Programma

Verwelkoming en inleiding (Frederik Pieters, KVHV-Cultuur vzw)

Overzicht van de huidige onderwijsregelgeving en financiering (Kurt Willems, KULeuven)

Situatie van het taalgebruik in het hoger onderwijs in Nederland (Ad Verbrugge, Vrije universiteit Amsterdam)

Van emancipatie naar rendementsdenken (Antoon Vrints, UGent)

Concrete voorstellen rond het taalgebruik in het hoger onderwijs (An de Moor, Odisee – KULeuven)

Paneldebat met

Kurt WillemsAd VerbruggeAntoon VrintsAn de Moor

Jan Hautekiet (ex VRT)

Taalgebruik: een zaak voor de decreetgever? Kurt WillemsTaalgebruik is geregeld in de Belgische Grondwet. Art. 30 GW bepaalt dat het gebruik van de talen vrij is en alleen geregeld kan worden bij wet, voor handelingen van openbaar gezag en gerechtszaken. Voor onderwijs wordt evenwel grotendeels afgeweken van die bepaling. Art. 127 van de Grondwet voorziet dat de Gemeenschappen bevoegd zijn om o.a. onderwijs te regelen (dit omvat ook het taalgebruik bij het lesgeven), terwijl art. 129 GW een gelijkaardige bepaling bevat voor de bestuurstaal in onderwijsinstellingen. In deze tekst wordt vooral gefocust op de taal van onderwijs, wat voor de Nederlandstalige universiteiten impliceert dat conform art. 127 GW de Vlaamse decreetgever bevoegd is.

Het Vlaamse Parlement heeft gebruik gemaakt van die bevoegdheid. Wat de onderwijstaal betreft, heeft de decreetgever geprobeerd om Nederlands als belangrijkste taal te bewaren, maar tegelijkertijd ook voldoende vrijheid te geven aan de onderwijsinstellingen om een (door de overheid gecontroleerd) beleid voor anderstalige onderwijsprogramma’s te ontwikkelen. De overheid erkende immers het belang van andere talen, onder meer als normale taal voor wetenschapscommunicatie in bepaalde wetenschapsdomeinen, om internationale studentenuitwisselingen te promoten, om internationale mobiliteit van personeelsleden te verhogen, ...

Een compromis diende dus te worden gevonden. Het eindresultaat is een complexe wettekst met zowel kwantitatieve als kwalitatieve parameters die de limieten van de beleidsmarge van onderwijsinstellingen bepalen.

Nederlands als basistaal in het onderwijs

De algemene regel is dat de onderwijstaal Nederlands is in de hogescholen en universiteiten (art. II.261 Codex Hoger Onderwijs). Dat wilt niet zeggen dat er geen vreemde taal aan bod kan komen in die vakken: een Nederlandstalig mastervak waarin een tekstenbundel wordt gehanteerd met hoofdzakelijk Engelstalige academische artikels, kan – afhankelijk van het onderwerp van de lessenreeks – perfect verantwoord zijn. Net zoals een vak zoals rechtsvergelijking gerust teksten of tekstfragmenten van het Bundesverfassungsgericht of de Supreme Court kan gebruiken zonder het Nederlandstalige karakter te verliezen.

Hetzelfde principe geldt wanneer er sporadisch een buitenlandse spreker wordt uitgenodigd in een Nederlandstalig vak.

Aanbieden van anderstalige vakken

Indien de onderwijsinstelling dat wilt, kunnen er bepaalde vakken in een andere taal worden aangeboden (zowel in bachelor- als in masterprogramma’s). De wetgever stelde hierop wel een kwalitatieve beperking, namelijk dat aan één van de volgende vier criteria moet zijn voldaan:

1° het gaat om een opleidingsonderdeel dat een vreemde taal tot onderwerp heeft en die in die taal wordt gedoceerd; 2° het gaat om een opleidingsonderdeel dat gedoceerd wordt door anderstalige gastprofessoren; 3° het gaat om een anderstalig opleidingsonderdeel dat, op initiatief van de student en met instemming van de instelling, wordt gevolgd aan een andere instelling voor hoger onderwijs; 4° het gaat om een opleidingsonderdeel waarvoor de onderwijsinstelling expliciet kan motiveren dat er een meerwaarde is voor de studenten, het afnemende veld en de functionaliteit van de opleiding. Het kan dan bijvoorbeeld gaan om vakken waar specifieke buitenlandse expertise in bestaat, waar het werkveld hoofdzakelijk in een specifieke vreemde taal communiceert, waarin enkel internationale topics worden behandeld (zodat Erasmusstudenten dit vak geregeld opnemen), etc.

Studenten hebben het recht over een dergelijk anderstalig opleidingsonderdeel het examen in het Nederlands af te leggen (ten minste indien in dezelfde opleiding geen equivalent Nederlandstalig vak wordt gedoceerd).

Naast de kwalitatieve criteria die hierboven vermeld staan, zijn er ook kwantitatieve criteria om rekening mee te houden. Bachelorprogramma’s met maximaal 18,33% aan anderstalige vakken in het modeltraject (uitgedrukt in studiepunten, en zonder rekening te houden met puntjes 1 en 3 uit de opsomming hierboven) blijven Nederlandstalige bachelors. Eens het aantal anderstalige vakken in het modeltraject boven die kritieke grens uitstijgt, spreken we van een anderstalige bachelor en zal er bijgevolg ook geen Nederlandstalig diploma worden uitgereikt. Voor een masterprogramma geldt een gelijkaardige kwantitatieve grens, die op 50% is vastgelegd.

Aanbieden van anderstalige programma’s

Een belangrijke consequentie van het aanbieden van een dergelijk anderstalig programma (waarin het aantal anderstalige vakken dus boven de kritieke grens uit de vorige paragraaf uitstijgt), is de wettelijke plicht dat er ergens in de Vlaamse Gemeenschap een equivalente Nederlandstalige opleiding aangeboden moet worden, behoudens in de gevallen dat er een vrijstelling van de equivalentievoorwaarde werd verleend. Studenten moeten immers op elk moment de garantie hebben dat er binnen de Vlaamse Gemeenschap een equivalente initiële bachelor-of masteropleiding wordt aangeboden. De decreetgever vreesde voor de democratisering van het hoger onderwijs, indien zulke garantie niet zou bestaan.

Ook voor dergelijke anderstalige programma’s geldt zowel een kwantitatieve als een kwalitatieve beperking. De kwalitatieve beperking is dat anderstalige programma’s enkel mogelijk zijn als het om opleidingsprogramma's gaat die specifiek voor buitenlandse studenten zijn ontworpen of als de meerwaarde voor de studenten en het afnemende veld en de functionaliteit voor de opleiding op voldoende wijze aangetoond kunnen worden (art. II.262 Codex Hoger Onderwijs). De kwantitatieve beperking houdt in dat er slechts een gelimiteerd aantal anderstalige opleidingen tegelijkertijd mogen worden aangeboden in Vlaanderen. Anderstalige bacheloropleidingen kunnen aangeboden worden binnen een maximumpercentage van 6%, berekend op alle Vlaamse initiële bacheloropleidingen. Voor anderstalige masteropleidingen is dit 35%.

Gelet op de veelheid aan criteria, moet het aanbieden van een anderstalig bachelor- of masterprogramma op voorhand worden goedgekeurd door de Commissie Hoger Onderwijs.

Voor de volledigheid, dient nog te worden vermeld dat bepaalde anderstalige opleidingen aan één of meerdere van die strikte criteria ontsnappen: 1° opleidingsprogramma's die specifiek in het kader van het International Course Programme van ontwikkelingssamenwerking voor buitenlandse studenten zijn ontworpen; 2° anderstalige initiële bachelor- of masteropleidingen die geselecteerd zijn overeenkomstig de bepalingen van een Europees programma ter bevordering van de internationale samenwerking in het hoger onderwijs en waarbinnen multidiplomering of gezamenlijke diplomering wordt vooropgesteld; 3° onderzoeksmasters; 4° bepaalde opleidingen binnen de School of Arts; 5° Ook voor de bachelor-na-bacheloropleidingen, de master-na-masteropleidingen, de post-graduaatsopleidingen en in de onderwijs- en

andere studieactiviteiten die in het kader van permanente vorming als nascholing of bijscholing worden georganiseerd, geldt het principe dat de instelling vrij de onderwijstaal bepaalt.

Kwaliteitsbewaking

De invoering van bovenstaande regels over het aanbieden van anderstalige vakken en opleidingen, ging gepaard met het opleggen van regels opdat de kwaliteit en de democratisering van het hoger onderwijs niet verloren zouden gaan. Zo voorziet artikel II.270 van de Codex Hoger Onderwijs bijvoorbeeld dat iedereen die lesgeeft de onderwijstaal waarin hij/zij een opleidingsonderdeel doceert op adequate wijze moet beheersen. Dat geldt zowel voor Vlaamse professoren die in een andere taal lesgeven, als voor buitenlandse professoren die in het Nederlands lesgeven. Vlaamse professoren moeten andere talen op niveau ERK C1 beheersen. Hetzelfde geldt voor buitenlandse professoren die in Nederlands willen doceren. Maar ook buitenlandse professoren die niet in het Nederlands lesgeven, worden decretaal verplicht om Nederlands te leren. Dat is logisch, aangezien ook de bestuurstaal van de universiteit in principe Nederlands is. Zo voorziet het decreet dat elke buitenlandse prof die niet in het Nederlands lesgeeft, alsnog niveau A2 moet bereiken binnen de twee jaar na aanstelling, en niveau B2 binnen de vijf jaar na aanstelling. De onderwijsinstellingen worden door de decreetgever verplicht om integratietrajecten aan te bieden aan buitenlandse professoren, om deze doelstellingen te behalen.

Conclusie?

De wetgeving op het gebruik van talen in onderwijs is zeker niet eenvoudig te noemen. Dubbele kwalitatieve en kwantitatieve criteria, zowel voor het aanbieden van anderstalige vakken als anderstalige opleidingen, getuigt niet van zin voor eenvoud. Maar het eindresultaat is wel een evenwichtig compromis, waarin het belang van Nederlands als wetenschapstaal wordt gewaarborgd, zonder te moeten inboeten op de mogelijkheid om op internationalisering in te zetten wanneer zulks kwalitatief zinvol is. De wetgever koos daarbij om geen onderscheid te maken tussen de verschillende vreemde talen en de keuze daartussen aan het beleid van de onderwijsinstellingen over te laten. Opvallend is ook dat de wetgever deze ruime set aan criteria voldoende achtte om een doordacht beleid door de onderwijsinstellingen te waarborgen, zodat er verder ook geen financiële consequenties verbonden zijn aan het aanbieden van een Nederlandstalige of een anderstalige opleiding.

Anderstalige opleidingen worden op dezelfde wijze gefinancierd als Nederlandstalige. Dat wilt grofweg zeggen dat initiële bachelor en masteropleidingen gewoon financierbaar zijn, terwijl manama’s zelfbedruipend dienen te zijn.

Prof. Dr. Kurt Willems behaalde in 2011 de graad van doctor in de

rechten. Van 2011 tot 2014 was hij werkzaam bij Eubelius. Thans is hij

docent onderwijsrecht aan de KU Leuven en advocaat bij DEMOS Public

Law aan de Balie in Antwerpen. Hij heeft tevens de verantwoordelijkheid

over de lerarenopleiding en staat het rectoraat bij in de

onderwijsdossiers.

Zijn huidig onderzoek heeft betrekking op diverse aspecten van

onderwijsrecht, met een bijzondere focus op de contractualisering van de

onderwijsrelatie en de juridisering van het onderwijsgebeuren.

Professor Willems is auteur van diverse bijdragen in Belgische en

buitenlandse tijdschriften en boeken. Hij maakt deel uit van de

redactieraad van de tijdschrift Deontologie & Tuchtrecht en het tijdschrift

voor onderwijsrecht- en beleid (TORB). Professor Willems is daarnaast

plaatsvervangend voorzitter van de Kamer van Beroep voor de

personeelsleden van het gesubsidieerd vrij onderwijs en lid van de

Commissie Leerlingenrechten.

Nederlands in het hoger onderwijs – en geen globishAd VerbruggeEnige citaten uit het artikel Nederlands in het hoger onderwijs - en geen globish uit het NRC-artikel van juni 2015, geven een beeld van de lezing van Ad Verbrugge. Tijdens zijn lezing zal Ad Verbrugge inspelen op de actualiteit van dit vraagstuk aan de hand van genoemde citaten en daarbij ook refereren aan het proces dat de vereniging BON (Beter Onderwijs Nederland) tegen de Nederlandse Onderwijsinspectie en twee universiteiten heeft aangespannen omtrent de verengelsing van het hoger onderwijs.

Door de sterke technisch-economische horizon van ons hoger onderwijs en de afwezigheid van een duidelijk vormingsideaal is de universiteit uit het oog verloren dat haar maatschappelijke taak van oudsher bestaat in het bewaren van cultuur en revitaliseren en doorgeven daarvan. De cultivering van taal en de kunst van het vertalen maakt daar van oudsher een integraal onderdeel van uit.

Waar ik mij tegen keer is de ondoordachte en soms zelfs totalitaire manier waarop het Engels momenteel wordt doorgevoerd in ons hoger onderwijs, ten koste van de onderwijskwaliteit, ten koste van de taalrijkdom van studenten, ten koste van de betrokkenheid op de samenleving en ten koste van een meer diverse oriëntatie op taal en cultuur, kortom ten koste van Bildung!

Het zorgvuldig lezen en interpreteren van teksten, het onderscheiden van hoofd- en bijzaken, het formuleren van goed lopende zinnen met de juiste woorden, het logisch opbouwen van een alinea en het goed structureren van een betoog – het zijn allemaal elementaire vaardigheden die in veel studies nauwelijks nog aandacht krijgen.

Het veel gehoorde argument voor de genoemde verengelsing van het hoger onderwijs is dat wetenschap steeds internationaler wordt. De meeste studenten gaan helemaal niet werken in de wetenschap, maar komen terecht in het bedrijfsleven, het onderwijs of bij de overheid. Het is nog maar de vraag in welke mate zij dit Engels in hun werkpraktijk nodig hebben, met goed Nederlands zouden ze vaak meer gebaat zijn. Kennis van Duits kan ook heel handig zijn.

Zowel op individueel als collectief niveau geldt dat de beheersing van de eigen taal cruciaal is om te kunnen benoemen ‘wat er leeft onder de

mensen’ en hen te bereiken: dat zal iedere therapeut en goede politicus kunnen beamen.

Zodra de talige betrokkenheid op de samenleving verdwijnt in de wetenschap ontstaat er een gesegregeerde intellectuele elite die letterlijk niet meer eenzelfde taal spreekt als de mensen.

Een universiteit die werkelijk diversiteit en academisch burgerschap nastreeft kan dus niet onder het mom van globalisering het globish tot haar enige voertaal maken, maar moet juist een ontmoetingsplaats zijn waar verschillende talen, culturen en wetenschapstradities elkaar kunnen verrijken.

Maar als we zelfs in een van de belangrijkste instellingen van onze hoogcultuur niet meer trots zijn op onze eigen taal en die respectvol behandelen, welk vormingsideaal hebben we dan nog over om in te integreren?

Ad Verbrugge doceert sociale- en culturele filosofie en filosofie van de economie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam (sinds 2002). Daarnaast is hij medeoprichter en voorzitter van de vereniging Beter Onderwijs Nederland en Centrum Èthos. Van 1994 tot 2002 was hij werkzaam aan de Universiteit Leiden als docent wijsgerige ethiek. Zowel in Leiden als in Amsterdam won hij de universitaire onderwijsprijs. Sinds 2017 is hij tevens aangesteld als gasthoogleraar aan Bloemfontein University of the Free State in Zuid-Afrika. Bij het grote publiek is hij bekend geworden met zijn cultuurfilosofische bestseller Tijd van Onbehagen (2004), de Tegenlicht-uitzending Bevangen in Vrijheid (2004) en zijn optreden bij Zomergasten (2006). Van 2012-2016 presenteerde hij samen met Clairy Polak Het filosofisch kwintet van Omroep Human. In 2016 is Verbrugge benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau voor zijn jarenlange inzet voor het onderwijs en de maatschappelijke betekenis van filosofie. In 2017 heeft hij samen met anderen de Filosofische School Nederland opgericht, die zicht ten doel stelt het bevorderen van de wijsheid in cultuur en bestuur.

Van emancipatie naar rendementsdenken. De taal van het hoger onderwijs in VlaanderenAntoon VrintsDe taal van het hoger onderwijs is geen technische kwestie die zomaar overgelaten kan worden aan de bestuurders van hogescholen en universiteiten. Ze heeft grote sociale en politieke implicaties, het is een vraagstuk dat de hele samenleving aanbelangt. De keuze van de onderwijstaal hangt samen met de vraag wat voor een soort samenleving we willen zijn, met het maatschappijmodel dat we nastreven. De geschiedenis van de taalverhoudingen van het hoger onderwijs in België illustreert dat ten overvloede en blijft dat ook illustreren.

De voertaal van de universiteiten was in de negentiende-eeuwse bourgeoisstaat België als vanzelfsprekend het Frans. Dat de universiteiten zich door de keuze voor de taal van de economische en culturele elite afsneden van het gros van de bevolking, werd niet als een probleem ervaren. Die taalkloof paste immers in een veel breder plaatje van sociale en politieke ongelijkheid. Naarmate die ongelijkheid door de aanzwellende democratisering meer en meer ter discussie kwam te staan, begonnen ook stemmen te weerklinken voor hoger onderwijs in het Nederlands. De strijd voor de vernederlandsing van het hoger onderwijs was au fond een strijd voor democratisering.

Het eerste wetsvoorstel om de Rijksuniversiteit Gent geleidelijk te vernederlandsen, kwam in 1911 van de ‘drie kraaiende hanen’ uit de drie grote partijen: de katholiek Frans Van Cauwelaert, de liberaal Louis Franck en de socialist Camille Huysmans. In de lijn van het cultuurflamingantisme ijverden zij voor hoger onderwijs in de volkstaal om door een verlagen van de toegangsdrempel een nieuwe culturele elite te vormen, die Arm Vlaanderen niet alleen intellectueel maar ook economisch zou optillen. Het paste zoals gezegd in de bredere democratisering van de samenleving die aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog de integratie van de arbeidersklasse in de liberale democratie tot doel had. In 1918 verwierf de gewone man het enkelvoudig stemrecht. Het duurde tot 1930 vooraleer de vooroorlogse eis van een volledig Nederlandstalige universiteit werd ingewilligd door het Belgische, overwegend Franstalige establishment.

In de decennia na de Tweede Wereldoorlog ontpopte dat vernederlandste hoger onderwijs zich tot een veel sterkere

emancipatiemachine dan de cultuurflaminganten ooit hadden kunnen dromen. Het gedemocratiseerde, Nederlandstalige hoger onderwijs ging veel breder rekruteren dan zijn elitaire, francofone voorgangers en fungeerde als vliegwiel voor opwaartse sociale mobiliteit. De afstand tussen universiteit en samenleving werd kleiner. De kwalijke taalkloof tussen elite en volk werd geslecht. Er groeide een volwaardige Nederlandstalige academische cultuur die meertaligheid of een internationale oriëntering allesbehalve in de weg stond. Kortom, hoger onderwijs in het Nederlands heeft van Vlaanderen niet alleen een veel beter geschoolde, welvarender, maar ook een gelijkere samenleving gemaakt, al blijft de afkomst van studenten nogal te zeer hun toekomst te bepalen.

Sinds de Bolognaverklaring (1999) is de consensus over het belang van het Nederlands als instructietaal voor de sociale emancipatie in ijltempo afgebrokkeld. In 2010 werd de taalwetgeving op het hoger onderwijs op vraag van bestuurders van hogescholen en universiteiten aanzienlijk versoepeld, zonder noemenswaardige publieke discussie. De taalwetten van het unitaire België beschermden de Nederlandse taal pikant genoeg beter dan het autonome Vlaanderen. Sinds de invoering van die nieuwe regeling voltrekt zich in het Vlaamse hoger onderwijs een sluipend, maar snel verengelsingsproces. In het academiejaar 2017-2018 zijn respectievelijk 3,11 en 23,63% van de initiële bachelor- en masteropleidingen in Vlaanderen anderstalig, versta Engelstalig. Die percentages lijken nog beheersbaar, maar geven echter lang niet de hele verengelsingsdynamiek weer. Ze maken niet duidelijk hoe groot het aandeel Engelstalige vakken in formeel ‘Nederlandstalige’ opleidingen intussen is. Bovendien zijn er ook nog de ‘spookopleidingen’, Nederlandstalige masteropleidingen die enkel in naam worden aangeboden om de taalwetgeving te omzeilen.

De huidige regelgeving biedt dus al veel ruimte voor anderstalige opleidingen, zeker voor gespecialiseerde masterprogramma’s en uitwisselingsprogramma’s voor een internationaal publiek. Bestuurders van het hoger onderwijs in Vlaanderen willen de taalwetgeving echter nog verder uithollen en naar Nederlands model veel meer opleidingen in het Engels gaan aanbieden, zelfs op het basisniveau van de bachelors. Ondanks de lippendienst die aan het Nederlands wordt bewezen, is dat bijvoorbeeld de kern van het advies van de Vlaamse Onderwijsraad (VLOR) van 14 februari 2017 aan de Vlaamse overheid. Waar komt die offensieve verengelsingswil vandaan? Hij houdt zeker ook verband met

een heel rendementsgeoriënteerde kijk op onderwijs die niets met de intrinsieke onderwijskwaliteit te maken heeft. Het is de logica van het New Public Management. Een van de kenmerken van dat denken is het belang dat gehecht wordt aan zogezegd objectiveerbare doelstellingen. Het nagestreefde rendement valt soms letterlijk te nemen. Meer buitenlandse studenten brengen eenvoudigweg meer geld in het laatje, zorgen voor hogere vastgoedprijzen en voor meer economische groei tout court. Een recent (5 december 2017) advies van de VARIO (Vlaamse Adviesraad voor Innoveren & Ondernemen) is doordrongen van die logica: om meer ‘internationaal toptalent’ naar Vlaanderen te halen en zodoende de economie te stimuleren, wenst die raad de volledige uitholling van de taalregeling op het hoger onderwijs (en tussen twee haakjes Engelse taalfaciliteiten bij de lokale besturen).

Voor bestuurders van het hoger onderwijs is de beoogde prestigewinst wellicht nog een stuk belangrijker; om hun instellingen op te stoten in de rankings, de universitaire pikorde, moet het aandeel buitenlandse studenten stevig omhoog, want naast de academische output (het taalgebruik is niet onschuldig) is dat vaak een van de parameters. Waarom we per se moeten stijgen in die rankings, die vraag wordt niet gesteld. Dat de methodologie van die rankings zeer omstreden is, wordt eenvoudigweg verzwegen. Nog los van de rankings wordt het Engels in het academische milieu eenvoudigweg geassocieerd met prestige gezien de functie van die taal als wetenschappelijke lingua franca en het aanzien van de Angelsaksische universiteiten. Het Nederlands dat is toch maar ‘provinciaal’ in vergelijking met het universele Engels, dat is de onuitgesproken aanname.

Zelfs als we even in de rendementslogica treden, is het maar de vraag tot welke ‘winst’ de beoogde massale verengelsing zou leiden. In Nederland waar na de masters de verengelsing van de bachelors nu volop gaande is, valt de schade van een dergelijke operatie op te meten. De massale toestroom van buitenlandse studenten als gevolg van de verengelsing zet er het hoger onderwijssysteem stevig onder druk. De aangezwollen groepen maken van interactief onderwijs vaak een verre wensdroom. Docenten kunnen minder tijd besteden aan elke student, aangezien het personeelsbestand de toestroom aan studenten niet kan bijhouden. De kwaliteit van het onderwijs komt nog verder onder druk te staan doordat docenten en studenten zich in het Engels veel minder geraffineerd kunnen uitdrukken dan in het Nederlands. De vermeende bijdrage tot de Nederlandse economie valt -afgezien van de stijgende

vastgoedprijzen- tegen, aangezien het gros van de buitenlandse studenten na hun studie Nederland weer verlaat, vaak omdat ze onvoldoende Nederlands beheersen om een baan te kunnen vinden. Het ‘rendement’ is dus wel zeer relatief.

Belangrijker nog zijn de maatschappelijke risico’s. De verengelsing vergroot de kloof tussen hoog- en laagopgeleiden. Willen we terug naar een samenleving waar een taalkloof gaapt tussen elite en volk? Moet een arts niet in staat zijn om in bevattelijk Nederlands te spreken over de medische conditie van zijn patiënten? Geldt iets gelijkaardigs niet voor een ingenieur op de fabrieksvloer? Een universiteit die het Nederlands zelf niet cultiveert, vervreemdt van de bevolking die belastingen betaalt om haar in het algemeen belang te financieren. Bovendien moeten laagopgeleide migranten Nederlands leren om zich in te burgeren, terwijl dat van de hoogopgeleide migrant-universiteitsprofessor die er de skills en de brains voor heeft kennelijk niet mag worden verwacht. Erger nog, de verengelsing doet het hoger onderwijs als sociale emancipatiemachine stokken. De offensieve verengelsingswil staat haaks op honderd jaar democratisering van het hoger onderwijs in Vlaanderen. De Nederlandse Academie voor Wetenschappen stelde in een recent rapport dat de verengelsing de toegang tot het onderwijs voor zwakkere sociaaleconomische groepen en migranten nog verder bemoeilijkt. Als we de marktgeoriënteerde logica van de rankings achter ons laten, en ons richten op het democratische model van de universiteit dat het onze is, ligt in de emancipatie van die groepen de dringendste taak van ons hoger onderwijs. En dat kan dus het best in het Nederlands. De taal van het hoger onderwijs heeft dus een evident maatschappelijk belang. Zij kan dus niet overgelaten worden aan sluipende besluitvormingsprocessen, maar moet het voorwerp zijn van publiek debat.

Antoon Vrints (geb. 1978) doceert geschiedenis (docent t.t.) aan de Universiteit Gent en is verbonden aan de onderzoeksgroep Sociale geschiedenis na 1750 aldaar. Hij is gespecialiseerd in de sociale geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog en in conflictregulering in langetermijnperspectief en publiceerde onder meer Bezette stad. Vlaams-nationalistische collaboratie in Antwerpen tijdens de Eerste Wereldoorlog (2002) en Het theater van de straat. Publiek geweld in Antwerpen tijdens de eerste helft van de twintigste eeuw (2011). Daarnaast is hij een van de co-editors van de eerste tegenfeitelijke geschiedenis van België. Antoon

Vrints is lid van de redactie van Stadsgeschiedenis, Wetenschappelijke Tijdingen en Historiant.

Colloquium 50 jaar Leuven Vlaams – Leuven Engels?AANBEVELINGEN

An de Moor

Op 7 februari 1968 viel de regering Vanden Boeynants over de kwestie "Leuven Vlaams" na een interpellatie in het parlement door Jan Verroken, fractieleider van de christendemocraten. De splitsing was onafwendbaar en de KU Leuven werd volledig Nederlandstalig. Vandaag, 50 jaar later, merken we een sterke toename van het gebruik van Engels in het hoger onderwijs.Het is echter essentieel dat het Nederlands als belangrijkste onderwijstaal gebruikt wordt omwille van de volgende

1) Pedagogische redenen: er is een duidelijk leerverlies bij het gebruik van een andere taal dan de moedertaal;

2) Sociale en maatschappelijke redenen: een vreemde taal als onderwijstaal creëert een extra barrière voor het hoger onderwijs, wat sociale ongelijkheid versterkt. Bovendien lopen we het risico dat er een sociale kloof ontstaat tussen een Nederlandstalige samenleving en een Engelstalige academische elite;

3) Culturele redenen: bij verdringing als wetenschapstaal en onderwijstaal door het Engels, verliest het Nederlands een belangrijk facet en wordt het een huis-tuin-en-keukentaal. Deze verdringing is momenteel al volop bezig onder druk van de academische elites.

De filosofie van de huidige taalwetgeving op het hoger onderwijs is goed: ze zorgt er namelijk voor dat het Nederlands de regel blijft als onderwijstaal, en anderstalige (lees: Engelstalige) opleidingen de uitzondering. Sinds de aanzienlijke versoepeling van de wetgeving in 2011 is er al veel meer ruimte gekomen voor anderstalig onderwijs en we zien sindsdien in de praktijk dan ook een snelle verengelsing. Wie ervoor pleit de huidige taalwetgeving nog verder te versoepelen, laat het basisprincipe los dat het Nederlands de regel is. Het houdt dan ook de facto een pleidooi voor een ongebreidelde verengelsing in. Om dit te

vermijden en zelfs terug te dringen, stellen we een aantal concrete maatregelen voor.

Concrete voorstellen1. OP DECRETAAL NIVEAU

- Het huidige decreet op het taalgebruik in het onderwijs is goed, moet dus minimum behouden blijven en idealiter aangescherpt met kristalheldere regels. De huidige formuleringen laten nu teveel verschillende interpretaties toe (cf. “aantoonbare meerwaarde”). Er moet daarom een instrument voorzien worden dat beleidsmakers en opleidingen een houvast geeft.

- De controle en de naleving ervan moet wel aangescherpt worden. De regeringscommissarissen moeten de praktijk controleren onder meer aan de hand van bevragingen van studenten met vragen zoals: „Komt de naam van de titularis van een opleidingsonderdeel overeen met de naam van de docent die de les effectief geeft?“ en „Is het opleidingsonderdeel in het Nederlands geen spookvak maar wordt er effectief les gegeven?“ Praktijken zoals spookopleidingen kunnen niet door de beugel. Het zou goed zijn bij overtredingen een financiële sanctie in te bouwen.

- Aanvragen voor opleidingen in een andere taal moeten weloverwogen en beter beargumenteerd worden, inclusief de afweging van de voor- en nadelen voor elk vak apart en aandacht voor de maatschappelijke component. Momenteel zijn alle aanvragen kopieën van elkaar en worden ze klakkeloos goedgekeurd.

- De berekening van de percentages anderstalige opleidingen in het huidige decreet moet verduidelijkt worden. Daarnaast pleiten we ervoor deze percentages niet op basis van het aantal opleidingen maar op basis van het aantal studenten te berekenen.

- Er moet een vaste monitoring gebeuren van het aantal opleidingen in een andere taal. Deze monitoring wordt bij voorkeur gedaan door de regeringscommissarissen.

- Voor bacheloropleidingen zien we geen noodzaak aan opleidingen in het Engels. Er zijn geen wetenschappelijke redenen voor het gebruik van het Engels in een basisopleiding en er zijn sociale

redenen tegen het gebruik van het Engels. De universitaire baisisopleiding moet in het Nederlands plaatsvinden.

- Vakken - met uitzondering van taalvakken - die niet in het Nederlands gegeven worden, moeten een lagere financiering krijgen. De financiering van het hoger onderwijs door de Vlaamse gemeenschap moet toch in de eerste plaats gericht zijn op de eigen studenten en niet op buitenlandse studenten.

2. OP INSTELLINGSNIVEAU - In Vlaanderen zou niemand een volledig anderstalige opleiding

mogen krijgen. Er moet steeds een deel van de vakken in het Nederlands gevolgd worden. Er moet dus gedurende de hele opleiding gewerkt worden aan de academische en professionele taalvaardigheid Nederlands van studenten.

- Bij de rankings van universiteiten pleiten we ervoor grenzen te stellen aan de wegingsfactor buitenlandse studenten. In ieder geval mogen prestigeoverwegingen - zoals de rankings - de taalkeuze van opleidingen niet bepalen.

3. Op docentenniveau- Om les te geven, moet een docent het C2-niveau (Europees

Referentiekader) in de lestaal kunnen aantonen. Dit is een taalniveau hoger dan het huidige decretaal vastgelegde C1-niveau.

- Overschakeling naar Engels is meer dan een taalwissel. Naast taalkennis op een voldoende hoog peil om interactie te optimaliseren, moet een docent daarom ook ondersteuning krijgen bij de uitdagingen waar the international classroom hem/haar voor stelt. Dit betekent professionalisering op het vlak van niet alleen linguïstische maar ook van interculturele en pedagogische vaardigheden.

- Binnen een academische loopbaan moet er voldoende rekening gehouden worden met publicaties in het Nederlands.

4. OP NIVEAU VAN DE STUDENTEN- De doelstelling voor onze eigen studenten moet een goede

meertaligheid zijn. Dit betekent een goede taalbeheersing van

zowel het Nederlands als vreemde talen. Hierbij mag niet alleen Engels aandacht krijgen.

- Dit geldt ook voor de inkomende studenten, in het bijzonder de Erasmusstudenten. Het EU-beleid voor meertaligheid heeft twee doelstellingen: de taalverscheidenheid in Europa beschermen en het leren van vreemde talen stimuleren. In de praktijk worden binnenkomende Erasmusstudenten in Vlaanderen in Engelstalige getto’s geduwd samen met de andere buitenlandse studenten. Veel interactie met de Vlaamse samenleving is er niet. De volgende voorstellen komen hieraan tegemoet:

o alle inkomende studenten moeten taallessen Nederlands volgen en een bepaald niveau bereiken. Dit kan afgedwongen worden met een waarborgsysteem (cfr. Denemarken);

o er moet voldoende capaciteit voor deze taalbaden ter beschikking staan en de nodige financiering moet hiervoor uitgetrokken worden

We zijn het bovendien eens met de aanbevelingen van prof. dr. Danny Pieters, in het bijzonder de instelling van een fonds om de vertaling van onderzoek in het Engels naar de thuistaal en van de thuistaal naar het Engels te financieren.

Tien beleidsaanbevelingen voor verdere actievan prof. dr. Danny Pieters

1.     Alle universiteiten moeten waarborgen dat alle loopbanen (behalve die intrinsiek een kennis van een vreemde taal impliceren, zoals taalonderwijs) toegankelijk zouden zijn op basis van een studieprogramma in de thuistaal; elke universiteit zal de overeenstemmende onderwijssporen zelf voorzien of door netwerken tussen universiteiten.2.     Alle studenten brengen een deel van hun curriculum in het buitenland door of hebben in het eigen land internationale ervaring.3.     De buitenlandse ervaring moet de student echt onderdompelen in

het bezochte land, in zijn cultuur en taal; hem/haar niet opsluiten in een getto van Engelssprekende buitenlandse studenten.4.     Onderzoekers hebben de plicht om de eigen wetenschappelijke taal te ontwikkelen; om ze aan te zetten dat te doen moeten subsidiëring en erkenning van het onderzoek afhankelijk worden gemaakt van de publicatie van de onderzoeksresultaten in de thuistaal (aansluitend bij mogelijke andere talen).5.     Er moet een fonds worden ingesteld om de vertaling van onderzoek in het Engels naar de thuistaal en van de thuistaal in het Engels te financieren.6.     Prijzen of beloningen moeten in het leven worden geroepen voor wie het beste heeft bijgedragen tot de ontwikkeling van de eigen wetenschappelijke taal in zijn/hun vak.7.     Bijzondere subsidiëring moet worden ingesteld voor onderzoek in de thuistaal over hoogst belangrijke onderwerpen die niet afdoende aanwezig zijn op de internationale wetenschappelijke scène.8.     Bijeenkomsten en documenten die een officieel karakter hebben, die nieuwe regels in het leven roepen, nieuwe rechten en plichten, moeten steeds worden gesteld in de officiële, thuistaal.9.     Het is gewettigd te verwachten dat alle aangeworven buitenlandse stafleden de officiële, thuistaal van de universiteit kennen of leren. Het tempo en de graad waarin een buitenlandse collega de thuistaal moet beheersen kan verschillen; op zeker tijdstip evenwel moet die beheersing aanwezig zijn en aangetoond worden.10.  De personen die zich bekommeren om de verdediging van de eigen taal en cultuur moeten elkaar vinden en netwerken, zo nodig in het Engels, om de taalkundige diversiteit te promoten.

An de Moor is licentiate in de Germaanse filologie en geaggregeerde voor het secundair onderwijs. Beroepshalve is ze talenbeleidcoördinator aan de Odisee hogeschool & KULeuven campus Gent en Brussel. Daarnaast is ze een zeer bezige bij en onder andere voorzitter van de Beweging Vlaanderen-Europa en van Vlaanderen Feest!, lid van de raad voor de Nederlandse Taal en Letteren (Taalunie), lid van de raad van bestuur van het Vlaams cultuurhuis de Brakke Grond (Amsterdam), lid van de VLOR Werkgroep Taalbeleid & Werkgroep Internationalisering

Hoger Onderwijs, voorzitter van het Vlaams forum taalbeleid en taalondersteuning en ondervoorzitter van het Nederlands/Vlaams platform taalbeleid hoger onderwijs.

Jan Hautekiet (1955) studeerde taal- en letterkunde, filosofie en audiovisuele communicatie aan de Katholieke Universiteit Leuven. In 1979 startte hij bij de toenmalige BRT waar hij onlangs op pensioen ging. Daarnaast is hij onder andere voorzitter van het Cultuurloket, Rosas en SABAM.

De Vereniging Vlaamse Academici (VVA) is een Vlaamse, pluralistische en Vlaamsgezinde vereniging van academici. Het VVA beoogt culturele en maatschappelijke vorming, wil de verspreiding van wetenschap en cultuur bevorderen en behartigt de belangen van academici. Daarnaast staat de verdere Vlaamse ontvoogding en ontplooiing van de Nederlandse cultuur centraal.

Het Algemeen-Nederlands Verbond (ANV) is een vereniging naar Nederlands recht die de samenwerking tussen Nederland en Vlaanderen wil bevorderen. Het ANV heeft drie landenafdelingen: Nederland, Vlaanderen en Zuid-Afrika.

De werking van KVHV Leuven basseert zich op 4 pijlers: Religie, Vlaams, studentikoziteit en vriendschap. Deze vier pijlers worden verwerkt in de  activiteiten op maandagavond (wekelijks) en donderdagavond (om de twee weken). Zo houdt het KVHV Leuven cantussen, lezingen, interne debatten, interne vormingsavonden,…

De activiteiten hebben als doel de leden te vormen, kritisch te leren denken en de meer dan 100 jaar oude traditie van studentikoziteit over te brengen zodat deze nog lang mag blijven voort bestaan.