NOG MEER BEZETTINGEN!

EN WEER DEZELFDE THEORIEËN?

Naar aanleiding van Lammers, Vreemde overheersing,

hoofdstukken 4, 5, 6 en 7

Wout Ultee

Hedendaagse sociologische theorieën

10 januari 2008

DE EERSTE DRIE HOOFDSTUKKEN VAN LAMMERS’ BOEK DRAAINDEN OM

EEN DRIELEDIGE VRAAG,

DE EFFECTIVITEITVRAAG, DE EFFICIENCYVRAAG EN DE DRAGELIJKHEIDVRAAG:

WAAROM WAS DE DUITSE BEZETTING VAN NEDERLAND

VOOR DE BEZETTER SUCCESVOLLER

EN VOOR DE INWONERS MINDER DRAGELIJK

DAN DE DUITSE BEZETTING VAN BELGIË, DENEMARKEN, FRANKRIJK EN

POLEN?

HOOFDSTUK 4 BEHELST EEN VERGELIJKING VAN DE DUITSE BEZETTING VAN NEDERLAND

MET DE JAPANSE BEZETTING VAN NEDERLANDS-INDIË

HET HOOFDSTUK BEVAT GEEN UITDRUKKELIJKE VRAAG

AAN HET EIND (BLADZIJDE 169) WORDT WEL HET LOT VAN DE INWONERS VAN NEDERLAND

VERGELEKEN MET DAT VAN DE INWONERS VAN NEDERLANDS-INDIË

ALDUS VALT ALS VRAAG TE FORMULEREN:

WAAROM WAS DE JAPANSE BEZETTING VAN NEDERLANDS-INDIË VOOR HET BEZETTE LAND

MINDER DRAGELIJK DAN DE DUITSE BEZETTING VAN NEDERLAND?

HET ANTWOORD OP DEZE DRAGELIJKHEIDVRAAG

GEBRUIKT DEZELFDE ALGEMENE HYPOTHESE ALS HET ANTWOORD OP DE EERSTE VRAAG (VERGELIJK

BLADZIJDE 156)

ENKEL NAAKTE MACHT VAN EEN BEZETTER LEIDT NIET TOT EEN

DRAGELIJK LEVEN VOOR DE BEVOLKING VAN EEN BEZET LAND

DEZE HYPOTHESE KLINKT ERG TAUTOLOGISCH

DE VOLGENDE IS DAT NIET

HET ANTWOORD OP DE DRAGELIJKHEIDVRAAG GEBRUIKT

DEZELFDE ALGEMENE HYPOTHESE ALS HET ANTWOORD OP DE EERSTE VRAAG (VERGELIJK BLADZIJDE 156)

VORMEN VAN GEZAG ZOALS TRADITIONEEL, CHARISMATISCH EN RATIONEEL-LEGAAL EN RATIONEEL-

FUNCTIONEEL GEZAG

EN ANDERE MACHTMIDDELEN DAN NAAKT GEWELD ZOALS

ECONOMISCHE LOKMIDDELEN HOGE AMBTENARENBANEN BANEN

MAKEN EEN BEZETTING DRAGELIJKER

LAMMERS TOETST DEZE HYPOTHESE NIET

IN ZIJN ‘ONDERZOEK’ MET BEHULP VAN SECUNDAIRE BRONNEN GAAT HIJ

NA

IN HOEVERRE AAN DE ‘TERUGVOORSPELDE’

AANVANGSVOORWAARDEN WORDT VOLDAAN,

AANNEMEND DAT HET LOT VAN DE BEVOLKING VAN NEDERLANDS-INDIË

MINDER DRAGELIJK WAS DAN DAT VAN DE BEVOLKING VAN NEDERLAND

MERK OP: DE SWAAN GEBRUIKTE IN ZORG EN DE

STAAT GEEN PRIMAIRE BRONNEN EN OOK GEEN

SECUNDAIRE BRONNEN, MAAR TERTIARE

DE SWAAN DEED NAAR EIGEN ZEGGEN AAN QUARTERNAIRE

ANALYSE

OVERIGENS: HISTORICI SPREKEN MEESTAL OVER

BRONNEN

EN SOCIOLOGEN MEESTAL OVER DATA

DE JAPANNERS DOODDEN MEER INWONERS VAN NEDERLANDS-INDIË DAN

DE DUITSERS INWONERS VAN NEDERLAND DOODDEN (BLADZIJDE 158)

EN DAARMEE ZETTE DE JAPANNERS MEER NAAKTE MACHT IN

DIE BEVINDING IS EEN BEETJE CIRCULAIR: DE DRAGELIJKHEID VAN HET LOT VAN DE

INWONERS WERD AAN HETZELFDE AFGEMETEN

DOOR INSTRUCTIES VAN DE OVERWONNEN REGERING HADDEN DE

DUITSERS IN NEDERLAND ENIG RATIONEEL-LEGAAL GEZAG

DE JAPANNERS HADDEN DAT DOOR DEZELFDE INSTRUCTIES IN NEDERLAND-

INDIË OOK (BLADZIJDE 159)

MAAR DOOR DE INTERNERING VAN DE OVERWEGEND NEDERLANDSE

AMBTENAREN IN NEDERLANDS-INDIË

STELDE DIT RATIONEEL-LEGAAL GEZAG NIET VEEL VOOR

DE INHEEMSE INDISCHE ELITE HAD BIJ DE INDONESISCHE

BEVOLKING TRADITIONEEL GEZAG

MAAR DEZE VERLOOR DAT TIJDENS DE JAPANSE BEZETTING

DOOR DE ONMIDDELLIJK VERSLECHTERENDE

LEEFOMSTANDIGHEDEN (BLADZIJDE 161)

DE NIEUWE INDISCHE LEIDINGGEVENDEN WERDEN DOOR DE JAPANSE BEZETTERS GERECRUTEERD

UIT DE NATIONALISTISCHE BEWEGING BINNEN NEDERLANDS-INDIË EN

HADDEN DAARMEE CHARISMATISCH GEZAG (BLADZIJDE 162)

DE NSB EN BIJVOORBEELD DOOR DE DUITSERS BENOEMDE

BURGEMEESTERS HADDEN GEEN CHARISMATISCH GEZAG EN GEEN

ENKELE ANDERE VORM GEZAG (BLADZIJDE 162)

TERWIJL DE DUITSERS IN NEDERLAND WEINIG AMBTENAREN ONTSLOEGEN

EN ZO WEINIG LOKMIDDELEN KONDEN INZETTEN

HADDEN DE JAPANNERS IN NEDERLAND-INDIË ALLE

NEDERLANDSE AMBTENAREN (EN ALLE OVERIGE NEDERLANDERS)

GEÏNTERNEERD

WAARDOOR DE BEZETTER VEEL LOKMIDDELEN KON INZETTEN

(BLADZIJDE 164)

UIT AL DEZE AANVANGSVOORWAARDEN VOLGT NIET DAT DE JAPANSE BEZETTING VAN

NEDERLANDS-INDIË VOOR DE DOORSNEE BEVOLKING MINDER DRAGELIJK WAS DAN DE

DUITSE BEZETTING VAN NEDERLAND

ER MOET DAARTOE EEN GEWICHT WORDEN TOEGEKEND AAN DE VERSCHILLENDE

VORMEN VAN MACHT EN GEZAG

DAT DOET LAMMERS NAUWELIJKS

EN DAT KAN EIGENLIJK OOK NIET

DE DUITSE BEZETTER VAN NEDERLAND ZONDERDE DE JODEN AF UIT DE BEVOLKING EN BRACHT

DRIE VAN ELKE VIER JODEN OM

DE JAPANSE BEZETTER VAN NEDERLANDS-INDIË ZONDERDE

NEDERLANDERS AF UIT DE BEVOLKING WAARBIJ ÉÉN OP ELKE

VIJF NEDERLANDERS OMKWAM

DEZE AFZONDERING HAD PLAATS DOOR NAAKTE MACHT

DE ‘MACHTSMIDDELEN VAN DE ONDERDRUKTEN’ VRAAG

VAN LAMMERS IN HOOFDSTUK 5

HADDEN DE MENSEN IN DE DUITSE WERK– EN

VERNIETINGSKAMPEN EN JAPANSE

INTERNERINGSKAMPEN,

ONDANKS DEZE NAAKTE MACHT,

NOG MACHTMIDDELEN OM HET LEVEN IETS

DRAGELIJKER TE MAKEN EN ZICH TE VERZETTEN?

DE HYPTHESE LIJKT TE ZIJN,

NET ALS BIJ DE SWAAN:

HOEVEEL MACHT A OOK OVER B HEEFT,

B HEEFT TOCH ALTIJD EEN BEPAALDE HOEVEELHEID MACHT OVER A

HOE GERING DIE MACHT OOK IS

DE HYPOTHESE VAN LAMMERS TER BEANTWOORDING VAN ZIJN MACHTSMIDDELENVRAAG LUIDT:

ORGANISATIE VAN GEÏNTERNEERDEN HEEFT,

BIJ MEDEWERKING VAN DE LEIDING VAN DEZE ORGANISATIE MET DE

BEZETTER,

ALS GEVOLG DAT HET LOT VAN DE GEÏNTERNEERDEN DRAGELIJKER

WORDT (BLADZIJDE 176)

DE HYPOTHESE VAN LAMMERS TER BEANTWOORDING VAN ZIJN

MACHTSMIDDELENVRAAG VERVOLGD:

DEZE LOTSVERBETERING BERUST OP RUIL,

WAARBIJ VOOR DE PLAATSELIJKE BEZETTER EN KAMPLEIDERS

DE INSPANNINGEN OM EEN BEPAALD DOEL TE BEREIKEN VERKLEIND WORDEN

(BLADZIJDE 179 MET DE OPMERKING DAT MEER DAN TWEE PARTIJEN IN HET SPEL ZIJN)

IN DE REST VAN HET HOOFDSTUK GAAT LAMMERS AAN DE HAND VAN GRUWELBOEKEN OVER JAPANSE EN NEDERLANDSE

KAMPEN NA

WAT ER VAN DEZE HYPOTHESE KLOPT

PROBEER LAMMERS’ TOETSING TE SYSTEMATISEREN

NOEM DIE KAMPEN OP, TEL HET AANTAL, EN VERMELD DE

UITKOMST PER KAMP!

EXTRA TOETSING

VOLGENS LAMMERS BEDROEG HET AANTAL NEDERLANDSE JODEN DAT IN

SOBIBOR IS VERGAST ALS PERCENTAGE VAN ALLE

NEDERLANDSE JODEN DAT IN DE TREIN NAAR SOBIBOR GING MEER

DAN NEGENTIG PROCENT (BLADZIJDE 190)

HOEVEEL WAS DAT PERCENTAGE PRECIES? EN WAS ER VERZET IN

SOBIBOR?

VGL DE FILM SOBIBOR

MET RUTGER HAUER

LAMMERS HEEFT DUS EEN HYPOTHESE OVER DE GEVOLGEN

VAN MEDEWERKING OF COLLABORATIE DOOR EEN VAN-

ONDEROP ORGANISATIE

LAMMERS SPREEKT IN HOOFDSTUK 5 OOK OVER VERZET VAN ONDEROP

WAT IS HIER DE VRAAG?

WAT IS HIER DE VRAAG?

WANNEER VERZETTEN DE INWONERS VAN EEN BEZET LAND ZICH TEGEN HUN

BEZETTERS?

LAMMERS HEEFT MET DE VERZETVRAAG EEN VIERDE AFHANKELIJKE VARIABELE

TE PAKKEN:

NA EFFECTITEIT EN EFFICIENCY VAN EEN BEZETTING EN DRAGELIJKHEID

VOOR DE OORSPRONKELIJKE BEVOLKING,

NU VERZET VAN DIE BEVOLKING

HOE LUIDT DE HYPOTHESE WAARMEE DE VERZETVRAAG WORDT

BEANTWOORD?

ALS MINDER DRAGELIJK DAN MEER VERZET OF ANDERS?

EN WAT KLOPT ER VAN DIE HYPOTHESE?

IN ELK GEVAL VERWERPT LAMMERS WEER DE HYPOTHESE DAT ER MET

BAJONETTEN ALLEEN NIET KAN WORDEN GEHEERST (BLADZIJDE 211)

KLAARBLIJKELIJK VINDT LAMMERS DE TOETSING VAN ZIJN

HYPOTHESEN ZWAK

HIJ GAAT MEER BEZETTINGEN ONDERZOEKEN

DUITSLAND IS NIET HET ENIGE LAND DAT WEL EENS ANDERE

LANDEN HEEFT BEZET

IN HOOFDSTUK 6 BEHANDELT LAMMERS ZES BEZETTINGEN DIE

DOOR NEDERLAND ZIJN UITGEVOERD, WAARONDER DIE

VAN NEDERLANDS-INDIË

DE KRITIEK VAN HISTORICI EN JURISTEN DAT DE DOOR LAMMERS

BESPROKEN GEVALLEN

GEEN ‘BEZETTINGEN’ ZIJN

WUIFT LAMMERS WEG MET DE OPMERKING

DAT HET HEM OM GAAT OM VREEMDE OVERHEERSING DIE MET GEWELD

GEPAARD GAAT

DE KRITIEK VAN JURISTEN EN HISTORICI VALT TE VERGELIJKEN

MET DE KRITIEK VAN DE TURKSE REGERING NU DAT ER IN DE EERSTE WERELDOORLOG IN

TURKIJE GEEN ‘GENOCIDE’ OP ARMENIËRS IS GEWEEST

MAAR ER KWAMEN WEL 1,5 MILJOEN ARMENIËRS OM

DEELS BIJ SLACHTPARTIJEN MET GEWEREN IN DORPEN

EN DEELS OMDAT MENSEN ZONDER WATER EN VOEDSEL DE WOESTIJN IN WERDEN GEJAAGD

GELEIDELIJK AAN BLIJKT HOOFDSTUK 6 ECHTER NIET ZO ZEER EEN VERGELIJKING VAN DEZE

BEZETTINGEN DOOR NEDERLAND TE BEHELZEN

ALSWEL EEN VERGELIJKING VAN NEDERLANDSE BEZETTINGEN IN HET ALGEMEEN MET FRANSE

BEZETTINGEN EN ENGELSE BEZETTINGEN

DIE BEZETTINGEN WORDEN VERGELEKEN WAT BETREFT DE EXPLICIETE DOELEN VAN DE BEZETTING EN WAT BETREFT DE LEGITIEM

GEACHTE BEZETTINGSMIDDELEN

AAN DE VRAAG OVER EFFECTIVTEIT EN EFFICIENCY GAAN DUS TWEE ANDERE VRAGEN

VOORAF:

DE DOELENVRAAG EN DE MIDDELENVRAAG

DE VERGELIJKING VAN NEDERLANDSE BEZETTINGEN HEEFT NAMELIJK ALS UITKOMST

DAT HET DOEL VAN DE NEDERLANDSE BEZETTINGEN VOORNAMELIJK HANDHAVING VAN

DE OUDE ORDE IS

DAT BIJ DIE BEZETTINGEN DE INZET VAN GEWELDMIDDELEN EN LOKMIDDELEN MINIMAAL IS

EN DAT NEDERLAND ALS BEZETTER KIEST VOOR ORGANISEREN VAN ONDEROP ALS

BEZETTINGSMIDDEL

DE NEDERLANDSE BEZETTINGEN LIJKEN OP ENGELSE BEZETTINGEN

HET VERSCHIL IS DAT DE ENGELSEN MEER DISTANTIE HOUDEN EN DE NEDERLANDERS MEER

GEÏNVOLVEERD RAKEN

FRANSE BEZETTINGEN HEBBEN ALS DOEL DE CENTRALISATIE EN RATIONALISATIE VAN HET

BEZETTE GEBIED

EEN FRANSE BEZETTING GEBRUIKT VOOR DIT DOEL MEER, MAAR MATIG, NAAKTE MACHT

TERWIJL ER VAN BOVENAF EEN ELITE WORDT GEKWEEKT EN DE BEZETTER GEÏNVOLVEERD

BLIJFT (SCHEMA BLADZIJDE 229)

OP BLADZIJDE 257 KOMT LAMMERS MET EEN WEERLEGGING VAN EEN HYPOTHESE OP DE PROPPEN

DE HYPOTHESE LUIDT:

EEN BEZETTING MET ALS DOEL CENTRALISATIE EN ALS MIDDELEN MEER GEWELD EN DE KWEEK VAN EEN NIEUWE

ELITE

LEIDT TOT MEER VERZET BIJ DE INWONERS VAN EEN BEZET LAND

DAN EEN BEZETTING MET ALS DOEL DE HANDHAVING VAN DE OUDE ORDE EN ALS MIDDEL WEINIG GEWELD EN ALS

ANDER MIDDEL HET HANDHAVEN VAN HET GEZAG VAN DE OUDE ELITE

DEZE HYPOTHESE WORDT WEERLEGD

OMDAT FRANSE BEZETTINGEN DOOR HET KWEKEN VAN EEN NIEUWE ELITE WEL GEZAG

WISTEN TE VERWERVEN

ULTEE’S HYPOTHESE:

CENTRALISATIE LEIDDE TOT NIEUWE BANEN EN DAARMEE TOT MEER LOKMIDDELEN

IN HOOFDSTUK 6 VERGELIJKT LAMMERS OOK DE DEELNAMES DE LAATSTE

DECENNIA VAN NEDERLANDSE TROEPEN AAN INTERNATIONALE ‘VREDESMISSIES’

DEZE WAREN VOLGENS HEM BETREKKELIJK SUCCESVOL

WAAROM VREDESMISSIES BETREKKELIJK SUCCESVOL?

LAMMERS VERKLARING GRIJPT TERUG OP ZIJN OUDE HYPOTHESE DAT EEN

BEZETTING MET GEZAG SUCCESVOLLER IS DAN ÉÉN ZONDER

DE VREDESMISSIES WAREN SUCCESVOL OMDAT DEZE

BEZETTINGEN WORDEN GELEGITIMEERD

DOOR INTERNATIONALE INSTELLINGEN EN

DAAROM EEN BEPAALD GEZAG BINNEN HET BEZETTE LAND ZOUDEN

HEBBEN

DE AANWEZIGHEID VAN NEDERLANDSE TROEPEN BIJ SREBRENICA WAS ECHTER

VERRE VAN SUCCESVOL

HEEFT LAMMERS EEN VERKLARING VOOR DIT FALEN VAN TROEPEN DIE GEZAG

ZOUDEN HEBBEN?

HIJ OPPERT DIE VERKLARING NIET ZELF

EEN LEZER MOET DIE VERKLARING ZELF UIT LAMMERS’ HYPOTHESEN AFLEIDEN

LAMMERS WIJST ER TELKENS OP DAT NAAKTE MACHT NIET TOT EEN SUCCESVOLLE BEZETTING LEIDT

LIEVER GEZEGD TELKENS VERWERPT HIJ DE HYPOTHESE DAT EEN BEZETTING MET NAAKTE MACHT LUKT

NIEUWE HYPOTHESE:

EEN BEZETTING MET ZUIVERE MACHT MISLUKT

MET ZUIVER GEZAG LUKT EEN BEZETTING

SREBRENICA LEIDT TOT VERWERPING VAN DIE HYPOTHESE

DAT IS HET THEORETISCH BELANG VAN HET GEVAL SREBRENICA

IN DE SLOTBESCHOUWING STELT LAMMERS ENKELE GEVALLEN VAN BEZETTING AAN DE ORDE

WAARIN DE DUITSLAND EN WAARIN VERENIGDE STATEN VAN

AMERIKA DE BEZETTER IS

IN 2006 JAAR ZEI LAMMERS TE NIJMEGEN NOG MEER OVER DE

AMERIKAANSE BEZETTINGSSTIJL

DAT WIL ZEGGEN DE AMERIKAANSE OPVATTING OVER

WELKE MIDDELEN JE ALS BEZETTER MOET INZETTEN OM JE DOELEN TE BEREIKEN EN

WAT JE DOELEN ZIJN

DE AMERIKAANSE STIJL WAS GEEN BIJZONDER GEVAL MEER

VAN DE ENGELSE STIJL

MAAR WAS EEN APART TYPE GEWORDEN

VOLGENS LAMMERS IS DE DUITSE BEZETTINGSSTIJL

‘ALS JE ALS BEZETTER TEGENWERKING ONDERVINDT BIJ HET BEREIKEN VAN JE DOELEN, GEBRUIK DAN METEEN NAAKTE

MACHT’

VOLGENS DIT BEGINSEL HANDELDEN DE DUITSE BEZETTERS LANG VOOR DE TWEEDE

WERELDOORLOG EN TIJDENS DE TWEEDE WERELDOORLOG

DE GRUWELEN VAN DE TWEEDE WERELDOORLOG WORDEN DOOR LAMMERS DUS NIET OP HET NATIONAAL SOCIALISME

TERUGGEVOERD MAAR OP DUITSLAND

VOLGENS LAMMERS IS DE AMERIKAANSE BEZETTINGSSTIJL

‘GEBRUIK OM ALS BEZETTER JE DOELEN TE BEREIKEN EERST

LOKMIDDELEN

MAAR SLA BIJ DE EERSTE DE BESTE TEGENWERKING METEEN MET GEWELDMIDDELEN TERUG EN VERLAAT HET LAND ALS JE DE

GESTELDE DOELEN NIET BEREIKT’

DE ENGELSE BEZETTINGSSTIJL IS VOLGENS LAMMERS

‘ALS JE ALS BEZETTER BIJ HET BEREIKEN VAN JE DOELEN OP

VERZET STUIT,

GEBRUIK DAN ZO WEINIG MOGELIJK GEWELD, WANT DAT KWEEKT GEZAG

EN ZORG ERVOOR DAT JE MANSCHAPPEN GEWELD NIET

MISBRUIKEN, WANT DAT LEIDT TOT NOG MEER GEZAG’

WAT NU IN IRAK EN IN AFGHANISTAN?

DEED RICE VOLGENS LAMMERS

OP GOEDE WIJZE AAN VERGELIJKEND ONDERZOEK NAAR BEZETTINGEN?

EEN LEZER KAN ZICH BIJ DE BESTUDERING VAN LAMMERS’ VREEMDE OVERHEERSING AFVRAGEN OF LAMMERS GEEN APPELS MET PEREN AAN HET

VERGELIJKEN IS

DIT PUNT KAN HET BEST IN HET VAT WORDEN GEGOTEN ALS EEN KWESTIE OVER MINDER GOED

EN BETER OMSCHREVEN VRAGEN

IN ALLE VRAGEN VAN LAMMERS VALT EEN LAND EEN ANDER LAND BINNEN

MAAR WAT WAS ER IN HET BINNENGEVALLEN LAND AAN DE HAND VOOR EEN ANDER LAND

BINNEN VIEL?

AAN DE HAND MET BETREKKING TOT HET GEWELDMONOPOLIE?

VOORDAT DUITSLAND IN 1940 NEDERLAND BINNEN VIEL WAS

HET GEWELDMONOPOLIE

IN HANDEN VAN DE NEDERLANDSE STAAT

EN DAT MONOPOLIE WAS OP VELERLEI WIJZEN

GELEGITIMEERD GEZAG

VOORDAT JAPAN IN 1941 NEDERLANDS-INDIË BINNEN VIEL

WAS HET GEWELDMONOPOLIE ALDAAR NIET IN HANDEN VAN DE PLAATSELIJKE BEVOLKING

MAAR IN HANDEN VAN EEN ANDERE VREEMDE MOGENDHEID, TE WETEN NEDERLAND

IN ATJEH OP SUMATRA WERDEN DOOR DE NEDERLANDSE BEZETTERS NET VOOR 1900

NOG VEEL BAJONETTEN GEBRUIKT

VOORDAT DE VERENIGDE STATEN IN 2003 IRAK

BINNENVIELEN

WAS HET GEWELDMONOPOLIE DAAR IN HANDEN VAN EEN

DICTATOR

DIE TOT EEN KLEINE GODSDIENSTIGE MINDERHEID BEHOORDE EN DE NEGENTIG PROCENT GODSDIENSTIGE

MEERDERHEID ER MET BAJONETTEN ONDERHIELD

DE VERENIGDE STATEN WERDEN DOOR DEZE MEERDERHEID NIET

OMARMD OMDAT DE AMERIKAANSE BEZETTING AANVANKELIJK ALS

DOEL DE VESTIGING VAN DEMOCRATIE HAD EN LATER DE

VERMIJDING VAN BURGEROORLOG TUSSEN DE MINDERHEID EN DE

MEERDERHEID

TERWIJL DE BEVRIJDE MEERDERHEID ALS DOEL EEN

GODSDIENSTIGE STAAT HEEFT EN WELLICHT UITMOORDING VAN DE

MINDERHEID

LAMMERS’ VRAGEN OVER BEZETTINGEN ZIJN VRAGEN OVER

VERANDERINGEN IN EEN LAND

DE ‘EINDTOESTAND’ IS STEEDS HET ZELFDE MAAR DE

‘BEGINTOESTAND’ NIET

DAT BEMOEILIJKT HET FORMULEREN VAN HYPOTHESEN

EVENALS HET TOETSEN VAN HYPOTHESEN

DAT MAAKT HET TREKKEN VAN VERGELIJKINGEN TOT EEN

HACHELIJKE ZAAK

VERGELIJK DE SWAAN ZORG EN DE STAAT EN DE VRAAGSTELLING

ALDAAR:

WEL EEN OMSCHRIJVING VAN HET EINDPUNT VAN DE VERANDERING,

GEEN OMSCHRIJVING VAN DE BEGINTOESTAND