KORZYPSKI INTERNATIONAL, BELGIE:VIERJARIGE OPLEIDING IN DE OPLOSSINGSGERICHTE

COGNITIEVE EN SYSTEMISCHE THERAPIE EN BEGELEIDING

Eindwerk

Oplossingsgericht werken met groepen binnen Kasteelplus, de

ontwenningsafdeling van het psychiatrisch ziekenhuis Sint-Camillus.

Student: Els DevriendtAfstudeer jaar : 2015

Woord vooraf

We dronken om het geluk te vinden en kwamen in diepe ellende terecht.We dronken om erbij te horen maar kregen het met iedereen aan de stok.We dronken in naam van de vriendschap en maakten alleen maar vijanden.We dronken om de slaap te vinden en werden uitgeput wakker.We dronken om ons sterker te voelen maar voelden ons alsmaar zwakker.We dronken om rustiger te worden maar begonnen meer en meer te beven.We dronken ons moed en werden banger en banger.We dronken om de eenzaamheid te verdrijven en belandden ineen isolement.We dronken om vlotter te kunnen praten en haspelden nog meer.We dronken om onze problemen op te lossen en ze werden alleen maar groter.We dronken om ons in de zevende hemel te wanen en kwamen terecht in de hel.

Uit “We drank”, 2007

In 2009 dronk de Belg gemiddeld 8,1 liter pure alcohol, in 1990 was dit nog 9,2 liter pure alcohol. Het totale alcoholgebruik in België daalt, maar alcohol blijft het meest gebruikte genotmiddel in ons land. Ook bij jongeren scoort alcohol als genotmiddel het hoogst. Onderzoek uit 2011-2012 toont aan dat 59% van de leerlingen in het secundair onderwijs het afgelopen jaar alcohol dronken. (Info www.vad.be)

Alcohol is alom aanwezig en sta mij toe om te zeggen dat het wel eens kan smaken. Jammer genoeg leidt drinken voor een deel van de bevolking tot problemen. Met vallen en opstaan worden er dan oplossingen gezocht om het drinken onder controle te houden of om er volledig mee te kappen. Wie voor de 13de keer hervalt, kende toch 12 nuchtere perioden, niet waar Erwin .

Het leek me dan ook een hele uitdaging om het oplossingsgericht werken te laten binnensijpelen op de ontwenningsafdeling van Sint-Camilluskliniek. Als we al de ervaring van onze teamleden samentellen, hebben we meer dan 100 jaar ervaring. In 2015 vieren we zelfs het 30 jarig bestaan van de afdeling. Tijd voor wat verandering zou ik zo zeggen of het moeizame proces van het vertrouwde loslaten en het nieuwe laten binnenkomen.

2

Inhoudsopgave

Woord vooraf

Inhoudsopgave

1. Het ziekenhuis

2. De ontwenningsafdeling Kasteel plus2.1 Wie kan bij ons geholpen worden?2.2 Wat willen we bereiken?2.3 Hoe pakken we dit aan?

2.3.1 Het residentieel behandelprogramma2.3.2 Betrokkenheid van familie2.3.3 Nazorg

3. Oplossingsgericht werken op Kasteel plus3.1 Stadia van verandering van Procheska en DiClemente versus de

flowchart3.1.1 Het Model van verandering3.1.2 De Flowchart3.1.3 Gelijken en verschillen

3.2 Praktische toepassingen3.2.1 Oplossingsgerichte gespreksgroep3.2.2 Evaluatiegroep3.2.3 Familiegroep

3.2.3.1 Kader en doelstellingen3.2.3.2 Interventie strategieën3.2.3.3 Veranderingsmechanismen3.2.3.4 Praktische uitwerking op kasteel plus3.2.3.5 Overzicht verloop familieavond3.2.3.6 Thema’s

4. Besluit

5. Dankwoord

3

1. Het ziekenhuis

Sint-Camillus, gelegen te Sint-Denijs-Westrem, is een acuut psychiatrisch ziekenhuis opgericht in 1936 door de Mariazusters van Franciscus van Waasmunster. In 164 bedden en plaatsen worden, dankzij de dagelijkse inzet van 225 medewerkers, jaarlijks meer dan 1000 opnames gerealiseerd.

Psychiatrisch Ziekenhuis Sint-Camillus is een residentieel en ambulant multidisciplinair centrum in de geestelijke gezondheidszorg voor crisisopname en voor de behandeling en langdurige begeleiding van specifieke doelgroepen.

We zetten ons in om de levenskwaliteit van mensen te herstellen, in stand te houden en te bevorderen, geïnspireerd vanuit christelijke waarden.

We willen onze opdracht realiseren in samenwerking en complementariteit met partners van het regionaal netwerk om zo een volledig zorgcircuit uit te bouwen als antwoord op de noden in de samenleving.

Vanuit een vernieuwende dynamiek streven we naar uitmuntende zorg met bijzondere aandacht voor fundamenteel menselijke waardigheid.

Wij zijn gedegen en gedreven. Onze talenten, die we ontplooien en maximaal inzetten in ons werk, zijn onze kracht. Zo willen we iets betekenen voor anderen.

(uit de visie tekst van het ziekenhuis)

2. De ontwenningsafdeling Kasteel plus

2.1 Wie kan bij ons geholpen worden?

Volwassen met een alcohol- en/of medicatieafhankelijkheid kunnen op onze unit terecht. Er wordt verwacht dat men kan functioneren in groep en over voldoende fysieke en verbale mogelijkheden beschikt om deel te kunnen nemen aan het behandelprogramma. Indien men onder invloed is bij opname, gebeurt de eerste opvang op de crisisunit.

Mensen die we opnemen hebben doorgaans een ernstige en langdurige geschiedenis van middelenmisbruik achter de rug. Een of meerdere pogingen om te minderen of te stoppen, bleken veelal weinig succesvol. Een opname of heropname dringt zich op om uit de neerwaartse spiraal van de verslaving te geraken.

4

2.2 Wat willen we bereiken?

Omdat bij verslaving sprake is van verlies aan controle, is de keuze om volledig te stoppen met drinken of medicatie misbruiken de enige mogelijke keuze. Als men immers ervaren heeft dat men zijn/haar middelengebruik onmogelijk kan doseren, is het minderen geen optie meer. Om deze moeilijke keuze te kunnen maken en vast te houden, wordt in een eerste fase vooral gewerkt aan de eigen motivatie en het vergroten van het geloof in eigen kunnen.

Om op langere termijn de kans op nuchter blijven te vergroten, zal er ook gewerkt worden aan het verbeteren van de levenskwaliteit en het aanbieden van een alternatief voor problematisch middelenmisbruik. Dit wil zeggen dat het doel van de behandeling meer is dan een leven zonder alcohol of medicatie. Zo wordt gestreefd naar een positieve levensstijl, een positief zelfbeeld, een adequaat probleemoplossend vermogen, gezonde familiale en sociale relaties en het kunnen genieten van een leven zonder verslavende middelen.

Belangrijk hierbij is dat wordt gewerkt rond specifieke problemen die rechtstreeks of onrechtstreeks een invloed hebben op het drinken of medicatiemisbruik. Dit kunnen psychische, sociale, familiale, maatschappelijke of professionele problemen zijn. Deze doelstellingen variëren van persoon tot persoon en worden tijdens de eerste fase van de behandeling in kaart gebracht en in een individueel behandelplan gegoten. Dit vormt de leidraad doorheen de verschillende fasen in de behandeling.

2.3 Hoe pakken we dit aan?

Een belangrijk deel van de behandeling verloopt in groepsverband met daarbij maximale aandacht voor de individuele noden. Het is voor ons belangrijk om beslissingen in overleg te nemen, zowel met de mensen die zijn opgenomen als met de familie of dichtst betrokkenen.

Wij zien een behandeling veel ruimer dan enkel een opname. De voorzorg of het toe leiden van mensen naar een behandeling op een ontwenningsafdeling gebeurt veelal door de patiënten zelf, familie, werkgever, huisarts of arts van een algemeen ziekenhuis. Eenmaal men zich aanbiedt voor opname, zal in de eerste periode in onderling overleg worden bepaald op welke manier de best passende hulp kan geboden worden. Opname is hierbij een eerste stap, dagtherapie of ambulante nazorg behoren na verloop van tijd tot de behandelmogelijkheden.

Onze visie hierover is immers dat een opname een belangrijke factor is voor succesvol herstel, maar dat langdurige ambulante nazorg bijdraagt tot blijvend herstel.

5

2.3.1. Het residentieel behandelprogramma

Dit omvat een viertal modules. Het al dan niet doorlopen van deze modules wordt per patiënt op indicatie bekeken.

In module 0, de fysieke ontwenning/detox module, ligt de nadruk op fysieke ontwenning en patiënten even tot rust te laten komen. Dit is een module op indicatie zonder tijdslimiet. In deze module worden patiënten nog niet ingeschakeld in de verbale therapiesessies, inschakeling in non verbale therapiesessies is wel mogelijk. Na de eerste week van de opname heeft de patiënt de mogelijkheid om op weekend te gaan. Dit wordt, in samenspraak met het team, stapsgewijs uitgebreid.

Module 1, de oriëntatiemodule, richt zich op het in kaart brengen en versterken van de motivatie. Dit laatste is essentieel om een doorleefde keuze in het stoppen met drinken of medicatiegebruik mogelijk te maken. Bovendien krijgen patiënten info omtrent verslaving en wordt er aandacht besteed aan het leren omgaan met moeilijke momenten. Deze module duurt een drietal weken. In de eerste week van zijn opname krijgt elke patiënt een individuele volgverpleegkundige toegewezen die gedurende gans het traject zowel voor diegene die is opgenomen als voor de familie een centrale rol neemt in de begeleiding.

Tijdens module 2, de actie module, wordt vooral gewerkt aan het inzicht krijgen in het eigen verslavingsgedrag, vaardigheden leren in het omgaan met middelen, alternatieven vinden voor gebruik en noodplannen opstellen bij moeilijke momenten. De nadruk wordt gelegd op veranderingen die nodig zijn om de kans op een verder nuchter leven zo groot mogelijk te maken. Deze module duurt opnieuw een drietal weken. Vanaf deze module is dagtherapie mogelijk (4 tot 2 dagen in de week, in samenspraak met het team). Op indicatie of eventueel op vraag van de patiënt kan het programma worden aangevuld met o.a. individuele psychologische begeleiding (werken rond bijkomende psychische problemen), familiegesprekken /relatietherapie, sociale begeleiding (maatschappelijk werker), assertiviteitstraining, relaxatietherapie, mindfulness, kiné,…

In module 3, de reso module, wordt de terugkeer naar huis intensief en concreet voorbereid. Aandachtspunten zijn voorkomen van terugval, oplossingsgericht werken rond structuur en tijdsinvulling, voorbereiden en installeren van de nazorg en de patiënt leren omgaan met aanpassingen aan zijn milieu en omgekeerd. De tijdsduur van deze module wordt op indicatie, samen met de patiënt, bekeken. In deze module is er de mogelijkheid om ruimere faciliteiten te geven om het ziekenhuis te verlaten in functie van de doelstellingen.

2.3.2. Betrokkenheid van familie

Familieleden zijn belangrijke partners in het ganse traject, inclusief nazorg. We willen dan ook goed met hen samenwerken. Mits toestemming van de patiënt, wordt zo vlug mogelijk na opname een afspraak gemaakt met de familie. Bij belangrijke beslissingsmomenten en zeker naar het einde van de behandeling toe, wordt opnieuw een afspraak vastgelegd. Het spreekt vanzelf dat familie steeds bij het team terecht kan met vragen of zorgen.

6

Wanneer duidelijk wordt dat er partnerrelatie- en/of gezinsproblemen aanwezig zijn, kan bij de psycholoog therapie worden opgestart.

Maandelijks wordt een informatiebijeenkomst voor familie voorzien. Diverse aspecten rond verslaving en hoe er als familie mee omgaan, worden op deze bijeenkomst toegelicht door de hoofdverpleegkundige.

Ten slotte is er op onze afdeling de mogelijkheid om aan de familiegroep deel te nemen. De familiegroep is een gespreksgroep waar families samen met de patiënt spreken over wat verslaving in hun gezin heeft teweeggebracht. Bedoeling is steun en herkenning te vinden. Uit de gelijke en verschillende ervaringen van mensen kan dan gezocht worden wat kan helpen bij het vasthouden van het nuchter zijn. Deze groep gaat twee maal per maand door, telkens op donderdagavond.

2.3.3. Nazorg

Er wordt veel belang gehecht aan nazorg na opname of dagtherapie en dit om de bereikte resultaten vast te houden en terugval te voorkomen. Nazorg kan zowel binnen als buiten het ontwenningscentrum.

Binnen het centrum is er een aanbod onder de vorm van een wekelijkse nazorggroep op donderdagavond. Daarnaast is het mogelijk dat de familiegroep ook na ontslag verdere ondersteuning biedt.

Individuele ambulante therapie is mogelijk, zowel bij de psycholoog als de psychiater.

Evengoed kan buiten ons centrum worden gezocht naar professionele begeleiding. Dikwijls wordt voor afronding contact opgenomen en reeds een afspraak vastgelegd. Belangrijk is immers dat men na opname of dagtherapie op korte termijn ergens terecht kan.

Zich aansluiten bij een zelfhulpgroep, hetzij AA, hetzij SOS Nuchterheid, wordt eveneens aangemoedigd.

7

3. Oplossingsgericht werken op Kasteel plus

3.1 Stadia van verandering van Procheska en DiClemente versus De Flowchart

Op Kasteel plus werken we volgens het model van Procheska en DiClemente. Het behandelprogramma is hierop gebaseerd. De verschillende modules bevatten dan ook de verschillende fasen die patiënt doorloopt tijdens zijn behandeling op Kasteel plus

3.1.1 Het Model van verandering

Gewoontegedrag veranderen gebeurt echter niet van vandaag op morgen. Het is een langproces. Het Model van Verandering (Prochaska en DiClemente) toont er belangrijkekenmerken van. Hun fasenmodel (zie figuur van cirkel) beschrijft het hele traject dat eenpersoon tijdens een veranderingsproces doorloopt, van vóór het moment dat hij zijn probleemonderkent tot en met de gestabiliseerde hantering ervan. Hoe lang iemand in een bepaaldstadium zit, kan erg uiteenlopend zijn. Meestal doorloopt iemand dit proces verschillendekeren, hij kan ook op elk moment terugkeren naar een vorige fase. Het is dus geen vaststramien dat bij iedereen op dezelfde manier verloopt.

8

De stadia van gedragsverandering

VoorbeschouwingIn eerste instantie ziet de persoon het gebruik niet als een probleem en neemt hij veranderingdan ook niet in overweging.“Ik heb geen probleem. Mijn ouders zijn het probleem: ze zeuren de hele tijd en nu pakken ze ook nog eens mijn zakgeld af!”De omgeving (partner, ouders, werkgever, school, hulpverlener) vindt meestal als eerste dat ereen probleem is en dat verandering nodig is. Deze druk vanuit de omgeving wordt door depersoon vaak wel als lastig ervaren.

BeschouwingIn dit stadium wordt iemand zich bewust van een mogelijk probleem. Naast de voordelen gaatde gebruiker ook oog krijgen voor de nadelen van het gebruik. Hij heeft als het ware tweestemmetjes in zijn hoofd. Enerzijds is er een stem die stelt “ik heb geen probleem, ik kan dusrustig verder gebruiken” wat argumenten geeft om niet te veranderen; anderzijds is er eenstem die zich afvraagt of de problemen die men ervaart te maken hebben met hetgebruik wat argumenten aandraagt voor verandering.“Zou die maagpijn toch met mijn drinken te maken hebben?”Dit gaat gepaard met een sterk gevoel van ambivalentie. Zowel behoud als veranderinghebben verleidelijk positieve én sterk negatieve aspecten die afwisselend op de voorgrondtreden.

BeslissingWanneer een van de kanten van de ambivalentie gaat doorwegen, begint een beslissing zich afte tekenen. Iemand kan beslissen om (nog) niets te veranderen aan zijn middelengebruik.Daardoor keert hij terug naar de voorbeschouwingsfase (tussentijdse uitgang). Als het belangvan verandering voldoende groot aanvoelt, beslist hij dat hij iets aan zijn gebruik moetveranderen.“Ik zou beter stoppen. Die pillen helpen toch niet meer. Ik ga een andere oplossing zoeken voor mijn slaapprobleem.”“Straks verlies ik mijn werk nog, ik ga op zondag niet meer gebruiken.”Eens men beslist heeft om te veranderen moet nog concreet worden wat men precies wilveranderen (stoppen, minder gebruiken, risico's beperken, …) en op welke manier (alleen, met de hulp van een vertrouwenspersoon, in de alcohol- en drughulpverlening, …). De overgang naar actieve verandering wordt voorbereid.

Actieve veranderingPas in deze fase zet iemand zijn beslissing effectief om in gedrag en wordt de verandering ookzichtbaar voor de omgeving. Meestal gaat dit met vallen en opstaan. Hier probeert men vroegere gewoonten te doorbreken en nieuwe te installeren.Cliënt probeert te stoppen met roken, eerst met kauwgom, dan met nicotinepleisters.Cliënt probeert minder om te gaan met vrienden-gebruikers en contact te herstellen met enkele 'oude vrienden’. Soms lukt het om enkel 's avonds een jointje te roken, soms worden het er toch weer vijf op een dag.

ConsolidatieIemand probeert de verandering te behouden en te integreren in zijn dagelijks leven. Hij heefteen nieuw gedragspatroon ontwikkeld.Cliënt drinkt slechts 2 glaasjes wijn per dag en haalt geen sterkere drank meer in huis.

9

TerugvalTerugval is de terugkeer naar het oude gedragspatroon. Terugval maakt wezenlijk deel uit vanhet gedragsveranderingsproces, het hoort erbij. Een uitschuiver leidt niet per se tot eenvolledige mislukking. Daarom is het belangrijk om terugval als een ervaring metleermogelijkheden te zien: in welke situatie was het moeilijk om de verandering vol te houdenen hoe kan men daar in de toekomst mee omgaan?Cliënt kwam een oude vriend tegen en liet zich verleiden tot een lijntje coke. Hij gebruikt nu weer wekelijks.

Tijdens module 1 van het programma proberen we zicht te krijgen in welke fase van de cirkel patiënt zich bevindt. We overlopen de eerste 3 fasen. Er wordt stil gestaan bij motivatie. Waarvoor ben ik gemotiveerd? Waar haal ik mijn motivatie? Wie helpt me hierbij? Welke gedachten zijn helpend? Welk gedrag wil ik veranderen? Wat is de eerste kleine stap in die richting die ik nu al kan zetten?.... Samen met patiënt wordt een balans opgemaakt. Wat zijn de voor- en nadelen van drinken, wat zijn de voor- en nadelen van nuchter leven en dit zowel op korte als lange termijn. Wat is het grootste voordeel van veranderen of het belangrijkste dat ik kan bereiken zonder te drinken? Wat zijn mijn drempels om te stoppen? Wat kan me hierbij helpen? Wat wil ik in de plaats?Tijdens module 2 wordt er verder ingegaan op de beslissing die de patiënt nam en gaan we op zoek naar wat er effectief nodig is om de gemaakte keuze te bereiken en te bestendigen. Aanleren van verschillende vaardigheden maakt hier ook onderdeel uit van het programma, alsook het opstellen van noodplannen bij trek en bij een eventuele uitglijder.In module 3 ligt de klemtoon dan vooral op actieve verandering. Er wordt een stappenplan met wekelijkse kleine doelstellingen uitgewerkt. Er wordt stilgestaan bij hoe patiënt zijn doelen bereikt, welke eigen capaciteiten hem hierbij helpen, welke mensen steunend zijn, hoe hij dat volhoudt,…..De nazorg dient dan om het bereikte te consolideren. Om aangeleerde gedragsveranderingen vast te houden, om eventuele drempels op te lossen, om eigen vaardigheden verder te verstevigen.Vaak zien we als mensen een keuze maken, hoe klein die ook is, er een kettingreactie ontstaat. Ze komen in een positieve stroom terecht en willen deze niet meer kwijt. Ze worden expert in hun eigen oplossingsgericht handelen. Ze weten wat werkt en wat niet, weten van wie ze steun mogen verwachten.

10

3.1.2 De Flowchart

In het Brugse model van Korzybski hebben ze een flowchart ontwikkeld.

  

  

1. Is het probleem waarmee de patiënt komt oplosbaar of niet? Is er een oplossing denkbaar? Als een patiënt een been geamputeerd heeft, dan is er geen oplossing om dit been terug te krijgen. Als een patiënt mishandeling heeft meegemaakt in de jeugd, kan dit niet ongedaan gemaakt worden. Het doel van de therapie kan dan wel zijn om deze beperking te leren aanvaarden. De spreuk van de AA: "Geef mij de moed om te veranderen wat ik kan veranderen, de deemoed om te aanvaarden wat ik niet kan veranderen, de wijsheid om onderscheid te maken tussen deze twee".

2. Is er een hulpvraag? Vraagt de patiënt om hulp? Indien niet, mag je geen hulp aanbieden. De patiënt is toch niet geïnteresseerd. Als je toch raad zou geven wek je alleen maar ergernis. Als er geen hulpvraag is van de patiënt, wordt hij een "Voorbijganger" genoemd. Dit is dikwijls zo bij alcoholisten. De vrouw stuurt de man naar de arts om hem te doen stoppen met drinken. De man zelf ziet geen probleem: "ik drink niet teveel. Slecht enkele pinten op café. Of op zakendiner moet ik wel af en toe een flesje wijn met mijn klanten drinken. Ik kan niet anders." Hier is duidelijk geen hulpvraag.

11

3. Is de hulpvraag werkbaar? Is deze hulpvraag niet werkbaar dan spreken we over "Zoekers". Een voorbeeld van een niet-werkbare hulpvraag: " Ik krijg zin om te drinken, omdat mijn man zo slecht is, zolang ik met hem moet leven zal ik mij slecht blijven voelen en zal mijn kans op drinken groot blijven. Ik kan er niets aan doen."Hetgeen wel helpt is dan de mirakelvraag of een schaalvraag stellen. (verder meer hierover).

4. Als iemand wel een werkbare hulpvraag heeft kan men zich de (vierde) vraag stellen of hij passende resources (vaardigheden, oplossingen) heeft. Is het antwoord neen heeft men te doen met een " Koper ". Op zoek gaan naar uitzonderingen kan hier zeer nuttig en helpend zijn.Is het antwoord ja heeft men te doen met een “Co-expert”. Hier stimuleer je cliënt om meer van hetzelfde te doen.

3.1.3 Gelijken en verschillen

Op Kasteelplus werken reeds vele jaren met de cirkel van verandering. Het was voor mij dan ook een uitdaging om de beginselen van het oplossingsgericht werken te integreren in de werking.Als psychiatrisch verpleegkundige werk ik hoofdzakelijk met mensen die in module 3 zitten.Volgens de cirkel van verandering zijn dat patiënten die in de actieve verandering zitten.Volgens de flowchart zou ik stellen dat deze cliënten een duidelijke werkbare hulpvraag hebben maar vaak nog niet de juiste recources hebben gevonden om aan de slag te gaan.Voor elke fase van de motivatiecirkel komt er volgens mij wel een fase van de flowchart overeen. Sommige interventies zijn dezelfde, andere verschillend. De ene meer probleemgericht en probleem analyserend, de ander meer oplossingsgericht en gericht op de toekomst, op het zoeken naar en ontdekken van eigen capaciteiten.

Voorbeschouwing: er is geen hulpvraag, pat.is een voorbijganger.

Beschouwing: Pat. is zoekende, hij weet nog niet wat hij precies wil.

Beslissing: Pat. maakt een weloverwogen keuze.

Actieve verandering: Pat. gaat op zoek naar zijn eigen sterkten om gekozen weg te volgen, is koper.

Consolidatie: Pat. bezit voldoende eigen vaardigheden om gemaakte keuze verder vast te houden, co-expert.

12

De Cirkel van verandering

Fase Mogelijke interventiesVoorbeschouwing Motiverende gespreksvoering: Het contact met pat. dient gericht op

verhoging van zelfwerkzaamheid, zelfredzaamheid en het creëren van een atmosfeer waarin pat. zichzelf motiveert. De therapeut stelt zich empatisch op en luistert.De therapeut informeert patiënt over de mogelijke gevolgen van overmatig gebruik.De therapeut situeert het probleem van de pat. t.o.v anderen.De therapeut nodigt derden uit (= steunfiguren).Open vragen stellen.Wat-vragen ( Wat vrees je het meest als je blijft drinken?) , hoe- vragen(Hoe slaag je erin om dat vol te houden?) en effect-vragen (Wat gebeurt er als dit gedrag wordt gewijzigd?) stellen.

Beschouwing Keuzemogelijkheden structureren en voorhouden (balansoefening)De aantrekkelijkheid van het probleemgedrag verminderen, door pat. aan zelfreflectie te laten doen.Heretiketteren van uitspraken of ze in een andere context plaatstenConcretiserenHuiswerkopdracht (alcoholagenda, balansoefening (= voor en nadelen van drinken versus nuchter leven))

Beslissing Fase van onderhandelen, besluitvorming over wat te doen en de keuzes die dienen genomen te worden, dit in een onderhandelingsproces. Pat. formuleert een haalbaar doel wat zijn verslaving betreft. (Vn. Ik ga er alles aan doen om 6 weken niet te drinken)

Actieve verandering Opstellen van een actieplan, stappenplan. Welk doel stel ik me deze week. Hoe ga ik dat verwezenlijken, wie kan me hier bij helpen, welke mensen kunnen me hierin steunen? Als ik het doel bereik, even evalueren: hoe heb ik dat gedaan, welke eigen kwaliteiten hebben me hierin geholpen, hoe kan ik die meer gebruiken, hebben anderen er iets van gezien / gemerkt?Pat. maken een weekendplanning, er zijn evaluatiemomenten, zowel individueel als in groep.Pat. zoekt evenwicht tussen werktijd, vrije tijd en eigen tijd. Registratieopdracht bij craving, noodplan bij craving en herval opmaken

Consolidatie BekrachtigenStimuleren om meer van hetzelfde te doen.Nazorg is hier belangrijk in. Deze concretiseren.

terugval Gebruiksanalyse: Wat heb ik gedaan, gedacht, gevoeld, gedaan. Wat zijn de gevolgen en wat heb ik eruit geleerd. Hoe ga ik het de volgende keer anders aanpakken. Bij stellen van noodplan bij trek.

13

De Flowchart

Fase Mogelijke interventiesProbleem of beperking

Is de hulpvraag van de pat. een probleem of een beperking (= een moeilijkheid waarvoor geen haalbare oplossing voor handen is) ?Pat. helpen kiezen waar de grens ligt tussen probleem en beperking.Helpen de beperkingen te aanvaarden en helpen kiezen hoeveel aandacht pat. hieraan wil geven.Zijn er dingen in het verleden gebeurd waar u nu nog onder lijdt? Hoe erg lijdt u eronder? Hoe goed kan u het dragen? Zijn er tijden geweest waarin u er minder onder leed dan nu? …

Voorbijganger Context creëren waarin hulpvraag mogelijk wordt, zo weinig mogelijk weerstand induceren.Breed positief connoteren, belang van positieve visies te benoemen.Wat pat. vertelt herformuleren in een positief kader.Alternatieve scenario’s schilderen van de problematiek van pat.De context, het systeem betrekken, ook al zijn ze afwezig. Als therapeut helpen zoeken naar wat nodig om is om pat. en eventueel anderen tevreden te stellen.

Zoeker: Werkbare hulpvraag met duidelijke doelstelling induceren

Vragen naar resources. Wat gaat er goed? Wat vindt uzelf of uw omgeving dat u goed doet? Zelf complimenten geven bij wat je als therapeut vaststelt.Couping scales. Hoe houdt u het vol?Pat. helpen bij maken van keuzes: hoeveel tijd, energie wilt u besteden aan het verleden? Hoeveel aan de opbouw van uw toekomst? Hoeveel tijd ben je er dagelijks mee bezig (observatie -opdracht)? Hoeveel tijd ga je er vandaag aan besteden (voorspellings-opdracht)?Mirakelvraag, schaalvraag, dagboek (3 vragen van gelukkig leven)

Koper Hier wordt verder gebouwd op de zoekende relaties, alle interventies van daar kunnen ook hier nuttig zijn. Belang van minimale veranderingen, observatieopdrachten bij het niet doorbreken van symptoomgedrag (vb. bij craving)

Co-expert Pat. helpen om hun eigen oplossingen te implementeren.Positief bekrachtigen.Feliciteren met de gemaakte keuzes.Bestendigen van de gevonden oplossingen: wat kan helpen om zo verder te doen.

14

3.2 Praktische toepassingen

3.2.1 De oplossingsgerichte gespreksgroep

“Het verleden kan je nu niet meer veranderen, de toekomst wel.”

De oplossingsgerichte gespreksgroep is een vorm van gesprekstherapie waarin we vooruit kijken naar wat de patiënt in de toekomst wil. Een eerste stap is het aanvaarden, accepteren van hun verslaving. Ze vinden rust. Ze trekken vervolgens lessen uit wat gebeurd is en proberen een nieuw doel aan hun leven te geven. Ze gaan op zoek naar hun eigen sterkten en kunnen ermee aan de slag zodat er een oplossing komt en ze in staat zijn hun leven verder te zetten. Motivatie, bewust zijn van eigen functioneren en actieve verandering zijn onze kernwoorden.

We richten ons dus op de sterke punten, competenties van de pat. en zijn hulpbronnen. We proberen een sfeer te creëren waarin pat. geprikkeld wordt om met zijn eigen sterkten en hulpbronnen oplossingen te vinden voor zijn moeilijkheden. Stellen van haalbare doelen, kleine successen boeken tijdens opname, hoop geven, bekrachtigen, huiswerk opdrachten, focus op nu en de toekomst, zoeken naar uitzonderingen en competenties zijn enkele van de technieken die wij als therapeuten gebruiken.

Met elke patiënt wordt een oplossingsgericht actieschema (zie werkboek) opgemaakt. We proberen hierin problemen te herformuleren naar bruikbare en concrete doelstellingen. We formuleren zowel doestellingen op korte als op lange termijn. De korte termijn doelstellingen leiden tot kleine succeservaringen, waardoor het zelfvertrouwen van de patiënt toeneemt. De schema’s worden besproken op donderdag in de evaluatiegroep.

Deze schema’s worden op maandelijkse basis geëvalueerd, dit samen met de therapeut van tijdsbewustwording. We werken hier dus therapie overschrijdend. Feedback wordt steeds teruggekoppeld naar de patiënt in de gespreksgroep. Deze therapie overschrijdende samenwerking is van belang voor onze patiënt omdat ze in tijdsbewustwording heel concreet de eerste stappen zetten. Hiermee garanderen we ook de continuïteit tussen de verschillende therapieën en dit maakt ook dat vervanging tijdens verlof of ziekte geen probleem is.

Er wordt tevens aan de patiënten gevraagd om zichzelf een brief in de toekomst te schrijven. Kies een moment in de toekomst ( enkele maanden later of een ander tijdstip dat voor jou zinvol is). Schrijf de datum die je hebt gekozen boven aan je brief.Stel je voor dat de tussenliggende maanden ( of tijd ) voorbij zijn en dat je een brief aan je vroegere zelf schrijft.Zet je naam in de aanhef van de brief: “Beste of lieve …”Bij het schrijven van de brief stel je je voor dat je op die specifiek gekozen datum in de toekomst een prettig, gezond, aangenaam en evenwichtig leven leidt. Als je op dit moment problemen hebt, neem dan aan dat die opgelost zullen zijn of dat je een goede manier gevonden hebt om ermee om te gaan. Beschrijf zo gedetailleerd mogelijk hoe je toekomst er nu uitziet. Leg in de brief uit hoe je de problemen en moeilijkheden hebt aangepakt waarmee je worstelde. Schrijf neer wat je het meest heeft geholpen. Geeft jezelf tot slot nog een aantal wijze raadgevingen mee.Bij ontslag vragen we aan patiënt om deze brief voor te lezen. Ik moet zeggen dat dit vaak een heel beklijvend moment is.

15

De ergotherapeut, de sociaal assistente en ikzelf (psychiatrisch verpleegkundige) zien de mensen van module 3 dus een heel aantal uur per week. Het is voor ons dan ook motiverend om veranderingen bij patiënten te zien en vast te stellen dat zij genieten van hun andere, nuchtere leven, in wording weliswaar.

Eigen aan verslaving gebeurt het dan ook af en toe dat patiënten een uitglijder kennen. Wij therapeuten zien dat als een leermoment. Een analyse is dan ook nodig. Klemtoon wordt gelegd op: Wat heeft er de afgelopen periode geholpen om niet te drinken? Wat deed je toen? Hoe kan je dit opnieuw installeren. Wat heb je hiervoor nodig? Wie kan je hierbij helpen? Waaraan gaan we zien dat er verandering optreedt? Waaraan gaan anderen dat merken?Daarnaast gebeurt er ook een gedragsanalyse (is een teamafspraak). Via een gebruiksanalyse wordt aan patiënt gevraagd om stil te staan bij zijn uitglijder. Voor mij is de gebruisanalyse een combinatie van probleemgericht werken (analyse van het drinken / slikken) en oplossingsgericht werken (zoeken naar oplossingen om schade te beperken en de draad opnieuw op te nemen).

De oplossingsgerichte gespreksgroep gaat 1 keer per week door op maandag van 14u tot 15u30 en verloopt steeds volgens dezelfde structuur:

1. Positieve openingsstarter:- positieve roddel- wandelgesprek (bij botsen 1 pos. eigenschap van elkaar noemen)- gesprek met je buur en sterkten bij hem/ haar herkennen- competentie van de voorbije week van groepslid benoemen - zoek eigen 4 energiegevers en hoe kan je hiermee een energievreter aanpakken- Per twee: positief bijvoeglijk naamwoord verzinnen dat begint met dezelfde letter als

de naam van die persoon- Lichaamstemperatuur: Ga op zoek naar degene met ongeveer dezelfde lichaamstemp.

door elkaar een hand te geven. Welke gemeenschappelijke kwaliteiten zien jullie bij elkaar?

- Denk aan 3 mensen die je goed kennen, welke kwaliteit zouden ze jou toeschrijven?- ...

2. Startersvraag wekelijks te herhalen en op te schrijven: “Wat heeft er je deze week gemotiveerd en/of geholpen om nuchter te blijven? Wat deed je anders? Hoe heb je dit voor mekaar gekregen? Is je doel van vorige week gehaald, wat en of wie heeft je hierbij geholpen en welk nieuw doel stel je je voor komende week?

3. Intake van nieuw groepslid aan de hand van volgende vragen: Ik ben …

Ik ben verslaafd aan … Ik ben nu … weken nuchter

Ik ben uniek in … / omdat …

4. Thema (eenzaamheid, structuur, tijd, motivatie, bewust blijven,…) behandelen of in groep praten over zaken waar patiënten mee komen ( schuldgevoelens, schaamte, relatie kinderen, moet ik veranderen van werk, …)

5. Afronden met de vraag: “Wat heb jij als nuttig ervaren tijdens dit gesprek?”

16

3.2.2 De evaluatiegroep

De opbouw van de evaluatiegroep gebeurt steeds volgens volgende structuur:

1. Invullen van schaal: “Hoe gaat het met u?” (zie werkboek)

2. Bespreking van 1, max. 2 oplossingsgericht actieschema’s van een deelnemer of zelf evaluatie maken aan de hand van ingevulde schalen. Wat is er al veranderd, wat moet er nog gebeuren, wat zijn mijn sterkten, wat zijn mijn werkpunten,…

3. Eindevaluatie van elke deelnemer bij ontslag. Pat. gaat buiten, ander groepsleden staan stil bij volgende 3 zaken: hoe kijken naar patiënt, wat zijn zijn sterkten, wat zien we als zijn valkuilen en welke aandachtspunten geven we hem mee. Deze zaken komen op een groot bord. Daarnaast krijgt patiënt ook een eindcijfer, een beoordeling van evolutie.

4. Pat. wordt gevraagd zijn brief in de toekomst voor te lezen (enkele voorbeelden zie bijlage 1 ). De gekregen opdracht is vrijblijvend en is de volgende:

Schrijf een brief naar jezelf, toekomst gericht:

Kies een moment in de toekomst ( enkele maanden later of een ander tijdstip dat voor jou zinvol is). Schrijf de datum die je hebt gekozen boven aan je brief.Stel je voor dat de tussenliggende maanden ( of tijd ) voorbij zijn en dat je een brief aan je vroegere zelf schrijft.Zet je naam in de aanhef van de brief: “Beste of lieve …”

Bij het schrijven van de brief stel je je voor dat je op die specifiek gekozen datum in de toekomst een prettig, gezond, aangenaam en evenwichtig leven leidt. Als je op dit moment problemen hebt, neem dan aan dat die opgelost zullen zijn of dat je een goede manier gevonden hebt om ermee om te gaan. Beschrijf zo gedetailleerd mogelijk hoe je toekomst er nu uitziet.

Leg in de brief uit hoe je de problemen en moeilijkheden hebt aangepakt waarmee je worstelde. Schrijf neer wat je het meest heeft geholpen.

Geeft jezelf tot slot nog een aantal wijze raadgevingen mee.

Veel succes

17

3.2.3 Familiegroep

3.2.3.1 Kader en doelstellingen

Bedoeling van de familiegroep op kasteel 1 is gezinnen met elkaar te verbinden en hen als belangrijke krachtbron te beschouwen, zodat ze nieuwe inzichten verwerven, leren van elkaars verschillen en zich gesteund voelen door het vinden van gelijkenissen.

Uitgangspunt is de vaststelling dat het gezin steeds meer georganiseerd raakt rond het alcohol-of middelenmisbruik waarbij gezonde, niet-middelen gerelateerde gezinsprocessen stilaan verminderen of verdwijnen (vb. negatieve invloed van gebruik op de partner- en seksuele relatie, verhoogd risico op intra familiaal geweld, parentificatie , verstarren van de interactiestijlen en gedragspatronen).De groepsgezinstherapie beoogt de gezonde gezinsprocessen te reactiveren en het middel en de gezinsinteracties eromheen te herleiden tot hun oorspronkelijke, meer gezonde proportie.

De therapie heeft bijgevolg niet als primaire focus het verminderen van de klachten van de patiënten maar vooral het bijstellen van het evenwicht tussen hun ‘zieke’ en ‘gezonde’ kanten, zowel in de ogen van henzelf als van de familie. Door positieve kenmerken als trouw, bezorgdheid en inzet terug onder de aandacht te brengen en een plaats te geven, pogen we de overheersende invloed van de verslaving op de identiteit, het zelfbeeld en de relaties te verminderen.Op familiaal vlak trachten we de ‘druk van de verslaving’ op het gezin te verminderen. Bijkomend wordt het isolement waar veel families in zitten, doorbroken.

Belangrijk effect van het installeren van een familiegroep op de afdeling is dat spontaan meer aandacht is van het behandelteam voor de familie, vaak met een betere samenwerking tot gevolg.

3.2.3.2 Interventie strategieën De interacties in een familiegroep spelen zich af op (minstens) 4 niveaus:

- het persoonlijk niveau: het groepsgesprek richt zich op 1 individu- het gezinsniveau: de groep besteedt aandacht aan de interacties, patronen en processen

van 1 gezin- het interpersoonlijk niveau: groepsleden merken dat anderen worstelen met

gelijkaardige problemen en helpen elkaar door hun eigen worstelingen en hun pogingen om die op te lossen te delen met anderen. Soms gaat het ook over subgroepen (paren, ouders, kinderen, patiënten, familie van…)

- de groep als geheel: de groep richt zich op een onderwerp, bv. risicosituaties herkennen.

Voor de therapeut is het veelal keuzes maken op welke niveau men verdergaat. Dit samenspel is complex en tegelijk erg rijk aan therapeutische mogelijkheden. Er is een duidelijke noodzaak om met 2 therapeuten te werken. Deze gaan soms onderling in dialoog over wat ze horen, wat hun gedachten daarbij zijn en in welke richting het gesprek kan verdergaan.

18

Mogelijke interventiestrategieën zijn:

- herkaderen van de klachten (‘Wat deed alcohol/medicatie met jullie als gezin? Hoe ging je familie om met je drinken? Wat waren oplossingen, overlevingsstrategieën’)

- zoeken naar uitzonderingen (‘Wanneer heeft het drinken/slikken minder invloed op het gezin? Wat maakt dat het soms beter gaat om nuchter te blijven?’).

- focussen op competenties (‘Hoe helpt jouw vooruitgang je gezin? Hoe verklaart je gezin je vooruitgang? Welke sterkten gebruiken jullie hier voor?’ )

- het doorbreken van pathologische gedragingen (‘Wat zal je partner/familie anders doen als die minder bezorgd zijn over je drinken? Wat kan jou helpen? Wanneer wil je dat je gezin je helpt en hoe weten zij dat?).

- geven van informatie over verslaving en behandeling- hervalpreventie (waarschuwingssignalen/risicosituaties/noodplan, bij herval: analyse

van het gebeurde + leermoment)

Veel van de interventies zijn ontleend aan de oplossingsgerichte therapie. Gezinnen worden beschouwd als experts van het eigen leven en als voornaamste raadgevers voor elkaar. De motivationele gespreksvoering blijft eveneens gehanteerd: een empathische, niet-veroordelende doch directieve en op verandering gerichte gespreksstijl is aanwezig.

Het groepsgebeuren staat centraal waarbij men kan merken dat er verschillende subsystemen wisselend aanwezig zijn: patiënten onderling; families onderling; gezinnen onderling…

Er gaat zowel aandacht naar het creëren van verschillen (= nieuw inzicht) als van gelijkenissen (=steun). Dankbaar hulpmiddel is dat mensen zich in de groep in de verschillende fasen van behandeling bevinden, met bijhorende evolutie overheen de tijd, bv. rond vertrouwen, rond controle, rond communicatie...

Opvallend is de grote groepscohesie en openheid die er is van bij het begin. Dit niettegenstaande het gaat over halfopen groepen. Mensen voelen zich sterk verbonden, er ontstaat een verlangen/nieuwsgierigheid om elkaars verhaal te leren kennen en te volgen in de tijd. Er wordt zowel impliciet als expliciet met dit gevoel van verbondenheid gewerkt (‘moeders met moeders’, kinderen, ouders, inwonend of niet, enz…). Expliciet worden vragen gesteld als: met wie voel je je verbonden? Hoe denk je dat de dochter zich voelt? Het is in de familiegroep niet steeds duidelijk wie de patiënt is, zeker bij ‘nieuwe groepen’. Het ‘wie is de patiënt’ vormt een hefboom om een gesprek rond gezins- en eigen functioneren op gang te brengen. Belangrijker is dat het gaat over ‘wat doet de verslaving met ons als gezin en hoe gaan we ermee om’ dan over ‘wie is de persoon met het probleem’.

Dikwijls wordt gewerkt aan het creëren van een en/en verhaal. De familie voelt zich machteloos en terzelfder tijd proberen ze te zorgen; een koppel zorgt voor elkaar en is kwaad tegelijk….Het introduceren van de ambivalentie gebeurt expliciet bij afronding van de sessie: De therapeuten zonderen zich 15’ voor einde van de sessie even af om daarna een samenvatting te geven (algemeen maar ook specifiek naar families toe). Dikwijls houdt dit ook het weergeven van een ambivalentie in. Verschillen mogen naast elkaar bestaan.

19

3.2.3.3 Veranderingsmechanismen

Wat maakt dat deze groepen werken? Vooreerst gaat men op een andere manier spreken indien men families samen zet. Men praat niet ‘over’ de patiënt, families zitten er als een “wij”, niet ‘gij met uw probleem’.

Ze doen hun ‘best’ om op een constructieve manier met het probleem van de verslaving om te gaan. Gezien er ‘getuigen’ zijn, gaat men zich anders gedragen, zoekt men een andere taal, gaat men meer luisteren.

Men gaat zich vergelijken met andere families, hoe doen zij het, wat herkennen we, wat kunnen we leren maar ook wat doen wij beter.

Impliciet wordt aan motivatieversterking gewerkt: de circulerende verhalen spiegelen automatisch het eigen verhaal en confronteren zonder uitdrukkelijk confronterend te willen zijn.

Ook worden raadgevingen van andere patiënten en gezinsleden gemakkelijker aanvaard en worden als gevolg die van de eigen gezinsleden als minder bedreigend ervaren.

3.2.3.4 Praktische uitwerking op kasteel plus

De familiegroep bestaat een 6-tal jaren. We streven naar een deelname van ongeveer 5 - 6 ‘systemen’, met een maximum van 15 - 20 deelnemers. De groep ging bij aanvang door met een frequentie van 1X/maand. Van bij het begin was duidelijk dat er vraag was bij de deelnemers om meer samen te komen. Zelf zijn we er eveneens van overtuigd geraakt dat het verhogen van de frequentie meer kwaliteit zal kunnen geven, we een stap verder zullen kunnen gaan in het proces en de samenstelling van de groepen minder zal wijzigen.

Daarom is beslist vanaf september ’12 om 2x/maand familiegroep te geven: de 1ste en 3e donderdag van de maand, telkens van 18u30 tot 20u. Een korte pauze voor de familieleden en voor de therapeuten is een gezamenlijk reflectiemoment. Dit omdat het informeel contact voor de families erg belangrijk is. Voor de therapeuten geeft het meer ruimte om goede feedback te geven en voldoende tijd te nemen voor de afronding.

Van de deelnemers wordt een deelname verwacht van 3 maanden (6 sessies). Dit maakt het minder vrijblijvend, geeft ook een engagement weer. De groep is half-open, bij afhaken of afronden van een familie, kan een nieuwe instappen. Dit werkt volgens een “wachtlijstsysteem”.

Mensen nemen vanuit een verschillend ‘statuut’ deel aan de familiegroep:

- Tijdens residentiële behandeling of dagtherapie- 3 maand nazorg onder de vorm van postkuur- Vanuit het ambulant programma, dit kan zowel tijdens het 7-weken programma als

erna.

20

3.2.3.5 Overzicht verloop familieavond

Openingsronde: Bij de start van de eerste sessie krijgen alle deelnemers een kaartje waar onze steeds weerkerende openings- en slotvraag op staan:

Openingsvraag:“Kunnen jullie ons vertellen wat er de afgelopen periode voor jullie beter is gegaan? Hoe hebben jullie dit voor elkaar gekregen? “

Vraag op het einde van de sessie:“Wat wensen jullie elkaar toe voor de komende periode? Wat gaan jullie doen om dit voor elkaar kunnen krijgen?

Aan iedereen wordt gevraagd of zij met vragen zitten waar ze die sessie met de groep willen op ingaan. Ofwel wordt er onmiddellijk bij stilgestaan, ofwel wordt verwezen naar één van de volgende sessies waar dit als thema aan bod zal komen.

Thema bespreking:Doel is een groepsgesprek te voeren over welbepaalde thema’s. Er wordt minimaal tot geen uitleg gegeven door de therapeuten (geen psycho-educatie). Expertise van de deelnemers staat centraal, de therapeuten gaan voornamelijk d.m.v. vragen het gesprek laten gebeuren.

Korte pauze:De pauze is voor de deelnemers een belangrijk moment waar ze op een informele manier sociale steun kunnen ervaren. Er wordt koffie en koekjes voorzien.De therapeuten gaan zich ondertussen “bezinnen” over het verloop van de sessie om in het tweede deel feedback te geven.

Afronding:De therapeuten geven feedback over hoe zij de sessie hebben ervaren, waardevolle momenten, benoemen van een kracht of competentie, een meer algemene sfeer, enz… Soms wordt er expliciet een boodschap/opdracht gegeven aan een gezin. Aan de deelnemers wordt gevraagd wat zij hun gezin toewensen voor de komende periode en hoe zij dit denken dit voor elkaar te kunnen krijgen. Dit kan een relatief kort moment zijn.

Tenslotte wordt feedback voor de therapeuten gevraagd: wat hebben de deelnemers als zinvol ervaren, wat minder zinvol? Tips, adviezen?

3.2.3.6 Thema’s

Sessie 1: MotivatieVooreerst wordt de bedoeling van de familiegroep weergegeven: “praten met families over wat verslaving teweegbrengt en hoe ermee om te gaan. Focus ligt op het elkaar helpen in het vasthouden van het nuchter zijn.”Deelnemers kiezen zelf wat ze willen vertellen, er wordt van de mensen verwacht dat ze het groepsgeheim respecteren. Dit om een veilige groep te kunnen creëren.

21

Daarna is er een voorstellingsronde:“Stel jullie voor als gezin met vooral de nadruk op jullie sterke kanten. Waar zijn jullie goed in?”Mensen krijgen daarna het kaartje met de openings- en slotvraag. Nadien worden kort de thema’s weergegeven die de volgende sessies aan bod zullen komen. Dit wordt ook op papier meegegeven.

Dan wordt gepeild of mensen bepaalde vragen hebben waar ze bij willen stilstaan. Deze vragen worden opgelijst. De “urgentie” wordt ingeschat, waarna de vraag of onmiddellijk wordt behandeld of doorverwezen naar de themabespreking.

Bij het thema motivatie spelen volgende vragen een rol:

- wat is motivatie voor jullie? (combinatie geloof in eigen kunnen, en iets willen/overtuigde keuze; stuurt je gedrag, varieert overheen de tijd, enz…)

- Hoe merk je voor jezelf dat je meer of minder gemotiveerd bent? - Hoe kun je je motivatie voor anderen zichtbaar maken? Hoe weten/zien anderen dat je

gemotiveerd bent?- Hoe sterk schat je je motivatie op dit moment in (schaalvraag) en leg uit? -

Sessie 2: Praten over verslavingNa de openingsvraag en de dringende vragen voor de groep, staat het thema “praten over verslaving” in deze sessie centraal. Het gaat over het ‘leren’ communiceren, het soms letterlijk een taal vinden om te spreken over de verslaving. Om dit meestal uiterst gevoelig thema binnen gezinnen meer bespreekbaar te maken.

Volgende vragen kunnen hierbij aan bod komen:- Hoe wordt bij jullie gesproken over het drinken/medicatie slikken van vroeger?- Wat verwachten jullie van elkaar over de manier waarop over de verslaving wordt

gesproken? Wat is helpend?- Voor de patiënt: wordt craving benoemd of m.a.w. indien jullie zin hebben om te

drinken, wordt dit dan uitgesproken? Zo neen, wat zijn goeie redenen om te zwijgen; zo ja, welke reactie verlang je dan van je familie?

- Voor de familie: Indien je partner, zoon/dochter, ouder zin krijgt om te drinken of met gedachten naar drinken toe in zijn hoofd zit, wil je dit dan weten? Hoe denk je te zullen reageren of hoe reageer je dan?

- Misschien wordt het zin hebben om te drinken wel op een niet verbale manier opgemerkt (gedragsverandering, irritatie, vluchtgedrag, enz…). Op welke manier kan hier dan op ingespeeld worden? Wat is helpend?

- Hoe ga je om met vermoedens van drinken?

Sessie 3: Over vertrouwen, controle en steunNa de openingsvraag en de dringende vragen voor de groep, staat het thema “vertrouwen, controle en steun” in deze sessie centraal.

22

Zonder al te zeer in algemeenheden te vervallen, komt dikwijls naar voren dat families tijd nodig hebben om te herstellen van de schade die door het drinken is teweeggebracht. Ze herkennen bij zichzelf het “hyperalert” zijn voor signalen die mogelijks wijzen in de richting van drinken. Sommigen merken dat de drang tot controleren nog sterk aanwezig is. In familiegroepen is er een grote diversiteit in de manier waarop wordt omgegaan met het (prille) nuchter zijn: angstig afwachten, aangeven dat meer tijd nodig is, ten volle steun en vertrouwen geven, …

Bij patiënten leeft veelal het gevoel dat ze niet teveel willen stilstaan bij de schade die is teweeggebracht en vooral vooruit willen kijken. Dikwijls heeft dit te maken met schaamte en schuldgevoel voor hetgeen is gebeurd, het willen “goedmaken”.Patiënten voelen zich soms machteloos omdat ze geen manier vinden om hun families te overtuigen dat ze zich deze keer wel ten volle inzetten om nuchter te blijven. Ook hier een grote variëteit in de manier waarop wordt omgegaan met vertrouwen in het nuchter blijven. Sommige patiënten voelen zich “beknot”, hebben het gevoel dat de manier waarop ze zich gedragen met argusogen wordt gevolgd. Anderen ervaren een grote mate van vrijheid en verwachten dat hun omgeving meer alert wordt…Wat voor de één een steun betekent, kan voor de ander als controlerend worden ervaren.

Volgende vragen kunnen in deze sessie aan bod komen:

- Wat is vertrouwen voor jullie? Wat zijn voor jullie signalen die meer vertrouwen geven? Het gevoel geven dat nuchter blijven deze keer wel mogelijk is?

- Wat ervaar je als controlerend, wat als steunend? Ervaringen? Zijn er afspraken? - Helpt controle tegen controleverlies? Wat kan een verschil maken?- Hoe kan de steun meer wederzijds zijn? Of, hoe kun je als patiënt je

partner/ouder/zoon/dochter minder bezorgd maken?

Sessie 4: gewoonteverandering

Deze sessie gaat over directe en indirecte veranderingen die het nuchter zijn teweegbrengen.

Bij directe veranderingen denken we dan aan de partner die ook zijn/haar drinkgewoontes verandert; het al dan niet hebben van drank in huis; feestjes, etentjes, alcoholvrij; drinkgewoontes in familiale en sociale context en mogelijke veranderingen; communicatie met de buitenwereld over de verslaving,…

Vragen die hierbij aan bod kunnen komen:

- Wordt er op een andere manier omgegaan met alcohol binnen jullie gezin? Heeft familie zijn/haar drinkgewoontes aangepast? Momenten waar vroeger samen een glas werd gedronken, hoe zien die er nu uit? Zijn er afspraken rond het aangeven wanneer dit wel/niet een probleem vormt?

- Op welke manier wordt bij familie, vrienden of collega’s gecommuniceerd rond de verslaving/het niet meer drinken?

- Is er alcohol in huis? Worden afspraken gemaakt bij het organiseren van feestjes, etentjes?

- Wat is de visie naar alcoholvrij toe?- Worden afspraken gemaakt indien men naar een feest, receptie e.d. gaat?

23

Bij indirecte veranderingen gaat het vooral over zaken die nu wel mogelijk worden, de tijdsbesteding; het terug opnemen van verantwoordelijkheden in het huishouden; op een andere manier ‘tijd voor elkaar’ maken, veranderingen bij de persoon die nuchter wordt (meer contact maken, assertiever en actiever zijn, enz…).

Vragen die hierbij aan bod kunnen komen:

- Merken jullie verandering bij elkaar? Hoe is dat voor jullie?- Zijn er veranderingen in de manier waarop het huishouden wordt georganiseerd?

Andere activiteiten die jullie (samen) doen? Hoe is dat voor jullie?

Sessie 5: Hervalpreventie

Aan het einde van sessie 4 wordt de opdracht meegegeven aan de patiënten om hun “hervalpreventieplan” met hun familie te bespreken. Indien patiënten deze opdracht nog niet hebben gekregen vanuit hun behandeling, vragen we alleszins hun risicosituaties en noodplan te bespreken. Doel van de sessie met de familie is tot een gezamenlijk noodplan te komen, op niveau van de groep en op niveau van de gezinnen. Mogelijks leidt dit tot het maken van concrete afspraken.

Aan elke familie worden 2 vragen gesteld:- voor de patiënt: Wat zijn volgens jouw risicosituaties en wat helpt (ervaringen uit het

verleden) om hiermee om te gaan?- voor de familie? Wat zijn volgens jouw/jullie risicosituaties en wat helpt (ervaringen

uit het verleden) om hiermee om te gaan.

De risicosituaties en coping mechanismen worden geïnventariseerd, waarna op niveau van de families gekeken wordt of dit aanleiding kan geven tot een gevarieerder, gezamenlijk noodplan.

Sessie 6:

Wat als de verslaving minder impact heeft op ons gezin?Op het einde van sessie 5 wordt aan de mensen gevraagd een symbool mee te brengen. Dit symbool geeft weer wat met hun als gezin kan gebeuren wanneer de verslaving minder centraal staat.

In deze sessie wordt de verbinding gemaakt tussen verleden en een verdere toekomst. Voor de eerste vraag wordt een (lege) fles/blister op tafel gezet en worden volgende vragen gesteld:

- Wat heeft alcohol/medicatie met ons als gezin gedaan?- Wat waren oplossingen/overlevingsstrategieën om met de verslaving om te gaan?

Het spreken over de impact van de verslaving op het functioneren van het gezin is op zich een manier om de alertheid te behouden. Indien dit op een “beschouwelijke” manier kan gebeuren, zonder dat dit al te heftige emoties oproept, werkt dit motivatieversterkend. In de meeste gevallen is hier toch al enige maanden van nuchter zijn voor nodig.

24

Af en toe spreken over het drinken van vroeger en de winst van het nuchter zijn, helpt om het onderwerp levendig te houden, blijvend elkaar te steunen.

Bij het 2de deel wordt de fles en de blister weggenomen en aan de families gevraagd om het symbool die zij hebben meegebracht 1/1 op tafel te zetten. Dit symbool geeft betekenis aan volgende vraag:

- Wat zullen jullie samen anders doen wanneer de verslaving minder aanwezig is?- Wat zal er voor jullie veranderen wanneer de verslaving minder centraal staat?

Bedoeling is een hoopvol perspectief te creëren en op die manier families moed te geven. Indien mensen de volle 3 maanden de familiegroep hebben gevolgd, is dit meteen ook hun afsluiter.

Besluit

Ik kan dus met een zekere fierheid zeggen dat het oplossingsgericht werken zijn intrede heeft gedaan in Kasteel plus1. Ik kon vaststellen dat de motivationele gespreksvoering raakvlakken heeft met de oplossingsgerichte aanpak. Zaken, fasen in hulpvraag / behandeling worden anders benoemd doch daarnaast zijn een aantal strategieën dezelfde. Afhankelijk van de fase waarin patiënt zich bevindt, worden de gesprekstechnieken bijgestuurd, dit van louter informatie geven, naar aanleren vaardigheden over het ontwikkelen van eigen inzichtelijk vermogen en stellen van heel concrete, werkbare doelen. De zoektocht van patiënt naar eigen kwaliteiten is moeilijk. Patiënten denken vaak probleemgericht en ook vanuit de omgeving komen negatieve boodschappen. De alcohol had tijdelijk zijn nut in hun leven, nu gaan ze op zoek naar alternatieven. Zij maken de keuze, zij zoeken oplossingen. Wij, als begeleiding; willen hen helpen, ondersteunen bij het herontdekken van hun sterktes en deze te gebruiken om een nuchter leven op te bouwen. In mijn eigen individuele begeleidingen kon ik iets makkelijker experimenteren / oefenen met de voor mij nieuwe aanpak / visie, deze vanuit het positieve, vanuit wat werkt, op tempo van de patiënt. Hier werkt minder de beperking van een teamvisie die sterk cognitief, gedragsmatig is.In de groepsgesprekken komt het oplossingsgericht denken zeker ook voldoende aanbod en in module 3 hebben we iets meer vrijheid om het individueel proces van patiënt te respecteren.Het moeilijkste voor mij is deze visie door te trekken in teambesprekingen. Soms gaat het er te weinig concreet aan toe (vb. “hij is niet gemotiveerd”: Van waaruit deze zin? Waarvoor gemotiveerd? …) en ligt het tempo te hoog (tijdsgebrek, te volle agenda). Er is weinig ruimte om sterkten van patiënten te benoemen en de klemtoon ligt vaak op het negatieve. Dit is echter de beperking van een afdelingswerking en zal de nodige tijd vragen. Ik kan er enkel voor zorgen dat mijn inbreng gehoord wordt en zo wat tegenwicht heeft.

25

Dankwoord

Mijn dank gaat in de eerste plaats uit naar het voltallig team van Kasteel plus 1. Dr. Spiers en Patrick van jullie kreeg ik de toestemming om de 4-jarige opleiding te volgen. Pieter en Annelies jullie gaven me de mogelijkheid om met de oplossingsgerichte visie aan de slag te gaan in verschillende groepen. Marie en Jolien jullie hielpen om module 3 verder uit te werken en een zinvol, nuttig werkboek samen te stellen. Lieve collega’s verpleegkundigen, jullie hebben me regelmatig moeten missen op dienst en waren na een opleidingsdag heel benieuwd naar nieuwe zaken die ik leerde. Jullie scepticisme was nodig om me met mijn voeten op de grond te houden. Het klinkt zo simpel maar zo simpel is het niet. De gesprekken die volgden waren boeiend en verrijkend.De patiëntengroep stond open voor nieuwe dingen. De aanpak vanuit het positieve was voor hen stimulerend en gaf energie. Bedankt dat ik zaken kon uit proberen. Het ziekenhuis, met name de directie gaf me de kans om als zelfstandige in bijberoep aan de slag te gaan in het therapiehuis. Dank je wel.Tenslotte nog een dikke merci aan mijn omgeving, partner, kinderen, vrienden ... Zij hebben me wat meer moeten missen, wat vaker zelf moeten koken dan gewoonlijk maar ze sloegen zich erdoor. Ze hebben mijn werk gelezen, verbeterd en hun kritische bedenkingen meegedeeld. Deze heb ik dan ook verwerkt.

De opleiding zit erop maar dit is nog maar het begin. Blijvende intervisie, zelfreflectie en bijscholing zullen nodig blijven. Dus lieve mensen, ik zal blijven leren, beetje minder frequent maar even intens.

Bijlagen

In bijlage zitten enkele brieven uit de toekomst, geschreven door patiënten van kasteel plus 1. Van hen kreeg ik de toestemming om deze aan mijn eindwerk toe te voegen. Ik vond het steeds verrassend om te zien hoe elk individu er op zijn eigen unieke manier mee aan de slag ging.

Daarnaast is het vernieuwde werkboek van module 3 toegevoegd. We zijn hiermee van start gegaan op 02/04/2015. Het is een uniek document dat de integratie van het oplossingsgericht werken op Kasteelplus moet illustreren.

26