DE OPSTAND

Les 1

De ijzeren

Hertog komt

De ijzeren Hertog

• Hertog van Alva

• Bijnaam: de ijzeren hertog brute optreden

• Landvoogd, 1566

• van Parma

• Augustus 1967, Brussel, Beeldenstorm

Vraag

• Wat was de beeldenstorm?

Alfa (1)

• Nodigt edelen uit

• Komen niet

• Willem vlucht

• Egmond & Horne zweren trouw aan Alfa

De prins

• Willem vlucht naar Duitsland (slot Dillenburg)

• Opstand vanuit daar organiseren

• Betaalt zelf

• Prins, oorlog verklaren

Alfa (2)

• Raad van Beroerte (bijzonder rechtbank)

• Belastingen

• Nederlanden betalen hun eigen bezettingsleger

• 20 edelen onthoofd (o.a. Egmond & Horne)

1568

• Willem probeert Alva te verdrijven.

• Gericht tegen Alva en niet tegen de koning

• De koning van Hispanje heb ik altijd geëerd

Slag bij Heiligerlee

• Eerste overwinning voor de opstandelingen

• Lodewijk van Nassau

Plan

• Tang aanval

• Begin in Noord

• Aanval in het zuiden

Plan mislukt

• Alva levert geen slag! Blijft in Brussel

• Leger Willem huurlingen betalen per dag

Alva (3)

• Kan nu zijn gang gaan

• Zutphen

• Naarden

• Amsterdam

Den Briel

• Op 1 april verloor Alva den Briel

• Geuzen (vluchtelingen)

• Overwinning

• Vlissingen

• Hoorn

• Enkhuizen ect.

Leger

• Vooral veel belegeringen en geen veldslagen

• Hoe vochten en verplaatste zij zich?

• Omstandigheden

De Nederlanden

• Veel autonomie (zelfbeschikking)

• Particularisme (ieder voor zich)

• Opstand is heel bijzonder

• Economische, politieke, religieuse vrijheid

Opdracht

• Kies de Spaanse of Nederlandse kant

• Vorm twee groepen

• Bedenk argumenten voor de opstand (Nederlandse kant)

• Bedenk argumenten tegen de opstand (Spaanse kant)

Vaderland

kennis

Het eerste volkslied

• 1815 tot 1932

• Wien Neerlandsch bloed

• http://www.youtube.com/watch?v=dq6YlDcTNFs&feature=related

• Later lijflied NSB

Vraag

• Wie kent het eerste couplet van het Wilhemus?

Wilhemus van Nassau

• Het Wilhelmus is een Acrostychon.

• Dat wil zeggen: De eerste letters van de 15 coupletten van het Wilhelmus vormen samen het woord.

• http://www.wilhelmus.nl/tekst.html

• Het eerste couplet lopen we door met deze beelden…

Wilhelmus van

Nassouwe

Ben ik van

Duitse bloed

Den vaderland

getrouwe

Blijf ik tot in

den doed

(dood)

Een prinse van

Oranje

Ben ik, vrij

onverveert

Den koning van

Hispanje

Heb ik altijd

geëerd

Het Wilhelmus (2)

• Het Wilhelmus is het Nederlandse volkslied sinds 10 mei 1932

• http://www.youtube.com/watch?v=LFNZDjW3qyA&feature=related

Les 2

Unie

&

wapen -

stilstand

Pacificatie van Gent

• Politiek succes voor Willem aan Oranje

• Mogelijk door sterkte anti-Spaanse stemming door de Spaanse furie (plundering van Antwerpen 1576)

• Brabant, Vlaanderen, Henegouwen sluiten overeenkomst met Holland en Zeeland

• De Prins als hun stadhouder

Pacificatie van Gent

• Valt uiteen na inval Hertog van Parma

//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/35/Tachtigjarigeoorlog-1576-1577.png

Unie van Atrecht

• Verzoening met Filips II (luisteren weer naar hem)

• Scheiding Noord en Zuid Nederland

• Alle vrijheden van voor de oorlog hersteld

• Katholieke geloof het enige geloof

• Gewesten met ander geloof mogen zich niet aansluiten

Unie van Atrecht

Unie van Utrecht

• 1579

• Gezamenlijk inzetten om de Spanjaarden uit het land te jagen.

• Staatkundige zaken geregeld (Godsdienst, belastingen)

• Eerste versie latere grondwet

Unie van Utrecht (2)

• Naar buiten toe als een gewest, binnenlandse elke apart

• Gemeenschappelijk leger

• Elkaar bijstaan in strijd

• Holland en Zeeland krijgen vrijheid van godsdienst, andere gewesten vrijheid tot eigen beleid

• Gewesten met andere geloof mogen zich aansluiten

Unie van Utrecht (3)

http://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:Tachtigjarigeoorlog-1579.png

Opdracht

• Lees bladzijde 99 en 100 uit je boek. (5 min.)

• Schrijf nu in 3 korte zinnen op wat de Unie van Utrecht en Atrecht zijn. (5 min)

Situatie in de Republiek

• Oorlog

• Maar geweldige economie

• Begin gouden eeuw

VOC & WIC

• In ruil voor erkenning van Republiek door Spanje moet VOC stoppen met activiteiten Afrika en Azië. Bedreiging

• Veel geld in VOC gestopt, Republiek geeft niet toe op dit punt.

• WIC voorlopig niet opgericht

• Twaalfjarige wapenstilstand als uiteindelijke uitkomst

VOC & WIC

• Verenigde Oost-Indische Compagnie

• West-Indische Compagnie

Twaalf jarig bestand (1609 tot 1621)

• Ging over vrede. Werd wapenstilstand

• Spanningen maar geen conflicten

• Spanje en de Rep. ontliepen elkaar

• Militair gebied rustig

• Maatschappij niet tweedeling tussen twee kerkelijke stromingen

Vraag

• Hadden jullie een vrede met Spanje getekend? Waarom wel/niet?

• Werk in tweetallen. Bedenk zoveel mogelijk argumenten. Schrijf die op!

• 5 min

• 0

Opdracht (huiswerk)

• Maak de puzzel. Het bevat woorden van de afgelopen lessen. Probeer het uit je hoofd te doen.

Huiswerk

• Maak de kruiswoordpuzzel voor de volgende les. Even laten zien dat je hem ingevuld hebt.

• TIP: Je kan, als je het echt niet weet, dingen opzoeken in je boek.

Les 3

Crisis in de

Republiek

Tweedeling Kerk & Staat

• Remonstranten (tegen bepaalde opvattingen van Calvijn) [Predestinatie]

• Contraremonstranten (zijn tegen de remonstranten) [Strenge calvinisten]

• Johan van Oldenbarnevelt remonstrant

• Prins Maurits contra remonstrant [kiest er toch voor ondanks dat hij dat in het begin niet is.] Politieke zet?

Tweedeling staat

• Door verschillende steden worden huurlingenlegers ingehuurd om steden tegen de contraremonstranten te verdedigingen. Dus tegen de Prins.

• Prins Maurits laat die huurlingenlegers weer ontbinden (in strijd met grondwet)

• Besturen gezuiverd van remonstranten

• Grote gevolgen voor Johan van Oldenbarnevelt en andere aanhangers remonstranten

Dus hoe is de situatie nu?

» REMONSTRANTEN Johan van Oldenbarnevelt

• CALVINISME

» CONTRA-REMONSTRANTEN Prins Maurits van Oranje

Adriaen Pietersz. van de Venne

VISSEN NAAR ZIELEN

De hoofdrol spelers

Prins Maurits van Oranje Johan van Oldenbarnevelt

Johan van Oldenbarnevelt & Prins Maurits

• Samenwerking was in het begin erg goed

• Vulden elkaars karakter aan

• Oldenbarnevelt had de politieke leiding in de Republiek.

• Maurits had de militaire leiding in de Republiek.

• Maar dit gaat veranderen…

Prins Maurits van Oranje

• Geboren: Slot Dillenburg 1567

• Gestorven: Den Haag 1625

• Stadhouder

• Jongste zoon van Willem van

Oranje.

• Veel overwinningen op zijn naam

Johan van Oldenbarnevelt

• Vertrouweling van Willem

van Oranje

• Landsadvocaat

• Leidend figuur

• remonstrant.

• 1619 hoog verraad

• ONSCHULDIG!

• Ter dood veroordeeld

Johan van Oldenbarnevelt (2)

• Sloot verbonden met Frankrijk en Engeland (!deze erkenden hiermee de onafhankelijkheid van de Republiek!)

• Een van de breinen achter de oprichting van de VOC

Een vraagje

• Schrijf eenvoudig op wat predestinatie is en wat Calvijn daarover dacht.

Antwoord

• Antwoord: Predestinatie is: Alles wat gebeurd is voorbestemt. Je bent, volgens Calvijn, voorbestemt om in de hemel of de hel te komen. Niks wat je op aarde doet kan dat veranderen.

Het einde van van Oldenbarnevelt

• Beschuldigd van Hoogverraad

• Is onschuldig

• Hij wordt ter dood veroordeeld.

• Maurits krijgt nu de leiding over de hele Republiek in handen. Politiek & Militair

• Tweede grote politieke moord in de Nederlanden.

Einde wapenstilstand (1621)

• Economische neergang door o.a. blokkades van grote rivieren.

• Geen steun van Fr. & Eng.

• Spanje belegerd Breda (1624) Schilderij van Velasquez

• Maurits erg ziek (1625 Den Haag)

• Twee maanden daarna Breda ingenomen

Beleg van Breda

Spaanse Soldaat

Velasquez

Prins Maurits (2)

• 1625 overleden

• Opvolging: halfbroer Frederick Hendrick van Oranje

Frederick Hendrick van Oranje

• Stadhouder

• Gaat voor evenwicht.

• Kiest geen partij voor contra-

remonstrant of remonstrant

• Vooral belegeren ipv veldslag

• Bijnaam: Stedendwinger

vanwege vele succesvolle

belegeringen

Piet Hein

• Kaper in dienst van de Staat.

• 1628

• Zilvervloot

• Grote schat buitgemaakt

• Kon Frederick Hendrick goed gebruiken voor oorlogvoeren

• Hij heeft gewonnen de zilvervloot

• Youtube

Les 4

Einde van de

oorlog &

VREDE!

1628/1629

• Republiek krijgt het financieel beter Spanje slechter

• Republiek bouwt het leger uit Spanje krimpt het in.

• Spanje in conflict met Eng & Fr.

• Vooral strijd met Fr. belangrijk voor de Republiek want Spanje moet veel troepen daar inzetten

1628 en verder

• Frederick Hendrick veroverd Den Bosch

• Spanje wil nieuwe wapenstilstand verdeeldheid in de Republiek komt er dus niet!

• 1632 veldtocht langs de Maas (Roermond, Venlo & Maastricht)

• 1633 Isabella wil vrede. Zonder goedkeuring van Madrid. Wil over vrede onderhandelen mislukt

De oorlog

• Patstelling

• Een impasse, machtsevenwicht

• Wordt weinig bereikt

• Republiek is oorlogsmoe. Kost veel mensen leven

• Maar…. Onderhandelingen worden afgewezen

Conflict naast de 80 jarige oorlog

• In Europa een 30 jarige oorlog.

• Spanje & de Duitse keizer tegen wisselende vijanden.

• Spaanse en Duitse troepen zeer verzwakt.

• Republiek vocht niet mee in de 30 jarige oorlog.

• Vredesonderhandelingen van Westfalen.

• Twee Duitse steden: Osnabruck en Munster

1648 Vrede van Münster

• Republiek mag als volwaardige staat meepraten. Zelf Spanje stemde hier mee in.

• Republiek erkent als soevereine staat.

• Tekst van twaalf-jarig bestand als uitgangspunt

• Op 15 mei vrede definitief getekend.

Wat is er nu precies gebeurd?

• De afgelopen lessen heb je gehoord over Erasmus, Luther, Calvijn, Willem van Oranje, de 80 jarige oorlog, het twaalf jarig bestand en de Republiek der zeven verenigde Nederlanden.

• Opdracht (Huiswerk): Maak voor jezelf een korte samenvatting (minimaal 1 A4tje) van wat er gebeurd is. Die kijken we volgende keer na.

Les 5

Late gouden

eeuw

Samenvattingeen korte terug blik

• Volk in opstand tegen de koning van Spanje

• Een nieuwe staat is geboren

• Uniek in de wereldgeschiedenis

• Een Republiek als staatsvorm

• Geen koning aan het hoofd, maar stadhouders

• Na ongeveer 80 jaar is er vrede

Het einde der Stadhouders

• Stadhouder Frederick Hendrick van Oranje sterft in 1647

• Opgevolgd door zijn zoon Willem II

Hoe zat het bestuur in de Republiek?

• Vorm tweetallen.

• Jullie krijgen allemaal een envelop met 10 kaartjes erin

• Overleg en leg deze kaartjes zo als je denkt dat het bestuur in elkaar zat.

BUITENLANDSE POLITIEK EN VERDEDIGING

STATEN-GENERAAL

AFVAARDIGDEN VAN DE GEWESTEN

RAAD-

PENSIONA

RIS

secretaris

BESTUUR VAN DE GEWESTELIJKE

STATEN

Afvaardigden van adel/steden

STADHOUDER

leger-

aanvoerder

PLATTELANDSBESTUUR STADSBESTUUR

stuurt

stuurt

benoemtbenoemt

Benoemd

een deel

van

Willem II

• Getrouwd met Maria Henriëtte Stuart, dochter van de Engelse Koning

• Is stadhouder….

• Maar…. zag zichzelf als monarch (koning/heerser) over de Republiek. Was niet de enige.

• 1650 staatsgreep ‘Ik ben de enige heerser’

Wapenfeiten Willem II

• Getrouwd op 14 jarige leeftijd

• 1650 poging tot een staatsgreep macht van gewest Holland breken en zichzelf als enige heerser

• Vals geschrift (propaganda veldtocht)

• Tegenstanders aangehouden.

• 8 mensen opgesloten op slot Loevestein (Johan de Witt (vader van), burgemeesters van Haarlem, Delft, Hoorn & Medemblik

Maria-stuart

Willem II

Willem II

• Op 24 jarige leeftijd gestorven

• Doodsoorzaak: pokken

• Een week later erfgenaam geboren

• Bijgezet in 1651 in de grafkelder. Net als alle oranjes sinds Willem van Oranje.

Stadhouder/Raadspensionaris

• Elk gewest benoemde zijn eigen stadhouder. voeren het bevel over het leger en het recht om bestuurders te benoemen.

• Dagelijks bestuur werd door de raadspensionaris uitgevoerd. Een hoge ambtenaar.

• Zeg maar de politieke afgevaardigde, maar een raadspensionaris moest altijd terug naar zijn bazen (de regenten = burgers) om dingen voor elkaar te krijgen.

Johan de Witt

• Dordrecht

• Briljant

• Jong

• Revolutionaire ideeën

• Wordt door de regenten van het gewest Holland naar voren geschoven. (1653)

• Heeft wel macht, maar niet meer dan de regenten hem toestaan.

Revolutionaire ideeen

• Republiek is zonder erfelijke troon opvolging (zoals in Rome ttv de Republiek)

• Meer macht naar de Staten-Generaal

• Je kan geen hoofd van het leger en stadhouder zijn. (kortom: geen stadhouder meer)

Problemen…

• De Witt wil met iedereen vrienden zijn

• Verdragen met Frankrijk en Engeland.

• Republiek krijgt problemen met Engeland en Frankrijk. Hebben achter de rug van de Republiek ook verdragen met elkaar.

• Komen ook legers vanuit Munster en Köln

• Volk zoek een zondebok…

Het rampjaar ‘1672’

• Flinke buitenlandse concurrentie (handel)

• Welvaart daalt iets in de Republiek

• Problemen: o.a. Frankrijk doet een inval in de Nederlanden.

• De Witt voert een pro Franse Koers.

• Leger in slechte toestand

• Orangisten (partij rondom Willem III) betichten de Raadspensionaris van verraad.

• Gelynched door een woedende menigte. Geven de Witt de schuld.

De Gouden eeuw?

• Hoe ontstaat de welvaart?

• De Republiek is een vrijhaven voor anders denkende.

• Vlamingen zorgen voor bloeiende textiel nijverheid in Haarlem & Leiden.

• Hugenoten (Franse, rijke protestanten en goede vaklieden) vonden hier een veilige haven

• Joden vluchten naar de Republiek om vervolging te ontlopen.

De Gouden eeuw? (2)

• Flinke impulsen in de handel (grote economische bloei)

• Platteland beter georganiseerd door specialisatie.

• Vluchtelingen willen voedsel van thuis. Hollanders halen dit (vrachtvaarders)

• Schilderkunst raakt in bloei.

• Plattelands stadje wordt het belangrijkst in Europa. (Amsterdam!) (Invoer haven)

De Gouden eeuw (3)

• Onder invloed van al het geld en goederen die naar de Republiek stroomde werd de Republiek het meest welvarende land van Europa.

• Afgunst van andere landen.

Spinoza

• Nederlandse Filosoof afkomstig uit een Joods-Portugese familie.

• Vluchteling (vervolging in Spanje)

• Schrijft een boek (Tractatus Theologico-Politicus) is een logische analyse van de Bijbel en argumenten voor godsdienst vrijheid en tolerantie zoals op dat moment in Amsterdam.

Spinoza

• ‘Het beste af met democratie, geen invloed van een kerk’ (oftewel kerk en Staat gescheiden)

• Modern politiek denken

• Grondlegger van het Atheistisch denken.

• Verdere voorbeelden: Rembrand, Vermeer

Huiswerk

• Lees bladzijde 103 tot 106 in je boek. Hier staat kort wat net verteld is.

• Neem volgende week je boek en de uitgeprinte powerpoint weer mee!