OnOff #25 - Pionier

32
1 Pionier OnOff 25 pionier BOYBANDS, BERKENBOS EN WODKA 24/7 opgesloten in de trein de paradox achter DUURZAAMHEID zonder muziek zou het leven een vergissing zijn Verenigingsblad van S.G. Daedalus December 2010 #25

description

Het verenigingsmagazine der S.G. Daedalus

Transcript of OnOff #25 - Pionier

Page 1: OnOff #25 - Pionier

1Pionier OnOff 25

pionier

BOYBANDS,BERKENBOSEN WODKA24/7 opgesloten in de trein

de paradox achterDUURZAAMHEIDzonder muziek zou het leveneen vergissing zijn

Verenigingsblad van S.G. DaedalusDecember 2010 #25

Page 2: OnOff #25 - Pionier

2 OnOff 25 Pionier

Nederlands Verpakkingscentrum

Postbus 164

2800 AD Gouda

Stationsplein 9k

2801 AK Gouda

tel 0182-51 24 11

fax 0182-51 27 69

e-mail [email protected]

Het Nederlands

Verpakkingscentrum is

de enige keten vereniging

in Nederland op het gebied

van verpakken. Met haar

kennisnetwerk van dertienduizend

relaties en ruim vijfhonderd

lidbedrijven is de vereniging

voortrekker in opleiden, informeren

en belangenbehartiging.

zonder verpakking

geen beleving

www.nvc.nl

Page 3: OnOff #25 - Pionier

3Pionier OnOff 25

Nederlands Verpakkingscentrum

Postbus 164

2800 AD Gouda

Stationsplein 9k

2801 AK Gouda

tel 0182-51 24 11

fax 0182-51 27 69

e-mail [email protected]

Het Nederlands

Verpakkingscentrum is

de enige keten vereniging

in Nederland op het gebied

van verpakken. Met haar

kennisnetwerk van dertienduizend

relaties en ruim vijfhonderd

lidbedrijven is de vereniging

voortrekker in opleiden, informeren

en belangenbehartiging.

zonder verpakking

geen beleving

www.nvc.nl

De dagen worden korter en het weer wordt killer. Het is de tijd van het jaar om je terug trekken in je stulpje. Omdat de elektriciteit het laat afweten wordt het haardvuur ontstoken en iedereen in huis ver-zamelt zich er omheen. De geur van warme choco-lademelk vult de ruimte. Geen stroom, geen tele-visie. In plaats daarvan staat iemand op en vertelt een spannend verhaal. Een verhaal over een moedige pionier die in embarmelijke omstandigheden zijn weg zoekt door onbekende werelddelen. Het verhaal spreekt tot de verbeelding. Boven je mok choco-lademelk fantaseer je over ruige gletsjers, dampende jungles, schipbreuk op een woeste zee en onein-dige woestijnen. Voor het aangename haardvuur droom je langzaam weg. Vanuit je huiskamer lijkt het leven van een pionier een romantisch bestaan.

Laten we nog even verder dromen. Deze On/Off zit namelijk vol pioniers. Hans van den Berge is een IO-pionier uit het mooie Enschede. Hij behoort tot de eerste 25 afgestudeerde industrieel ontwerpers uit Twente. Fokko Jan Dijksterhuis belicht de pioniers in de tijd, zoals Albert Robida, William Gibson en Ray Bradbrury. Ook de futurist Filippo Marinetti kan gezien worden als een pionier in de tijd. Pien ten Voorde en Lydia Janssen schrijven over hun reis door het grillige en ongerepte landschap met de Trans-Si-berië Express. Al met al, genoeg om bij weg te dromen.

‘Pionier’ is de eerste On/Off van een grotendeels ver-nieuwde redactie. Judith Boonstra, Annelies Tielen-burg, Sefrijn Langen en Leon Spikker zullen deze On/Off weer als lezer ervaren. Bedankt voor jullie werk!

Een nieuwe redactie betekent zoeken naar een nieuwe stijl. Dit zal je misschien zien in de vormgeving, waar Rozemarijn Klein Heerenbrink en Sophie van Felius het stokje hebben overgenomen van Leon en Sefrijn.Ook in de keuze van artikelen hebben we veran-deringen doorgevoerd. Een aantal vaste rubrieken zullen regelmatig terugkomen. In deze uitgave komt bijvoorbeeld een alumnus aan het woord, wordt een vrije opdracht uitgelicht en staat een boekrecensie. Han Slob, Joska Sesink en Laurens van den Broek zul-len zich bezig gaan houden met het vullen van deze ru-brieken. Daarnaast zullen deze nieuwe redactieleden artikelen schrijven over van alles en nog wat. De schrijf-sels van Han en Laurens zijn in deze uitgave al te vinden.

Reden genoeg dus om verder te lezen. Veel leesplezier!

Willem-Sander Markerink

Page 4: OnOff #25 - Pionier

4 OnOff 25 Pionier

Inhoud

16

30

27

23

21

13

11

9

5

31

12

7

6

20

19

17

24 25

8

BestuurOnderwijsKrabbelboxNorm = VormBoybands, berkenbos en wodka

Foto rubriekVroeger was alles slechterZonder muziek zou het leven een vergissing zijnLight musicSolar TeamSymposiumDr. Livingstone, I presume?

Pionier in de tijdBoekrecensie: Design RevolutionGoed verpaktDe femenologie van pionierenAlumni

10

22

26

2928

15

18

14

6

7

12

31

8 9

10 11

13

21

22 23

26 27

29 3028

161514

17

18 19

20

24 25

Page 5: OnOff #25 - Pionier

5Pionier OnOff 25

Sinds korte tijd ben ik ook een onderdeel geworden van het bestuur der S.G.Daedalus; best mooi om een keer de vereniging van de andere kant van de tafel te zien. In zeker zin ben ik ook een pionier, gezien niet eerder iemand halverwege het jaar in het bestuur is gestapt. En ik moet zeggen: tot nog toe bevalt het erg goed! Al enige tijd loop ik rond in de StudIO en ik moet zeggen dat het in de loop van het jaar alleen maar beter is geworden. Maar als iets al erg goed is, dan is het meer evolutie dan revolutie.We zijn als bestuur druk bezig met vele activiteiten die in zekere mate met pioniers te maken hebben: zo zijn er ambitieuze plannen voor een nieuwe studiereis. Een reis waarin enkele gelukkigen namens S.G.Daedalus en de studie naar een fantastisch land mogen afreizen. Je zult er even werk voor moeten verzetten (zoals het hoort bij een echte pionier), maar dan krijg je er ook wat voor terug.Maar stel je eens voor, lang lang geleden was het

mooie Twente nog niet bevolkt. Eén iemand moet de keuze eens gemaakt hebben om hier een vestig-ing te bouwen, dat later uitgroeide naar de stad Enschede. Nog iemand kreeg het miraculeuze idee hier een universiteit te bouwen, inclusief campus nota bene! Iedereen verklaarde hem voor gek en zie hier: 50 jaar later zijn we er nog steeds. Het is klein begonnen en toch uitgegroeid tot een groot geheel. Maar toen kwam het mooiste, gaafste en wellicht beste van Twente: de studie Industrieel Ontwerpen. Weer pioniers omdat de opleiding volledig nieuw van opzet was en er weinig ervaring mee was in Enschede. Opvolgend kwamen wij, S.G.Daedalus. We zijn er nog steeds en we naderen langzaam alweer het 2e lustrum.Het is mijn volste overtuiging dat juist de grootste sprongen in het diepe het meeste voldoening geven. Alle pioniers moeten hard werken, maar krijgen dan ook veel eer en roem. Mooie verhalen op feestjes,

S.G.Daedalus, elk jaar

weer nieuwe pioniers!

iets erg gaafs om goed op terug te kijken en je naam vereeuwigd in de geschiedenisboeken! IO-ers zijn gemaakt om de pioniers te zijn van de 21e eeuw en verder. Want wie kunnen er nou beter “out-of-the-box”-denken dan Industrieel Ontwerpers? Wij maken de dingen voor de toekomst en laten ons zo min mogelijk leiden door conventionele oplossingen. Het vraagt vaak moeite en inzet, maar dat is dat ook hetgeen waar wij voor gaan! S.G.Daedalus, gemaakt dóór pioniers, vóór pioniers!Zoals altijd verwacht ik dat deze OnOff weer veel goed leesvoer geeft, met interessante discussies tot gevolg. We zullen zien hoeveel goeds het teweeg gaat brengen, misschien raakt iedereen wel extra gemo-tiveerd om pionier te worden?

Nick LeonéFunctionaris Externe Betrekkingen

Page 6: OnOff #25 - Pionier

6 OnOff 25 Pionier

Pioniers. Eigenlijk zijn we dat allemaal wel. Temin-ste, dat moeten we worden tijdens onze studie. Als Industrieel Ontwerper wordt je tijdens je opleiding getriggert om innovatief en vooruitstrevend te den-ken en daar ook naar te handelen. Op die manier steek je je kop boven het maaiveld uit en belandt je niet in de grijze massa van dertien-in-een-do-zijn-designers. Dat is in ieder geval de bedoeling.

Want wat je tegenwoordig steeds meer merkt is dat iedereen innovatief tracht te zijn. Iedereen is vooruit-strevend. En als iedereen het is, is het niet meer bijzonder. Het wordt de norm. Dus terwijl je dacht een mooie voorsprong op de rest te hebben doen ze in werkelijkheid niet voor je onder. Zit je alsnog in de overvloedende één pot nat. Ben je ook geen pionier meer, wat natuurlijk niet de bedoeling is.

Gelukkig zijn niet alleen wij als studenten pioniers; de opleiding is dat ook. De opleiding probeert ook te innoveren en vooruitstrevend te zijn. Nieuwe vakken, we hebben er sinds de curriculumwijzig-ingen genoeg voorbij zien komen. Nieuwe master-

tracks, zoals de Cradle to Cradle-track. Daar heb ik het in vorige On/Off’s al uitgebreid over gehad, dus een verhaal over hoe vernieuwend het wel niet is hoef ik hier verder niet af te steken. Door al deze vernieuwing blijft de opleiding nieuwe ontwer-pers afleveren die anders zijn dan alle anderen.

Hier valt wel wat voor te zeggen. Zo komen er tegenwoordig per jaar dusdanig veel ontwerpers bij dat je wel op móet vallen. Het vergroot gewoon je kansen, het geeft je ‘unique selling points’, om er maar een marketingtterm door heen te gooien (geweldig vak trouwens, hè?). Het is nodig als je op de plek van jouw ambities terecht wil komen.

Maar er zit ook een keerzijde aan. Door steeds te pro-beren zo innovatief mogelijk te zijn in je opleiding kun je nog wel eens de rest uit het oog verliezen. De ‘gewone’ opleiding, hetgeen waar het allemaal om draait. De basis die je moet hebben om goed van start te kunnen gaan. De technische kennis die ervoor zorgt dat je straks een Industrial Design Engineer wordt in plaats van de nieuwe Rietveld. Die moeten we niet vergeten.

Jarne SlotVoorzitter / Commissaris onderwijs

Page 7: OnOff #25 - Pionier

7Pionier OnOff 25

Stop jouw ideeën in de krabbelbox

in de StudIO en het wordt hier

geplaatst.

google: hella jongerius

google: hiroshige

youtube: truckers delight

overdose.am

google: snug rug lamp

eeuwigweekend.nl

vimeo.com/3829682

thefuntheory.com

Page 8: OnOff #25 - Pionier

8 OnOff 25 Pionier

Norm= Vorm Verslag van

een tentoonstelling over standaardisatie en design

Het staat mij nog goed bij: die mooie dag in Den Haag. Als kleine gup was ik be-ze-ten van dinosaurussen. Ik had alle video’s van Jurassic Park, dozen vol plastic dino’s en een (in mijn jonge oogjes) gigantische encyclopedie over alle oerreptielen die je je maar kunt voorstellen. En toen er een tentoonstelling over dinosaurussen in het Museon werd gehouden móest en zou ik er bij zijn. Dat is inmiddels al jaren geleden. Van de zomer stond ik echter weer voor het Museon. Dit keer niet voor geschubte, gepantserde en gevederde reuzen, maar voor de tentoonstelling Norm = Vorm. Een tentoonstelling over standaardisatie en design georgani-seerd in het Gemeentemuseum, direct naast het Museon. De tentoonstelling was een initiatief van stichting Design Den Haag en samengesteld door designhistoricus Timo de Rijk. Die ken-nen wij ook als hoofdredacteur van het ons welbekende vormgevingsblad Morf. Het leverde een interessant middagje museumstruinen op!

In juni 2009 is de onafhankelijke stichting Design Den Haag een onderzoek begonnen naar de relatie tussen design en de overheid. Eén onderdeel van het onderzoek was de vraag wat voor invloed standaardisatie in product-ontwerpen op de verschijningsvorm van gebruiksvoorwerpen heeft, of heeft gehad. Daar is Norm = Vorm uit voortgekomen. De tentoon-stelling, die van 8 tot en met 15 augustus in het Gemeentemuseum Den Haag en van 28 augustus tot en met 17 oktober in Essen te zien was, ging gepaard met een 255 pagina’s tellende onder-zoekspublicatie (die overigens gewoon te koop is bij de betere boekhandel).

Page 9: OnOff #25 - Pionier

9Pionier OnOff 25

Het boek is met een prijs van € 37,50 geen goed-kope aanwinst, maar het geeft een zeer rijke beschrijving van de wereldwijde opkomst van de standaardisatie in vrijwel alle takken van de industrie. Het is een vrij nuttige aanvulling op een expositie die uiteraard maar een beperkte selectie producten uit de studie toont.

Dat het een kleine greep uit het assortiment betreft mag de pret niet drukken. De ver-scheidenheid aan producten is heuglijk te noemen. Een overvloed aan curiositeiten van groot tot klein, sommige producten beroemder dan andere. Lampenkappen, stoelen, compu-ters en randapparatuur uit het stenen tijdperk, Kalashnikovs, glazen baksteenflesjes (hoe?), hippe hoge hakken, noem maar op. De ogen-schijnlijk willekeurig gesorteerde producten werden stuk voor stuk netjes toegelicht. Met een frisse blik liet ik het allemaal tot mij komen en ik werd aangenaam verrast. De prachtige Braun-audioproducten van Dieter Rams en Herbert Lindinger, de modulaire Standaardkeuken van Piet Zwart voor Bruynzeel, de capsulewoningen van Kisho Kurokawa of zelfs een ordinaire Hol-landse stadsfiets: achter elk van die producten zit een indrukwekkend verhaal. Zelfs onopval-lende producten die wij eigenlijk als doorsnee en alledaags beschouwen herbergen stuk voor stuk interessante weetjes.

Zo zijn wij allemaal bekend met de Wehrmachts-kannister. Nooit van gehoord? Toch wel! De geallieerden in de Tweede Wereldoorlog, diep onder de indruk van het technische vernuft van de Duitsers, namen deze kunststof dragers van brandstof en water in gebruik en noemden ze ´liefkozend´ jerry-cans, oftewel ‘moffenvaten’. Ondanks die schofferende naam worden ze van-daag de dag nog steeds door het Amerikaanse leger gebruikt, in min of meer onveranderde vorm. Ook de Kalashnikovs zijn een toon-beeld van de invloed die standaardisatie op de wereldgeschiedenis heeft gehad: ongekend succes met een schaduwzijde. De massaproduc-tie, betrouwbaarheid en simpele assemblage van de Kalashnikov maakt het namelijk tot het meest gebruikte wapen onder verzetsstrijders en terroristen.

Standaardisatie betekent natuurlijk niet alleen kommer en kwel. Ook de door ons geliefde bierbrouwers van Grolsch maakten bijvoor-beeld onderdeel uit van de tentoonstelling. Het beugelflesje is altijd een vreemde eend in de bijt geweest. In de loop van de vorige eeuw zijn veel bierbrouwerijen uit financiëel-logistieke redenen overgestapt op de gestandaardiseerde bierflesjes. Je kent ze wel: die kleine bruine flesjes waar een kwart liter goudgeel gerstenat in gaat. Grolsch wilde daar niets van weten en

bleef bij zijn eigen pijpjes en beugels. Juist door de dure beugels en de onpraktisch vormgegeven flesjes wist Grolsch zich een eigen corporate identiteit aan te meten. Zelfs de ‘groene’ make-over van een paar jaar terug heeft daar geen verandering in gebracht. Een mooi voorbeeld hoe het afwijken van de standaard een zeer profijtelijke keuze kan zijn.

Het is jammer dat op het moment van schrijven nog niet bekend is of de tentoonstelling ooit nog eens terug zal komen. Dankzij de gigantische diversiteit aan producten is het voor elke ontwerper (in spé) een leerzaam en vermakelijk uitje. Ik zeg uitje, want ondanks een breed scala aan producten ben je er in een uurtje wel door-heen. Dat wil niet zeggen dat het niet de moeite waard is! Deze producten hebben de loop van de geschiedenis onherroepelijk veranderd, zowel positief als negatief. Dat zou op zich al genoeg reden moeten zijn voor een museumbezoekje. Mocht de tentoonstelling niet nogmaals plaats-vinden, wees niet getreurd: de komende jaren (tot en met 2018) zullen verschillende exposities in het kader van Design & Overheid georganiseerd worden. Hou het in de gaten!

Laurens van den Broek

Norm= Vorm

9Pionier OnOff 25

Page 10: OnOff #25 - Pionier

10 OnOff 25 Pionier

BOYBANDS BERKENBOS EN wODKA

Negen nachten en zeven dagen opgesloten in de trein.

10 OnOff 25 Pionier

Page 11: OnOff #25 - Pionier

11Pionier OnOff 25

Bepakt met met een backpack en genoeg eten en drink-en voor de komende dagen wachten we op de trein. De provnik, een Russische dame die de orde handhaaft in onze coupé, controleert onze tickets en dan stap-pen we eindelijk in de trein. Ons leven speelt zich de komende dagen voornamelijk af op de 5 m² van onze coupé, in gezelschap van twee echte boyband-Russen en een paar flessen wodka. Ons leven verandert in een droom op het moment dat we onze eerste voet in de trein zetten: zitten op rood velourse bedden, Perzisch tapijt op de vloer en mooie houten wanden is niet iets kenmerkends voor een trein. Zacht begint de trein te schudden, de coupé vult zich met een dof en ritmisch geluid en vanachter de ramen glijdt het landschap langzaam voorbij. Bekomen van onze eerste erva-ringen ploffen we neer op de bedden en laten alle indrukken bezinken: vier dagen non-stop in de trein zitten in een voor ons onbekend land, met een onbekende taal en onbekende mensen. Een ta-algids en een paar Russen is de beste combinatie die je je maar kunt voorstellen: onze Russische tre-ingenoten komen al snel langs om onze taalgids te lenen en een gesprekje aan te knopen. Vervelen is er niet bij voor ons: van lekker lezen tot wodka drinken in een Russisch tempo en Piens verjaardag vieren met onze nieuwe vrienden, de tijd vliegt!

We zitten echter niet elke dag in de trein; we willen het landschap van dichtbij voelen, ruiken en zien in plaats van kijken naar voorbijvliegende berkenbossen achter het glas. In Mongolië verruilen we de trein voor een kameel, een paard en een hobbelbusje. Mongolië, het land van de uitgestrekte grasvlaktes, ware paradijsjes en kuddes dieren. Met een inwoneraantal van 3 mil-joen personen en een oppervlakte van ongeveer veer-tig maal Nederland bevinden we ons in een heel dun bevolkt gebied. Ondanks dat ontmoeten we een aan-tal leuke nomadenfamilies waar we een traditionele maaltijd voorgeschoteld krijgen en overnachten in een ger, een traditionele Mongoolse tent, onder een gigan-tische sterrenhemel. Na een week van eindeloos hob-belen over slecht begaanbare wegen en genieten van de onbeschrijflijke natuur, laten we Mongolië achter en stappen we de trein weer in met de smaak van Mon-gools schaap en gefermenteerde paardenmelk nog in onze mond. Op naar het laatste traject van de express dwars door de Gobi-woestijn met als einddoel Beijing!

Moe en voldaan stappen we in Beijing de trein uit en lopen tegen de smog en drukte op. Nog één keer ki-jken we achterom naar onze trein, maar hij is er niet meer. We zien een verlaten trein en perron met in

Negen nachten en zeven dagen opgesloten in de trein.

Pien ten Voorde en Lydia Janssen

Tienduizend kilometer vliegen over de prachtige en ongerepte natuur van Syberië en Monogolië, met als eindbestemming China? Tienduizend kilometer treinreizen leek ons een beter idee!

de verte nog een aantal verdwaalde passagiers. Heb-ben we gedroomd? Nee, het was een geweldige reis die een goed beeld van Rusland en Mongolië geeft. Geen enkel ander vervoersmiddel kan tippen aan een trein, die je uitdaagt om op slechts 5 m² een waan-zinnige tijd te beleven met de plaatselijke bevolking.

Ga je binnenkort een vlucht boeken naar een verre bestemming, denk voordat je boekt eens na over de geweldige culturen en natuur die alle-maal een mysterie zullen blijven als je gaat vliegen.

Page 12: OnOff #25 - Pionier

12 OnOff 25 Pionier

Deze foto van een Nissan Figaro is genomen in Edinburgh. Het is een vrij zeldzame auto (oplage 20.000) en is bijzonder omdat de vormgeving van de auto, voor het eerst in de geschiedenis van de automobiel, werd benaderd als speelgoed in plaats van een puur technisch product.

Laurens van den Broek

Fotorubriek

Page 13: OnOff #25 - Pionier

13Pionier OnOff 25

Vroeger was alles slechter

Dit schreef Filippo Marinetti in 1909 in Le Figaro te Parijs. Het is een citaat uit het ‘manifesto de futurisme’ , een manifest dat de start inluidde van een invloedrijke stroming over alle vlakken van de kunst aan het begin van de twintigste eeuw. Het futurisme verheerlijkte de snelheid en het geweld als bron van inspiratie, en wilde afrekenen met musea en academies die de mens als ketens tegenhield in zijn zoektocht naar vooruitgang. Met Italië als basis werd het futurisme snel invloedrijk in heel Europa. Met bekende namen als Giacomo Balla, Umberto Boccioni en Marcel Duchamp heeft het ons hele bijzondere werken gebracht waarin meerdere momenten van een beweging of gemoedstoestand in één beeld gevangen werden.

Maar dit is niet wat het voor ons, Industrieel Ontwerpers (in spé), interessant maakt. Het was ook geen lang leven geschonken, want met het begin van

de eerste wereldoorlog stierf het een stille dood. Het is de visie op het verleden, het heden en de toekomst die het ‘anders’ maakt.

Naast snelheid en technologie vormen het toeval en een droom van een glorieuze toekomst de funda-menten van deze stroming, waarbij men het verleden probeert te negeren omdat dit als beperkend werd er-varen. Helaas is de invloed van industrieel ontwerpen in die tijd nihil, en is er ook geen groot futuristisch design ontstaan. Dit is zonde, want ontwerpen zonder het verleden bewust of onbewust mee te nemen is een zeer grote uitdaging en zou tot fascinerende dingen kunnen leiden. Dat een mens gemaakt wordt door zijn

“Let’s break out of the horrible shell of wisdom and throw ourselves like pride-ripened fruit into the wide, contorted mouth of the wind! Let’s give ourselves utterly to the Un-known, not in desperation but only to replenish the deep wells of the Absurd!”

HedenVerleden

Toekomst

verleden is geen zeldzame levensvisie. Dat ontwerpen zonder aspecten uit het verleden mee te nemen moei- lijk zo niet onmogelijk is, lijkt dus evident.

Probeer de volgende keer dat je een stoel ontwerpt maar eens alles wat je ooit geweten hebt over stoelen of de vormgeving hiervan te vergeten. Dat is knap lastig. Maar misschien kom je zo wel tot nieuwe, bijzonder of volledig ridicule ideeën. Een fantastisch ontwerp of een grote flop. Of het je werk bevordert of niet, het kan geen kwaad eens na te denken over de invloed van jouw verleden op jouw werk. Immers, misschien ligt hierin wel de sleutel tot hetgeen jouw ontwerpen uniek maken.

Han Slob

En wat wij daarvan kunnen leren

13Pionier OnOff 25

Page 14: OnOff #25 - Pionier

14 OnOff 25 Pionier

Of het nou death metal, hip hop, country, techno, hardcore, klassieke muziek of jazz betreft, er is voor elk genre wel een subcultuur te vinden. Dat is an sich niet zo verwonderlijk, want ieder persoon heeft weer een andere mening over wat muziek nu eigenlijk is. Voor de één is death metal letterlijk niet om aan te horen, voor de ander een streling van de trommelvliezen. Over de definitie van muziek zijn al vele woorden geschreven, door zowel muzikale ‘groentjes’ als grote (muzieks)filosofen. Nu is het niet mijn bedoeling om te bespreken wát muziek eigenlijk

is. Als we daar aan beginnen zou je met dit artikel waarschijnlijk wel een hele On/Off kunnen vullen. Ik wil graag kijken naar de herkomst van muziek en de rol die het speelt in onze geschiedenis maar vóóral in onze moderne en in steeds rapper tempo verander-ende samenleving.Naar de oorsprong van muziek kan alleen maar gegist worden. Wel valt aan te tonen dat muziek al zolang bestaat als er mensen rondlopen op deze aardbol. Elke cultuur kent zijn eigen muzikale geschiedenis. Zelfs de bruuske Neanderthalers zouden muzikaal vaardig

Muziek is een belangrijke genotsfactor in ons bestaan. Sommigen zullen het daar niet (helemaal) mee eens zijn, maar over het algemeen valt te stellen dat onze levens een stuk leger zouden zijn zonder muziek. Ook dove indivi-duen en zelfs dieren kunnen muziek maken, voelen en waarderen. Overeen-komstig met wiskunde is muziek een universele taal die overal ter wereld gesproken wordt. Hoe komt dat? En waarom kan muziek sommige personen zó inspireren en fascineren dat ze besluiten hun hele leven er aan te wijden? Een bescheiden ode aan muziek: de kunst ‘van de Muzen’ die ons dagelijks leven net even wat draaglijker maakt .

“Zonder muziek zou het leven een vergissing zijn.” - Friedrich Wilhelm Nietzsche

Page 15: OnOff #25 - Pionier

15Pionier OnOff 25

zijn geweest. Het is ook niet zo moeilijk om voor te stellen dat de eerste mensachtigen het interactief slaan met een tak op een ander voorwerp als muziek beschouwden. Vanaf de eerste beschavingen van de moderne mens werd muziek naar mate de tijd vor-derde steeds complexer, breder aan bedrijvers ervan en vele malen rijker aan instrumenten om muziek mee te maken. Antieke Oosterse culturen zoals de oude Chinezen hadden zelfs al muziekinstrumenten vervaardigd rond grofweg 6.000 vóór Christus (!). Tot aan de Middeleeuwen werd in vele Westerse be-schavingen muziek als een gift der goden gezien. De oude Grieken benaderden muziek als een wiskundig en filosofisch verschijnsel om de structuur achter de waargenomen werkelijkheid te verklaren, maar ze waren tevens van mening dat muziek magische krachten bezat die mensen onder andere zouden kunnen helen van bepaalde kwalen en ziektes. De Ro-meinen namen veel kennis en gebruiken over van de Grieken. Die archaïsche erfenis is vandaag de dag nog steeds te horen in vele Italiaanse en Latijnse stukken, zoals bijvoorbeeld de zangen van de katholieke kerk. Vanaf de Renaissance werd muziek niet louter als een gift van de goden gezien en enkele eeuwen later probeerden ‘verlichte’ geesten muziek in een andere context te plaatsen. Darwin zocht het onstaan van muziek in zijn evolutietheorie: uit de nabootsing van dierengeluiden zoals vogelzang. Herbert Spencer, één van Darwin’s tijdgenoten en tevens de oorspronkeli-jke bedenker van de term ‘survival of the fittest’, zag muziek meer als een uiting van emoties. Heden ten dage wordt muziek inderdaad vooral als uitlaatklep voor emoties gebruikt (afgezien van de vele com-merciële nummers die enkel geproduceerd worden om zoveel mogelijk geld in het laatje te brengen). Veel zangers en songwriters schrijven vanuit hun gevoel

of proberen een bepaalde emotie te vangen in hun schrijfsels en composities, zodat deze emoties ook opgeroepen zullen worden bij de luisteraars. Eén van de meest evidente voorbeelden hierbij is die van de toonsoorten in majeur en mineur.

De stelling dat muziek een universele taal is lijkt dus zo gek nog niet. Wat de muziek nou zo universeel maakt, daar zijn wetenschappers het nog niet hele-maal over uit. Wat in ieder geval buiten kijf staat is het feit dat muziek emoties bij mensen oproept. Dat doet het op een uitzonderlijke manier, soms zelfs zonder een enkel woord te gebruiken. Soms zelfs maar met enkele noten. Dissonante klanken roepen vaak negatieve emoties op, harmonieuze klanken veel eerder positieve. Ons gehoor streeft dus blijkbaar naar een vorm van harmonie in de signalen die zij opvangt.

Naast emoties haalt muziek ook herinneringen bij mensen naar boven, welke vervolgens weer emo-ties bij mensen losmaken. Voor vele personen gaan goede en fijne herinneringen (maar ook nare of zelfs traumatische herinneringen) gepaard met bepaalde nummers. Die nummers weten dan de juiste snaar te raken waardoor die herinneringen geactiveerd worden. Soms doet een nummer zelfs zó overtuigend aan dat die personen de herinnering bijna letterlijk herbeleven. Zulke hevige emoties kan muziek dus oproepen bij mensen. Zo hebben de meeste personen die een dierbare hebben verloren (dit kan zelfs op-gaan voor verloren huisdieren) wel een nummer die zij gekoppeld hebben aan het verlies van die dierbare. Een nummer dat hun leven of wellicht hun tragische dood symboliseert. Zelfs bij het verlies van een artiest kan men diepe

treurnis voelen. Dat terwijl men hem of haar niet eens persoonlijk ként: de muziek schept een band vanuit de luisteraar naar de artiest. Zo moest ik bij het nieuws van het overlijden van één van mijn favoriete artiesten (Nujabes) toch wel even slikken. Zo jong, eeuwig zonde! Dat terwijl hij aan de an-dere kant van de wereld woonde. Dat mensen zich met een bepaalde muzieksoort kunnen identifice-ren is nog een krachtteken van muziek. Dankzij de muziek weten zij zich een identiteit aan te meten en dat biedt hen houvast. Kijk maar om je heen: sommige mensen kleden zich letterlijk naar hun muzieksmaak. Een ander (iets explicieter) voorbeeld: het nummer dat opstond toen iemand voor het eerst de liefde bedreef met een persoon waarvan hij of zij erg veel hield kan jaren later nog steeds gevoelens van lust en romantiek losmaken. Of zelfs gevoelens van liefdesverdriet wanneer hun relatie op een kwalijke manier op de klippen is gelopen. Zo sterk kunnen associaties met muziek dus zijn.

Deze voorbeelden geven ook een ander argument prijs: muziek is tegenwoordig bijna alom aanwezig. De radio die op het werk de achtergrondmuziek

“Muziek is tegenwoordig bijna alom aanwezig.”

Page 16: OnOff #25 - Pionier

16 OnOff 25 Pionier

verzorgt, de autoradio, cd-spelers, iPods en andere mp3-spelers, mobiele telefoons, de televisie, het internet. De hedendaagse media is doordrenkt met muziek. Bij elke gelegenheid past wel een bepaald soort muziek. Bij de bruiloft: “Here Comes The Bride” van Wagner. Bij een begrafenis: “Tears In Heaven” door Eric Clapton . De katholieke kerk in Australië heeft zelfs een moratorium uitgevaardigd tegen populaire afscheidsnummers als Frank Sinatra’s “My Way” en “Wonderful World” van Louis Armstrong. De reden is (in mijn optiek) merkwaardig te noemen: de uitvaart behoort volgens aartsbisschop Denis Hart geen viering van het leven van de overledene te zijn, maar een sacrale wijze van afscheid nemen van de overledene in kwestie. Nu gaat zelfs de kerk dus zo ver dat ze willen bepalen wat voor muziek iemand wel of niet mag draaien bij zijn of haar eigen uitvaart!

De continue aanwezigheid van muziek bij bijna alles wat we doen, zorgt ervoor dat muziek een steeds grotere rol gaat spelen in onze samenleving. Dat hoeft geen bedenkelijke ontwikkeling te zijn, maar het is opvallend te noemen hoe groot de diversiteit en de aanwezigheid van muziek in ons dagelijks leven is ge-worden in de laatste decennia. Nieuwe uitvindingen en de modernste technologie van het moment hebben zodoende grote invloed gehad op wat voor muziekin-strumenten er op dat moment waren en derhalve ook op de soorten muziek die gemaakt konden worden. Om een voorbeeld te noemen: de introductie van elek-triciteit bij muziekinstrumenten heeft een impact van jewelste gehad in de muziekwereld. Compleet nieuwe genres werden mogelijk gemaakt door bijvoorbeeld de elektrische gitaar of synthesizers. Genres werden doorbroken en samengesmolten om totaal nieuwe genres te vormen. Dankzij die nieuwe genres en sub-genres werden nieuwe emoties aangeboord die nog

niet eerder op zo een specifiek wijze waren vastgelegd in muziekcomposities.

Het spreekt eigenlijk voor zich dat muziek een (zeer) grote rol speelt in onze contemporaine samenleving. Maar ook voor de oudere beschavingen is het logisch dat muziek ontzettend waardevol voor ze was. Muziek was (en is nog steeds) een sociaal bindmiddel, een me-dium dat de sociale cohesie binnen een maatschappij moeiteloos kon vergroten. Geen feest kon gevierd worden zonder bijbehorende muziek. Geen afscheids-ritueel werd uitgevoerd zonder de melancholische klanken van droevige muziek. Geen verleiding van een schone vrouwe zonder een zangstuk dat aan haar werd opgedragen. Goden werden bezongen, want zij waren het tenslotte die de mens die gave hebben geschonken. En muziek sprak tot de verbeelding. Door betoverende hymnes en heroïsche strijd-liederen waanden hele volksstammen zich, ook al was het maar voor even, strijders van mythologische proporties. Odysseus kon zijn medestrijders zó in vervoering brengen met zijn schone liederen, dat zij in een vlaag van euforie hele slagen konden winnen!

Muziek heeft de kracht om mensen aan te zetten tot (zelf)reflectie en tot ontroering te brengen. Tot grote vreugde en diepe emotionele dalen. Tot grote verontwaardiging en tot grote zelfverzekerdheid. Het kan mensen binden en van elkaar doen afstoten. Het kan vredes bewaren en oorlogen aanwakkeren. Muziek dringt door tot het menselijk wezen en weet dat op voortreffelijke wijze te bewegen. Dat is waarom de mens zoveel van muziek houdt. Sommigen zelfs zó veel dat ze er doof van worden.

Laurens van den Broek

Page 17: OnOff #25 - Pionier

17Pionier OnOff 25Vrije Opdracht

Interessant onderwerp, want als er iets al een jaar of drie miljoen hetzelfde is zijn het wel elektrische gita-ren. Over het algemeen is er weinig verschil in vorm of materiaalgebruik. Als er een keer populierenhout in plaats van mahonie wordt gebruikt zullen de reeds ter aarde bestelde gitaarbouwers zich omdraaien in hun graf. Lichtelijk overdreven, maar de strekking is duidelijk: gitaarbouwers zijn weinig creatief, uit-zonderingen daargelaten. Daarmee had ik een mooie uitgangspositie voor een Vrije Opdracht: een gitaar maken die ‘anders’ is.

Ik zal jullie een ellenlang verhaal over planningen, PvE’s, analyses en onderzoeken besparen: dat zal iedereen leverworst wezen. Laten we het erop houden dat ik al dat geneuzel netjes heb gedaan, dan kan ik beginnen met een slap verhaal ophangen over de boeiende delen van de opdracht.Na kort brainstormen met mijzelf kwam ik tot de con-clusie dat een gitaar wel eens een keer kan worden gemaakt van een funky , transparant materiaal. Dit idee kreeg vrij snel gezelschap van een ander idee: waarom geen lichtgevende gitaar? Het is vaak maar

een saai en statisch instrument, dus met een lichtgevende gitaar weet je zeker dat je de show steelt, hoe slecht het gitaarspel misschien ook is.

Allemaal leuk en aardig, die ideeën, maar het moet wel realiseerbaar blijven. En daarmee stak gelijk een groot probleem de kop op: de sterkte van het materiaal. Op een setje gestemde stalen snaren staat zo’n 500 N kracht, en daar zijn de meeste kunststoffen niet zo blij mee. Boven-dien moet er in een gitaar een kleine vrachtwagenlading aan elektronica worden weggewerkt, vooral als er ook een lichtsysteem ingebouwd moet worden. Hoe moet dit op-gelost worden bij een volledig transparante gitaarbody? Zichtbare stroomdraadjes van en naar de elementen, knoppen en jackplug zijn ronduit lelijk. De beste oplos-sing was dus om het middelste deel van de body van hout te maken en de zijkanten van een transparante kunststof. Plexiglas bleek daarvoor ideaal: (relatief) goedkoop en makkelijk te bewerken. Voor de verlichting waren LED-strips de aangewezen kandidaat.

Ideeën generen: check! Praktische problemen oplossen: check! Next: ontwerpen! Ik liet mij voor de vorm van de gitaar inspireren op de mooiste gitaar ooit gemaakt: de Gibson SG (Angus Young, anyone?). Om een lang verhaal leesbaar te maken: nog een beetje aanklooien en het ontwerp was af. Daarna kon Het Grote Inkopen beginnen: hals, body (als donor), elektronica (voor zowel licht als geluid), hardware en uiteraard een paar dikke blokken plexiglas. Een stuk of driehonderd Europese roepies lich-ter kon ik aan de slag met het daadwerkelijke bouwen van de gitaar: wat een werk, dat had ik dus zwaar onderschat!

Light Music!Vergeleken bij de Vrije Opdracht is een Iederwijs-school strenger dan de katholieke inquisitie. Voor dit individuele project mag je alles ontwerpen, maken, doen, schoppen, smijten of wat dan ook. Zolang je maar kan onderbouwen waarom het bijdraagt aan je ontwikkeling als Industrieel Ontwerper. Voor mij betekende dat: het maken van mijn eigen elektrische gitaar.

Nog een beetje afwerken en afstellen en ziedaar: Light Music!

Bjorn de Koeijer

Page 18: OnOff #25 - Pionier

18 OnOff 25 Pionier

Ontwerpen voor Twents succes

In 1982 heeft Hans Tholstrup, een Zweedse pionier op het gebied van zonne-energie, Australië doorkruist in een zonneauto. Vijf jaar later is de World Solar Challenge (WSC) opgezet en sindsdien vin-dt de challenge om de twee jaar in Australië plaats. Bij de WSC zijn twee klassen, gericht op respectievelijk snelheid en innovativiteit. Waar Tholstrup Australië van west naar oost doorkruiste, gaat de World Solar Challenge van Darwin (noord) naar Adelaide (zuid). Dit moet ge-beuren in slechts vijf dagen. Tussen Darwin en Adelaide ligt een zeer ge-schikte weg die circa 3000 kilometer lang is, de Stuart Highway. Er mag worden geracet tussen 8 uur ‘s ochtends en 5 uur ’s middags. Zodra de tijd voorbij is moet een kamp opgeslagen worden aan de zijkant van de weg. Vaak zetten de teams de auto’s dan nog even in de zon, om de laatste stralen op de zonnecellen te laten vallen en de accu’s nog even vol te laden.

Sinds 2005 doet een team van de Universiteit Twente en het Saxion mee aan de World Solar Challenge: Solar Team Twente. Joost Kuckartz droomde al van kinds af aan over meedoen met de race en toen hij be-gon aan zijn studie aan de Universiteit Twente zag hij mogelijkheden. Een handboek over zonneauto’s, een werkruimte en een team werden gezocht en gevonden. Vanaf september 2004 ging de groep fulltime aan de slag! Het team ging met grote sprongen vooruit en met enkele tegensla-gen stond Solar Team Twente in oktober 2005 aan de start van de WSC. Datzelfde jaar werd de naam van het team op de kaart gezet; met de zon-newagen solUTra werd de achtste plaats gehaald, als beste nieuwkomer! In 2006 werd een nieuw team samengesteld voor de World Solar Challenge in 2007. Voor het eerst werd er ook aandacht besteed aan de communicatie om het project, door een communicatieafdeling toe te voegen. Het team van 2007 kwam ook knallend over de finish, met in het eindklassement een zesde plaats. In 2008 sloeg de crisis toe en dit merkte ook het nieuwe Solar Team. Tijd voor een andere aanpak en Plan Rood werd geïntroduceerd. Met een nieuw logo werd Solar Team Twente nog definitiever op de kaart gezet. Met ‘Team’ werd niet langer alleen de achttien koppige formatie bedoeld, maar de complete Twentse achterban. Partners van het team behoorden tot een ‘collectief ’, een groot geheel dat samen met het warme Twentse rood een knallende combinatie was voor een innovatief hoogstaande auto. Team 2009 verscheen in een rode zonnewagen aan de start, maar crashte op dag drie. Het hele Solar Team werkte de ganse nacht door, met als resultaat dat de zonnewagen de volgende dag weer verder kon racen. Een kwartier voor tijd finishte de 21Revolution als achtste van maar liefst 34 zonnewagens.

World Solar Challenge

Voor updates, foto’s en meer informatie verwijst Solar Team

Twente je graag naar de website, www.solarteam.nl.

Solar Team Twente

Page 19: OnOff #25 - Pionier

19Pionier OnOff 25

Ontwerpen voor Twents succes

Ondertussen is het tijd voor een vierde generatie van Solar Team Twente. Achttien studenten, wederom van zowel het Saxion als de Universiteit Twente vormen samen een multidisciplinair en gemotiveerd team. Net als afgelopen jaar neemt ook dit jaar een IO’er plaats in de formatie, Tessa Eising. Tessa (21) vertelt enthousiast over de overeenkomsten tussen In-dustrieel Ontwerpen en Solar Team Twente, ook al is er tussen haar functie van secretaris en de studie geen directe link te leg-gen. “Binnen de studie zie ik een duidelijke scheiding, het tech-nische ontwerp en de marketing” legt Tessa uit, “beide aspecten ko-men aan bod binnen een groot project als Solar Team Twente”.Het technische ontwerp komt naar voren in het product dat STT ontwerpt. Solar Team Twente is begonnen met brainstormen. Na de brainstorm zijn 3 concepten ontwikkeld die ieder wat nader uitgewerkt zijn. Hier is vervol-gens het hoofdconcept uit gekozen. Deze wordt nu volledig uitgewerkt en hier zullen de standaard stappen van het ontwerpen aan te pas komen: er wordt ontworpen, gebouwd en getest. “Binnen Industrieel Ontwerpen komt er een prototype voort uit het ontwerpproces, bij Solar Team Twente moet

het in een keer goed. Ook werken we met een grotere groep, maar liefst achttien studenten” benadrukt Tessa, “maar de hoofdlijnen zijn hetzelfde”.In 2009 is gekozen voor een nieuwe profilering. Solar Team Twente zet zich vol in voor een herkenningspunt als Twents team, welke samen met verschillende partners een technologisch hoogstaande uitstraling wil heb-ben. Bij deze profilering komt een huisstijl kijken, met het warme Twentse rood en de Twentse ros. Deze huisstijl moet in alles naar voren komen: de website, visitekaartjes, de kleding en uiteindelijk ook in de nieuwe zon-newagen. Marketing en grafisch ontwerp zijn twee belangrijke aspecten die vanuit Industrieel Ontwerpen iets toevoegen aan Solar Team Twente. “Als overkoepeling heb je de management aspecten van de studie, het overleggen in projectgroepen, de taakverdeling. Dit zorgt er voor dat het technische ontwerp en de marketing goed op elkaar aansluiten.” sluit Tessa af. Solar Team Twente heeft inmiddels een strategie bepaald en is bezig met het detailleren van het gekozen concept. De World So-lar Challenge 2011 lijkt ver weg, maar komt al razendsnel dichterbij.

Inge Hoogland

Solar Team Twente 2011

Page 20: OnOff #25 - Pionier

20 OnOff 25 Pionier

SymposiumDE PARADOX ACHTER DUURZAAMHEIDDUURZAAMHEID: de ZIN en ONZIN

Helaas heeft op het moment van publicatie het symposium al plaatsgevonden. Desalniettemin wilden wij je dit stuk niet onthouden, dus hieronder wat ‘Food for Thought’.

Doordat duurzaamheid raakt aan vele, zeer uiteenlopende aspecten van ons voortbestaan, is het niet vanzelfsprekend dat er één duidelijke oplossing gevonden wordt. Daarnaast zorgen alle tegenstrijdigheden over het onderwerp ervoor dat echte oplossingen uit lijken te blijven. Ondertussen communiceert ieder bedrijf zich helemaal suf over duurzaamheid, waarbij elk nieuw product als duurzaam neergezet wordt. Dit leidt zo langzamerhand tot het ontstaan van een soort ‘duurzaamheidsmoeheid’ bij veel mensen. Een mening die ik veel hoor is dat er van hogerhand maar eens knopen door moeten worden gehakt om te kiezen hoe er eindelijk een significante bijdrage geleverd kan worden aan het realiseren van een ‘duurzame samenleving’. De keuzes die de consument als individu kan maken hebben op zichzelf maar een minimale invloed en daarbij is elk product in principe al geproduceerd wanneer de consument het aan-schaft. Allemaal drempels die het initiatief bij ons als burgers en consumenten weghouden.

Als ontwerper is initiatief nemen een pré. Je wilt misschien zelf een ontwerp zo duurzaam maken als haalbaar is, maar wáár begin je en waarop moet je je daarbij richten? Kan het volle-dig recyclen van een product ook samengaan met het gebruik van echt duurzame processen? Is er markt voor producten die een mensenleven meegaan of is onze consumptiemaatschap-pij daar te invloedrijk voor? Kunnen mondiaal de kringlopen van multinationals volledig ver-duurzaamd worden of moet duurzaamheid lokaal in betrokken gemeenschappen met kleine, samenwerkende bedrijven gerealiseerd worden? Kunnen wij in deze maatschappij alleen met nieuwe technologieën duurzaamheid nastreven of moeten we weer terugblikken naar vroegere tijden en natuurlijke oplossingen? Hoe kan het bijvoorbeeld dat termieten het klimaat in de verblijfplaats van hun kolonie geheel natuurlijk en perfect weten te conditioneren?

Is de maatschappij met onze huidige levensstandaard überhaupt wel sustainable te maken? En ge-neratie op generatie vol te houden? Moet de aandacht niet eens uitgaan naar de vraag of de ons voorgespiegelde duurzame wereld wel bereikt kan worden door slechts producten en voorzieningen duurzamer te maken zonder in onze nog immer toenemende consumptie te snijden? Of belangrijker nog: de consumptie van onvoorstelbare aantallen nieuwe ‘welva- renden’ in landen als China en India die een Amerikaanse levensstijl na lijken te streven.

Moet een ontwerper zich met dit soort vragen bezig houden? Ik vind van wel.

Hans BlankenvoortNamens de symposiumcommissie

Thomas Stevens fietste

in 1884-1886

rondom de aarde

20 OnOff 25 Pionier

Page 21: OnOff #25 - Pionier

21Pionier OnOff 25

Het tijdperk van de pionier, in de oorspronke-lijke betekenis van het woord, is voorbij. Bijna elk stukje grond van de aarde is tegenwoordig wel bewandeld. Wanneer dat niet het geval is, kun je het stuk land alsnog bekijken door middel van satellietbeelden. In de negentiende eeuw daarentegen waren er nog stukken land die nog nooit door Europeanen gezien waren. Aangezien de Europeaan in die tijd gelijk stond aan de mens, werden die gezien als onontdekte gebieden.

Eén van de ontdekkingsreizigers in de binnen-landen van Afrika is David Livingstone. David Livingstone kreeg in de tweede helft van de negentiende eeuw de opdracht de oorsprong van de Nijl te vinden. Zonder kaarten ging Livingstone op zoek; op een gegeven moment met nog slechts drie medereizigers. Living-stone raakte geheel uit het oog van Europa en de VS en de journalist Henry Morton Stanley

werd erop uitgestuurd hem terug te vinden. Stanley vond hem aan de oostelijke oever van het Tanganyikameer.

De zoektocht van de ene pionier naar de andere pionier spreekt tot de verbeelding. Maar deze betekenis van het woord pionier kan alleen nog maar gebruikt worden in histo-rische context. Tegenwoordig wordt het woord gebruikt voor technieken, producten en be-drijven. Bedrijven die diensten aanbieden waar nog geen enkele gegevens over zijn, technieken die nog niet eerder gebruikt zijn en producten die totaal nieuwe functies vervullen. Het ont-werpen van deze pionierende producten speelt ook tot de verbeelding: onveilige producten die worden bedacht, gemaakt en uitgetest in schuurtjes en op zolders.

Een opvallende overeenkomst tussen beide soorten pioniers is dat ze beïnvloed worden door bestaande ideeën. Twee voorbeelden daarvan zijn Christoffel Columbus en de fiets.

Columbus was een erg gelovig man. Voor de wederopstanding van Jezus moest eerst het paradijs teruggevonden worden, zo dacht Columbus. Toen hij tijdens zijn derde reis aankwam in Venezuela en daar het ongerepte landschap aanschouwde, moesten dat wel de tuinen van Eden zijn. In de passievrucht her- kende Columbus de appel die Eva in het para-dijs van de slang had gekregen. De papagaai zag hij als het enige dier dat na de verbanning uit het paradijs niet zijn spraakvermogen was

kwijtgeraakt. Er werd zo betekenis gegeven aan Amerika door middel van Europese ideeën.

Ook de fiets werd beïnvloed door de ideeën uit die tijd. Bij de eerste fietsen zaten de trappers rechtstreeks aan het voorwiel vast, waardoor het voorwiel groter moest worden, om de snelheid te vergroten. Dit model heet de hoge bi. Doordat het zwaartepunt van de hoge bi met berijder heel hoog lag, was het moeilijk je evenwicht te bewaren op die fiets. Alleen de mannen uit de bourgeoisie hadden de tijd en het lef om de hoge bi te berijden. De betekenis was belangrijker dan de functie ‘verplaatsen van A naar B’.

De fiets met kettingmechanisme veranderde dit. Deze fiets was makkelijker te berijden. Vrouwen en arbeiders grepen de nieuwe fiets aan om meer vrijheid te krijgen. De fiets kreeg een nieuwe betekenis vanuit de opkomende emancipatie en socialisme in die tijd. De geves-tigde orde verzette zich hiertegen. De fiets zou voor vrouwen bijvoorbeeld een openbare vorm van masturbatie zijn. De ontwikkeling was echter niet tegen te houden.

Mensen geven in beide voorbeelden betekenis aan de nieuwe fenomenen door middel van denkbeelden die ze al bezitten. Amerika kreeg een christelijke betekenis. Het rijden van een fiets betekende dat je welgesteld was. Deze denkbeelden gaan zich vervolgens ontwik-kelen. Zowel Amerika als de fiets zien we tegenwoordig heel anders.

Dr. Livingstone,I Presume?Ontdekkingsreizigers enpionierende productentekst Willem-Sander Markerink

Page 22: OnOff #25 - Pionier

22 OnOff 25 Pionier

In het Amerika van na de Tweede Wereldoorlog waren wetenschappers de nieuwe pioniers. Bush bes-chouwde fundamenteel wetenschappelijk onderzoek als de ‘pacemaker of technological progress’. Het idee was dat investeren in zuivere wetenschap econo-mische groei bevorderde. Deeltjesversnellers leverden ons TV’s op. Tegenwoordig hoeven technologen niet meer te wachten op wetenschappelijke ontdekkingen. De motor van innovatie zit in het ontwikkelen van nieuwe producten en technologieën. Wetenschap-pers dragen zo nodig een steentje bij, maar zijn zeker niet de voortrekkers. Daarvoor moet je bij technolo-gen zijn die met wilde ideeën bestaande grenzen overtrekken.

Er is nog een andere categorie technologische pioniers: de makers van sciencefiction. In hun wilde speculaties over toekomstige tijden verzinnen zij allerlei nieuwe apparaten en technieken die het leven grondig veranderen. De Groningse filosoof Fred Keijzer heeft recentelijk een pleidooi gehouden om sciencefiction serieus te nemen. In zijn Filosofie van de Toekomst betoogt hij dat SF-schrijvers het vruchtbare tussengebied tussen literatuur en filosofie ontginnen. Ze hebben geen last van de fixatie op karakterontwikkeling en relationele beslommeringen van literatuur en worden niet geremd door de disci-plinaire beperkingen van de filosofie. Ze kunnen wild

en avontuurlijk denken, ongekende mogelijkheden van mens en maatschappij verbeelden en de implica-ties van nieuwe technologieën verkennen. SF heb je in verschillende soorten en maten. Vaak zijn imaginaire technologieën niet meer dan gadgets, zoals in het werk van Jules Verne. Veel wijzer over de manier waarop die ons leven zouden kunnen veran-deren worden we niet. Aan de andere kant staan de grote maatschappelijke visioenen van iemand als H.G. Wells, over bijvoorbeeld de betekenis van biotech-nologisch knutselen voor ons begrip van de mens (het magnifieke The Island of Dr. Moreau uit 1896) of de gevolgen van de industriële cultuur op de evolutie van de mens (The Time Machine, 1895). Daarin komt de technologische kant er echter bekaaid af.

Interessant wordt sciencefiction wanneer het de maatschappijveranderende mogelijkheden van technologie verbeeldt. Het mooiste voorbeeld uit de vroege sciencefiction is Le Vingtième siècle (1883) van de Fransman Albert Robida. Het speelt in Parijs rond het jaar 1955 en het leven ziet er radicaal anders uit. Zo is de hoofdpersoon een jongedame die moet beslissen over haar carrière. De samenleving in de twintigste eeuw was kortom geëmancipeerd, iets dat in de burgerlijke wereld van de late negentiende eeuw bepaald niet vanzelfsprekend was. In het toekomstbeeld van Robida speelt technologie een

hoofdrol. Allerlei nieuwe apparaten verzon hij: de ‘aéronef ’ – een luchtscootertje – ‘les tubes’ – een soort luchtmetro – de ‘téléphonoscope’ – een soort live tele-visie – en de ‘phonographe’ – een mobiele telefoon. Het interessante is dat dit niet alleen leuke gadgets zijn, maar ook vorm geven aan de maatschappelijke verhoudingen. De ‘téléphonoscope’ introduceert een soort massamedium waarmee gezinnen van huis uit theatervoorstellingen kunnen bijwonen. De ‘phono-graphe’ voorziet de ondernemer op elk moment en op elke plek van de allerlaatste informatie over politieke ontwikkelingen en beurskoersen. In Robida’s twintig-ste eeuw spelen die ondernemers dan ook de hoofdrol en is politiek een soort satirisch theater geworden. Robida was een begenadigd illustrator en verbeeldde zijn toekomstbeeld met talloze fraaie tekeningen. Die laten ook de beperkingen van zijn toekomstblik zien. Zijn high-tech twintigste eeuw ziet er verras-send negentiende-eeuws uit. Fraai geornamenteerde apparaten, omvangrijke hoepelrokken en imposante hoeden. Geen spoor van het rationele design van Bauhaus en consorten. Het is dan ook razend moeilijk om je helemaal los te maken van de tijd waarin je leeft. Bovendien hebben technologieën allerlei onbedoelde en onverwachte gebruiksmogelijkheden. Alexander Bell vond de telefoon in de eerste plaats uit om met zijn overleden broer te kunnen praten.

Pioniers in de tijdHet woord pionier roept een wereld van avontuur op. Het Wilde Westen, waar stoutmoedige mannen onontgonnen gebieden verkenden en in cultuur brachten. De achttiende-eeuwse wereld van Daniel Boone lijkt ver verwijderd van onze he-dendaagse technologische cultuur, maar de metafoor is al eerder gebruikt. In 1945 schreef de ingenieur Vannevar Bush een rapport voor de Amerikaanse president over de manier waarop wetenschappelijk en technologisch onderzoek gestimuleerd moest worden: Science: The Endless Frontier. Het is een directe verwijzing naar de geschie-denis van de Verenigde Staten waarin de grens van de beschaving langzaam naar het westen was opgeschoven dankzij het werk van mannen als Boone.

Page 23: OnOff #25 - Pionier

23Pionier OnOff 25

Snel, zakelijk verkeer was echter een groter gat in de markt dan geesten aanroepen. Het idee dat je met de telefoon ook gezellig met familie en vrienden kon kletsen was in de jaren 1930 nog geen gemeengoed: tot in de Tweede Kamer werden vragen gesteld over het getelefoneer door huisvrouwen. Wij vinden dat tegenwoordig vanzelfsprekend. Net zo vanzelfspre-kend als het sturen van een sms’je – een functie die aanvankelijk alleen in de mobiel is ingebouwd ten behoeve van monteurs.

De gewoonste dingen zijn het moeilijkste te voorspellen. Ik ben bijvoorbeeld nog geen voorbeeld van een walkman van vóór 1980 tegengekomen, een apparaat om in je ééntje muziek te luisteren terwijl je met iets anders bezig bent. Dat hebben we te danken aan Sony-directeur Morita, die graag opera’s wilde luisteren tijdens lange vliegreizen. Kunnen wij ons nog een iPod-loze wereld voorstellen? In plaats van alledaagse techniek wemelt de SF na meer dan een eeuw nog altijd van de luchtscooters en slimme snelwegen à la Robida, maar veel daarvan wil niet werkelijkheid worden. Dat komt waarschijnlijk omdat ze maatschappelijk niet zo interessant zijn. Echt visionaire sciencefiction-makers stellen zich een nieuwe wereld voor waarin technologie vorm geeft aan onszelf en ons samenzijn. Beroemd is William Gibson, die in Neuromancer (1984) zich een wereld

voorstelde van wereldwijde computernetwerken en virtual reality. De ‘cyberspace’ zoals hij die benoemde werd niet al te lang daarna werkelijkheid, tot zijn eigen verontrusting. Het woord ‘robot’ hebben we te danken aan het toneelstuk R.U.R. van Karel Čapek uit 1921. Hij ontleende het aan het Slavische woord ‘robota’ dat ‘slavenarbeid’ of ‘hard werk’ betekent. In zijn verhaal zijn de robots zó slim geworden dat ze de macht van de mens overnemen. Eveneens een klassieke toekomstvisie, maar (gelukkig) nog geen werkelijkheid geworden.

Subtieler ligt het met Fahrenheit 451, de roman van Ray Bradbury uit 1953 die in 1966 heel verdien-stelijk is verfilmd door François Truffaut. Het verhaal levert kritiek op de consumptiesamenleving die alle hoogstaande cultuur uitbant ten behoeve van popu-laire cultuur. Centraal staat een vorm van interactieve televisie waarin de kijker een rol in een soapopera speelt. Althans, denkt te spelen. Een beetje zoals hedendaagse televisieprogramma’s voor kinderen à la ‘Dora’ en de ‘Mickey Mouse Club’ dit principe toepassen.

Een walkman van de toekomst zou er wellicht kunnen uitzien als de ‘squids’ uit Strange Days (1995) van Kathryn Bigelow. Daarmee tap je hersensignalen af en kun je persoonlijke ervaringen opslaan en weer afspelen. Niet alleen van jezelf maar ook van anderen.

Hoe voelt het als man zijnde bijvoorbeeld om een jong meisje onder de douche te zijn? In Paprika, een anime van Satoshi Kon uit 2006, kan een thera-peut met behulp van de ‘DC Mini’ de dromen van zijn patiënten binnentreden en kijken wat er aan de hand is. Toekomstmuziek? Robert Schneider, de frontman van de popgroep ‘Apples in Stereo’, heeft recentelijk een apparaat geknutseld waarmee hij zijn synthesizer kan bespelen met zijn gedachten. Heel gewoon, door bij de speelgoedwinkel een Mattel Mindflex te kopen en een interface voor een Moog te maken. Ook dát is een voorbeeld van technologisch pionie-ren. Dus IO’ers: Go West!

Fokko Jan DijksterhuisMB-STePS

Page 24: OnOff #25 - Pionier

24 OnOff 25 Pionier

Emily Pilloton (& Allan Chochinov) - Design RevolutionPaperback, 304 pagina’s, Engels

ISBN: 9780500288405Adviesprijs: € 25,99

24 OnOff 25 Pionier

Page 25: OnOff #25 - Pionier

25Pionier OnOff 25

Wij, ontwerpers in opleiding. Ons wordt geleerd dat bij het ontwerpen van belang is de eisen van de klant naar bevrediging te vervullen. Aan alles moet worden gedacht. Daarnaast zijn wij van mening dat een product, naast dat het moet doen wat het hoort te doen, er ook mooi uit moet zien. De laatste jaren is daar nog een nieuwe eis bijgeko-men: duurzaamheid. Van elk bedrijf dat produceert wordt tegenwoordig verwacht dat het duurzaam te werk gaat. Want als we in dit tempo doorgaan met consumeren is de aarde binnen een eeuw compleet uitgeput. Veel ontwerpers houden zich hier echter niet zo mee bezig. “Laat de wetenschappers maar duurzame materialen uitvinden, wij pas-sen het wel toe in onze producten” zo hoor ik wel vaker. Maar die onverschillige houding (waar ook ik mij helaas schuldig aan maak) is passief en naïef. Ontwerpers kunnen zoveel meer!

Ooit wel eens dat gevoel gehad? Zo van: “Wat doe ik hier eigenlijk als IO’er in opleiding?” Vast wel. Dat je niet zo goed weet waar je voor leert en wat je wil gaan doen na deze opleiding... Niet zo verwonderlijk hoor. Aangezien IO zó een gigantisch brede industrie omvat is het soms lastig oriënteren. Wat wil je later betekenen, ontwerper zijnde? Wat gaat jouw rol worden in onze consumptiemaatschappij? Misschien ben jij wel degene die de nieuwe iPhone-killer gaat ontwerpen. Of misschien wordt jij wel degene die door een geniale ingeving een nieuw standaardplatform voor smartphones ontwikkelt. En ga je miljoenen verdienen. Het zou zomaar kunnen.

Maar wat als je geen zin hebt om voor ons, de gegoede burgers van de westerse samenleving, de volgende generatie gadgets te ontwerpen? Gadgets die binnen een paar maanden weer weggegooid zullen worden. Gewilde speeltjes en producten die binnen no-time bij het vuil wor-den gezet “omdat het nieuwe er van af is”. En niet alleen gadgets en gelijksoortige producten. Eigenlijk gaat het om alle producten die wij verbruiken. Emily Pilloton was het zat. Met een laptop en 1000 dollar op zak en een oprechte overtuiging dat industrieel ontwerpen als een in-grijpend stuk gereedschap voor het goede ingezet kan worden, startte zij haar non-profit organisatie Project H. Die organisatie maakt onderdeel uit van sociaal ondernemerschap, een groeiende tak in de industrie. De groei gaat echter veel te traag als het aan Pilloton ligt. Het moet aangewakkerd worden, want vanzelf gaat het niet. Waarom? Omdat de doelgroep geen geld heeft. Dus vormen ze geen interessante doelgroep voor bedrijven met een winstoogmerk. Het is mede dankzij die koude zakelijke instelling dat Pilloton zich geroepen voelde dit boek te schrijven.

Het boek presenteert zich als een catalogus vol ingenieuze producten die ontworpen zijn met de insteek een maatschappelijke bijdrage te vor-men die daadwerkelijk mensenlevens verbetert. En dat doet het op een uiterst plezierige wijze. De producten zijn onderverdeeld in verschillende hoofdstukken met voorafgaand een voorwoord door Allan Chochinov: een manus van alles op het gebied van industrieel ontwerpen en tevens een bevlogen voorvechter van duurzaamheid in design. Als hoofdre-

dacteur van core77.com, een blog over alles wat met design te maken heeft, schreef hij een recht-voor-je-raap artikel dat in exact 1000 woorden uitlegt waarom duurzaamheid zo enorm belangrijk is voor de ontwerp-industrie. Die urgentie is ook terug te vinden in zijn voorwoord. Net zoals een topsporter hoopt te winnen als iedereen het van hem of haar verwa-cht (één van de moeilijkste dingen die je als topsporter mee zal maken), zo zouden ontwerpers moeten excelleren en oplossingen voor lokale en mondiale problemen moeten aandragen als iedereen dat van ze verwacht, aldus Chochinov.

Pilloton neemt dan het woord over en zet uiteen waarom dit boek méér is dan alleen een catalogus vol simpele maar vooral broodnodige produc-ten: het is een manifest. Het is (zoals de titel wellicht doet vermoeden) een oproep aan (industrieel) ontwerpers over de hele wereld om op te staan en een revolutie teweeg te brengen. Alleen ‘groen’ ontwerpen is niet meer genoeg. De term ‘groen’ ontwerpen wordt deze dagen al veel te vaak misbruikt door grote corporaties die zeggen een bijdrage te leveren aan het vraagstuk van duurzaamheid terwijl de term puur als marketing-technisch instrument toegepast wordt. Greenwashing noemt men dat met een mooi woord (wat natuurlijk een verwijzing is naar het witwassen van zwart geld).

Allicht schetst Pilloton een te somber toekomstbeeld. En ja, hier en daar is de nuance ver te zoeken. Toch, het zij haar vergeven. Haar betoog is er één van oprechte ontferming over en sympathie voor het overgrote deel van de wereldbevolking dat zich in erbarmelijke omstandigheden moet zien te redden. Dat het geld niet heeft om betere faciliteiten en voor-zieningen aan te schaffen. Een betoog over de maatschappelijke verant-woordelijkheid die ontwerpers kunnen en (zouden) moeten nemen. Een vurig betoog dat barst van de passie voor haar vak. Een betoog met een antwoord. Want het laat ook laat zien hoe het wél kan. Een compendium van een honderdtal producten dat mensenlevens steevast beïnvloedt en verandert. Absoluut een boek dat gelezen moet worden, al is het alleen al vanwege de getoonde producten die briljant zijn in al hun eenvoud. En cada barrio, revolución!

Page 26: OnOff #25 - Pionier

26 OnOff 25 Pionier

GOEDVERPAKT

Als er veel dingen samenvallen, blijft deze nog beter hangen dan normaal. Zo ook op het moment dat

ik mij in de wereld van iets groots, iets span-nends en nieuws stort. Voor mij persoonlijk dus een pionier-moment, maar de wereld waarover ik het één en ander wil onthullen, is groot en bestaat ook al

flink wat jaren. Het toeval wil namelijk dat ik als bestuurslid van S.G. Daedalus als functionaris ex-

terne betrekkingen contact heb gekregen met de grote wereld van verpakkingen. Een wereld die binnen de

Universiteit Twente geopend is door professor in de verpakkingen Roland ten Klooster, landelijk pionier op het gebied van packaging design & management op

universitair niveau. Het toeval wil dat ik niet al-leen het eerste (master)vak over verpakkingen volg,

maar in dezelfde periode aanwezig mocht zijn bij een speciaal evenement voor de wereld van verpakkingen.

EEN KIJKJE IN DE WERELD VAN DE VERPAKKINGEN

Page 27: OnOff #25 - Pionier

27Pionier OnOff 25

GOEDVERPAKT

Op de startdag van een grote beurs voor verpakkingsbedrijven, Macropak, werd een groot diner georganiseerd voor verpak-kingsbedrijven. Het Nederlands Verpakkings Centrum (NVC) organiseert dit om alle, bij de unieke verpakkingsketen-vereniging aan-gesloten bedrijven elkaar te laten ontmoeten. Dat deze wereld groot is en wij als studenten Industrieel Ontwerpen blij mogen zijn met de toevoeging van ‘verpakkingskunde’ aan onze masteropleiding, bleek wel toen ik als onbesuisde student een grote zaal in Holland Casino te Utrecht binnenstapte. Gehesen in mijn strakke bestuurspak nam ik bij binnen-komst een glas mousserende wijn in ontvan-gst en keek ik de zaal vol gedekte dinertafels in, een moment van enig ontzag. Een beetje ongemakkelijk tussen allerlei zakenmannen en –vrouwen stapte ik als student naar het tafelnummer dat mij doorgegeven was en ietwat ongemakkelijk nam ik plaats, vlak voor het podium.

Na een kort openingspraatje door een dame die van televisieprogramma’s bekend was, konden we aan onze eerste gang beginnen

en bleek ik naast een medewerker van een heus ontwerpbureau gericht op verpak- kingen te zitten, meteen raak dus. De inte-resse werd gewekt toen ik mijn verhaal deed en visitekaartjes gingen de tafel rond, zo ook een kaartje van een oude heer met een das van studievereniging i.d, onze zustervereni-ging voor Industrieel Ontwerpen in Delft. Dat bleek dhr. J. Dirken, de faculteitsdecaan Industrial Design Engineering en tevens oud-Rector Magnificus van de TU Delft te zijn, die nota bene onze opleiding IO/IDE in Twente heeft helpen opstarten, een ware pionier.

Interessante mensen van allerlei achter-gronden en bedrijven dus, bijzonder om iets dergelijks mee te mogen maken en met hen in contact te kunnen komen.

Op die avond was het niet alleen lekker (luxe) dineren en netwerken, maar ook werd er een interessante prijs uitgereikt waarvan ik eigenlijk nog niet eerder had gehoord. Dat was op zich niet verwonderlijk, want hoe groot de verpakkingswereld ook mag zijn, eigenlijk kijk je er niet zo snel naar om, zoals een consument niet naar een industrieel product kijkt op een manier zoals wij dat doen. Het ging om de prijs genaamd ‘De Gouden Noot’, waarbij ik getuige was van de 25e keer dat deze prijs werd uitgereikt. Deze wedstrijd voor “innovatieve, effectieve en duurzame”, kortom goed doordachte en functionerende verpakkingen, wordt al sinds 1958 uitgereikt. Dit jaar deden er 36 ‘verpak-kingsinnovaties’ mee, streden er tien in de finale en mochten de beste drie een prijs meenemen: een massief gegoten walnoot in een mooie transparante standaard, uiteraard in de varianten brons, zilver en goud. De reden dat hiervoor een walnoot is gekozen is overigens vanwege diens natuurlijke eigenschappen die het tot een uitstekende verpakking maken: stevig en beschermend, compact, herkenbaar en niet vervuilend. De winnaar van dit jaar is, overigens net als de andere inzendingen, gewoon in omloop en kan je in de bouwmarkt herkennen als de nieuwe ‘paint can’ van Histor. Het is een verfblik dat niet van blik, maar van kunststof is gemaakt en daardoor makkelijk te openen en sluiten is, goed schenkt, lichter is en vier-kant, dus efficiënter qua vorm.

Chris ten Dam

“Een beetje ongemakkelijk tussen allerlei zakenmannen en –vrouwen stapte ikals student naar het tafelnummer dat mij doorgegeven was.”

EEN KIJKJE IN DE WERELD VAN DE VERPAKKINGEN

Page 28: OnOff #25 - Pionier

28 OnOff 25 Pionier

‘Suppose there were an experience machine that would give you any experience you desired. Super-duper neuropsychologists could stimulate your brain so that you would think and feel you were writing a great novel, or making a friend, or reading an interesting book. All the time you would be floating in a tank, with electrodes attached to your brain. Should you plug into this machine for life, preprogramming your life experiences? [...] Of course, while in the tank you won’t know that you’re there; you’ll think that it’s all actually happening [...] Would you plug in?. (Anarchy, State, and Utopia, p. 3 - Robert Nozick, 1974)

Goede vraag? Gewetensvraag? Geen vraag om te beantwoorden, want dit gaat het verstand te boven. Enkel en alleen een vraag die gesteld kan worden als hypothese, als prikkelende gedachte van het schier onbekende. Een wens die zo ver van je weg staat dat iedere hoop op zoiets derge-lijks al vervluchtigd zodra je er serieus om gaat kommeren. “Niemand kan daar ook maar enig zinnig antwoord op formuleren,” zeg je dan bij jezelf. Onmogelijk als fenomeen en niet bestaand, dus onbekend, onbetreden en dientengevolge onmogelijk om als gewoon mens verstandelijk te doorgronden. Verwerp die gedachte, radeer iedere mogelijkheid tot een maakbaarheid van deze toestand. Zo een toestand kan niet beklijven en zal me niets brengen, weg ermee. Maar als we er nu eens een component aan zouden toevoe-gen? Een element van zingeving, van zijnsword-ing, een handvat welke je direct zou begrijpen? Dat je in staat stelt een dergelijke onwerke-lijkheid te gaan ondernemen. Zou het dan nog

steeds moeilijk zijn? Zou het dan nog steeds on-bekend en ondoorgrondelijk blijven? We voegen daarom gemakshalve het thema; “...pionieren...” in: zou je jezelf dan wel ‘in-pluggen’? Dan ineens schep je gelegenheid, plotseling gaan er ‘deuren’ open in de eerst beklemmend aandoende metafoor; het ingeplugt zijn aan je hersenen en drijvend in een begrensde tank gevuld met vloeistof geprikkeld door mega-hersen-stimulaties die je volledig andere (nog) niet-bestaande werelden doen indrijven zonder van je plek weg te gaan. Is dat niet iets waar je met een kleine beargumenteerde duw (of por) een nieuwe weg kunt inslaan? Wees slechts een pionier en de rest gaat vanzelf, drijf weg op je tal-loze onverwezenlijkte verlangens en onvervulde gedachten. Leef levens die je jezelf niet had kunnen voorstellen, waarschijnlijk had gewild of zou ambiëren in onze werkelijkheid, maar door allerlei vertragende aspecten, belemmerende factoren en op je inwerkende randverschijnselen niet kunt waarmaken of in staat bent te vol-brengen. Immers, het verlangen, het zetten van doelen en het waarmaken van deze doelen is deel van de zingeving en een tijdverslijting van de levenswandel. Je moet toch een keer je ware ik, je dwingende wil van je priemend lidmaatschap de sponde geven die het verdient. De bakermat verlaten en de wijde wereld in trekken. Trek de stoute schoenen aan, blaas je levenslucht uit, stoot door in compleet andere oorden en merk op dat het ademen hier of daar een stuk prettiger of benauwder gaat. Welke driften zul je moeten aanspreken om de stap(pen) te nemen die nodig zijn om vooruit te komen? Hoe zet je jezelf op een spoor, hoe ga je eigenlijk om met de wereld om je

heen? Waarom sta jij eigenlijk nog te dreutelen en voel je jouw inwendige klok aandringen op verandering van omgeving, verandering van gedachten, verandering van levensstijl, veran-dering van egocentrische willekeur? Waarom? Omdat je geen pionier bent? Je bent slechts een stabiele stationaire factor? Een afwachtende, een kwalijk stilstaand gedrocht, voortgesproten uit een nachtje onrust in de kriebelende lendenen van je ouders. Een ontsproten dubbele ordening van genen die op een of andere wijze zich tot een menselijk organisch wezen representeert en zich dan laagdrempelig gaat gedragen op deze werkelijk onwerkelijke wereld. Een zot met een ritmisch pompende spier die een stromend zuurstofrijk medium voortstuwt in een knokig gestructureerd harnas met vleselijke organische weefsels en verbindingen die al CO2-uitstotend, al huffend en puffend de dagelijkse tijd slijtend doorstaat en aanvaard. Door schade en schande wijs aan het worden. Door onderwijzende wi-jsheid en leerscholing het lot van totale ontreddering ontspringt, maar sterk vast gekleefd zit aan de randverschijnselen van de maatschappelijke gelijkheid, formalisering en standaard wetmatigheden. Welkom in de matrix-machine. Welkom in de zich alsmaar repeterende wentelingen van het bestaan. Hoe bestaat het dat jij nog geen pionier bent? Hoe kan het zo zijn dat zelfs jij nog aan de kant staat en alles van belang aan je voorbij laat gaan met een schijn van dat het jou niet aangaat. Hoe sta je daar dan naar te kijken: als wijze, als monnik, als beambte, als schatbewaarder, als dominee, als priester, als tij-dreiziger, als bezoeker, als …een wat? “We kunnen niet allemaal pionier zijn,” zeg je dan schielijk om

Robert Wendrich | oktober 2010

De Fenomenologie van PionierenDe Fenomenologie van Pionieren

Page 29: OnOff #25 - Pionier

29Pionier OnOff 25

er van af te zijn. Af van de aandacht, weg van de verantwoordelijkheid van je nietszeggende leven. “Ik verdoe mijn tijd, ik verslijt mijn tijd en het bevalt me prima. Ik heb geen hogere doelen voor ogen, plug me maar in dan nog zal ik niet ver gaan…bliep…klik…Probeer me maar, ik zeg je; ik heb geen beleving, ik versta geen kunstjes, ik doe niet mee aan die rare dwaalzucht waar anderen zo over opgeven. Ik houd me verre van enige dwaling, ik ben wie ik ben en ben blij met mezelf. Ik vertrouw op de mijnen, en de mijnen vertrou-wen mij op het mijn. Ik doe niemand kwaad, ik verlang niets van mezelf en daarmee ook niet van anderen. Dat is een prettig gevoel want, stel je voor dat ik andersom zou denken en wel zou verlangen van anderen! Dan betekent dat ook ik moet terug geven om het eerdere verlangen teniet te doen. Ik zou het mezelf niet vergeven, ik zou me geen raad weten met die uitkomst. Angstig zou ik er van worden, ongetwijfelde twijfelachtigheid zou ik ervaren in mijn zijn. Mijn grondvesten zouden onder me weg vallen: ik zou letterlijk weg vallen in mijn eigen vergetelheid. Dat heb ik er gewoonweg niet voor over. Ik ben blij met mezelf zoals ik ben. Ik ben nou gewoon eenmaal zo. Ik ben geen pionier. Het vooruitzicht benauwd me weg te moeten van mijn kleefwand, ik plak hier zo beklijvend. Toch zie ik om mij heen velen die zich wel loswrikken en er vandoor gaan, sommigen met lood in de schoenen. Maar gaan doen ze. Velen snikkend en stikkend van angst om weg te gaan het onbekende in, het donkere, het onbetreden pad der verlichting door de duisternis tegemoet. Ik heb daar heus voorbeelden van in mijn omgeving, maar iedere keer bekruipt mij het gevoel van hoe eenzaam

dat moet zijn voor die ander. Hoe vreemd het moet zijn om je los te maken van het bekende en vertrouwde. Om je dan plotsklaps te realiseren dat de tijd nu gaat werken en de ervaringen je toe gaan stromen. De spanning, het avontuur tegemoet. Ik zie ze vaak vanaf mijn positie aan de kleefwand vertrekken. Maar dat gevoel zit en blijft in mij...de onvoorstelbare eenzaamheid.” Omgekeerd zou ik ‘naar mijzelf starend in mijn spiegel’(introspectief) mij ook een gevoel kunnen aanpraten van een eenzame aan een kleefwand... Precies, dat is ook dat eerdere gevoel bij mij dat bevestigd wordt door het vertrek van anderen; je bent zelf het gevoel, zelf de werkelijk eenzame verwezenlijkt. Turend, denkend, mijmerend, hallucinerend, reflecterend is de toestand van jouw eigen positie aan de kleefwand niet meer of minder dan de vertrekkende, maar de tijd wordt anders gesleten. Bij jou wordt het domweg een voorspelbare, zich herhalende sleur met weinig tot geen dalen of pieken. Een rustig kabbelend bestaan van zijn met zo nu en dan een genotsmo-ment, een lust, een begeerlijke aanhaligheid of een zelfontlading van opgeslagen behoeften. Verder nietszeggend en zwak doorleefd van opwinding of spanning. Het zij zo. De berus-ting was er al toen je uit het geboortekanaal gekwakt werd. De genen zijn voorgeprogram-meerd en leggen de weg af die in script staat: eens een dwarrel, immer een dwarrel. Niets mis mee, slechts een wrange constatering van zijn. Je bent heus een goede daar in of aan die kleefwand, maar verwacht geen wonderen van jezelf. Je wordt gedoogd, je bent er: niets aan te doen. Leef en laten leven is op jou direct van toepassing. Respect van je directe omgeving heb

je. Verdiend of niet: afdwingen kun je het niet met jouw type karakter. Nodeloos om te zeggen dat je ook niet geboren had hoeven worden. Niemand gaat je echt missen. Ben je er niet, ook goed. Wat schouderklopje? Waarom zou je dat willen? Vanwege je pioniersgeest, vanwege je pio-niersgedrag? Laat me niet lachen, bespottelijk dat je het überhaupt opbrengt. Jij die met een vlak, rimpelloos gezicht kan beweren dat je anderen eenzaam vindt, terwijl enige zelfreflectie op haar plaats zou zijn in dit geval. Die eenzaamheid die jij suggereert bij anderen hadden we reeds eerder blootgelegd en terug gegeven aan de overpeinz-ing. De mentale staat waarin jij als vastgekleefde verkeerd is bedroevend en heeft geen enkele in-vloed op het geheel. Het denken is met jou gestopt en verstard in een onmogelijke utopie van zijnsbeleving. Het wordt tijd dat jij eens van de kleefwand wordt geplukt en in een tank gaat zweven. Je hersenen worden vastgeprikt aan elektroden, gekoppeld aan computers. Tijd dat je kennis gaat maken met werelden die pioniers uit het verre verleden deed sidderen van genot, maar ook van angst deed beven. In deze matrix mag je volledig los gaan, zonder fysiek echt ver weg te gaan: je zweeft en drijft een beetje om de ervaring meer te laten inwerken. Verder ben je vrij in je gedachten en het inbeelden van moge-lijke illusies. De ervaringen en gevoelens die deze activiteit bij jou ongetwijfeld gaan losmaken zijn deel van jou en vinden hun oorsprong bij jou. Jij voedt het systeem, de gefingeerde oneindigheid is deel van jouw nieuwe ervaringswereld. Uitein-delijk wil je meer en meer waarbij de ontsnap-pingskunst het belangrijkste aspect wordt van die ervaringen. Zoiets snap je nu waarschijnlijk

Page 30: OnOff #25 - Pionier

30 OnOff 25 Pionier

nog niet, maar de toekomstige visioenen worden straks, na afloop van de eerste plug-in, toege-voegd aan jouw huidige werkelijkheidsbeleving. Daarna is niets meer hetzelfde; je leven zoals het was is niet meer. Je bent gegrepen door het fenomeen van het pionieren: het betreden van het onbegaanbare pad, het doorwroeten van onbekende oorden, voorbij de eenzaamheid op weg naar een duistere onvoorspelbare toekomst. Vooralsnog beperkt door je weinig rijke historie en ervaringsvelden, maar met enkele kunstgre-pen zetten we je op weg naar gebeurtenissen en mogelijkheden die jouw beperkingen in één klap doen vergeten en zo je wilt doen verdwijnen. Bij ons ben je in veilige handen, bij ons leg je enorme levenstrajecten af zonder ook maar één stap te doen. Voordat je het zelf beseft ben je in de greep van het fenomeen. Ben je een reiziger in de wereld van het bereikbare. Het ondenk-bare wordt bewaarheid. Een stem in jou gaat roepen om nog eens en nog eens en nog eens. De herhaling van alledaagsheid geeft een vertrouwd gevoel: je snapt het, je kent het, je leeft het, dit voelt goed. “Ik ben getuige van vertrouwdheid, ik ben zelf getuige van dwangloze overgave, ik ben gestrikt en voel me niet vastgebonden, ik ben vrij en tegelijkertijd ben ik een slaaf van mijn eigen verslaving. Ik voel me goed, ik voel me gelukkig, ik voel me in controle van mijn eigen voorspoed en toekomst. Wervelend genot, hangend in een fluïde medium, aangesloten op super-duper-computers met mijn eigen brein...jippie, ik...zelf...voel...bliep....leef...bliep...starving...connection lost...bliep...no signal...flat line.........bliep.”Zoiets moeten Livingstone, Stanley, Darwin, Scott, Amundsen, von Humboldt, Kwangano,

Yousuf N’boko, Saleem el Hagii, JingWin Su, Tik Wit al Swhaq en vele andere pioniers ook hebben gevoeld toen zij zich gingen inpluggen met ana-loge verbindingen, voertuigen en gereedschap-pen in de werkelijkheid van toen. Een fantastisch geromantiseerd beeld van pioniers, maar in wezen een vermakelijk schouwspel van moed, overmoedigheid, onwetendheid en opportunist-isch gedrag en honger naar ontdekking en stillen van nieuwsgierigheid. Kleefwanden zoals we ze nu kennen waren er in die dagen van pionie-ren eigenlijk niet, maar ongetwijfeld waren er mensen in hun omgeving die helemaal niets za-gen in het weggaan naar de vreemde. Tegenwerk-ing en ontmoediging om dit soort expedities te gaan ondernemen waren aan de orde van de dag. Voor gek werd je verklaard, idiotie in de puurste vorm; hoe haal je het in je hoofd? Wat als je niet meer terugkeert? Wat als je wordt verslonden door reuzenmonsters, wat als je schipbreuk lijdt? Als Schopenhauer alle pioniers overleefd zou hebben dan zou hij aardige gebeurtenissen en bespiegelingen hebben kunnen optekenen. Ge-beurtenissen die hij uiteindelijk had kunnen ver-

werken in zijn filosofische reflecties van het alledaagse en de zoektocht van de mens naar het ultieme geluk. Uiteindelijk zou hij dan we-derom hetzelfde concluderen dat al het nieuwe, onbekende, vreemde, andere en rare eerst wordt geridiculiseerd en weggelachen, daarna op hoon, onbegrip en woede stuit om uiteindelijk te worden aanvaard als vanzelfsprekend. Ach ja, de mensheid; de schielijke drinker, de langzame drinker, de veelvraat, de sobere, de rijkaard, de sloeber, de neuroot, de gulle gever, de wijze, de onnozele, de pennenlikker, de ontwerper, de verkwister, de gebruiker, de zuinige, de benauwde, de ruimhartige... Ach, de mensen die het allemaal zo goed bedoelen in hun jacht naar dagelijks geluk, in de strijd om hun hachje, in de wedloop naar vredige saamhorigheid, intussen calculerend, spinnend en voortstuwend naar roem en macht. Ach, die pioniers van toen en weleer: in verzet tegen het eigenlijke, het onmo-gelijke willen ontdekken en dan kon doen van het gevondene om vervolgens nooit meer terug te kunnen naar waar ze ooit vandaan kwamen. On-danks de ontberingen, de tegenslagen, de ellende, de ziekten en vele mislukkingen. Geïnfecteerd met het virus van pionieren, weg van het gewone, weg van het alledaagse, weg van alles wat kleeft aan herhaling, weg van de lijmkwast van de alles verzwelgende matrix. Weg van stationair, wars van begrenzing omwille van de begrenzing, niet ontvankelijk voor welk argument van standvas-tigheid dan ook. Liever verzwolgen worden door de stormende vloedgolven van een tsunami dan je te knechten voor de maatschappelijke spring-plank en de ‘ratrace’ in de matrix tegen tijd, wil en zonder dank. Of toch liever ‘in-pluggen’?

Page 31: OnOff #25 - Pionier

31Pionier OnOff 25

Dag jongens en meisjes,

In een ver, ver verleden was er eens een jongetje genaamd Hans. Na een lange reis via de studie Werk-tuigbouw aan de HTS arriveerde hij op de Universiteit Twente, in het gebouw dat nu De Horst heet. In deze nieuwe wereld begon hij als een van de eersten aan de studie Industrieel Ontwerpen. Samen met de andere jongens en meisjes zochten zij naar...

Okay, en nu weer terug naar het harde leven van een IO-pionier. Soms voelde het inderdaad of we onze eigen studie aan het creëren waren, want de studie stond natuurlijk in zijn kinderschoenen. Dat is niet per definitie slecht, want ook hier leer je van. Ook de vakken van de mastertrack Design & Styling waren nog aan veranderingen onderhevig. Al zoekende kwam ik uiteindelijk terecht bij onze nationale lam-penfabrikant, Philips Lighting te Eindhoven, om daar mijn meesterproef te ondergaan.

Het onderwerp was ‘Design for LED systems’. Zo algemeen als het klinkt was het ook. De taak was aan mij om te onderzoeken welke rol vormgeving kon spelen in het technologische ontwikkelingsproces van LED-systemen. En of vormgeving en technologisch onderzoek elkaar positief kunnen beïnvloeden. Erg interessant natuurlijk, maar enige focus was dus een vereiste. Gelukkig was daar dan ook de begeleider, in mijn geval in de persoon van Maarten Bonnema. Ook de reguliere mailtjes en gesprekken met Arthur Eger, waarvoor ik soms 2,5 à 3 uur moest treinen (en dat waren dan alleen nog de heenritten), leidden tot een positief eindresultaat. En dus mocht ook ik op 6 december 2007, rond een uurtje of vijf in de middag, mijn eigen handtekening zetten op het felbegeerde papiertje.

Tja, en toen. Toen was er niks. Mijn afstuderen bij Philips was voor zowel Philips als mijzelf een interes-sante oefening (ik mocht ook nog twee patenten op mijn naam zetten), maar er was geen concrete functie voor mij beschikbaar. Uiteindelijk kwam ik terecht bij een detacheringsbureau. Dit avontuur duurde om precies te zijn vier-en-een-halve dag. Toen weer niks. Andere detacheerder dan. Dit tweede avontuur duurde een jaar. Had ik eindelijk een mooi project bij DAF Trucks, werd dit weer in de kiem gesmoord door de kredietcrisis. Daarna wederom niks. Ik was maar ‘lekker’ aan het solliciteren geslagen, al voelde dit soms of ik meer voor de administratie van het UWV dan voor mijzelf bezig was. En toen, uit het betrekkelijke niets, lag er op een zon-nige dag een mailtje in mijn inbox van een klant van de tweede detacheerder. Deze had een nieuw project en was tevreden over het eerdere werk dat ik verricht had. Hij had vernomen dat ik in-between-jobs was (wat wij Nederlanders ‘werkeloos’ noemen). Of het me wat leek om efkes (tja, Brabant hè) langs kon komen voor een gesprekje. Het zou een tijdelijk iets zijn. Nu, anderhalf jaar later, zit ik er nog steeds en krijg ik binnenkort een vast contract. Het project is ondertussen al lang en breed afgerond. Ik ben gebombardeerd tot de persoon die de identiteit van een verscheidenheid aan producten (van rioolinspectiecamera’s tot medische trainingsap-paratuur voor endoscopie) moet gaan opzetten en waarborgen. Er is hierin nog een lange weg te gaan, maar er zijn mogelijkheden genoeg.

En hij leefde nog lang en gelukkig (samen met zijn vriendin en hond).

Een IO-pionier uit Enschede

Hans van den BergeMSc Industrial Design Engineering, Mastertrack Design & StylingAfgestudeerd; 6 december 2007

In Enschede bestaat de studie Industrieel Ontwerpen nog niet zo lang. De eerste industrieel ontwerpers uit Enschede zijn nog niet zo lang geleden de wereld in gestuurd. Eén van deze IO-pioniers was Hans van den Berge.

Page 32: OnOff #25 - Pionier

32 OnOff 25 Pionier

Hoofdredacteur

Willem-Sander Markerink

eindredactie

Laurens van den Broek

redactie

Chris ten DamJoska SesinkHan Slob

VormgeVing

Sophie van FeliusRozemarijn Klein Heerenbrink

drukwerkproductie

Drukkerij van den Bosch & Fikkert, Almelo

redactieadres

S.G. Daedalus t.a.v. OnOffUniversiteit TwenteHorst C.006Postbus 2177500 AE Enschede

053 [email protected]

Suggesties of opmerkingen, of wil je ook een stuk schrijven? Neem contact op met iemand van de redactie.

colo

fon