Nieuwsbrief van het

Nederlands Instituut

voor Logotherapie en

Existentiële Analyse

IN DIT NUMMER

Op weg naar het ECP .................. 2

De ‘trage vragen’ van het leven . 2

Ervaring 1ste weekend opleiding tot Logotherapeute .................... 3

Oude Postel en Postel Dubbel .... 4

HOOP en ZIN vinden ................... 4

Leren is een sociaal proces ......... 5

De verbi divini ministerium ......... 5

Data Lesweekenden 2020 ........... 6

COLOFON

Redactie: drs. Pieter Hoekstra (eindred.) drs. Fred-Jan Nesselaar RA drs. Rosita Girjasing Ir. Cor de Jong dr. Michaela Pronk-Preuss dr. Leo F. de Graaff drs. Eli J.G. Meijer drs. Marleen M.S. Moors Deze Nieuwsbrief is een uitgave van het Nederlands Instituut voor Logotherapie en Existentiële Analyse (NILEA)

ISSN 2215-0528 (digitale editie) ISSN 2215-0536

OPLEIDING LOGOTHERAPIE voor NEDERLAND/BELGIE in VLAANDEREN WEER GESTART Vorig weekend zijn we gestart met een nieuwe groep Vlaamse en Nederlandse deelnemers om zich te laten

opleiden tot Logotherapeut. Net over de Nederlandse grens in de prachtige Norbertijner Abdij Postel van het

Belgische dorp Mol zijn we drie dagen intensief bezig geweest om ons de eerste beginselen van Viktor Frankl

zijn Logotherapie eigen te maken.

In deze Nieuwsbrief krijgt u een aantal impressies in woord en in beeld van wat wij samen beleefd hebben in

deze dagen.

De eerste groep kon maximaal uit tien deelnemers bestaan, maar wij hebben ruimte gevonden om dit met

enkele plaatsen uit te breiden. Daarom was het mogelijk nu met elf te starten en ook nog maximaal twee

personen te kunnen toelaten in dit traject. Ondertussen zoeken wij naar mogelijkheden om elders in Neder-

land een tweede groep te kunnen starten. Volg de berichtgeving en neem gerust contact met ons op.

Oktober 2019 Volume 3, editie 8

‘DE ZIN VAN HET BESTAAN’ de 20ste editie

Het is al weer de 20ste druk in de Nederland-

se taal van dit boek dat voor zoveel mensen

uniek is! Vóór op het boek staat: 'Wat ieder

mens kan doen tegen de ideologie van haat

en vervolging. Een wereldwijde bestseller.' En

daarmee is dit boek opnieuw weer zo actu-

eel. Het geheel vernieuwde voorwoord op

deze 20ste druk is van Willem J. Maas en

Pieter Hoekstra. Het is een voorwoord bij een

bijna driekwart eeuw oud boek, maar nu met

een nieuwe generatie lezers voor ogen.

Deze editie van ‘De Zin van het Bestaan’

begint met een citaat van Nelson Mandela,

over zijn voormalige gevangenisbewaarders:

'Toen besefte ik dat als ik hen zou blijven

haten na mijn vertrek uit de gevangenis, dat

zij mij dan nog steeds gevangen hadden. Ik

wilde vrij zijn. En dus liet ik het los.' Het

waren woorden die hij tegen de toenmalige

president van de USA, Bill Clinton sprak. Er

wordt gezegd dat hij hierbij verwees naar ‘De

Zin van het Bestaan’ van Viktor Frankl als zijn

inspiratie hiertoe. Voor iedereen die het boek

al heeft: een fantastisch boek om te geven!

Frankl’s leven en werk overdenkend, maakte ik mezelf een voorstelling van ‘Wenen’ rond 1920, 1930. Het zal een fascinerende tijd geweest zijn daar. De tijd waarin tal van filosofen en wetenschappers zich hard maakten voor het bedrijven van ‘harde wetenschap’. Hun groep en visie vormde de ‘Wiener Kreis’ (https://nl.wikipedia.org/wiki/Wiener_Kreis) en de boodschap was duidelijk: meten is weten. Het is een bood-schap die dominant werd in de wetenschap, ínclusief binnen de geneeskunde. Viktor Frankl gaf hierop met de ‘Derde Weense School voor Psychotherapie’ een belangrijke toevoeging.

Kort door de bocht gezegd: de mens is een ‘Geistige Person’. Als ik sommige van zijn teksten op mij in laat

werken, gaat er iets mede ergens op dát vlak resoneren. Iets dat te maken heeft met de ‘Unbewusste Gott’

en de ‘Hidden Angel’ in ieder mens.

Interessant is dat de Geistige Person, Unbewusste Gott en Hidden Angel zich niet zo makkelijk laten meten.

Kun je ze daardoor ook niet weten? Dat is wat de dominante stroming in de wetenschap ons wil doen

geloven. Echter, in de geesteswetenschappen wordt naast de exact wetenschappelijke dimensie van het

bestaan soms terecht aandacht gevraagd voor de ‘trage vragen’ van het leven. Dat zijn vragen waarvan het

stellen hiervan niet om een snel antwoord vraagt, maar vragen die uitnodigen om te verstillen. In de stilte

kunnen nieuwe horizonten oprijzen. Of, beter gezegd wellicht: verdwenen horizonten herrijzen…

Met veel plezier liet ik mij tijdens het eerste blok van de opleiding Logotherapie opnemen in een inspire-

rende groep van docenten én studenten. Een groep die intensief aan de slag ging en samenwerkte om de

studiestof te verwerken. Wat mij óók inspireerde is de omgeving waar we neerstreken: een eeuwenoude

Abdij in een rustige, natuurlijke omgeving. Ik verbleef in een prettige, eenvoudige kamer zonder televisie,

bubbeltjesbad en minibar. En het was allemaal prima verzorgd. Zoals ook de maaltijden en, mede met

dank aan Nynke, ook de colleges. Zo ontstond voor mij rust. Ik wist mij in goede handen.

Af en toe klonk de klok van Abdij en gewijde muziek. Een perfecte leeromgeving om de trage vragen die

onlosmakelijk zijn verbonden met het gedachtengoed van Viktor Frankl voedingsbodem te geven.

Trage vragen zijn, wat mij betreft, onlosmakelijk verbonden met verstilling. Ik heb mij laten inspireren door

de abdij als plek van samenkomst. Want óók in -en juist dankzij- de stilte kunnen wij inzichten opdoen. We

kunnen een vermoedend weten ervaren dat wetenschappelijke gezien gelukkig niet meetbaar is, maar wél

om een antwoord in ons doen en laten vraagt.

‘Ik liet me opnemen in een inspirerende groep van docenten én studenten. Een groep die intensief aan de slag ging en samenwerkte om de studiestof te verwerken. Wat mij óók inspireerde is de omgeving waar we neerstreken: een eeuwenoude Abdij in een rustige, natuurlijke omgeving.’

LOGOTHERAPEUTEN WEER OP WEG NAAR HET ECP

De ‘trage vragen’ van het leven - Timo

In onze studiegids is hierover nog niets vermeld,

maar ook de nieuwe generatie Logotherapeuten

kan straks aanspraak maken op het European

Certificate of Psychotherapy (ECP). Niet iedere

Logotherapeut zal hiervan gebruik willen maken,

maar het feit dat het KAN is belangrijk.

Op dit moment heeft ruim de helft van onze stu-

denten een BIG (NL) of RIZIV-registratie (B). Toch

kan het ook voor deze Logotherapeuten aantrek-

kelijk zijn om ECP-geregistreerd te zijn. In dat

geval kan de cliënt/patiënt in de Nederlandse

situatie aanspraak maken op een vergoeding uit

het aanvullend pakket, waar het de therapeut de

mogelijkheid geeft om te gaan voor de kwaliteit

van de behandeling boven de protocollaire en

administratieve kaders die worden afgedwongen

in de zo genoemde reguliere zorg. De tragiek van

de afgelopen tijd is o.m. het grote aantal hulpver-

leners in de GGZ die burn-out raken en uitvallen.

In de jaren ‘90 van de vorige eeuw was NILEA

actief betrokken bij de oprichting van zowel de

NAP in Nederland, als ook de EAP in de EU. NILEA

streeft er naar om zowel in het reguliere veld als

daar buiten de menselijke maat en humane be-

handeling in de zorg centraal te stellen.

Klik voor de websites op de beelden boven, of:

https://www.europsyche.org/

https://www.psychotherapie.pro/over-ecp

https://www.nap-psychotherapie.nl

2

ERVARING EERSTE OPLEIDINGSWEEKEND TOT

LOGOTHERAPEUTE Als psychologe/ systeemtherapeute oncologie en palliatieve zorgen, tewerk-

gesteld in een algemeen ziekenhuis in het Dendermondse (Vlaanderen) ben

ik verwikkeld in een zoektocht naar een surplus aan mogelijkheden en visie

om mensen (patiënten, familieleden en de omringende teams van zorgver-

leners) bij te staan in momenten waarop het thema van de dood meer op de

voorgrond van het mensenleven komt. Als existentiële vragen hun pad

steeds meer kruisen. Hoe er dan licht mag blijven schijnen, ook in donkere

tijden…

In de literatuur van Viktor Frankl werd ik reeds een aantal jaren geleden

geraakt door zijn mensbeeld. Namelijk dat mensen steeds ‘Geistige Person’

blijven doorheen fysiek en/of psychisch lijden.

Frankl heeft zelf betekenis gegeven aan zijn overleven in de meest erbarmelijke omstandigheden van de

concentratiekampen. Hij nam de verantwoordelijkheid om blijvend zin te geven aan zijn leven, ook al was hij

de enige overlevende van zijn familie.

Mijn enthousiasme bij het begin van deze opleiding is ontzettend groot. Geïnspireerd door zijn boek ‘De Zin

van het Bestaan’ en daarin de beschrijving van zijn Logotherapie leidde mijn pad naar NILEA, naar Pieter

Hoekstra en het aanbod van de opleiding.

Nooit eerder is mijn hart zo warm geworden van een vorming als de Logotherapie. De abdij van Postel (in

Vlaanderen!) blijkt de ideale context te zijn om in alle sereniteit met gelijkgezinden te brainstormen en te

oefenen om écht waarachtig menselijk contact te maken.

Mr. Hoekstra sprak in zijn uiteenzetting over ‘gelijk en méér gelijk’, in navolging van de Joodse scholen Hillel

en Sjammai. Met hierbij een oproep aan ons als studenten om ook vruchtbaar te mogen discussiëren, zoals

de meer traditionele school en het modernere creatieve Joodse huis dat deden. Alhoewel hij zelf graag gelijk

heeft, daagt Mr. Hoekstra ons als studenten uit om na te denken over de Logotherapie, om Frankl’s mens-

beeld vorm te geven en te integreren in elk van onze zeer diverse werk- achtergronden en in onze huidige

samenleving waarin het nihilisme hoogtij lijkt te vieren. En zo wordt zijn ‘gelijk’, zo hoopt hij, tot ons geza-

menlijk ‘méér gelijk’.

Onze eerste lesgevers (dank aan Pieter Hoekstra, Willem Maas, Michaela Pronk- Preuss en Jan van Dusscho-

ten) getuigen allemaal intens doorleefd van hun ervaringen in het werkveld vanuit de ZIN- vlam die Frankl in

hen heeft doen branden. Ze brachten hun vlam in de studenten over, ik heb vonken gezien en gevoeld.

Wellicht raakten we als mensen aan onze ‘Geistige Person’ in die diep-menselijke contactname met elkaar.

Ik verheug me reeds op de volgende opleidingsdagen in Postel !

Zeer inspirerend vond ik het korte filmpje ‘Change your Words’ in de uiteenzetting van Michaela. Dat deel ik

graag met u allen: https://www.youtube.com/watch?v=QYcXTlGLUgE Trudy 3

ZIN = VRIJHEID + VERANTWOORDELIJKHEID

NILEA vindt haar fundering in de psy-

chologie van Viktor E. Frankl.

Logotherapie of Existentiële Analyse

beschouwt het zoeken naar beteke-

nis of zin als de primaire menselijke

motivatie. Omdat mensen de mogelijk-

heid hebben te kiezen zijn zij verant-

woordelijk voor hun beslissingen. Een

mens is niet slechts een marionet van

biologische of erfelijke krachten en

product van zijn milieu, maar de mens is

altijd vrij om zelf positie te kiezen ten

opzichte van innerlijke bepalingen en

uiterlijke omstandigheden. Tussen

stimulus en respons zit altijd een stukje

ruimte, is de overtuiging van de neuro-

loog Frankl, en in die ruimte vinden we

de menselijke vrijheid.

Het is het doel van deze psychologische

benadering, gebaseerd op de antropolo-

gische visie in de Logotherapie en Exis-

tentieel Analytische Psychotherapie, om

cliënten te begeleiden op hun weg naar

het vinden van concrete betekenissen in

hun respectievelijke levenssituaties.

Logotherapie biedt hulp in de heroriën-

tatie op het leven door middel van het

serieus ingaan op de existentiële vragen

en biedt herstel en ontwikkeling door

het versterken van het vertrouwen in de

onvoorwaardelijke zin van het leven en

de waarde van de persoon.

Logotherapie berust op de erkenning

dat ieder mens een uniek geestelijk

wezen is. Ieder mens streeft er ten

diepste en ten laatste naar zichzelf en

het eigen bestaan in een zinvol verband

te begrijpen. Dit 'begrijpen' is zowel

intuïtief, cognitief, experiëntieel als

gedragsmatig.

Logotherapie en Existentiële Analyse,

ofwel de Derde Weense School in Psy-

chotherapie, werd ontwikkeld door

Viktor Frankl en onder deze namen

werden zijn denkbeelden voor het eerst

gepubliceerd in 1938.

Oude Postelkaas en Postel dubbel

Het begon in de boekenkast van mijn ouders, waar ik “Trotzdem Ja zum Leben” tegenkwam. Met veel enthousi-

asme volgde ik later in Duitsland bij dr. Ursula Tirier de opleiding ‘LOGOTHERAPIE & EXISTENTIËLE ANALYSE’

Het mensbeeld van Viktor Frankl heeft me geraakt, zijn manier van kijken heeft me geïnspireerd en helpt mij de

hele dag door, in mijn praktijk met mijn cliënten, thuis en onderweg.

Met blijdschap heb ik les mogen geven tijdens het 1e weekend van de opleiding. Ik heb gezien hoe de groep

nieuwe studenten met grote inzet en nieuwsgierigheid zich de logotherapie eigen wil maken. Door oefeningen

wilde ik hun laten waarnemen, existentiële waarden laten voelen, met de ‘Weisheit des Herzens’ laten denken; in

het unieke moment hun eigen “Geistige Person” laten ontdekken, zoals Frankl zegt, die er altijd is, en nooit ziek

kan worden, die er ondanks lichamelijke en psychische altijd zou zijn.

Iedereen heeft een ander mensbeeld. Laten we ons hiervan bewust zijn en geïnspireerd raken door het mens-

beeld van Frankl. Een mensbeeld van mogelijkheden, een mensbeeld van “ Immer-auch-anders-werden-können”,

dat betekent ‘Altijd -ook – anders -zouden -kunnen -worden’.

Een mensbeeld van HOOP en Zinvinding.

Hoe dicht kunnen de wortels van een kaas en een

bier bijeen liggen? Niet dichter dan die van de

oude Postel en Postel dubbel. Ze komen allebei uit

de abdij van Postel. Deze abdij, in de omgeving

van Mol, werd gesticht in de 12de eeuw. Het was

een pachthof van de abdij van Floreffe. Vanaf de

17de eeuw kreeg Postel af te rekenen met de

Staten van Holland die de abdij plunderden. Na de

Franse revolutie werd de abdij verkocht en gedeel-

telijk verwoest. In 1847 kregen de religieuzen de

abdij terug in handen.

Bij een abdij hoort een bier, dus werd in 1953 voor

het eerst Postelbier gebrouwen, Eerst door brou-

werij Campina uit Dessel, sinds 1988 door de

Affligem Brouwerij in Opwijk.

In Postel worden drie smaken gebrouwen: blond,

dubbel en tripel. Postel Dubbel is een krachtig bier

met een alcoholpercentage van 7%. Dat is wel

nodig om tegen een oude kaas op te tornen. Dit

bier past helemaal in de traditie van grote Belgi-

sche abdijbieren.

Diep in de Kempen, tussen bossen en velden,

maken de Norbertijnen ook een abdijkaas. Ze

besteden het grootste deel van hun leven aan

gebed, maar ze houden ook van een harmonisch

gemeenschapsleven. Zo hebben ze een eigen kaas

ontwikkeld. Samen met Westmalle en Orval vormt

Postel een trio

abdijen dat nog

over een echte

abdijkaasmakerij

beschikt. Daarbij

zijn het alleen

Postel en West-

malle die nog op

een eigen vee-

stapel kunnen

rekenen.

(info ontleend aan de

website Abdij Postel)

4

HOOP en ZIN vinden - Dr. Michaela Pronk-Preuss

LOGOTHERAPIE in NEDERLAND

Logotherapie is een vorm van psy-chotherapie. Ontdekt en ontwikkeld door Prof. Dr V. E. Frankl (1905 - 1997) is Logotherapie uitgegroeid tot een van de meest invloedrijke vor-men van psychotherapie. Logotherapie is transcultureel Logotherapie is persoonsgerichte

psychotherapie, waarbij de vraag naar een mogelijk zinvol leven centraal staat

Logotherapie is zo zinvol omdat het 'van het leven zelf leren om onvoorwaardelijk zelf te leven' is

Bij Logotherapie gaat het om een psychotherapeutische behandelings-methode vanuit het eigenlijk mense-lijke en met als doel verantwoorde-lijkheid in vrijheid voor verandering naar zinvol en waardig leven. Dat is vanuit de geestelijke di-

mensie De mens als 4- dimensioneel

wezen is 'eenheid in totaliteit' De mens als 3-dimensioneel

wezen 'is' iemand, die beschikt over een psyche en een lichaam

Ieder mens leeft in relatie tot anderen en kan voortdurend anders (pro-activiteit)

Wat het leven van mensen beslissend beïnvloedt is een onbewust geestelijk proces dat op de verwerkelijking van een zinvol en waardig bestaan gericht is. In dat proces kunnen situaties en condities factoren van betekenis zijn, maar nooit factoren die beperken. Ieder mens beschikt over die innerlij-ke vrijheid die in staat stelt om te kiezen voor het andere, verandering en voor anderen. Daarin zelf verant-woordelijk zijn en concreet zelf doen bepaalt wie iemand is. Logotherapie beschikt over specifieke methoden en gevalideerde tech-nieken om persoonlijke ontwikkeling en permanent veranderen te facilite-ren en te integreren. Logotherapie biedt expliciet ruimte voor het positief gebruiken van per-soonlijke levensbeschouwelijke mo-menten.

‘Ik heb gezien hoe de groep nieuwe studenten met grote inzet en nieuwsgierigheid zich de logotherapie eigen wil maken.’

De opbouw in het programma heb ik als prettig en daarnaast ook noodzakelijk

ervaren. Leren is een sociaal proces. Ik heb voor dit eerste lesweekend een aantal

boeken gelezen van Frankl’s en uit andere hand. Dit heeft mij een beginnend beeld gegeven over het

mensbeeld. Echter, de theoretische basis en referenties naar antropologie, ontologie en deels naar

filosofie komt omvangrijk over. Het is als lerende essentieel dat je in een sociale setting (met andere

lerenden dus) tot een verdieping komt van het leerproces.

Ik heb ervaren dat die essentiële verdiepende stap bij mij is ingezet. Veel van de beginselen werden

herhaald doch vaak vanuit een verschillende perspectief voor het voetlicht gebracht. Precies wat ik als

lerende nodig had.

Favoriet voor mij was het college van Michaela. Ik ben erg onder de indruk van haar persoonlijkheid en

de innemende wijze waarop ze ons door de beginselen van Frankl’s filosofie heeft geleid.

De sessie met Jan van Dusschoten - Logotherapeut en Gestalttherapeut - had een geheel ander ka-

rakter. Wat ik daar aansprekend in vond was de ervaring die hij met ons deelde. Ik ben inmiddels bezig

met het bestuderen van Kernberg en heb mijn eerste boek over Gestalttherapie besteld. Dit is zeker

inspirerend geweest!

Ron is docent in het HBO, innovator van (hbo)-onderwijs, geluidsexpert, vertrouwenspersoon.

Samenvatting: In dit opstel wil ik het waag-

stuk aangaan om een verificatie van christelijk

pastoraat te beschrijven als die pastorale

psychologie die zowel aan de pastorant(e) als

aan de theologische zin van de Schriftwording

recht doet. Uiteindelijk is de pastor de verbi

divini minister, degene die de goede herder

vertegenwoordigt bij het zoeken naar en vin-

den van de verlorene (Lukas 15), en wel dege-

ne die zich barmhartig en ontfermend naast

de ander stelt in het besef dat dit lot geen

vreemd of verwerpelijk lot is, maar een ge-

deelde menselijke werkelijkheid.

De leidraad leg ik in de omschrijving van dat

wat de Hongaarse theoloog Attilla Szekeres

(1923-1974) beschrijft als “theologische zin

van de Schriftwording”, namelijk enerzijds de

spanningsvolle relatie tussen heil en schep-

ping als de ruimte waarin de mens er onvoor-

waardelijk mag zijn. Het licht breidt zich in de

duisternis uit, de chaos en afgrond worden

`eretz, de akker wordt het beloofde land, het

beloofde land wordt wereld, onze gemeen-

schappelijke wereld de plek waar de ruimte

van G”d´s Rijk zich uitbreidt totdat alles en

allen voltooid zullen zijn.

De theologische zin van de Schriftwording

stelt ook de beslissing om de canon af te slui-

ten voor en bevestigt het daarmee samenhan-

gende hermeneutische principe scriptura

sacra sui ipsius interpres, dat ervoor zorgt om

de subjectiviteit van het menselijk verstaan in

Schriftuurlijke banen te leiden. Het is die be-

scherming die ons er als pastores ook voor wil

behoeden om het pastorale werk uit te leve-

ren aan een nihilistische psychologie waarin

het Bijbelse verbondsgebeuren wordt uitge-

schakeld en als achterhaald wordt be-

schouwd. Pastoraat beoogt de sanctitas per-

sonae in de heiliging van de Naam in het be-

wustzijn en zo in de beleving en in de daden

van de pastorant(e) te bevorderen (Ps. 103).

LEES DIT ARTIKEL VERDER DOOR OP DEZE LINK

TE KLIKKEN of via: http://viktorfrankl.nl/De

verbi divini ministerium.pdf 5

Leren is een sociaal proces – Ron

De verbi divini ministerium: over hermeneutiek en pastoraat, de theologische

zin van de Schriftwording in de praktijk Dr. Willem J. Maas

LESWEEKENDEN BASISOPLEIDING LOGOTHERAPIE

PLAATS

HIER

EEN

STEMPEL

Het leven is ZINvol

ZIN is voor mensen in hun hele bestaan de

belangrijkste motivator

ZIN kan niet aangeboden worden…. maar

de voorwaarden kunnen wel gefaciliteerd

worden

'er ZIN in hebben' - in onze taal is het

eigenlijk zo eenvoudig

ZIN blijkt een probaat middel tegen sabo-

tage, corruptie, diefstal, misbruik, peste-

rijen, burnout en al die andere ongewenste

effecten die daar ontstaan waar mensen

niet tot hun doel komen

ZINvol gefundeerd leiderschap is de grote

behoefte van onze tijd

If you go for the person,

you will always gain something,

if you concentrate on the problem,

you will lose anyway. Hunter ‘Patch’ Adams,

Contact

NILEA

Zandweg 51

3962 EB Wijk bij Duurstede

Nederland

0343—447 111

info@viktorfrankl.nl

www.viktorfrankl.nl

Het Nederlandse Instituut voor

Logotherapie en Existentie le

Analyse verzorgt sinds 1989:

bevorderen van bekendheid met het werk van Viktor E. Frankl

bevorderen van de kennis van de Logotherapie in Nederland

ontmoeting tussen professionals of andere geï nteresseerden

introductie cursussen

studiedagen

een jaarlijkse Viktor Frankl-lezing

beschikbaar maken van materialen

Beleef de Abdij: https://toerisme.gemeentemol.be/aanbod/81/geleid-bezoek-norbertijnenabdij-van-postel

De Blokken (weekenden) lopen van vrijdagochtend

10 uur tot zondagmiddag 16 uur; elk weekend

omvat 8 dagdelen van in totaal 32 SCU’s. Kijk voor

meer informatie in onze studiegids: http://

viktorfrankl.nl/STUDIEGIDS3-7-2019.pdf

LOCATIE: Abdij van Postel

Abdijlaan, 2400 Mol, België

KOSTEN per WEEKEND (8 dagdelen)

Verblijf: € 110,- (3 dagen, 2 overnacht.)

Lesgeld: € 385,- (incl. lesmaterialen)

CLUSTER 1

BLOK 1: 4 - 6 oktober 2019

BLOK 2: 6 - 8 december 2019

BLOK 3: 31 jan. – 2 febr. 2020

BLOK 4: 24 – 26 april 2020

BLOK 5: 22 – 24 mei 2020

CLUSTER 2

BLOK 1: 5 – 7 juni 2020

BLOK 2: 3 – 5 juli 2020

BLOK 3: Sept. 2020 – WENEN (in overleg)

BLOK 4: 23-25 oktober 2020

CLUSTER 3

BLOK 1: 20-22 november 2020

BLOK 2: 11-13 december 2020

BLOK 3: (nog te bepalen) 2021

BLOK 4: (nog te bepalen) 2021

BLOK 5: (nog te bepalen) 2021

CLUSTER 4 - de TRAININGS- / WERKDAGEN &

CLINICS LOGOTHERAPIE & EXISTENTIËLE ANALYSE

Hiervoor kunnen de opgaven op dit moment nog

niet plaatsvinden.

Geïnteresseerd in onze opleiding in de Logotherapie?!

Download de studiegids of doe dit via

http://viktorfrankl.nl/contact.htm

Er wordt gewerkt aan een 2e locatie voor de lessen in NEDERLAND.

ER IS DAAROM WEER RUIMTE OM JE OP TE GEVEN VOOR DE OPLEIDING!