Onderzoeksplan Krissy Jakobs Afstuderen studiejaar 2017 - 2018

Docent beeldende kunst en vormgeving, voltijd 4 te Tilburg

Huidige onderwijsvisie en vakvisie De docent is verantwoordelijk voor het aanzetten tot leren. De student is verantwoordelijk voor de voortzetting van het leren. De student komt met interesse, de docent met inspiratie. Door deze twee in dialoog te brengen kan de student zijn interesse ontwikkelen naar intrinsieke motivatie. De docent coacht naar deze intrinsieke motivatie, de student maakt dit eigen en zet dit voort. Ik wil studenten steun geven bij de zoektocht naar wie ze zijn en willen zijn en op welke plek ze willen staan in de maatschappij. Wil een student zich ontwikkelen op school, dan heeft hij verbinding nodig. Ik vind het belangrijk als docent dat ik deze verbinding aan de studenten biedt. Ik vind het dan ook op de eerste plaatst staan dat ik een band opbouw met mijn studenten. Mijn ervaring zegt dat er alleen door authenticiteit, echt contact ontstaat. Door mezelf open te stellen en te laten zien dat ik ook maar een mens ben en mezelf accepteer zoals ik ben en waar ik nu sta, probeer ik een rolmodel te zijn voor mijn studenten. Wanneer er voldoende aandacht is voor elke student zal er ook voor elke student een passend onderwijsaanbod zijn. Het sociaal betrokken raken bij de individuele studenten is voor mij een specifiek detail in de onderwijsvisie. Het gaat niet alleen om het overdragen van kennis, je moet studenten betrokken laten raken bij hetgeen wat je ze wilt leren, serieus nemen en activeren. Studenten worden geactiveerd door de docent waardoor ze zelf de verantwoordelijkheid leren nemen voor hun eigen leerproces. In dit leerproces ben je als de docent een begeleider.

Daarnaast heb ik natuurlijk bewust gekozen voor kunsteducatie. Een breed begrip dat leerlingen de mogelijkheid biedt hun talenten te ontwikkelen en leert hen te genieten en waarderen waardoor zij meer zelfvertrouwen krijgen. Kunsteducatie kan leerlingen leren op een andere manier te leren denken, leert leerlingen hun emoties uiten, nieuwsgierig te zijn, een onderzoekende houding te ontwikkelen en altijd te denken in oplossingen. Leerlingen worden positief beïnvloedt en zullen onderling elkaars kunstkennis vergroten. Kunst toont een scala aan mogelijkheden om de wereld waarin we leven betekenis te geven. Dit zou centraal moeten staan in de ontwikkelingen van de leerlingen in de toekomst. Kunst onderwijs is belangrijk en onmisbaar voor de vorming van jonge mensen tot kritische volwassenen. Kunstonderwijs is een essentieel onderdeel, een onmisbaar element voor de vorming van de leerlingen in alle niveaus. Kunstonderwijs bevordert o.a. de ontwikkeling van de creativiteit en is vaak gericht op de maatschappelijke ontwikkelingen. Door kunstonderwijs leren leerlingen communiceren, en zich te uitten. Kunstonderwijs stimuleert de persoonlijke ontwikkeling op intellectueel, gevoelsmatig, sociaal en fysiek gebied. De leerling leert zichzelf beter kennen en verkent zijn eigen vaardigheden, visies en identiteit. Het is belangrijk voor de identiteit van de jongeren. Het levert begrip tussen de jongeren voor de verschillende culturen die er zijn in de wereld. Leerlingen leren hierdoor te genieten van kunst en cultuur. Door het geven van goed en compleet onderwijs in een veilige omgeving, waarin vertrouwen en veiligheid voorop staat, leg je bij ieder kind de basis om een gelukkig mens te worden. Het stimuleren van de culturele ontwikkeling staat centraal.

Aansluitende competentie:Artistiek competent, Pedagogische didactisch competent, Interpersoonlijk competent, Omgevingsgericht competent en Kritisch-reflectief competent.

Motivatie Voorafgaand aan mijn huidige opleiding heb ik zowel MBO interieur en vormgeving (niv.3) als MBO onderwijsassistent (niv. 4) afgerond. Gedurende deze opleidingen heb ik veel (praktijk) ervaringen opgedaan binnen verschillende vakgebieden zoals; interieur styling, etaleur, basisonderwijs, voortgezet onderwijs op verschillende scholen, waardoor mijn voorkeur voor het beeldend onderwijs sterk ontwikkeld is.Tijdens deze en mijn huidige studie heb ik mijn kwaliteiten ontdekt in bijv. mijn creatieve en sociale vaardigheden, het individueel begeleiden en aansturen van leerlingen in hun ontwikkeling en (beeldend) proces.

In de afgelopen drie jaar als docent beeldende kunst en vormgeving in opleiding, heb ik op diverse verschillende vakgebieden stage mogen lopen. Van CKV, handvaardigheid, tekenen tot het individueel begeleiden van leerlingen en heb ik veelal de taken van de leerkracht buiten het lesgeven om geleerd. Deze stages waren erg interessant en leerzaam. Mijn keuze voor binnen schoolse kunsteducatie heb ik in mijn vakvisie vastgelegd. Naar aanleiding van mijn vorige stages heeft de doelgroep (16 t/m 22 jaar) MBO mijn voorkeur gekregen. De studenten hebben een hele duidelijke focus voor een bepaalde studiekeuze. Deze focus en de keuze voor een bepaalde studie verschaft een bepaalde mate van motivatie. De studenten komen met interesse voor een bepaald vak of gebied. Als ik afgestudeerd ben zie ik mezelf ook werken op een MBO school. Ik raak geïnspireerd door docenten die een goede band kunnen creëren met de studenten. Docenten die zich aansluiten bij de leef- en leeromgeving van de student en hierdoor wederzijds respect krijgen. Respect geef je en krijg je terug. Studenten van deze leeftijd zijn opzoek naar wie ze zijn en wat ze willen in de toekomst. Dat vind ik een interessant gegeven, ik kan ze daarbij helpen, motiveren en inspireren ook voor de creatieve vakken.

Aansluitende competentie:Pedagogische didactisch competent, Interpersoonlijk competent, Omgevingsgericht competent en Kritisch-reflectief competent.

Beeldend & kunsttheoretische Mijn beeldend werk is een voortzetting op het werk van afgelopen drie jaar. Mijn eigen beeldende ontwikkeling zal dit laatste jaar ook een belangrijk onderdeel zijn. Nu ik op de opleiding de faciliteiten en begeleiding heb om me te professionaliseren, wil ik daar het laatste jaar nog flink energie in steken. Ik maak daarom op dit moment veel gebruik van de werkplaatsen waar ik vooral nieuwe technische ontwikkelingen doormaak. Deze nieuwe ontwikkelingen kan ik straks in het werkveld en op mijn stage in de praktijk inzetten. Kunsttheorie is vanaf het begin van deze opleiding een lastig onderdeel gebleken. Door mijn eigen interesse te blijven volgen heb ik mezelf vorm kunnen geven en ben ik langzaam maar zeker geïnspireerd geraakt door de Nul beweging. Op het eerste gezicht vind ik het werk van de Nul kunstenaars gewoon interessant, aantrekkelijk en mooi, het raakt me. De kunstenaars van de Nul beweging lijken vooral abstract te werken. Toch wordt er geregeld verwezen naar iets uit de alledaagse werkelijkheid. (van Mechelen, M. 2011) Ik denk dat ik meer de alledaagse werkelijkheid wil verheffen tot kunst. Van de witte zachte watten van de tandarts naar watten die verheven zijn tot kunst object.

Krissy Jakobs (2017) watten.

Ik werk met materialen en objecten die voor mij fijn voelen, de aandacht trekken of die er op het oog mooi en interessant uit zien. Ik ben begonnen met het verzamelen van witte objecten en materialen. Van plastic spatels tot watten, inlegkruisjes, wc papier en elastiekjes. De kleur wit was geen voorop gestelde regel dit gebeurde gewoonweg langzaam tijdens het proces. Wit is steriel en geeft mij rust en overzicht. Ik raak geïnspireerd door objecten die een bepaalde vorm van eenvoud uitstralen, objecten waar ik iets interessants in zie of een structuur of herhaling mee kan maken. Reeksen, herhalingen en ordeningen, allemaal terug te vinden in mijn beeldend werk. Ook kijk ik hoe het object aanvoelt, is het zacht of hard, glad of ruw. Zonder veel na te denken (normaal een valkuil) ben ik van start gegaan, herhalingen en reeksen heb ik laten ontstaan door het produceren en vermenigvuldigen. Ik verander de context van de objecten door het te reproduceren met een ander materiaal. Op dit moment doe ik dat met keramiek, latex en klei bezig. Materialen waar ik altijd al graag mee heb gewerkt. De kleur van deze materialen staat nog dicht bij het wit, gebroken wit, net van het wit af iets grauwiger wit of ietwat vergeelt.

Ik heb tussen de verzamelde spullen gekeken naar wat me daarbinnen weer het meest aansprak en als ik het product vast had wat ik er dan mee kon gaan doen. Het gaat veelal om het produceren van het product, om er zoveel mogelijk van te maken, zoveel mogelijk herhalingen van eenzelfde product. Door de hoeveelheid die er dan ontstaat straalt het macht en kracht uit, het ritme, de regelmaat en de vorm spelen een belangrijk rol en worden naar mijn eigen gevoel uitgekozen. Ik probeer zoveel mogelijk te reflecteren op wat ik aan het doen ben. Ik stop pas met produceren van een product als ik denk dat de hoeveelheid genoeg is, wanneer dit genoeg is weet ik op dit moment nog niet. Of alle verschillende soorten objecten een rol blijven spelen in mijn beeldend werk of dat er uiteindelijk een soort vorm of object overblijft weet ik nu ook nog niet. Ik wil zoveel mogelijk doorgaan met waar ik nu mee bezig ben, wat in me op komt uitproberen en weer nieuwe ontwikkelingen doormaken in het proces. Door met materiaal al keramiek/latex/klei te werken kan ik heel snel objecten produceren. Een product vertelt niet meer hetzelfde als 50 keer hetzelfde product. Ik wil er tot nog toe geen verhaal mee vertellen ik wil gewoon de pure vorm laten zien.

Ik merk aan mezelf dat ik het lastig vind om precies duidelijk te maken waar ik mee bezig ben. Dat hoeft voor nu ook nog niet. Ik zit lekker in het proces en kan me hierin nog flink ontwikkelen. Voor ogen heb ik wel dat ik tijdens mijn afstudeerpresentatie goed kan beschrijven en omschrijven waarom ik bepaalde keuzes heb gemaakt, wat mij zo inspireert en hoe ik andere mensen kan inspireren met mijn manier van werken en de manier waarop ik keuzes maak. Ik werk niet naar een eindproduct toe, ik luister naar mijn gevoel en intuïtie dat uiteindelijk zal leiden hoe mijn afstudeerpresentatie beeldend eruit komt te zien. Tijdens het beeldend proces wil ik mijn fascinatie voor de Nul beweging verder onderzoeken, beschrijven en vergelijken ,wat vind ik niet interessant en wat wil ik wel of niet met mijn eigen beeldend werk. Om zo duidelijk te krijgen waar ik mee bezig ben.

StageVanaf 6 januari ga ik stage lopen op het Sint Lucas in Boxtel. Dit is een school met een breed aanbod aan creatief-technische opleidingen voor het vmbo en het MBO. Ik ga lesgeven op het MBO, bij de opleiding vormgeven, product, ruimte & media leerjaar 1. De studenten werken in een leeromgeving waar ze kennis maken met de verschillende vakgebieden zoals productvormgeving, ruimtelijke vormgeving en mediavormgeving. De leerlingen gaan werken aan een interieur of styling ontwerp voor winkels, kantoren of woonhuizen, decorontwerpen voor festivals of theater, displays, beurspresentaties, verpakkingen, meubelstukken, lichtobjecten, gebruiksvoorwerpen, toepassingen voor web en met virtual reality. Tijdens het eerste leerjaar gaan ze langzaam kennis maken met de verschillende technieken en materialen in korte workshops in een bepaald tijdsbestek. Op maandag en dinsdag zal ik in leeromgeving C als docent werkzaam zijn als projectbegeleider en leren loopbaanbegeleiding tijdens de beeldende lessen. Ik wil me verdiepen in de begeleiding die ik als docent wil bieden aan de studenten, en wat ik daarin kan verrijken. Mijn creativiteit als docent overdragen naar de studenten staat daarbij voorop, mijn specialiteiten liggen bij het vormgeven. Vakinhoudelijke kennis over kleur, materialen en producten. Als interieur stylist ben ik altijd bezig met esthetiek. Deze esthetiek is altijd een grote rol blijven spelen bij het maken van mijn eigen kunst.

Aansluitende competentie:Pedagogische didactisch competent, Interpersoonlijk competent, Omgevingsgericht competent en Kritisch-reflectief competent.

Onderzoek Theoretische kader Ik wil mezelf als docent beeldende kunst in de maatschappij plaatsen, daarom vind ik het belangrijk dat ik me o.a. richt op het onderwijsdomein. Dit betekent niet dat ik daar de nadruk al op wil leggen. Uiteindelijk wil ik een harmonie vormen in het docentschap en beeldenmaker zijn. Ik heb als doel mezelf te ontwikkelen tot een nieuwsgierige en onderzoekende professional als beeldend docent maar ook als begeleider. Ik wil mijn studenten een affectieve begeleiding bieden en ben nieuwsgierig welke factoren zorgen voor een goede band tussen docent en student. Hierin ben ik benieuwd naar welke methode werkt voor het begeleiden met studenten. Welke manier van begeleiden bevalt de student waardoor er een vertrouwensband ontstaat.

Op het Sint Lucas wordt tijdens de beeldende vakken projectbegeleiding gegeven, tegelijkertijd is dezelfde docent ook verantwoordelijk als loopbaanbegeleider in dezelfde lesuren. De groep wordt in tweeën gesplitst. Tijdens mijn stage ga ik allebei de rollen ervaren als docent en hierin een combinatie proberen te zoeken. Het begeleidingsproces staat bij leerjaar 1 voorop, het is belangrijk om voor de studenten een studierichting te kiezen.

Doel:Uiteindelijk wil ik weten welke effectieve technieken de docent in kan zetten in het begeleiden van studenten en wil ik hiervoor een ontwerp uitbrengen om het begeleidingsproces te verrijken. Doordat onderzocht is welke verbeterpunten er zijn in het begeleidingsproces. Deelvragen: - Op welke manier wordt er momenteel begeleid door kunstdocenten? (zit hier een structuur in, zijn docenten afwachtend of betrokken, laten ze de student praten en met hun problemen komen of nemen de docenten zelf actie om te zien hoe het met hun studenten gaat, wordt er duidelijk naar de studenten gecommuniceerd wat verwacht wordt van de student of wordt dit vrijblijvend gelaten, deze manier/zelfde vragen ook aan studenten vragen.) - Hoe ervaren de studenten de begeleiding? - Hoe ervaren de studenten de relatie met leraren? - Welke behoeften hebben de studenten als het gaat om begeleiding? - In hoe verre worden de behoeften van de student nageleefd? - Belangrijke vraag docenten: gebruiken docenten Kunst kennis in het begeleiden?

D.m.v. onderzoek zal uitwijzen welke manier het begeleidingsproces van docent en student zal verrijken. Of het ontwerp voor het begeleiden een tool, methode, handleiding, opstellen van een aantal tips, vragen kaart of dobbel spel zal zijn, zal blijken uit de vraag vanuit de studenten en docenten van het Sint Lucas. Is er behoefte aan onafhankelijke begeleiding, zodat het leerproces op gang blijft, zonder dat de docent in de buurt is? Of is het belangrijk dat er docent afhankelijk tools en docent onafhankelijk tools worden ontwikkeld, iets wat voor beide gebruikt kan worden. Daarvoor is het belangrijk dat ik informatie verzamel, interpreteer en analyseer om zo een zo goed mogelijk beeld te krijgen van hoe de begeleiding door de docent wordt ervaren bij de student. Daarom kies ik voor veldonderzoek. Onderzoeksvragen, doelen, en deelvragen worden beantwoord op basis van o.a. interpretaties en ervaringen vanuit de student en docent. Voor het onderzoek is het belangrijk een inzicht te krijgen hoe de begeleiding wordt ervaren en hoe de individuele standpunten zijn over het begeleidingsproces.

Vragen zoals: Hoe is de begeleiding van de studenten momenteel op het Sint Lucas? Wat zegt de theorie over deze begeleiding en de behoefte van de doelgroep m.b.t. begeleiding. Worden de behoefte van de studenten nageleefd. Welke soorten manieren van begeleiden zijn er? En wat is de behoefte van de

studenten (16-22 jaar) m.b.t. begeleiding? Waarom is het belangrijk de studenten effectief te begeleiden? Wat is er nu niet effectief aan de begeleiding? Zijn daarbij belangrijk. Een intensief onderzoek waarbij het er vooral om gaat te begrijpen wat zich afspeelt tijdens het beeldend begeleidingsproces.

HoeDoor meanderend te werk te gaan kan ik mezelf breed oriënteren. Daarvoor het is belangrijk voordat ik verder ga met het onderzoek dat ik informatiebronnen verzamel. Deze bronnen zal ik op relevantie ordenen. Om tijdens het onderzoek voldoende te blijven reflecteren met het Sint Lucas en ABV profiel begeleiders kan ik voortdurend rangschikken in de ontwikkelingen van het onderzoek. Ik heb in een planning globaal opgeschreven wat de handelingen zullen zijn om het onderzoek tot een succes te maken. De planning is een richtlijn voor mezelf. Het doel van het onderzoek is bekend en ook hoe eraan gewerkt wordt. De vorm van het einddoel is nog niet bekend en zal zichzelf d.m.v. het onderzoek uitwijzen. Door middel van interviews wil ik op bovenstaande vragen en deelvragen antwoord krijgen. Om zo goed mogelijk in te kunnen gaan op de wensen van student en docent wil ik diepte interviews afnemen. Bronnen onderzoek is belangrijk om nog meer kennis te vergaren over het onderwerp begeleiden. Daarop volgende zullen vragen voor het interview geformuleerd worden. Het interview zal bestaan uit open vragen, gesloten vragen, gestructureerd of ongestructureerd. De nadruk ligt op het begrijpen van docent en student. Tijdens de interviews is er ruimte om af te wijken van de vooraf opgestelde vragen, hierdoor kan ingegaan worden op interactie. Eventueel doorvragen op interessante antwoorden en/of ervaringen leidt tot nieuwe inzichten. Door vertrouwen te creëren tijdens het gesprek kan de geïnterviewden meer informatie geven, het is dus belangrijk als interviewer om hier op in te gaan Uiteindelijk is mijn onderzoeksplan een strategie om te bepalen hoe ik ga handelen. Ik probeer de hierboven beschreven richtlijnen voor het onderzoek te volgen om zo tot een goed en effectieve ontwerp te komen. Eerst zullen de docenten ondervraagd worden waarna de studenten zullen volgen, waardoor ik een goed beeld krijg van de overeenkomsten. Ervaren de studenten hetzelfde als de docenten, staat deze ervaring recht tegen over elkaar of zijn deze gelijk? Wanneer deze verschillend zijn wil ik hiervoor handvaten voor de docent en/of student aanreiken.

Kwalitatief onderzoek: Ik kies voor kwalitatief onderzoek omdat ik zo meer diepgang kan krijgen in de begeleiding en door kan vragen wanneer dit belangrijk is. Bij kwantitatief onderzoek loop ik het risico belangrijke factoren te missen doordat deze niet bevraagd worden in een interview. Tijdens interviews kan er een betere inschatting gemaakt worden van wat belangrijk is en wat niet. Het is van te voren lastig in te schatten welke factoren ècht belangrijk zijn. Het aantal dat deel zal nemen aan het interview is van te voren niet vast te stellen ,dit is een inschatting

Doelgroep: 3 kunstdocenten bevragen 5 eerstejaars studenten bevragen

Aansluitende competentie:Artistiek competent, Pedagogische didactisch competent, Interpersoonlijk competent, Omgevingsgericht competent en Kritisch-reflectief competent.

Tijdsplanning

M A A N D A G Stage Sint Lucas

D I N S D A G Afstudeeronderzoek

W O E N S D A G Stage Sint Lucas

D O N D E R D A G Afstudeer onderzoek & Beeldend

V R I J D A G Afstudeer onderzoek & Beeldend

Maand datum taak/afspraak Beschrijving

November 16-11-2017 Onderzoeksvoorstel inleveren

Classroom

20-11-2017 Reflecteren Bespreken onderzoeksplan Sint Lucas

21-11-2017 Presentatie onderzoeksvoorstel

27-11-2017 Speciale week

December (hele maand) Literatuur onderzoek Wat is begeleiden? Welk manieren van begeleiden zijn er? (zie deelvragen)-> verzamelen van bronnen

(hele maand) Veldonderzoek Interview maken voor docenten en studenten

Begeleiding docent Afspraken maken wanneer en hoevaak reflecteren met docent

(eind van de maand) Literatuur onderzoek Bronnen verzamelen en ordenen

Literatuur onderzoek Wat is ontwerpend onderzoek doen?

Reflecteren Onderzoeksvraag bekijken/herformuleren wanneer nodig.

Kerstvakantie

25-12-2017 t/m 5-01-2018

(begin van de maand) Reflecteren Waar sta ik nu? Wat heb ik nodig van mijn begeleiders?

(einde van de maand) Literatuur onderzoek Bronnen verzamelen en ordenen

(eind van de maand) Reflecteren Met begeleidingsdocent en voor mezelf.Wat zijn de volgende stappen?

Januari 8-01-2018 (eerste paar weken bestaat uit observeren van de stage plaats, leerlingen, docenten en werkwijzen)

Stage: maandag & woensdag

Observeren, wat doen de studenten, hoe ziet het lesprogramma van de leeromgeving eruit? Wat wordt verwacht

Literatuur onderzoek Wat is begeleiden? Welk manieren van begeleiden zijn er? (zie deelvragen)

Ontwerpend onderzoek Theorie omzetten in praktijk.

(begin van de maand) Stage interview Docenten (in zelfde week verwerken)

(begin van de maand) Stage interview Studenten (in zelfde week verwerken)

Stage interview Resultaten bewerken bekijken, bespreken op Sint Lucas.

Reflecteren Onderzoeksvraag bekijken/herformuleren wanneer nodig.

(einde van de maand) Reflecteren Wat is de volgende stap? (wat heb ik nodig van mijn begeleiders?) Communiceren met Sint Lucas over nieuwe effectieve technieken om begeleiding te verrijken.

Februari Sint Lucas/ABV Ontwikkelen van nieuwe mogelijke tutorial, spel, tips etc. (nog onbekend wat ervoor nodig is)

Reflecteren Wat is nodig? Wat zijn de volgende stappen?

Onderzoek krijgt vorm Uittesten op stage en aanpassen

(midden van de maand) Reflecteren Bespreken op ABV voortgang onderzoek.

Maart Afstudeerworkshop

1e ontwerpAfstuderen

Reflecteren op ABV/Sint Lucas

Reflecteren Wat mist nog? Wat heb ik nog nodig? Wat zijn verbeteren punten?

Aansluitende competentie: Interpersoonlijk competent, Omgevingsgericht competent en Kritisch-reflectief competent.

Hoe ga ik mijn feedback aanpakken.

12-03-2018 t/m 16-03-2018

Speciale week

(einde van de maand) Reflecteren Wat is de volgende stap?

April Afstudeerworkshop

9-04-2018 2e ontwerp Afstuderen bespreken, ben ik er klaar voor?

25-04-2018 Laatste stage dag

(eind van de maand) Reflecteren Wat moet ik nog doen?Wat zijn de volgende stappen?

Mei 7-05-2018 Afstudeerpresentatie

Juni Graduation show

Juli Graduation show

Bronnen Er zijn veel verschillende soorten bronnen die ik gebruik, en zijn ook altijd anders. Bronnen zijn belangrijk om mijn kennis te vergroten en mijn inspiratie bronnen op te slaan. Ik vind het dan ook lastig om zo op te sommen welke dit precies zijn, en welke kunstenaars (uit verschillende disciplines) daar bij horen. Ik houd op mijn eigen blog https://krissyjakobsafstuderen.wordpress.com alle relevante bronnen die ik tegen kom bij. Zo kan ik voor mezelf overzichtelijk houden wat en wanneer ik iets heb gevonden. De scholen waar ik heb gewerkt zijn voor mij een belangrijke inspiratie bron, theoretische bronnen, en mensen om me heen waar ik van leer en door wordt geïnspireerd. Door kritische te zijn en met mensen te praten in en over dit vak kan ik ervoor zorgen dat ik beschik over voldoende kwaliteit van mijn eigen bronnen.

Literaire bronnen Crone, E. (2008) Het puberende brein: Over de ontwikkeling van de hersenen in de unieke periode van de adolescentie. (22e druk). Soest: Uitgeverij Bert Bakker Kallenberg, A.J. (2007) Ontwikkeling door onderzoek: een handreiking voor leraren. Utrecht/Zutphen: ThiemeMeulenhoff, 2016.

Kohnstamm, R (2009). De kleine ontwikkelingspsychologie deel 1. Deventer, Nederland: Van Loghum Slaterus.

Kohnstamm, R. (2009) De kleine ontwikkelingspsychologie deel 2. Deventer, Nederland: van Loghum Slaterus Veen, van der , T. & Wal van der, J. (2012). Van leertheorie naar onderwijspraktijk (vijfde druk). Houten, Nederland: Noordhoff

Verhoeven, N. (2004). Wat is onderzoek? Praktijkboek methoden en technieken voor het hoger onderwijs. Amsterdam: Boom

Internetbronnen Dingemanse. K. (2017). Wat is fieldresearch of veldonderzoek nu precies? Geraadpleegd op 27-10-2017 https://www.scribbr.nl/onderzoeksmethoden/fieldresearch-veldonderzoek/

LKCA. (2017). Middelbaar beroepsonderwijs (mbo). Geraadpleegd op 28 oktober, 2017 van http://www.lkca.nl/middelbaar-beroepsonderwijs

Ondersteuning Sint Lucas. Geraadpleegd 13 november 2017 van, https://www.sintlucas.nl/mbo/onderwijs/1090/ondersteuning.html

Bronnen vanuit mijn blog: MBO & volwasseneneducatie - ECBO expertisecentrum beroepsonderwijsHow to het better at the things you care about (Eduardo Briceño) - TedTalk

Kenmerkend MBO - Hiteq centrum van innovatie. MBO studenten - startopdracht ABV Netwerken en verbindingen: arts and cultural education in The Netherlands - Anne Bamford

Het onderwijs vorm de bron van de samenleving waarin we willen leven. Operation education

SLO. (2015). Het creatieve proces. Arnhem

Three rules to sprak learning - TedTalk

De toekomst van het vakmanschap - Marieke Buisman & Rolf van der velden.

Aansluitende competentie: Omgevingsgericht competent en Kritisch-reflectief competent.