onder een Creative Commons-licentie.

Toen Sebastiaan ter Burg, zoon van een informaticus, merkte dat hij met fotogra-feren net zo goed kon rondkomen als de projectmanager die hij was, besloot hij te switchen. Trigger was een foto die hij maakte van D66’er Bert Bakker. De partij vroeg hem ook andere D66’ers te portret-teren; zijn eerste betaalde opdracht. Klaas Koppe, niet afgestudeerd theoloog, zoon van een machinebankwerker, be-dacht zomaar ‘ik kan betere foto’s maken dan ik om mij heen zie’. Hij stapte binnen bij Nico van der Stam: ‘Mag ik eens bij jou kijken’. Dat resulteerde in verdere studie bij Hans van den Bogaard in de doka, van wie hij een aantal opdrachten overnam. Fotografeerde de universitaire

wereld, de welzijnswereld en de literaire wereld. Specialiseerde zich, sinds 1979, in de laatste door langdurig schrijvers als Reve, AFTh, Büch en Mulisch te volgen. Die breidt hij nu uit met filmbeelden, zoals laatst met Peter Winnen.Zo zijn beiden uit hobby, liefde voor beeld het vak ingerold. Koppe: “Het moet ama-teurisme blijven. Als ik het voor het geld moet doen, wordt het vervelend. Met al dat gedoe over auteursrechten verdwijnt de lol wel een beetje.”Het werk van Koppe is vooral op zijn ei-gen website te zien. Ter Burg brengt het, onder voorwaarden als naamsvermelding, op de fotoverzamelsite Flickr.

Koppe werpt zich op als kampioen handhaving auteursrecht.Koppe: “Nou, ik heb een prijs gekregen waarmee Pictoright, auteursrechten-organisatie voor visuele makers, aan-dacht vraagt voor de verandering van de Auteurswet dit najaar. Die betekent positieversterking van beeldmakers ten opzichte van grote uitgevers met hun wurgcontracten.”

Ter Burg werpt zich op als kampioen vrij gebruik: ‘Veel plezier ermee.’ Terburg: “Maar mijn foto’s mochten aan-vankelijk niet worden gebruikt voor com-merciële doeleinden. Als anderen er geld mee zouden verdienden, wilde ik dat ook. Later heb ik die voorwaarde laten vallen.”

Dit alles in goed vertrouwen, want hoe controleer je het?Ter Burg: “Dat is nou juist een argument waarom ik hier zo voor ben. Klaas weet ook niet wat ze van zijn site afhalen, al staat er een copyrightlogo in. Wat trou- >

PhotoQ ! JAARBOEK ! 2011 ! 2012 # 30

FO

TO

KO

RS

VA

N B

EN

NE

KO

M

# 149 2011 ! 2012 ! JAARBOEK ! PhotoQ

Tijd is relatief maar het is ook geld

Snel scannen zonder kwaliteitsverliesDoor Jeroen Bloothoofd

Duizelingwekkende getallen. Daarin kom je terecht als je bij benadering probeert te becijferen hoeveel negatieven er alleen al in de Nederlandse archieven en depots opgeslagen liggen. Om een idee te geven: Pictura scant meer dan een miljoen nega-tieven voor Beeld en Geluid, het Nationaal Archief en het Filmmuseum. Recent onderzoek bij 35 culturele instel-lingen door het Digitaal Erfgoed Ne-derland (DEN) over de omvang van hun negatievencollectie, brengt de score op ruim tien miljoen doorzichten.Deze negatieven vormen de basis van een belangrijk deel van ons cultuurhistorisch erfgoed. Voor de komst van het digitale tijdperk, met snelle informatieoverdracht dankzij internet en televisie, vormden foto’s immers ons belangrijkste beeld van de wereld. Wie ‘duizelingwekkende hoeveelheden’ wil verwerken loopt aan tegen de grenzen van de tijd en tijd is volgens Einstein welis-waar ‘relatief’ maar tijd blijkt in de praktijk toch vooral in geld te worden uitgedrukt. Het dilemma luidt derhalve: wat is de maximale snelheid van scannen tegenover minimaal kwaliteitsverlies ? Pictura formu-leerde daar een antwoord op.In het project ‘Beelden voor de Toekomst’ redden vier instellingen een belangrijk

deel van het audiovisueel erfgoed van Nederland door conservering en digita-lisering. In zeven jaar tijd worden in dit project 91.183 uur video, 22.086 uur film, 98.734 uur audio en 2,5 miljoen foto’s uit de archieven van de instellingen gerestaureerd, geconserveerd, gedigi-taliseerd en door middel van diensten toegankelijk gemaakt. De aanbesteding van het project ‘Beelden voor de Toekomst’ was de katalysator bij Pictura tot het innoveren van het digi-taliseren van negatieven. Hierbij wordt gebruik gemaakt van klassieke fotogra-fische ingrediënten, als een camera, een lens en de benodigde hoeveelheid licht. Door ook de nabewerking van het digitale beeld te automatiseren, is het proces van digitalisering van een enkel negatief te-ruggebracht van vele minuten naar enkele seconden. Hierbij wordt niets ingeleverd op de kwaliteit. Een project waarvoor vier jaar geraamd was, werd zo in iets meer dan een jaar afgerond: Pictura digitaliseerde in deze tijd meer dan een miljoen negatieven voor het project.

y

PhotoQ ! JAARBOEK ! 2011 ! 2012 # 32

# 33 2011 ! 2012 ! JAARBOEK ! PhotoQ

Kantoor 1971

Fotografie: Philip Mechanicus

Door Theo Kamphuis

Bedrijfshistorisch Archief ING

De serie Mens-en-werk van fotograaf en culinair journalist Philip Mechanicus (1926-2005), geeft een opvallende inkijk in het leven op het hoofd-kantoor van verzekeraar Nationale-Nederlanden in Den Haag. Dit bijzondere beeld van het per-soneel van de verzekeringsmaatschappij tijdens kantoorwerk, werd bij toeval in de fotocollectie van het Bedrijfshistorisch Archief ING aangetrof-fen en is nooit eerder gepubliceerd. >

PhotoQ ! JAARBOEK ! 2011 ! 2012 # 50

Aanpassen of wegwezen

Foto’s overspoelen de wereld, maar steeds meer fotografen beleven !nancieel

zware tijden. Een analyse aan de hand van gesprekken met twee directeuren:

Lars Boering van de FotografenFederatie en Ruud Visschedijk van het Nederlands Fotomuseum in Ro"erdam. “Het zijn al-lemaal harde, slimme werkers die door-

breken.”

Door Adriaan Monshouwer

# 51 2011 ! 2012 ! JAARBOEK ! PhotoQ

Zo eenvoudig als het maken van foto’s is ge-worden, zo ingewikkeld is het om je als fo-tograaf te onderscheiden en er geld mee te verdienen. De gedrukte media, lange tijd de natuurlijke habitat en veilige economische haven voor fotografen, zien hun oplages en inkomsten uit advertenties afnemen. Nieu-we platforms en media vullen het ontstane gat nog niet op. Mogelijkheden te over, maar de praktijk blijkt weerbarstig als het gaat om het ontwikkelen van nieuwe ver-dienmodellen. Althans voor de individuele fotograaf, want met fotogra!e worden nog altijd enorme bedragen verdiend, door grote organisaties, fotobureaus, beurzen, festivals. Niet de makers pro!teren van de nieuwe ontwikkelingen en vernieuwingen, maar de gebruikers. Onze cultuur kan niet meer zonder fotogra-!e, en fotografen moeten leren die situatie uit te buiten. Een snelle oplossing of een-voudig recept bestaat niet, maar fotografen zullen harder en zakelijker moet worden. De toekomst is aan de ondernemers in beeld. Aan ondernemers die hun huid duur verkopen, die weten waar de markt wél voor wil betalen en aan creatief, visu-eel talent dat in staat is om zichzelf gewel-dig te verkopen.

MarktNog nooit werden er zo veel foto’s gemaakt en gebruikt, nooit werd er ook zo veel voor foto’s betaald. Maar liefst 14 miljoen dollar betaalden de tijdschri"en People en Hello! voor een fotoserie van Angelina Jolie en Brad Pi# met hun nieuwe tweeling. En in het voorjaar van 2011 betaalde een verzamelaar op een veiling bijna 4 miljoen dollar voor een foto van Cindy Sherman. Ook in de commerciële markt (mode, beauty, auto’s) verdienen fotografen nog

tienduizenden euro’s per dag.Maar tegenover alle ronkende records en successen staat een groeiend leger van fotografen – oud en jong, beroemd en onbekend – die geen nieuwe opdrachten krijgen of ook maar een foto verkopen. De digitalisering van de fotogra!e en de opkomst van het internet hebben de markt volledig op zijn kop gezet. Digitale fotogra-!e leek aanvankelijk gewoon een volgende stap in de technische ontwikkeling van de fotogra!e. Van lichtgevoelig !lmmate-riaal naar een lichtgevoelige sensor, van korrels naar pixels. Wat een kleine stap leek, bleek een enorme sprong met grote gevolgen te zijn. De digitale fotogra!e van nu hee" feitelijk nog maar heel weinig te maken met de analoge fotogra!e zoals we die ruim 150 jaar hebben gekend. Het ma-ken, bewerken en – mede onder invloed van internet – het verspreiden van foto’s, is ingrijpend veranderd. En dat geldt ook voor het zoeken, selecteren en beoordelen. De fotogra!e is in andere handen geval-len, van amateurs of in elk geval van niet-professionals op dit terrein: consumenten, klanten, opdrachtgevers, kopers. Fotogra!e is tegenwoordig van iedereen, de democratisering van de fotogra!e is compleet. En de professionele fotograaf staat erbij en kijkt er naar, vol ongeloof. Hij voelt zich bestolen. Maar waar moet hij aangi"e doen? Nergens natuurlijk; het is aanpassen of wegwezen.Gezien de enorme populariteit lijkt het einde van de fotogra!e nog lang niet in zicht en zal het geld blijven komen uit de bekende markten: particulier, redacti-oneel, commercieel en kunst. De totale markt zal blijven groeien, zeker wat betre" het volume (aantal gebruikte foto’s). Voor de omzet zal die groei kleiner zijn, omdat >

PhotoQ ! JAARBOEK ! 2011 ! 2012 # 58

Zetmeelkorrels voor een kleurenfoto

Door Leonard Domhof

Foto boven: Bollenveld, spectracolor, plaats en datum onbekend

# 59 2011 ! 2012 ! JAARBOEK ! PhotoQ

In 1987 kwam Spaarnestad Photo in het bezit van de collectie van Leendert Blok. Ongeveer een derde van zijn gehele oeu-vre was door de jaren heen op de zolder van zijn huis in Heemstede bewaard ge-bleven, en dat werd nu aangeboden door zijn zoon, Menno Blok. Slechts een derde bestond evengoed nog uit duizenden glasnegatieven, afdrukken, dia’s en items als ansichtkaarten en lantaarnplaatjes. Een schat aan waardevol materiaal, waaronder zeer vroeg kleurenmateriaal. Volgens de overlevering zou Blok de eer-ste kleurenafdruk in Nederland gemaakt hebben, hetgeen niets minder betekent dan dat hij bovenop de fotografische ontwikkelingen zat.

Leonard (Leendert, Leen) Blok werd gebo-ren te Lisse op 16 mei 1895. Zijn vader was huisarts en zijn moeder, apotheker, heette Anna Duyvis en kwam uit Zaandam. Leen-dert zou als kind veel (ernstig) ziek zijn ge-weest en daarom ook niet hebben hoeven werken; een verwend kind. Deze conditie maakte echter wel dat hij genoeg tijd zou hebben gehad om de geheimen van de fotografie te ontdekken. Het verhaal gaat dat de jonge Leendert met de spullen uit zijn vaders apotheek experimenteerde

en soms bij vrienden en kennissen waar hij nog een appeltje mee te schillen had, bepaalde chemicaliën in het eten deed. Dat resulteerde in nogal verontrustende resultaten bij het eerst volgende toiletbe-zoek, zodat Leenderts vader, de huisarts, erbij moest worden geroepen.

Leendert ging naar de MTS en heeft daarna stage gelopen bij onder andere machinefabriek Stork. Blok wilde toch iets anders en richtte zijn eigen bedrijf op: het Fototechnisch bureau L. Blok. Hij pakte van alles aan: bedrijfsrepor-tages, freelance werk voor onder meer het Haarlems Dagblad. Ook werd hij als fotojournalist naar Afrika uitgezonden. Hij afficheerde zijn bedrijf als dé plek voor “Moeilijke fotografische gevallen” zoals panorama- en supergrootbeeldfotogra-fie. Zijn grootste interesse ging evenwel uit de Keukenhof, een van zijn grootste opdrachtgevers. Het fotograferen van bloemen werd dan ook een van zijn speci-aliteiten. Leendert was tenslotte middenin de bollenstreek geboren. Het zat er dus dik in dat hij voor de lokale bollenkwekers reclamemateriaal ging maken: verpak-kingen voor bollen en foto’s voor cata-logi bijvoorbeeld. Veel opdrachtgevers

Leendert Blok noemde zijn bedrijf dé plek voor ‘Moeilijke fotografische geval-len’ en maakte bijna honderd jaar geleden vermoedelijk als eerste fotograaf in Nederland een kleurenafdruk. Leonard Domhoff van Spaarnestad Photo ontdekte hoe je in Photoshop scans van drie zwartwit glasnegatieven van Blok over elkaar kunt leggen om opnieuw een kleurenfoto te maken.

>

PhotoQ ! JAARBOEK ! 2011 ! 2012 # 68

NIEUWE SPULLEN (OF NIET)

Door Edie Peters

Johannes Abeling, in 2011 samen met Ronald de Hommel druk bezig met het documentaire project Disputed Waters meldt:“Canon 70-200 mm f2.8 IS II lens, omdat de voorganger op was. De nieuwe is een stuk sneller en scherper.iPhone App: The Photographer’s Ephemeris (TPE). Erg handig om te zien hoe de zon staat op een bepaalde locatie op een bepaald moment.”

Jeroen Toirkens, van wie uitgeverij Lannoo in het voorjaar van 2011 het boek Nomad uitgaf:“De fijnste aankoop voor mij dit jaar was de Fuji X100 digitale ‘meetzoeker’ camera. Ik zocht, nadat ik voor

# 69 2011 ! 2012 ! JAARBOEK ! PhotoQ

mijn Nomad-project jaren met een Mamiya RB 67 had gewerkt, naar een camera waar ik wat losser mee kon fotograferen. De Fuji heeft wat dat aspect betreft mijn verwachting meer dan waar gemaakt. De eerste avond nadat ik hem gekocht had en ermee aan het spelen was, ver-vloekte ik de onduidelijke en onhandige menustruc-tuur. Ik overwoog serieus om hem weer te verkopen, maar ik ben erg blij dat ik dat niet gedaan heb, want de lol die het me geeft om ermee te fotograferen en de kwaliteit van de bestanden en de lens compense-ren ruimschoots het soms onhandige gebruik.”

Harry Cock, al vele jaren vrijwel dagelijks onderweg in de drie noordelijke provincies:“Hoe kort kan het zijn: het programmaatje Photo- Linker en een gps-app op mijn iPhone, mits ge-synchroniseerd, geven me de mogelijkheid na mijn omzwervingen thuis weer te zien waar ik stond. Ben verder heel content met mijn shiftlenzen, want ik kan niet tegen schuine gebouwen en lantaarnpalen. Wens: een digitale technische camera.”

Adrie Mouthaan, portret- en reportagefotograaf:“Ik ben een absolute technologie-volger, ik hou me goed op de hoogte. Zie prachtige nieuwe camera’s op de markt komen met aan de ene kant de fantastische compact Fuji X100 en aan de andere

kant, straks, het Canon monster 1 Dx. En alles er tussenin. Ik denk bij al die modellen; wat zou ik er mee kunnen? Mooie foto’s maken? Vast en zeker! Mooiere dan dat ik nu maak? Dat misschien niet. Andere foto’s dan? Zou heel goed kunnen. En daarom is er wel ‘iets’ van een verlanglijst. Maar ik kocht dit jaar NIETS. Omdat ik niets ECHT nodig had. Nu heb je hier wel te maken met een zuinige calvinist die al zweet bij de kassa als hij een nood-zakelijke aankoop van meer dan 100 euro doet.- Mijn beeldbewerkingssoftware (Photoshop en

Lightroom) is zeker niet het laatste van het laat-ste, integendeel, maar doet wat het doen moet. Ik smacht dan ook niet naar de nieuwste versies en sla er meestal een of twee over.

- Mijn computer ratelt al een paar jaar tevreden. Het is allemaal niet altijd uiterst snel, maar ik kan best een paar seconden wachten.

- Ik heb geen iPhone en ben een stiekeme hater van de groene Hipstamatic-brij die ik overal zie. Apps op gebied van fotografie zijn aan mij dus niet echt besteed.

- Mijn Domke tas is toch al weer meer dan 8 jaar oud en kan nog wel even mee. Het is tenslotte al mijn tweede sinds 1990. (Over duurzaam gesproken. Leve Domke!)

- Ontbrekende apparatuur kan je altijd huren.Mocht ik dan toch plotseling zwemmen in het >

PhotoQ ! JAARBOEK ! 2011 ! 2012 # 80

Faces For Fashion: Uit de serie ‘Faces for Fashion’ (2010)

# 81 2011 ! 2012 ! JAARBOEK ! PhotoQ

Willem Popelier (Eindhoven, 1982) studeerde ooit bouwkunde in Eind-hoven, doorliep de kunstacademie in Den Haag en deed een master aan de academie AKV|St Joost in Breda om zich te verdiepen in con-ceptueel denken. Zijn boek _____en Willem - over zijn ingewikkelde en droevige familiegeschiedenis, waaronder de scheiding met zijn eeneiige tweelingbroer - sleepte ver-schillende nominaties en prijzen in de wacht. Popelier geldt als innova-tief en experimenteel, maar hoe ziet hij dat zelf? En is al die aandacht een last of een lust?

‘Is het je weleens opgevallen dat je vanaf heel veel verpakkingen wordt aangestaard?’

Willem Popelier over het portretDoor Lise Lotte ten Voorde

Foto’s Willem Popelier >

PhotoQ ! JAARBOEK ! 2011 ! 2012 # 90

Het jaar van BreitnerDe herontdekking van het fotografische oeuvre van een schilder

BR83: George Hendrik Breitner, Twee vrouwen in de sneeuw, moderne opname naar origineel negatief / collectie RKD

# 91 2011 ! 2012 ! JAARBOEK ! PhotoQ

In 2011 was er meer belangstel-ling dan ooit voor de foto’s die de Nederlandse schilder George Hendrik Breitner (1857-1923) maakte rond 1900. Toentertijd en lang daarna nog was dit werk omstreden. Nu wordt hij zelfs ver-geleken met de grootste Ameri-kaanse fotografen.

Door Hans Rooseboom

Het Van Gogh Museum beet half okto-ber het spits af met de opening van de tentoonstelling Snapshot. Schilders en fo-tografie, 1888-1915. Tot begin januari 2012 hangt Breitner daar naast Pierre Bonnard, Maurice Denis, Édouard Vuillard en andere bekende schilders die in die jaren gefoto-grafeerd hebben. De tentoonstelling zal vervolgens doorreizen naar de Verenigde Staten en te zien zijn in The Phillips Col-lection (Washington, DC) en het Indiana-polis Museum of Art. Het Rijksmuseum maakte een tentoonstelling die geheel en al aan Breitners foto’s gewijd is en op 3 november openging in het Institut Néer-landais in Parijs. Tijdens Paris Photo heeft de internationale fotografiewereld dus Breitners werk kunnen zien. Het Rijksbu-reau voor Kunsthistorische Documentatie (RKD) in Den Haag, tot slot, kondigde aan dat het vanaf begin november al z’n bijna 2300 Breitner-negatieven en -afdrukken online zal hebben staan. Die database gaat vergezeld van een uitgebreid Engels- en Nederlandstalig essay over Breitner en zijn foto’s (www.rkd.nl). Meer dan ooit is Breitner daarmee zicht-baar voor een buitenlands publiek. Tot nu toe was zijn werk bijna alleen in Nederland te zien geweest. Het waren tentoonstel-

lingen in Nederlandse musea en boeken en artikelen in de Nederlandse taal die hem onder de aandacht brachten van een – bijgevolg – vrijwel uitsluitend Nederlands publiek. Weliswaar figureerde Breitner zo nu en dan in buitenlandse publicaties over fotografie, maar wie geen Neder-lands kon lezen of in Nederland was, kon nauwelijks iets te zien krijgen van - of te weten komen over - Breitners foto’s. Met het ‘offensief’ van het Van Gogh Museum, Rijksmuseum, Institut Néerlandais en RKD moet daar verandering in komen. Dat werd ook wel tijd: Breitner kan de vergelijking met bekendere schilders die een camera hanteerden gemakkelijk doorstaan. Een nieuw deel in de serie Rijksmuseum Stu-dies in Photography onderstreept dat nog eens: Saskia Ooms schreef het elfde deel in die boekenreeks en vergelijkt de foto’s van Nederlanders als Breitner en Willem Witsen met die van buitenlandse collega’s en tijdgenoten, met name de al genoemde Bonnard, Denis en Vuillard. Het boek is bij de opening van de Parijse Breitner-tentoonstelling verschenen.

Het had echter niet zo veel gescheeld of het was helemaal niet mogelijk geweest zo uitgebreid uit te pakken met foto’s van Breitner. Er zijn op dit moment zo’n 2850 negatieven en originele afdrukken van Breitner bekend, maar die zijn pas lang na Breitners dood boven water gekomen en bovendien voor een belangrijk deel op min of meer toevallige wijze. Breitner wordt tegenwoordig algemeen en met voorsprong beschouwd als de interes-santste Nederlandse fotograaf van rond de eeuwwisseling, en hij heeft daarom een vanzelfsprekende en markante positie in de geschiedenis van de Nederlandse >

PhotoQ ! JAARBOEK ! 2011 ! 2012 # 102

Kim Knoppers Nina Post

Narda van ‘t Veer

Addie Vassie

Sterre Sprengers

RO

B W

ET

ZE

R

MA

RC

EL

VA

N D

ER

VL

UG

TK

AR

IN B

AR

EM

AN

CA

S B

OU

MA

NS

MIT

CH

EL

L V

AS

SIE

# 103 2011 ! 2012 ! JAARBOEK ! PhotoQ

Hoe word je ontdekt? Een een-voudige vraag zonder eensluidend antwoord. Een vraag die door vele (jonge) hoofden speelt. We steken ons licht op bij vijf fotografieprofes-sionals die dagelijks met (jong) talent in aanraking komen, in een poging hen de formule voor succes te ont-futselen. Galeriehouder en fotohis-toricus Addie Vassie, beeldredacteur Sterre Sprengers, agent Narda van ‘t Veer, uitgever Nina Post en curator Kim Knoppers vertellen over portfo-lio’s bekijken, doorzettingsvermogen en gesprekken op een Frans terras.

Het begint met talent. Als je niet goed bent in je vak, is het waarschijnlijker dat je niet wordt opgemerkt. Maar wat is talent eigenlijk? En is dat voor iedereen hetzelf-de? En wat is er nog meer nodig om tot de top te gaan behoren, om je te onder-scheiden van de ongelofelijk grote massa

fotografen die elk jaar de markt over-spoelt? Alle vijf zijn ze het erover eens: je moet heel hard werken, gemotiveerd zijn, technisch inzicht hebben, en in het bezit zijn van een groot creatief vermogen. Wat nog wel eens vergeten wordt, is dat niet iedere fotograaf bij iedere bemiddelaar past, of dat nu de krant, een reclamebu-reau, uitgever of een galerie is.

TalentEerst maar eens een definitie van talent geven. Sterre Sprengers is beeld-redacteur bij NRC Next, een van de weinige kranten waarin fotografie een hoofdrol speelt. Zij omschrijft talent als volgt: “Talent zit hem er in of mensen mee kunnen denken, een flexibele geest hebben. Talent in het geval van werken voor een krant kan ook zijn dat je eens een keer backstage gaat bij een concert en daar ook iets van kunt maken. Met

Hoe word je ontdekt?Door Lise Lotte ten Voorde

>

PhotoQ ! JAARBOEK ! 2011 ! 2012 # 114

Ne9en adviezen voor een

internationale doorbraak

# 115 2011 ! 2012 ! JAARBOEK ! PhotoQ

Op 31 oktober 2011 sprak de Belgische publicist Johan de Vos onderstaande rede uit. Met licht hese stem, nadrukkelijk, vanzelfsprekend, in een kalm ritme, en soms met een twinkeling in de ogen.

Zeer geachte Dames en Heren Fotografen. Het is mij een eer om u de vruchten van mijn werk te presenteren. Het zijn negen aanbevelingen voor men-sen die zich als fotograaf een gedegen internationale vermaardheid wensen te verwerven. Ik weet dat er onder u zeer verstandige, ambitieuze en zelfbewuste fotografen zijn. Voor hen zijn deze aanbevelingen bedoeld. De anderen kunnen voortmodderen zoals ze al bezig zijn. Ze behoren tot de grote massa, de honderddui-zenden half bekende fotografen. Ze zijn als konijnen die dwaze sprongetjes maken in het veld, slapen, knabbelen en zich blindelings voortplanten. Maar als u ambitie heeft, zin om uw persoon enige grandeur te geven, uit te tronen boven het gepeupel, kunt u beter luisteren naar wat een oude, Belgische, ervaren recensent u aanbiedt. Voilà.

Eén. Als u het nog niet bent, word vrouw. Het is duur, het is lastig, het is gênant vaak, maar sinds 1972 hebben vrouwen meer mogelijkheden op de internationale foto- en kunstmarkt. Ik weet hoe dat komt, maar dat verzwijg ik voorlopig. Doe het snel want deze aanbeveling is nog slechts geldig op middellan-ge termijn. Als het u echt niet lukt om vrouw te worden (het is zwakheid) kies dan op zijn minst een vrouwennaam.

Twee. Godsdienst is belangrijk. Word actief lid van één of andere religie. Bedenk bijvoorbeeld hoeveel procent van de bekendste internationale fotografen en kunstenaars van joodse afkomst zijn, of maçonnieke connecties hebben.

>

PhotoQ ! JAARBOEK ! 2011 ! 2012 # 118

ED

IE P

ET

ER

S

# 119 2011 ! 2012 ! JAARBOEK ! PhotoQ

Om het vraagstuk te beantwoorden en een steekhoudende visie voor de nabije toekomst te schetsen, zou ik de kwestie graag willen opdelen in een drietal afzon-derlijke delen: multifunctionele technolo-gie; diensten en personalisatie; aanpas-singsvermogen van de gebruiker.

Multifunctionele technologieWie terugkijkt op de ontwikkeling van digitale fotografie - een ontwikkeling die

nog maar krap vijftien jaar oud is - ziet een lijn die regelrecht doorloopt naar de smart phone. Via steeds krachtigere compact camera’s kwamen ook de eerste cameratelefoons op de markt, en na de komst van de iPhone werd fotograferen met een telefoon pas echt gemeengoed. Je kunt voorspellen dat er in de nabije toekomst alleen nog maar spiegelreflex-camera’s (dslr) en telefoons zullen zijn. Er worden al pogingen gedaan om een brug

In de wolken met telefoon en tablet

Wie terugkijkt op 2010 en 2011 kan vaststellen dat zich een revolutie heeft voltrokken met een snelheid die nooit eerder in de geschiedenis van tech-nologische vernieuwing is vertoond. Vijf jaar geleden liepen we nog met een Nokia rond waarmee je naast het versturen van sms, met enige moeite ook een beetje e-mail kon lezen. Nu hebben we allemaal een smartphone op zak die over elke denkbare toepassing kan beschikken in de vorm van goedkoop te downloaden apps. We lezen de ochtendkrant op een iPad en beschikken over een permanente verbinding met internet om ons te voorzien van allerlei handige cloud-based services. Een analyse van bedreigingen en kansen.

Door Fred van der Ende

>

PhotoQ ! JAARBOEK ! 2011 ! 2012 # 128

Zonder titel, 2006 (uit de serie ‘Latent Heat’)

# 129 2011 ! 2012 ! JAARBOEK ! PhotoQ

Uit de aarde komen wij

Fotografie Awoiska van der Molen

Tekst Lise Lotte ten Voorde >

PhotoQ ! JAARBOEK ! 2011 ! 2012 # 140

# 141 2011 ! 2012 ! JAARBOEK ! PhotoQ

Een saaie kantoorbaan als jongste bediende, vader hobbyfotograaf en zelf een beetje experimenteren met een sigarendoos en een oud brillenglas van oma - dat is in het kort het voorland van de man die later in Nederland een sterke invloed zou krijgen op de fotografie. Maar zoals bij zovelen werd dat leventje ruw onderbroken door de Tweede Wereldoor-log. Tegen het einde van die oorlog vernam Charpentier, na een gedwongen verblijf in Zuid-Duitsland, op zijn vlucht-route van een Zwitser dat je ook fotograaf van beroep kon worden. Die ontmoeting voelde als een enorme bevrijding, en zijn besluit stond dan ook vast: “Ik word fotograaf!” Dat die beslissing niet alleen voor hem maar ook voor honderdduizenden Neder-landers grote invloed zou hebben op hun hobby en voor sommigen zelfs op hun loopbaan, was toen nog lang niet aan de

orde. Eenmaal weer in Nederland terug-gekomen maakte Charpentier namelijk snel kennis met de problemen van trage wederopbouw. Goed, een opleiding tot fotograaf bestond er wel, want die was door de wet aan de toenmalige beroeps-organisatie als voorwaarde gesteld om het vak beschermd te kunnen noemen. Maar daar studeren kon alléén als je ook bij een fotograaf werkte - en dergelijke baantjes lagen de eerste tijd na de oorlog natuurlijk niet voor het oprapen. De registratieplicht in die tijd hield in dat er veel pasfoto’s moesten worden gemaakt, dus er kwam uiteindelijk wel werk. Door sommige fotoateliers werd dat in die tijd al snel creatief uitgebouwd naar nieuwe producten zoals multifoto’s - een reeks fotootjes aaneen - en een luxe grote afdruk. Voor deze aankomende Rotter-damse fotograaf betekende het veel

Peter Charpentier, kennisbank

© !

"##

/ H

AN

S V

AN

OM

ME

RE

N

Zo’n 87 jaar geleden werd Peter Charpentier geboren, een bescheiden Rotter-dammer die terugkijkend op een lange carrière als fotograaf, schrijver van fotoboeken en docent, zonder twijfel een ontdekker genoemd mag worden. Door Donald Schell

>

PhotoQ ! JAARBOEK ! 2011 ! 2012 # 144

Bewijs op afstand

ME

RL

IJN

DO

OM

ER

NIK

# 145 2011 ! 2012 ! JAARBOEK ! PhotoQ

Het voornaamste dat de technische vooruitgang hier in huize Doomernik doet, is geld kosten. Alles wat slim in de markt gezet wordt door fabrikanten is vóór aanschaf even noodzakelijk als dat het vrij vlot na aanschaf zin-loos maar in een hoek ligt te liggen. In de wereld van de micro-electronica is tegenwoordig op voorplanting na zo’n beetje alles mogelijk. Maar is het ook zinvol? Verbeteren die apparaten echt je leven? Of, indien niet, verge-makkelijkt het dan tenminste iets?

Soms heb ik een shoot waarbij een art director meekijkt en zich bemoeit met de gang van zaken. Art directors zijn van die gasten die veel geld krijgen voor het verzinnen van een matig idee, dat jij dan op dusdanige wijze moet uitvoeren dat het matige idee briljant lijkt te zijn geweest. Zo’n art director ging vroeger altijd achter de camera staan om een vierkant te maken van linkerduim en rechterwijsvinger en rechterduim en linkerwijsvinger, om daar vervolgens met een oog door te kijken om tijdens het van voor- naar-achter bewegen van de vinger/duim-combinatie zachtjes te mompelen of te roepen dat het allemaal heel gaaf is.

Gelukkig heb ik een oplossing voor mijzelf en iedereen die ook gêne en me-delijden voelt op dit soort momenten. Het is even een investering en een stuk omslachtiger dan een polaroid. Maar het werkt. Allereerst koop je een Phase One camera. Niet heel goedkoop, maar na drie jaar de investering meer dan waard omdat je onmetelijk veel geld bespaart op fotorolletjes en polaroids Door Merlijn Doomernik >

PhotoQ ! JAARBOEK ! 2011 ! 2012 # 150

Twee vazen, een rieten stoel en een kartonnen doos met foto’s en documenten is alles wat Willem Poelstra (55) nog van zijn ouders heeft. Op het eerste gezicht niet veel bijzonders. Ware het niet dat hij tussen de documenten tot een schok-kend besef komt: ma was joods, pa had vrijwillig in Duitsland gewerkt. Bij een locomotievenfabriek.

# 151 2011 ! 2012 ! JAARBOEK ! PhotoQ

Als Willem Poelstra’s vader (90) in ja-nuari 2011 overlijdt, ruimt de fotograaf diens kast leeg. Daar komt hij keurig gecategoriseerde documenten, foto’s en ansichtkaarten tegen, onder andere uit nazi-Duitsland. Op zich niet eens zo heel merkwaardig, ware het niet dat Poelstra’s moeder joods was. Na wat onderzoek blijkt dat vader Poelstra vrij-willig werkte in locomotievenfabrieken

in Berlijn. Vlak na de oorlog ontmoet-ten de twee elkaar om vijf jaar later te trouwen. De situatie roept nogal wat vragen op. De belangrijkste: hoe is het mogelijk dat zulke tegengestelde mensen in liefde en vrede bij elkaar blijven? Mede om die vraag nauwkeurig te beant-woorden doet Poelstra veel onderzoek: “Ik ben naar het Nederlands Instituut

Door Maurits Reijnoudt Foto’s: Willem Poelstra en diverse archieven

>

PhotoQ ! JAARBOEK ! 2011 ! 2012 # 160

Daniëlle van Ark, Untitled - uit de serie ‘For Art’s Sake’ – 2009

# 161 2011 ! 2012 ! JAARBOEK ! PhotoQ

Is er aan het eind van het eerste decennium van de 21ste eeuw een nieuwe generatie van autonome fotografen aan het ontstaan? Han Schoonhoven ziet aanwijzingen voor een “ja” op die vraag. Hij maakt een ronde langs een twintigtal doe-het-zelvers, op zoek naar een omschrij-ving van de nieuwe groep en hun inspiratiebronnen.

Door Han Schoonhoven

Het kunnen voetballers zijn die speelden op het Balboaplein in Amsterdam en later excelleren in het San Siro stadion van Inter en AC Milan, het kunnen jaargeno-ten zijn van het Leidse corps die elkaar op aandeelhoudersvergaderingen waar ook ter wereld opnieuw treffen. Iedereen maakt deel uit van een generatie, leeftijd-genoten die vergelijkbare ontwikkelingen doormaken en elkaar herkennen. Niet zelden houden ze hun hele professionele leven contact en ontwikkelen samen initiatieven.

Binnen de fotografie kennen we dit feno-meen ook. Het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam en het Foam in Amsterdam wijdden er eind 2009 tegelijkertijd een expositie aan, respectievelijk Quickscan NL# 01 en Photography - in reverse genoemd. Samenstellers van beide tentoonstellingen gaan ervan uit dat de huidige generatie jonge fotografen onder definitief andere omstandigheden werkt,

waardoor hun kijk op de wereld, hun gebruik van het medium en hun presen-taties significant anders zijn dan die van hun voorgangers. Die omstandigheden zijn in grote mate bepaald door de nieuwe media, en dan met name internet, de internationalisering en de emancipatie van de fotografie in het kunstcircuit. In de jaren 2010 en 2011 volgden talent shows die in hun keuze aansloten bij de eerst genoemde tentoonstellingen.

Zaken waarin deze generatie fotografen zich zouden kunnen onderscheiden zijn hun manier van marketen, het aan de man brengen van hun werk en het branden, het vergroten van de naamsbekendheid in de juiste sferen. Volgens verschillende volgers van het medium is er sprake van een DIY-mentaliteit (Do It Yourself): een verhoogde bereidheid om zelf activiteiten aan te pakken die eerder behoorden tot het domein van curatoren, beeldredac-teuren, galeriehouders en uitgevers van kranten, magazines en boeken. Om in te gaan op inhoudelijke verschillen tussen deze jonge fotografen en oudere col-lega’s, is het wat mij betreft te vroeg, al beseffen sommigen van de jongeren (Adriaan van der Ploeg, Ivo van der Bent) dat ze wel degelijk een andere houding en richting hebben.

Na een enigszins uitdagende stellingna-me, geïnspireerd door de uitgangspunten van genoemde exposities, heb ik na-mens PhotoQ twintig fotografen, leef-

Generatie DIY 2.0

>

PhotoQ Index

DISTRIBUTIE TOEBEHOREN

DISNETKalmoes 439411 CR Beilen0593 582526info@disnet.nlwww.disnet.nl

REPARATIES

NCRR CAMERA REPARATIEKollenbergweg 2 i1101 AR Amsterdam020 6262790info@ncrr.nlwww.ncrr.nl

WILCO JANSEN HASSELBLAD REPARATIESTjonger 16F8253 PZ Dronten06 10708324hassel07@gmail.comwww.hasselblad-reparaties.nl

VERHUUR

711 RENTSarphatistraat 1591018 GD Amsterdam020 4277277amsterdam@711rent.comwww.711rent.com

BEAM SYSTEMSPapaverweg 40a1032 KJ Amsterdam020 4271010info@beamsystems.nlwww.beamsystems.nl

BUDGETCAM AMSTERDAMZamenhofstraat 108 unit 3011022 AG Amsterdam020 6368868info@budgetcam.nlwww.budgetcam.nl

BUDGETCAM ROTTERDAMLloydstraat 53024 EA Rotterdam020 6368868info@budgetcam.nlwww.budgetcam.nl

BUDGETCAM UTRECHTVondellaan 1503521 GH Utrecht020 6368868info@budgetcam.nlwww.budgetcam.nl

TECHNIEK / APPARATUUR

2

Goederen en diensten voor de professionele fotograaf

GETTY IMAGESSchipluidenlaan 41062 HE Amsterdam800 4624379info.holland@gettyimages.comwww.gettyimages.nl

HILL CREEK PICTURESZwaardstraat 162584 TX Den Haag070 3065656info@hillcreekpictures.comwww.hillcreekpictures.com

HOLLANDSE HOOGTEDanzigerkade 9D1013 AP Amsterdam020 5306070info@hollandse-hoogte.nlwww.hollandse-hoogte.nl

HOUSE OF ORANGEHerengracht 391015 BB Amsterdam020 5216630photographers@houseoforange.nlwww.houseoforange.nl

MAARTJE WILDEMAN020 6267829maartjewildeman@chello.nlwww.maartjewildeman.nl

MASTER FILESchanzenstraße 20aD-40549 Düsseldorf040 2668555sales.nederland@masterfile.comwww.masterfile.com

MRS ROBINSON PHOTOGRAPHYOostenburgermiddenstraat 150 (1.07)1018 LL Amsterdam020 7721390mail@mrs-robinson.nlwww.mrs-robinson.nl

NOORNieuwpoortkade 2A (unit 310)1055 RX Amsterdam020 6164040office@noorimages.comwww.noorimages.com

NOVUM FOTO WFAHoogte Kadijk 143-F251018 BH Amsterdam070 3460660wfa@cistron.nlwww.wfa-foto.nl

MEDIA EN CULTUUR

je kijkt je ogen uitje kijkt je ogen uit

www.hollandse-hoogte.nlwww.hollandse-hoogte.nl

foto: maartje geels

23

PhotoQ Index

OYPOPostbus 1935720 AD Asteninfo@oypo.nlwww.oypo.nl

PHOTOQ PORTFOLIO’SAdmiraal de Ruijterweg 363 III1055 MA Amsterdam06 55195461my@photoq.nlwww.myphotoq.nl

PICTURADe Hoefsmid 111851 PZ Heiloo072 5320444contact@pictura-im.nlwww.pictura-im.nl

SOYNOKeizersgracht 1141015 CV Amsterdam020 6271391info@soyno.comwww.soyno.com

VIEWBOOKBetje Wolffstraat 60 3027RN Rotterdamsupport@viewbook.comwww.viewbook.com

YOUR PRINTING ARTISTSKeienbergweg 111101 EZ Amsterdam020 6474664support@yourprintingartists.nlwww.yourprintingartists.nl

AGENTSCHAPPEN

ANPVerrijn Stuartlaan 72288 EK Rijswijk070 4141333contact@anp.nlwww.anp.nl

BEELDREDAKTIE, DEEnergieplein 42031 TC Haarlem023 5404100info@beeldredaktie.nlwww.beeldredaktie.nl

B EN UVisseringweg 401112 AT Diemen020 6629551benu@benu.nlwww.benu.nl

BRUNO PRESSGotlandstraat 34/36/407418 AX Deventer0570 789420info@brunopress.nlwww.brunopress.nl

FRANS KUYPERS PHOTOGRAPHERS AGENTDe Beeringen 376681 JG Bemmel0481 488388office@franskuypers.comwww.franskuypers.com

MEDIA EN CULTUUR

22

Index Inhoud

DEEL I - TECHNIEK

Apparatuur Distributie toebehoren 2 Reparaties 2 Verhuur 2 Verkoop Accu’s / Geheugen 3 Camera’s / Objectieven 3 Flitsapparatuur / Licht 5 Printers 5 Toebehoren 6Fabrikanten Apparatuur AV 8 Camera’s & Objectieven 9 Computertoebehoren 10 Opslag 11 Printen 11 Studiotoebehoren 11 Toebehoren 11 Computertoebehoren 12 Films / Papier 12 Software 12Services Afwerking 13 Albums 14 Beeldbewerking 14 Colour management 15 Digitaliseren / scannen 15 Labs / printen / afdrukken 16 Lijstenmakers 19 Lijstenmakers / glasleveranciers 20 Modellenbureaus 20 Portfolio’s 20 Reparaties 21 Studioverhuur 21 Stylisten / visagie 21 Webservices 21

DEEL II - MEDIA en CULTUUR

Agentschappen / Archieven Agentschappen 22 Archieven 23 Persbureaus 25 Collectiebeheer 25Beeldredacteuren 25Fotoboeken Drukkerijen 26 Gespecialiseerde winkels 27 Overig 27 Uitgeverijen 27Media Fotobladen 31 Websites 31Musea / Galeries / Beurzen / Festivals Beurzen 32 Festivals 33 Fotogaleries 33 Fotomusea 35 Galeries 35 Musea 37Producenten 38Publicisten 38Vormgevers 39

DEEL III - KENNIS en ONDERSTEUNING

Auteursrecht 40Financiering Crowdfunding 41 Fondsen 42 Opdrachten 43 Prijzen 43Onderwijs Cursussen 44 Opleidingen 45Vakliteratuur 47Vakverenigingen Verenigingen / Organisaties 47Veilingen Internetveiling 48Verzekeringen 48