OVERGANGSKLACHTEN:

JE MOET ER MAAR MEE LEREN LEVEN?

encore

Herman Oosterbaan

gynaecoloog

Dokter op dinsdag

Voorlichting over de

overgang

NRC weekend 23 juni

2012

Mevr. Jansen is een 52-jarige alleenstaande vrouw.

Zij werkt als afdelingshoofd. Er zijn veel

spanningen in het bedrijf door een reorganisatie.

Haar ex-partner is vertrokken naar een 20 jaar

jongere vrouw, die nu in verwachting is. Zelf is

patiënte ongewenst kinderloos. De laatste

menstruatie was 9 maanden geleden. Zij heeft last

van opvliegers en nachtzweten. Sinds 2 maanden

nemen de klachten toe en wordt zij frequent drijfnat

wakker. Zij slaapt al maanden nauwelijks. Haar

werk, dat zij vroeger met plezier deed, kan zij

nauwelijks meer aan. Ze is prikkelbaar en kan zich

moeilijk concentreren.

G.Kleiverda. NTvG 2012;156:A5253

Ontwikkeling bevolking

1980-2020

CBS Bevolkingsprognose 1998 - middenvariant

VROUWEN 45-64 jaar

0

0.5

1

1.5

2

2.5

1980 1990 2000 2010 2020

Aanta

l vro

uw

en (

x m

iljoen)

puberteit

12jr 46jr

52jr 56jr

menopauze menarche

vruchtbaar overgang onvruchtbaar

eerste

ongesteldheid

laatste

ongesteldheid

Levensfasen van een vrouw

Menstruatie:

bloedverlies uit de

baarmoeder

volgend op de

eisprong die

ongeveer 14 dagen

ervoor heeft

plaatsgevonden.

Vruchtbare levensfase menstruatiecyclus

menstruatie ovulatie/eisprong menstruatie

0_____________________14____________________ 28 dgn

eirijpingsfase innestellingsfase

oestrogenen oestrogenen

plus

progesteron

baarmoeder

eileider

eierstok

Laparoscopie

Oestrogenen en Progesteron

2 belangrijkste geslachtshormonen

in eierstokken gemaakt

regelen de menstruatiecyclus

7,0

5,0

3,0

1,0

maanden na bevruchting leeftijd in jaren

10 30 50

3 6 9

Afname van aantal eitjes aanta

l eitje

s x

miljo

en

geboorte

Overgang of Climacterium

tijd van biologische veranderingen

De fase waarin de eierstokken steeds minder goed gaan

functioneren, waardoor ze minder

hormonen aanmaken:

oestrogenen en progesteron

eierstok

De Menopauze:

de laatste spontane menstruatie

pas achteraf vast te stellen (na 1 jaar)

gerelateerd aan leeftijd van overgang moeder

gemiddeld rond 51 jarige leeftijd

eerder in de overgang : “spontaan”, operatie,

bestraling, chemotherapie

vroeg: - vóór 46 jaar ………….. laat: - ná 56 jaar

roken vervroegt de overgang 1-2 jaar

1:100 spontane menopauze voor 40e jaar (POF)

De gemiddelde menopauze leeftijd in Nederland is ± 51,2 jr - 10% van de vrouwen hebben hun menopauze al gehad op de leeftijd van 46 jr - 90% van de vrouwen hebben hun menopauze gehad op de leeftijd van 56 jr - dus …10% van de vrouwen menstrueert nog op 56-jarige leeftijd ! en 1-2% nog op 60-jarige leeftijd

14-6-2013

De overgang...tijd van biologische veranderingen

1/3 deel van de vrouwen niet of nauwelijks last

1/3 deel kan er toch goed mee overweg

1/3 deel zoekt medische hulp......

Crisistijd?

Menstruatiestoornissen

onregelmatige cyclus

(korter, langer)

meer bloedverlies

(stolsels)

langer bloedverlies

de opvlieger

en de nachtzweetaanval

Meest kenmerkend voor de overgang:

normaal

29 tot 32 graden

Opvliegers en

huidtemperatuur

tijdens opvlieger

32 tot 35 graden

Vasomotore verschijnselen

nulzone (normaal)

0,4 C

nulzone (overgang)

0-0,2 C

- openstaande huidvaatjes

- toename van hartritme

- verhoging van huidtemperatuur (gezicht en nek)

Andere verklaringen?

Te snel werkende schildklier

(hyperthyreoidie)

Carcinoïd of feochromocytoom

Overmatig alcoholgebruik

Bijwerking medicatie (nitraten, GnRH-

agonisten en anti-oestrogenen)

Psychische klachten

slaapproblemen

moeheid

prikkelbaarheid

labiel

lusteloosheid

vergeetachtigheid

weinig zelfvertrouwen

stemmingsveranderingen

angstaanvallen

minder zin in vrijen

Vaginale klachten

droge vagina

pijn bij het vrijen (minder zin)

jeuk

afscheiding

Problemen met plassen

pijn tijdens het plassen

vaak moeten plassen

(herhaalde) urineweginfecties

urine niet goed op kunnen houden

(stress-incontinentie)

prevalentiewaarvan veel

hinder

vaginale droogte 17% 35%

pruritus 11% 37%

afscheiding/pijn 9% 47%

dyspareunie 9% 33%

totaal 27%

Hoe vaak komen vaginale klachten voor? Nederlands onderzoek bij 1761 vrouwen van 50-75 jaar

voorkomen

jeuk

pijn bij vrijen

Plasbuis en Vagina

in de situatie vóór en na de menopauze

Plasbuis Vagina

voor de menopauze

na de menopauze

Uiterlijke veranderingen

gewichtstoename,

vooral rond de taille

huid minder soepel

en vochtarm (droog

en rimpelig)

evt. toename

beharing (snor,

baard, armen,

benen)

haaruitval

Andere klachten

hartkloppingen

duizeligheid

hoofdpijn / migraine

tintelingen in handen en voeten

pijnlijke (kleine) gewrichten

slijmvliesveranderingen neus, oog en

mond

Depressieve gevoelens

Maar ook:

toename botbreuken

toename hart-en vaatziekten

toename borstkanker

Osteoporose (botontkalking)

Door afname van de hoeveelheid oestrogenen

vermindert de botsterkte (broze botten).

Dit kan op den duur leiden tot:

inzakken wervels (rugpijn, afname lichaamslengte, krom groeien)

fracturen (heup, pols, wervels en ribben)

Osteoporose

Wie krijgen er osteoporose?

- erfelijk bepaald

- slechte voeding

- langdurig gebruik van

corticosteroïden

- immobiliteit

- roken

- laag lichaamsgewicht

- vroege menopauze

1 op de 4 vrouwen tussen 60-80 jaar

Botdensitometrie

botdichtheidsfoto

Hoe vaak komen klachten voor?

76

60

57

57

48

38

38

31

30

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Opvliegers

Slapeloosheid

Stemmingsverandering

Geïrriteerd

Minder zin in sex

Hoofdpijn/Migraine

Urine incontinentie

Vaginale verschijnselen

Depressie

% vrouwen met milde en ernstige klachten

Menopause Survey NL 2005

5

6

5

2

81

0 10 20 30 40 50 60 70 80

Hormonen

Kruiden of homeopathie

Anti-depressiva

Anders

Geen van genoemden

% vrouwen

Hoe vaak worden vrouwen behandeld

Menopause Survey NL 2005

HORMONEN JA OF NEE ?

Hormoontherapie

= HORMONALE Suppletie (of substitutie) THERAPIE

HST

= aanvullen van het ontstane tekort van het

hormoon OESTROGEEN

HRT

hormonal replacement therapy

Hormonale substitutie therapie

Voordelen: typische overgangsklachten verdwijnen vrouw voelt zich lekker goed voor de botten goed voor de blaas en vagina goed voor huid, haar, slijmvliezen

HST: GOED VOOR ALLES ?

Hormonale Substitutie

Therapie

nadelen

(soms) weer ongesteld

steeds weer hormonen slikken

soms gespannen borsten

soms misselijk

soms vocht vasthouden

Maar…….moeten alle vrouwen nu in de overgang hormonen slikken?

NEE !!

Alléén: indien menopauze onder 46 jaar bij ernstige overgangsklachten bij versterkte botontkalking < 50 jr

Géén hormonen bij:

borstkanker

baarmoederslijmvlieskanker

trombose en/of longembolie

Alternatieven voor HST

• Clonidine (Dixarit®)

• SSRI’s, SNRI’s : Efexor®, Fevarin®

• Gabapentine (Neurontin®)

Alternatieven voor HST

• yoga

• joggen

• acupunctuur

• homeopathie:

fyto-oestrogenen Cimicifuga,Famosan,Promensil,Ymea

Wat kun je er zelf aan doen:

Gezonde levenswijze

kleding

beddengoed

matig gebruik alcohol

niet roken

praat erover met partner & vrienden.

aandacht voor lichaam

hobby, sport 50+

droge vagina:

(Replens®, Premeno duo ® ,K-Y-gel®)

Indien behandeling met hormonen:

géén baarmoeder: alléén met oestrogenen

wèl baarmoeder: altijd combinatie van

oestrogenen + progesteron:

voorkomt dat er onregelmatige bloedingen optreden of dat er

baarmoederslijmvlieskanker ontstaat

Toediening van hormoonsuppletie

tabletten pleisters

vaginaal crème ovula ring

tablet

Aandachtspunten

Gewichtstoename

Borstkanker

Hart-vaatziekten

" Hormonen ?

Maar dokter...

...daar word

ik toch

dik

van? "

augustus 2003

hormonen?......

…..daar krijg je toch kanker van ??

Risico’s HST gebruik:

Per 10.000 vrouwen ieder jaar

méér: RR

méér: hartinfarct 1.29 7

beroerte 1.41 8

borstkanker 1.24 8

trombose 2.11 18

minder: minder:

darmkanker 0.63 6

gebroken heup 0.66 5

WHI-STUDIE (2002)

Krantenkoppen:

Hormonale substitutie

therapie verhoogt de

kans op borstkanker

met 66%!

Million Women Study (MWS)

toename van 3 tot 6 vrouwen met borstkanker per 1000 gebruiksters na 5

jaar hormoongebruik……

borstkankerpatiënten op 60-jarige leeftijd zonder hormonen

èn na 5 jaar hormoongebruik

nooit-gebruiksters 38

hormoongebruiksters

+6 44

1000 vrouwen

Hoe vaak komt borstkanker voor bij

hormoongebruik

Collaborative Group on Hormonal Factors in Breast Cancer, Lancet 1997

15 jaar HRT gebruik

10 jaar HRT gebruik

5 jaar HRT gebruik

Geen HRT gebruik

0

1 0

2 0

3 0

4 0

5 0

60

7 0

8 0

9 0

5 0 5 5 60 65 5 70 75 5

Leeftijd (jaren)

Per

1000 v

rouw

en

77

79

83

89

Risicofactoren borstkanker

minder kans door o.a. verhoging door o.a.

late menarche late menopauze

uitval eierstokken <35jr overgewicht

zwanger < 18 jr zwanger > 30 jr

man alkoholgebruik

HST/de pil >50jr

belaste familie-

anamnese

Risico

hart- vaatziekten

geringe toename CVA en veneuze

thromboembolie

niet verhoogd bij vrouwen die starten met

HRT binnen 10 jaar na menopauze

naarmate interval menopauze en start

therapie toeneemt neemt risico toe

window of opportunity

Wanneer hormonale

substitutietherapie?

beneden de leeftijd van 50 jaar:

géén verhoogd risico op borstkanker

niet door de anticonceptiepil en ook niet door HST !

Indicaties HST:

• < 46 jaar: ja …tenzij

• 46- 50 jaar: geen verhoogd risico:

geen bezwaar HST

Indicaties HST:

tussen de 50 en 56 jaar:

nee, tenzij...

sociaal invaliderende klachten

èn na zorgvuldig informeren

Indicaties HST:

Ouder dan 56 jaar:

liever niet meer doen?!

Behandelingsduur:

indien jong, in principe HST

tot 50 jaar geen bezwaar.

na het 50ste levensjaar elk

jaar HST opnieuw evalueren.

alleen doorgaan met HST bij

ernstige overgangsklachten !

Mevr. Jansen

De huisarts dacht aan overgangsklachten en

schreef hormonale therapie voor. Enkele maanden

nadat zij hiermee was begonnen, oestrogenen met

cyclisch progestagenen, slaapt patiënte weer

uitstekend. Zij kan haar werk weer goed aan en

heeft een nieuwe geliefde ontmoet

G.Kleiverda. NTvG 2012;156:A5253

Wat vinden vrouwen zèlf belangrijk

als het over de overgang gaat ?

voorlichting

deskundigheid

toegankelijkheid

Tot slot:

//commons.wikimedia.org/wiki/File:Puccini_Tosca.jpg