56

De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

Minimum

1. Wie werd na de moord op Willem van Oranje stadhouder?

1. Prins Maurits.

2. Welke stad veroverde Parma? 2. Antwerpen.

3. Waarom trokken veel calvinisten naar het noorden?

3. Alleen de rooms-katholieke godsdienst werd in het zuiden toegestaan.

4. Welke stad werd de grootste handelsstad van Europa?

4. Amsterdam.

5. Hoe probeerde Engeland ons land te helpen? 5. Door de graaf van Leicester te sturen.

6. Wat gebeurde, toen deze werd teruggeroepen? 6. De Staten-Generaal besloten zelf te regeren.

7. Hoe noemde men ons land toen? 7. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

8. Welke zeven gewesten zijn dat? 8. Gelderland, Holland, Zeeland, Utrecht, Friesland, Overijssel en Groningen.

9. Waaruit bestonden de Staten-Generaal? 9. Uit afgevaardigden van de zeven gewesten.

1540 1620 1660

TIJD VAN REGENTEN EN VORSTEN

1560 1580

1590: Turfschip van Breda

1585: Maurits stadhouder

TIJD VAN ONTDEKKERS EN HERVORMERS

1640

1588: De Armada verstrooid1600: Slag bij Nieuwpoort

Tachtigjarige Oorlog 1568 - 1648

1600

Ontdekkers en Hervormers

57

Ho

ofd

stu

k 5

D

e R

epu

blie

k d

er Z

even

Ver

enig

de

Ned

erla

nd

en

De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

10. Welke twee mannen voerden de Republiek aan? 10. Stadhouder prins Maurits en Johan van Oldenbarnevelt, raadpensionaris van Holland.

11. Welk gewest was het belangrijkst? 11. Holland.

12. Wie was stadhouder van Friesland en Groningen? 12. Willem Lodewijk.

13. Wat waren de ambten van prins Maurits? 13. Stadhouder van vijf gewesten en kapitein-generaal van het leger.

14. Door wie werd een stad bestuurd? 14. Burgemeesters, schout en schepenen.

15. Welke twee landen wilde Filips in 1588 in één keer veroveren?

15. Engeland en de Republiek.

16. Wat betekent Armada? 16. Onoverwinnelijke vloot.

17. Waarom kon Parma de Armada niet te hulp komen?

17. Hollandse en Zeeuwse schepen hadden de haven van Duinkerken afgesloten.

18. Waar werd de Armada overvallen door vreselijke stormen?

18. Bij Schotland.

19. Waarmee toonden de Staten-Generaal hun dankbaarheid?

19. Ze lieten gedenkpenningen maken.

20. Noem een opschrift van een gedenkpenning. 20. Jehova blies en zij werden verstrooid.

21. Welke stad werd door Maurits als eerste veroverd? 21. Breda.

22. Met welke list? 22. Een turfschip vol soldaten.

23. Welke veldslag won prins Maurits in 1600? 23. De Slag bij Nieuwpoort.

Basis

Jaartallen

1568-1648: De Tachtigjarige Oorlog

1585: Prins Maurits stadhouder

1588: De Armada verstrooid

1590: Turfschip van Breda

1600: Slag bij Nieuwpoort

58

Hulp uit het buitenland

1. Vul de stamboom in. Kies uit: Maurits – Maria – Anna van Saksen – Filips Willem – Anna van Buren

Eerste vrouw: StadhouderWillem van Oranje

Tweede vrouw:

2. Bekijk de stamboom en beantwoord de vragen.

a. Wie werd na de moord op Willem van Oranje stadhouder?

b. Hij was niet de oudste zoon van Willem van Oranje. Waarom werd zijn oudere halfbroer geen stadhouder in de Nederlanden?

3. Maurits was nog maar jaar toen zijn vader Willem van Oranje werd

vermoord. Te jong, vond men, om een land dat in oorlog was te besturen.

Toch werd hij in stadhouder van

en .

Tegelijk zochten de Staten-Generaal naar een bondgenoot in het buitenland. Vanuit Engeland kwam

steun, koningin stuurde de graaf van

die landvoogd werd.

59

Het bestuur van de Republiek

4. In 1587 keerde Leicester terug naar Engeland. Er werd geen nieuwe landvoogd aangesteld. De Staten-Generaal besloten zelf te regeren. De Noordelijke Nederlanden werden een republiek. Hieronder zie je een overzicht van de regering in die tijd. Maak het compleet door de lege vakjes te vullen.

Kies uit: Edelen – Stadhouder – Gewestelijke Staten – Magistraat – Staten-Generaal – Raadpensionaris – Vroedschap

Besturen de Republiek. Nemen besluiten over de handel en politiek

Aanvoerder van het leger en de vloot

sturen afgevaardigden naar:

Belangrijkste vertegenwoordiger van de

gewesten Holland en Zeeland

Bestuurt eigen gewestEigen belastingenEigen rechtspraakKerkelijke zaken

Besturen delen van het platteland

sturen afgevaardigden naar:

Magistraat

benoemen benoemen

Bestaat uit burgemeesters, schout, schepenen

Regenten, helpen besturen (voorname burgers)

Ho

ofd

stu

k 5

D

e R

epu

blie

k d

er Z

even

Ver

enig

de

Ned

erla

nd

en

60

5. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. a. Schrijf hieronder de namen van de gewesten. Schrijf achter elk gewest de naam van de stadhouder:

Maurits of Willem Lodewijk.

Naam van een gewest Stadhouder

b. Zet in de gewesten waarover Maurits stadhouder was een 1.

c. Zet in de gewesten waarover Willem Lodewijk stadhouder was een 2.

(Het Landschap Drenthe was toen een onderdeel van het gewest Groningen.)

61

6. Wat hoort bij elkaar? Verbind de goede combinaties met een lijntje.

Schout en schepenen Staten-Generaal

Voornaamste burgers in de stadsregering Regenten

Dienaar van de Staten-Generaal Rechtbank

Bestuurders van de Republiek Stadhouder

De Armada

7. De Armada. Zet de zinnen in de goede volgorde.

De Engelse koningin Elizabeth I had het gewaagd de Republiek te helpen.

Hollandse en Zeeuwse schepen versperden de haven van Duinkerken, zodat Parma’s leger zich niet bij de Armada kon voegen.

Slechts een klein deel van de schepen kwam zwaargehavend in Spanje terug.

De Spaanse schepen weken uit naar het noorden. Sommigen zonken of liepen vast op de zandbanken van de Zeeuwse en Hollandse kust.

Die Armada bestond uit 130 schepen met 20.000 soldaten, 10.000 matrozen en 3100 kanonnen. Medina Sidonia was de admiraal.

Toen de Armada het Kanaal invoer, vielen de Engelsen met hun wendbare schepen de Spaanse galjoenen aan.

Terwijl de Armada wachtte, stuurden de Engelsen er branders op af. Toen moesten de Spaanse schepen wel zee kiezen.

Die vloot zou de soldaten naar Engeland brengen. Daarna moesten de Nederlanden worden veroverd.

Filips II stuurde daarom in 1588 een grote vloot: De Armada Invencible.

1

Ho

ofd

stu

k 5

D

e R

epu

blie

k d

er Z

even

Ver

enig

de

Ned

erla

nd

en

62

Door de zuidenwind moesten de overgebleven schepen om Schotland heen. Door stormen sloegen de schepen te pletter op de rotskust.

In Engeland en Nederland was de blijdschap en dankbaarheid groot. God had geholpen! Hij had wind en golven geboden! De Staten lieten een gedenkmunt slaan met als opschrift: ‘Jehova blies, en zij werden verstrooid.’

8. Hieronder zie je een paar regels uit het boek Toen en nu van W.G. van de Hulst.

...De onoverwinnelijke vloot was Filips’ laatste glorie geweest.En geen menselijke kracht had haar vernietigd…

Waarom schrijft de schrijver: ‘En geen menselijke kracht had haar vernietigd…’?

De Spanjaarden verdreven

9. Welke stad werd door een list bevrijd van Spaanse overheersing?

Geef een beschrijving van deze list.

11

63

Dit gebeurde in het jaar . Het was het militaire succes

na de dood van Willem van Oranje. De jonge stadhouder

zorgde voor een goede van zijn leger. Van 1590 tot

veroverde Maurits veel steden terug op de Spanjaarden. Hieronder

zie je ze op de kaart.

Zet achter de letter de naam van de stad.

Br. =

Nijm.=

Gr. =

E. =

D.=

Coev.=

D.=

Z.=

Al deze gebieden liggen in een gebied dat grijsgekleurd is. Waarom is dat gebied grijs gekleurd?

Ho

ofd

stu

k 5

D

e R

epu

blie

k d

er Z

even

Ver

enig

de

Ned

erla

nd

en

64

10. De Slag bij Nieuwpoort. Zet de goede nummers voor de zinnen.

In het midden, op het bruine paard, rijdt prins Maurits. Hij geeft bevel tot de laatste, beslissende aanval.

Achter hem, op het steigerende witte paard, rijdt zijn broer Frederik Hendrik.

Vóór de prins is het gevecht op het strand te zien.

De standaarddrager van de prins houdt de standaard (het vaandel) met het Nassause wapen omhoog.

De vlaggen aan de trompetten vertonen de rode Hollandse leeuw.

Op de voorgrond staan enkele gevangengenomen Spaanse officieren. Hun zware helmen liggen in het zand.

31

24

5

6

7

89

1011

65

De gevangenen worden bewaakt door een piekenier.

Twee soldaten brengen een gewonde Spaanse officier op een geïmproviseerde draagbaar van drie musketten naar een veilige plaats.

Achter de draagbaar lopen twee soldaten, de ene gewapend met een karabijn, de andere met een veroverd Spaans vaandel.

Geheel rechts staat de reiskoets van de secretaris van de prins.

Links van de gevangenen staan enkele pages. Eén van hen draagt de helm van de prins.

Extra

Hulp uit het buitenland

1. De Spaanse hertog van Parma was naar de Nederlanden gestuurd om de opstandelingen te bestrijden en afvallige steden te heroveren. Bekijk de kaart en beantwoord de vragen.

a. Schrijf achter elke stad in welk jaar deze heroverd werd.

Maastricht

’s-Hertogenbosch

Breda

Duinkerken

Brugge

Ieper

Gent

Antwerpen

Ho

ofd

stu

k 5

D

e R

epu

blie

k d

er Z

even

Ver

enig

de

Ned

erla

nd

en

66

b. Na negen jaar oorlogvoeren had de hertog van Parma een groot gedeelte van de Noordelijke Nederlanden terugveroverd. Welke huidige Nederlandse provincies, die niet door Parma zijn veroverd, behoren nog bij de Noordelijke Nederlanden?

c. Als deze grens nu nog zo zou zijn, zou jij dan in het Prinsgezinde gedeelte of het Spaansgezinde gedeelte wonen?

d. De hertog van Parma had veel soldaten, maar niet voldoende om de grootste steden lang te belegeren. Wat zou jouw aanvalsplan worden?

e. Hieronder zie je twee afbeeldingen van de belegering van de stad Antwerpen.

67

1. Kleur op beide platen de stad Antwerpen oranje. 2. Kleur op beide platen de Spaanse forten rood. 3. Welke rivier, die voor de stad Antwerpen heel belangrijk was, zie je op de afbeeldingen?

f. Bekijk de tekening goed. Wat heeft de hertog van Parma laten bouwen in de rivier en wat wilde hij zo voorkomen?

g. Dergelijke tactieken gebruikte de hertog van Parma veel bij het veroveren van grote steden. Kijk nog eens naar de acht steden bij vraag a. Waarom zou Parma eerst de steden Breda, ’s-Hertogenbosch en Duinkerken veroveren en daarna pas grote steden als Brugge, Brussel en Antwerpen?

Ho

ofd

stu

k 5

D

e R

epu

blie

k d

er Z

even

Ver

enig

de

Ned

erla

nd

en

68

h. Als deze opmars niet gestopt zou zijn, had de hertog van Parma de Noordelijke Nederlanden definitief kunnen verslaan. Toch stopte de opmars van de veroveringen van deze hertog. Hoe kwam dat? (gebruik de woorden: bevel – Frankrijk – Filips II).

i. Lees uit de Nederlandse Geloofsbelijdenis artikel 13. En kijk nog eens naar bovenstaande vraag. Welke aanvulling zou je dan geven op je antwoord?

j. Discussie-opdracht: Als de opmars van Parma niet tot stilstand gebracht was, wat zou er dan gebeurd zijn?

2. De hertog van Parma heroverde de steden Brussel en Gent. De mensen kregen twee jaar om óf rooms-katholiek te worden óf te verhuizen.

a. Zou zo iets ook nu kunnen gebeuren in Nederland? Leg uit waarom wel of niet.

b. Hoe zit het nu met de godsdienstvrijheid in Europa? Zijn daar afspraken over gemaakt?

69

c. Ken je twee landen waar nu geen godsdienstvrijheid is?

1. , dat komt doordat

2. , dat komt doordat

3. Adriaen Valerius en zijn Nederlandtsche Gedenck-clanck.a. Zoek in je tekstboek drie belangrijke weetjes op over Valerius. Schrijf ze hieronder op.

1.

2.

3.

b. Hier zie je de titelpagina van zijn liedboek.

Waarover gaan deze liederen?

Ho

ofd

stu

k 5

D

e R

epu

blie

k d

er Z

even

Ver

enig

de

Ned

erla

nd

en

70

c. Wat betekent ‘op een verscheyden Vois’?

d. Voor welke instrumenten is de muziek geschreven?

e. Hoe kun je zien dat de bundel is uitgegeven na het overlijden van Valerius?

f. Hier zie je één van de liederen in modern (hedendaags) notenschrift en tekst. Zoek vijf verschillen tussen de muzieknotatie van vroeger en nu.

1.

2.

3.

4.

5.

g. Valerius schreef zijn liederen ter gelegenheid van speciale gebeurtenissen. We gaan nu kijken naar een lied dat hij schreef in 1585. Zoek in je tekstboek naar twee belangrijk gebeurtenissen uit dat jaar. Schrijf die hier op.

1.

2.

71

h. Hier kun je de tekst lezen van dat lied.

O Heer’, die daar des hemels tente spreidt,en wat op aard is, hebt alleen bereid,het schuimig, woedig meer kunt maken stille,en alles doet naar Uwen lieven wille,wij slaan het oogtot U omhoog,die ons in angst en nood,verlossen kondt,tot aller stond,ja zelfs ook van den dood.

Als gij, o vrome, dikwijls hebt gesmaakt,vermaakt u nu vrij, dat u 't harte raakt!Looft God den Heer’ met zingen en met spelen,en roept vrij uit tesaam met luider kelen:"Hadd' ons de Heer’,- Hem zij al d' eer -alzo niet bijgestaan,wij waren lang- ons was zo bang -al in den druk vergaan!"

Schrijf in eigen een woorden een samenvatting van de twee coupletten. Couplet 1:

Couplet 2:

i. Zoek twee psalmen op, waarin dezelfde dingen worden gezegd.

Psalm en psalm .

j. Naar aanleiding van welke van de twee gebeurtenissen (vraag g) is dit lied geschreven, denk je? Leg uit.

Ho

ofd

stu

k 5

D

e R

epu

blie

k d

er Z

even

Ver

enig

de

Ned

erla

nd

en

72

De Armada

4. Bekijk de gedenkpenning op de afbeelding hiernaast. a. Op de penning staat in het Latijn: Flavit Jehova et dissipati sunt.

Nederlandse vertaling:

b. In welk jaar werd de gedenkpenning geslagen?

c. Worden er nu nog gedenkpenningen geslagen? Zo nee, waarom dan niet meer? Zo ja, kun je een voorbeeld geven bij welke gebeurtenis?

d. Voor welke gebeurtenis zou jij een gedenkpenning willen laten maken?

e. Maak hieronder een ontwerp van deze gedenkpenning, zowel de voor- als achterkant.