E E N U I T G A V E V A N H I S T O R I S C H E V E R E N I G I N G H A E R L E M

S E P T E M B E R 2 0 1 5 | J A A R G A N G 2 4 | N U M M E R 3

In dit nummer o.a.:

1

Colofon De Nieuwsbrief is een uitgave van de

Historische Vereniging Haerlem en

verschijnt vier keer per jaar,

ISSN: 1570-4785

De vereniging is een Algemeen Nut

Beogende Instelling (ANBI)

Website: www.haerlem.nl

Verenigingszetel:

De Hoofdwacht, Grote Markt 17

Postadres:

Postbus 1105, 2011 BC Haarlem

Secretaris: 06 46 54 09 92

e-mail info@haerlem.nl

Ledenadministratie:

e-mail hvhledenadm@gmail.com

IBAN: NL89 INGB 0000 3778 82

Redactie:

Piet Arp, Frank-Michiel Boorsma,

Peter Dammers (secretaris), Kees

van der Jagt, Gerard Moolenaars,

Rob Strobel (eindredacteur) en Pieter

Winters

E-mail: haerlemredactie@gmail.com

Vormgeving: Tekst & Uitleg, Haarlem

Druk: Nederlof, Cruquius

Nieuwsbrief

Magische metseltekensWelke vaklui gaan voor onze monumenten zorgen?Werving nieuwe ledenUit de Haerlemse BoekenmolenVerslagen van werkgroepen

Actuele informatie, meer

nieuws en artikelen op

haerlem.nl

De onthullingOp een van de heetste dagen van deze zomer

verzamelde zich ‘s ochtends een aantal direct bij

de restauratie betrokkenen in de Hoofdwacht

om de onthulling bij te wonen. Bij binnenkomst

speelden enkele dames van ‘De Kennemer Kring’

blokfluitmuziek uit de 17e eeuw, en na de

welkomstkoffie met een Haarlems gebakje, heette

onze voorzitter de gasten welkom. Hij memoreerde

hoe velen zich voor de restauratie van de kaart

hebben ingezet. In het bijzonder richtte hij

woorden van dank aan de Haarlemse stichtingen

en de vele leden die financieel hebben bijgedragen

en aan het gastvrouwen en -herenteam, dat

bezoekers heeft gewezen op de geldkist ‘Een

Florijn voor Romeyn’ en de speciale postzegels

heeft verkocht. Ook van het Noord-Hollands

Archief heeft de Vereniging veel steun ontvangen.

Niet alleen heeft conservator Alexander de Bruin

ons met zijn adviezen bijgestaan, in november

kon in het Archief de boekenveiling ten bate

van de kaart worden gehouden. De Bruin bracht

ons de figuur van Romeyn de Hooghe nog

eens in herinnering. Een zeer veelzijdig man,

die voor Haarlem niet alleen betekenis heeft

gehad als ontwerper van zijn woonhuis aan de

Nieuwe Gracht, dat er nog altijd staat, maar

ook als oprichter van een tekenschool. Verder

was hij behalve tekenaar, etser, boekillustrator

en uitgever van kaarten, ook nog goudsmid,

emailleur, advocaat en schrijver. De suggestie

om het woonhuis Nieuwe Gracht nummer 13 een

informatiebordje te geven, nemen we graag over.

Toestand van de kaartRestaurator Francien van Daalen bracht een kort

Romeyn de Hooghe keert terug naar De HoofdwachtZaterdag 4 juli 2015 was voor de Vereniging een feestelijke dag. Toen werd de terugkeer van de gerestaureerde vogelvluchtkaart van Romeyn de Hooghe gevierd. De donderdag ervoor was de afbeelding van de treurige, brandende molen De Adriaan al verwijderd, maar de Haarlem-vlag die de kaart bedekte, hield iedere Hoofdwacht-bezoeker nog even in spanning.

lees verder op pagina 2

8

2

verslag uit van haar werkzaamheden. Dat

de kaart niet egaal was verkleurd, dat er

gaatjes in zaten van zilvervisvraat en dat

er enkele stukken loslieten, dat wisten we

wel. Maar wie had kunnen bevroeden dat de

kaart maar liefst uit 99 delen zou bestaan?

Dat het glas waarachter de kaart zat, een

dikte van 8 mm had? Dat er eerst een dikke

lijmlaag met stof en haren verwijderd moest

worden alvorens kon worden geconstateerd

welke beschadigingen en slijtageplekken

er waren? Toen na de demontage ook nog

eens bleek dat de structuur van de kaart

erg was verzwakt, viel te voorzien dat de

restauratie langer zou duren en kostbaarder

zou uitvallen dan eerder gedacht.

Het restauratieprocesNa de montage van alle delen is de kaart

als geheel op een zuurvrij bekleed raamwerk

gemonteerd. De wijze van monteren helpt

schokken in het klimaat, respectievelijk het

krimpen en uitzetten van het papier zo goed

mogelijk op te vangen. De bestaande lijst is

door de Haarlemse lijstenmaker Guy Sainthill

zo aangepast dat stof en beestjes niet en

klimaatwisselingen de kaart zo min mogelijk

kunnen aantasten. Het glas is vervangen

door het zogenaamde ‘art glas’.

Hierna mocht de voorzitter de Haarlem-vlag

verwijderen en kon iedereen constateren dat

alle inzet niet voor niets is geweest en dat

de kaart mooier dan ooit is geworden.

Juist dit jaar is de kaart 40 jaar in bezit

van de Vereniging. Welk een beter cadeau

hadden we Romeyn de Hooghe kunnen geven

dan juist deze restauratie? In het najaar

wordt voor de leden een afsluitende lezing

gehouden, nader bericht volgt.

Marjorie Vroom

vervolg van pagina 1

Bestuur

Help leden werven!

Frits Anema is door de algemene leden-

vergadering benoemd tot penningmeester

van de vereniging. Hij maakt in die

hoedanigheid ook deel uit van het Dagelijks

Bestuur.

Frank-Michiel Boorsma gaat de Kroniek voor

het Haerlem Jaarboek maken als opvolger

van Inge Crul die deze voor ons in 2014

verzorgde.

Op 13 oktober aanstaande zal voorzitter

Frans Willem Lantink de Zilveren Legpenning

van onze vereniging uitreiken aan organist

Jos van der Kooy vanwege diens grote inzet

en betekenis voor het culturele erfgoed van

Haarlem.

Peter van Wingerden, vicevoorzitter

Personalia

De algemene ledenvergadering op 24

juni in het Hoofdbureau van Politie

aan de Koudenhorn, heeft het bestuur

aangegrepen om te waarschuwen voor het

dalende ledenaantal. Dat laatste is een

vervelende ontwikkeling, vooral omdat de

Vereniging Haerlem een actieve vereniging

is die veel verschillende activiteiten voor de

leden ontplooit, zoals lezingen, excursies

en workshops. Verder zijn er het gratis

Jaarboek en de werkgroepen die belangrijke

bijdragen leveren aan het Haarlemse

culturele leven. Een dalend aantal leden is

dus niet alleen onbegrijpelijk, het is ook

financieel gezien een trend die absoluut

gekeerd moet worden. Bij verder dalende

contributie- en overige inkomsten zouden

we ons bijvoorbeeld in de toekomst nooit

meer zo’n uitgave als voor de restauratie

van de kaart van Romeyn de Hooghe

kunnen permitteren.

Doe mee in projectgroep Ledenwerving!Er is besloten een projectgroep

‘Ledenwerving’ op te zetten. Daarvoor

zoeken we enthousiaste leden die willen

meedenken over de vraag hoe we meer

interesse voor de Vereniging Haerlem bij

Haarlemmers, organisaties en bedrijven

kunnen opwekken. Zodra de deuren van De

Hoofdwacht openstaan, is de belangstelling

voor het gebouw groot, maar hoe krijgen

we deze bezoekers in de ledenlijst? Kortom,

help ons Haarlem-liefhebbers actief bij de

Vereniging te betrekken!

Melden bij Marjorie Vroom: bach7@xs4all.nl

2 3

Uit de Haerlemse BoekenmolenHet aanbod van nieuwe boeken over Haarlem e.o. is in de zomermaanden soms wat minder want men houdt vakantie, maar toch vonden we weer een drietal boeken waarin de Haarlemse geschiedenis een prominente plaats heeft.

Uitgeverij Spaar en Hout is al geruime tijd bekend door de uitgaven

in de immer groeiende serie Haarlemse Miniaturen. Deze zomer

verscheen van de auteurs Klaas de Jong en Leny Wijnands deel

85 met de titel “Zuiderhout, een Haarlemse wijk tussen Hout en

Spaarne”.

In deze uitgave wordt de geschiedenis van de wijk aan de zuidkant

van Haarlem (tegen de hoek aan waar Heemstede en Spaarne

aan elkaar grenzen) beschreven. Het begon met twee landhuizen,

Oosterhout en Zuiderhout waar veel grond omheen lag die later

verkaveld werd en bebouwd voor bewoning. We zien de groei en

ontwikkeling van deze wijk waar we eigenlijk alleen maar lanen

kennen en een enkele kade. Wie waren de bewoners, wat is er

aan kunst en architectuur en wat is de toekomst van de wijk. Het

boek bevat veel afbeeldingen zoals we inmiddels van elk Haarlems

Miniatuur gewend zijn. Voor wie hier woont of gewoond heeft en

er met nostalgie aan terugdenkt, is dit boekwerk de moeite van het

aanschaffen en lezen waard. Het kost ¤ 20,00 en o.a. verkrijgbaar

bij Boekhandel De Vries.

De namen van Eric Coolen en Michaëla Bijlsma komen we in deze

rubriek vaker tegen en dat is niet verrassend als we zien dat zij

onder de naam Nieuwe Gracht Producties niet alleen bijzonder

productief zijn, maar ook altijd iets weten te publiceren dat er

‘uitspringt’. Begin deze zomer verscheen hun “Haarlem kleur, spel en

doe-boek”. De eerste druk was al binnen enkele dagen uitverkocht

dus kwam er een tweede druk en die vliegt ook de winkel uit.

Het staat vol kleurplaten, spelletjes, raadsels en zoekplaatjes die

betrekking op de Haarlemse geschiedenis hebben. Het lijkt op het

eerste gezicht een vakantieboek te zijn zoals we die vroeger als kind

kregen voor de lange autorit naar een verre vakantiebestemming.

Maar voor de volwassen Haarlemmer is het minstens zo leuk om

er door te bladeren want het zit vol historie, dubbele bodems en

grappige vondsten. Voor wie niet uit Haarlem komt is het een

creatieve kennismaking met onze stad en voor wie van over de grens

komt is er een Engelse vertaling bij de afbeeldingen gemaakt door

Joost Mulder, voorzitter van het Ampzing Genootschap.

Eén van de wonderlijkste tekeningen laat zien wat er ‘s nachts in het

Frans Halsmuseum gebeurt als de schuttersstukken tot leven komen.

Dat lijkt te mooi om waar te zijn, maar je weet het allemaal maar

nooit in Haarlem...

Het boek kost ¤ 7,50 en is verkrijgbaar bij het VVV aan de Grote

Markt en de meeste boekhandels in Haarlem e.o.

Pim Mulier werd dit jaar 150 jaar geleden geboren dus werd door

o.a. de Société Pim Mulier en het Haarlems Dagblad het ‘Pim

Mulierjaar’ in het leven geroepen. Geboren in Friesland kwam hij op

jonge leeftijd naar Haarlem waar hij de eerste echte sportpromotor

werd en er zijn maar weinig takken van sport waar hij zich niet

mee bezig heeft gehouden. De Elfstedentocht danken wij aan

het initiatief van Mulier maar ook de oudste voetbalclub van

Nederland, onze eigen Koninklijke HFC, werd door hem opgericht.

Sporthistoricus Daniël Rewijk schreef een proefschrift over Pim

Mulier dat nu onder de titel “Captain van jong Holland, een biografie

van Pim Mulier, 1865 - 1954” in boekvorm in de boekhandel ligt.

Het is een kennismaking met de persoon achter deze sportprojecten

want van de man zelf was minder bekend en zijn karakter en

drijfveren worden hierin nader onderzocht. Want wat wilde hij

nu met de sport, hoe liep dit parallel met de maatschappelijke

ontwikkelingen rond de vorige eeuwwisseling en wat is de

betekenis hiervan voor deze tijd. Het boek telt 384 pagina’s

dus je moet er wel even de tijd voor nemen maar voor sport- en

geschiedenisliefhebbers is dat natuurlijk geen probleem.

Voor ¤ 27,50 o.a. bij Boekhandel De Vries.

Frank-Michiel Boorsma

4

Wie middeleeuwse gebouwen onderzoekt, moet denken als een middeleeuwer. Marius Bruijn, theatermaker en mediëvist, kan dat. Als hij een middeleeuwse kerk bekijkt, beseft hij dat een groot deel van de decoraties voor mensen op de grond veel te hoog zijn aangebracht om ze te kunnen zien. Dat komt omdat middeleeuwers een heel ander geloofsleven hadden dan de gelovigen nu. Voor de middeleeuwer was de geestenwereld minstens even belangrijk. In dat kader stuitte Bruijn op de zogenaamde metseltekens, die geen decoratieve, maar veeleer een bezwerende functie zouden hebben. Het zijn de donker uitgevallen ‘misbaksels’ die in bepaalde ruitvormige patronen in gevels zijn gemetseld en die de woonplaats zouden beschermen en onheil afweren. In Haarlem waren deze metseltekens vrijwel onbekend, toch trof hij er enkele aan. Dit artikel zou de eerste stap kunnen zijn naar verder onderzoek. Marius Bruijn vertelt hieronder onze historische vereniging over de stand van zijn onderzoek.

De BavoAan de noordoostzijde van de oude

Bavokerk, aan Riviervismarkt en

Klokhuisplein, treft men een drietal magische

tekens aan. Ze zitten op ooghoogte op

de traveeën tussen de zware steunberen,

onder de grote ramen. Door de vervuiling

op de stenen zijn de patronen maar moeilijk

te zien, maar als je goed kijkt ontwaar je

aan het Klokhuisplein een teken bestaande

uit een samenstelling van vier ruiten. Twee

traveeën naar rechts zie je een kruis,

opgebouwd uit ruiten. Dit noemen we een

ruitkruis of toverknoop. Over de speciale

betekenis hiervan later meer. Ten slotte

treffen we, wederom een travee naar rechts,

een onopvallende enkele ruit. Deze vormen,

ruiten en kruizen, vormen het merendeel van

de metseltekens in de Lage Landen.

Op de Bavo staan de tekens weliswaar

keurig op ooghoogte, maar ze staan niet

precies in het midden. Ook is de positie

van de drie tekens op elke travee anders.

Deze ogenschijnlijke willekeur staat in

schril contrast met de precisie waarmee

de laatmiddeleeuwse bouwmeesters dit

majestueuze bouwwerk realiseerden. Ook

is het geen ‘improvisatie’ bij een latere

aanbouw. Hieruit zou je kunnen concluderen

dat de tekens een andere functie

hebben dan bouwkundig-constructief of

architectonisch-esthetisch.

De metselaar als magiër?Het is zeer waarschijnlijk dat de

metseltekens door het metselaarsgilde

werden aangebracht los van het

totaalconcept van de bouwmeester.

Dit verklaart enerzijds de betrekkelijk

willekeurige locatie maar ook benadrukt

het de status van ‘volksritueel’. De tekens

hebben dan een ondergeschikte rol ten

opzichte van het door de kerk en de

bouwmeester samengestelde iconografisch

programma. Overigens zijn er aanwijzingen

dat de tekens op de Bavo pas (of opnieuw!)

zijn aangebracht tijdens een ‘restauratie’

van deze muur in de 17e eeuw. Er zou wat

meer onderzoek noodzakelijk zijn om dit aan

te tonen maar het verandert weinig aan de

bovengenoemde beschrijving.

De meest voorkomende metseltekens zijn

ruiten en maaltekens (of Andreaskruizen).

Dit zijn natuurlijk vormen die relatief

eenvoudig, met de koppen van de bakstenen,

in metselverbanden te plaatsen zijn. Deze

vormen, in het bijzonder het maalkruis, komt

men ook in andere materialen tegen. Bekend

zijn kruizen ingekerfd in houten palen of

in muurankers. Ook muurankers die in z’n

geheel een kruisvorm hebben komen we zeer

veel tegen en daar zou

je dezelfde betekenis

in kunnen zien. Hier is

overigens nooit hard

bewijs voor gevonden.

RunenDe Vlaamse architect

Marc Robben, die recent

veel onderzoek heeft

verricht naar magische

metseltekens, zoekt de

betekenis van de ruit en

het kruis onder andere

in het voorchristelijke

runenschrift. De ‘gebo-

rune’ met de vorm van

een maalkruis en de

‘ing-rune’ met de vorm

van een ruit hebben een

vergelijkbare betekenis.

Ze staan kortgezegd

voor vermenigvuldiging

en vruchtbaarheid; een

goede bezwering voor

een vruchtbaar leven in

jouw woonomgeving. In

dit verband is het ook

niet verwonderlijk dat

dit bezweringsteken

juist op boerderijen nog lang gangbaar is

geweest. Echter, de studie naar de betekenis

van runentekens is nogal divers en een

directe relatie met metseltekens is moeilijk

aantoonbaar. Toch zijn de gelijkenissen,

ook bij veel andere metseltekens, met het

runenschrift op z’n minst opmerkelijk en

in de context van volksgeloof is het niet

onwaarschijnlijk dat het een met het ander

te maken heeft.

De reeds genoemde toverknoop op de

Haarlemse Bavo is in feite een ruitkruis; een

kruis opgebouwd uit vijf ruiten. Maar je kan

er ook een symbool in zien dat we kennen

uit voorchristelijke culturen (Germanen,

Kelten, enz.) dat oneindigheid voorstelt. Dit

Magische metseltekens in Haarlem

Pentekening van een toverknoop op de Bavokerk. Maker: Wim de Goede

4 5

is dan een bezwering om het voortbestaan

van het gebouw te waarborgen. Ook kan je

uitleggen dat demonen, heksen en andere

kwaden verstrikt raken in de ‘oneindige’ lijn

en zo het gebouw niet kunnen betreden. Hoe

dan ook is het in veel culturen gebruikt om

het onheil te weren.

MetselaarsgildeVan de relatief weinige historici die zich

de afgelopen decennia met dit onderwerp

hebben bezig gehouden heeft niemand een

pasklare verklaring van de betekenis van

de metseltekens. De Brabantse historicus

H. Strijbos, die veel over metselwerk

publiceerde, opperde dat de metseltekens

wellicht een proeve van bekwaamheid

van leerling-metselaars waren. Hij wil

het daarmee nuchter benaderen. Anderen

benadrukken weer dat juist de bouw- en

metselgilden plekken waren waar mystiek en

geometrische vormen hand in hand gingen.

Wat de exacte betekenis ook is, na de

reformatie lijken de metseltekens in de

Noordelijke Nederlanden af te nemen.

Niet geheel toevallig een periode waarin

(katholiek) bijgeloof minder gewaardeerd

wordt. Toch komen we ook in de Noordelijke

Nederlanden nog metseltekens tegen op

gebouwen uit de Gouden Eeuw. Daarna

neemt het sterk af. Pas in de negentiende

eeuw vinden metseldecoraties een

heropleving, maar de magische betekenis is

dan geheel verdwenen.

In Haarlem moeten we de tekens dus

voorlopig zoeken op gebouwen die nog een

(gedeeltelijk) originele buitenmuur van voor

de reformatie hebben. Dat zijn er niet zo

veel. Behalve op de Bavo zijn er tot nu toe

metseltekens aangetroffen op onder andere

de Amsterdamse Poort (ruiten en kruizen) en

op het Huis ter Kleef (ruitkruiscombinatie).

Verder onderzoek zal in de komende tijd

ongetwijfeld meer Haarlemse metseltekens

en meer informatie opleveren.

Marius Bruijn, theatermaker en mediëvist

ColumnMonumenten, een zorg

Elke keer als ik er langskom doet het me pijn. De aanblik van het

theekoepeltje Bellevue en Huis Vredenburgh aan de Kleine Houtweg.

Ze staan al jaren te verpieteren. Nota bene twee rijksmonumenten.

Huis Vredenburgh stamt uit de 18e eeuw en de fraaie houten

theekoepel uit 1801. De koepel is gebouwd naar een ontwerp van

architect A. van der Hart en maakte deel uit van een inmiddels

verdwenen buitenplaats aan het Spaarne.

Ik had altijd gedacht dat dit soort monumenten door hun bijzondere

status in aanmerking kwamen voor bijzondere bescherming. Het

blijkt echter dat dit volledig afhankelijk is van de wil van de eigenaar,

en als die er geen brood in ziet, kan het met dit soort panden heel

slecht aflopen. Op de website van de Wijkraad Welgelegen http://

wijkraad-welgelegen.nl/project/vredenburgh-bellevue/ is uitvoerig

uit de doeken gedaan hoe de situatie is en wat er is gedaan om de

panden te behoeden voor verder verval.

De gemeente is er helaas niet in geslaagd het nodige herstel af te

dwingen. Vroeg de gemeente teveel? Een dwangsombesluit heeft

geen stand gehouden en moest worden ingetrokken. De wet voorziet

tot mijn grote verbazing en teleurstelling niet in mogelijkheden tot

gedwongen herstel – een instandhoudingsartikel ontbreekt. Wel

zijn er maatregelen afgedwongen tot behoud, maar daar ziet een

voorbijganger niets van, integendeel. Houtrot, afbladderende verf,

het is gewoon om te huilen.

Een deskundige die ik raadpleegde gaf aan:

“Art. 11 van de Monumentenwet (het is verboden om zonder

vergunning een monument te beschadigen, slopen etc.) voorziet in

het kunnen aanschrijven van een eigenaar die opzettelijk zijn pand

verwaarloost. Hier heeft de Raad van State een aantal heldere

uitspraken over gedaan (laatstelijk december 2014). De Minister

van OCW heeft deze in een brief aan de Kamer onderschreven. De

gemeente mag echter niet meer herstel eisen dan de verwaarlozing

heeft veroorzaakt (Bijv. kap verrot – herstel kap, niet gehele

restauratie pand etc.).”

De eigenaar heeft aangekondigd commercieel nut te zien in het

herstel. Dat is kennelijk de enige drijfveer die echt telt. Laten we

hopen dat het tot iets leidt. Garanties zijn er niet. Wel enigszins

geruststellend is dat een heel scala aan organisaties met het hart

op de goede plaats de ontwikkelingen op de voet volgt: de wijkraad,

de Historische Vereniging Haerlem, Stichting de Hoeksteen en

Heemschut. Zie bijvoorbeeld http://www.heemschut.nl/nl/bedreigd-

erfgoed/noord-holland/theekoepel-bellevue.html

Die zelfde deskundige meldt:

“In juni is de Erfgoedwet aangenomen en deze treedt in werking

op 1 januari 2016. Deze wet heeft een artikel waarin de

instandhoudingsverplichting van rijksmonumenten is opgenomen.

Los daarvan geldt nog steeds artikel 11 van de Monumentenwet

(overgangswetgeving totdat de Omgevingswet in 2018/19 in

werking treedt. Dan verhuist de instandhoudingsplicht e.d. naar de

Omgevingswet).”

De tijd van de heiligheid van het eigendomsrecht – als droit

inviolable et sacré – is nu toch echt voorbij.

Peter van Wingerden

Schrijver dezes stelt het op prijs reacties op deze column te

ontvangen via info@haerlem.nl

Metseltekens op de Amsterdamse Poort

Werkgroep Jonge MuggenNieuwe voorzitter gezocht

Sinds de algemene ledenvergadering heeft de werkgroep officieel

geen voorzitter meer. Helaas is het nog niet gelukt iemand te vinden

die bereid is deze functie over te nemen. Daarom vragen wij ieder

dringend ons te helpen zoeken naar kandidaten. Wie wil hierover

ook voor zichzelf nadenken? Ervaring met het onderwijs is gewenst,

belangstelling voor het onderwijs een vereiste. Uiteraard zal de

afgetreden voorzitter de nieuwe persoon inwerken en bijstaan.

Nadere informatie: jeugdhaerlem@gmail.com

Programma’sTerwijl we blijven zoeken naar een geschikte kandidaat,

willen we natuurlijk wel dat de activiteiten van de

werkgroep doorgang blijven vinden. Daartoe gaat een

groepje werkgroepleden zich onder leiding van Joan

Patijn met het Wie wat bewaart, heeft wat!-programma

bezighouden en een groepje onder leiding van Machteld

Tilanus met de Grote Haerlem Mug-prijzen. Wie het leuk

vindt als vaste kracht tot de werkgroep toe te treden, is

van harte welkom.

AfscheidIn de zomer is het stil, Jonge Muggen zijn met vakantie. Toch zijn

er binnen de werkgroep belangrijke dingen gebeurd: Anneke van der

Ende en Marleen Steets hebben in juni afscheid genomen. Zij hebben

zich beide jarenlang ingezet voor de ontvangst van 4e groepers bij

het Wie wat bewaart-project, en we zullen ze missen. Hoewel ... als

oud-leerkrachten van de Koningin Emmaschool ontvangen ze graag

een uitnodiging als deze school ons komt bezoeken.

NajaarsactiviteitenIn oktober=kindermaand zal een gevelstenenworkshop plaatsvinden.

Let voor nadere informatie op onze website en de folder die City

Marketing Haarlem binnenkort zal uitbrengen.

In november viert de stad 770 jaar stadsrechten. Traditiegetrouw

schrijft de gemeente een kleurwedstrijd uit. De groepen 6 van de

Haarlemse basisscholen die zich voor deelname opgeven

krijgen dit jaar iets bijzonders. Er wordt een Haarlem-770

album voorbereid. Alle tien leden van de werkgroep

ErfgoedEducatie van de Stichting Erfgoed Haarlem (een

samenwerkingsverband tussen een aantal musea, de

Stadsbibliotheek, het Noord-Hollands Archief, de Grote

Kerk en de Vereniging Haerlem) met daarbij gevoegd de

provincie Noord-Holland en het Stadhuis leveren tekst

en foto’s aan voor een stripverhaal over de Haarlemse

geschiedenis. De afzonderlijke bijdragen van de instellingen worden

gecoördineerd door Nieuwe Gracht Producties. Eric Coolen verzorgt

de illustraties en Michaëla Bijlsma het verhaal en de redactie. Verder

wordt de dag zelf op traditionele wijze gevierd met ontvangsten

op en rondleidingen in het stadhuis, de Hoofdwacht en het Noord-

Hollands Archief voor de prijswinnende schoolklassen.

Marjorie Vroom, werkgroep Jonge Muggen

Werkgroep Gebouw en Omgeving

Na een korte zomerstop zijn de leden van de

werkgroep Gebouw en Omgeving weer fris

van start gegaan. Die zomer werd ingeluid

met een zeer geslaagde studiereis naar

Arnhem, waar vele interessante stedelijke

vernieuwingen werden bezocht, waaronder

het nieuwe station.

Ontwikkeling KoepelgevangenisHet lijkt alsof het Rijk niet veel haast heeft.

De gevangenen zijn nu allemaal vertrokken,

het gebouw staat leeg. Maar vast omlijnde

ideeën wat er met het gebouw moet

gebeuren ontbreken. Dat maakt het ook voor

de speciale groep die zich met dit onderwerp

bezig houdt moeilijk om verder te gaan. Er

is nu sprake van om in het gebouw tijdelijk

gebruik toe te staan. Het gaat dus nog wel

even duren.

Fietsparkeren binnenstadUw scribent heeft namens de Vereniging

Haerlem zitting in een breed samengestelde

gemeentelijk werkgroep fietsparkeren. De

bedoeling was om met doortastend optreden

en rechtstreekse toegang tot de wethouder

snelle oplossingen te verzinnen voor het

steeds meer overlast gevende fietsparkeren

in de binnenstad. Dat is goed gelukt. Dit

najaar zullen er voorstellen de inspraak

ingaan om op een aantal plaatsen bij elkaar

honderden nieuwe fietsparkeerplaatsen te

creëren. Jammer genoeg gaat het met de

ideeën om in de kelder van V&D minstens

1000 plaatsen te creëren minder

snel, terwijl dit op straat juist een van de

grootste knelpunten is.

Noord deels beschermd stadsgezichtDe gemeente wil het Rijk voorstellen een

deel van Haarlem-Noord aan te wijzen als

beschermd stadsgezicht. In september

start de eerste inspraak, waaraan ook G&O

deelneemt.

Auke Douma, werkgroep Gebouw en Omgeving

6

Excursies voor leerlingen en docentenAanleiding tot het instellen van een

projectgroep Ambachtslieden was de lezing

van Wim Eggenkamp op 11 november 2013,

waarin hij aandacht vroeg voor het op

termijn dreigend tekort aan vaklieden voor

het onderhoud van de vele monumenten

in ons land. Sindsdien is van een aantal

activiteiten op de website verslag gedaan.

Over één ervan nu informatie via deze

Nieuwsbrief.

Bouwgeschiedenis rondom de Grote of St. Bavokerk De projectgroep Ambachtslieden heeft

in april en mei 2015 vier rondleidingen

georganiseerd voor leerlingen en docenten

van de klassen 3 en 4 vmbo Techniek

(metselen, timmeren en kader) van het

Sterren College en het Technisch College

Velsen. Doel van deze activiteit is

aankomende ambachtslieden inzicht te

geven in hoe er in de loop der eeuwen

gebouwd werd en welke vaardigheden

geleerd moeten worden om onderhouds-

en restauratiewerkzaamheden te

kunnen verrichten aan monumenten. De

basisinformatie voor de rondleiding is

opgesteld door Remmert Pels, lid van de

projectgroep. Driemaal werd de excursie

uitgevoerd langs een aantal monumenten

aan de Grote Markt en directe omgeving. De

Grote of St. Bavokerk is een dankbaar object

om zowel over de geschiedenis van de bouw

te vertellen aan de hand van de gebruikte

materialen en de herkomst ervan, als over

de wijze van opleiden van ambachtslieden

en de diversiteit aan beroepen die ingezet

werden bij de bouw, die 150 jaar omvatte.

Achtergrondinformatie is ontleend aan “De

Grote of Sint-Bavokerk, de geschiedenis van

haar bouw en inrichting tot de Reformatie”

(uitgave Historische Vereniging Haerlem

1985) en nr. 6 uit de Bavo-reeks getiteld

“Een kerk in de steigers”, met foto’s van

vaklieden die de restauratiewerkzaamheden

in de periode 1981-1985 uitvoerden,

gemaakt door Ruud Bogaart.

Proveniershof één grote openluchtwerkplaatsDe vierde en laatste wandeling op 26 mei jl.

met derde klassers van het Sterren College

vond plaats rondom de Nieuwe Kerk en in

het Proveniershof. Woningbouwcorporatie

Ymere verricht grootscheeps onderhouds-

werk aan de huizen in het Proveniershof,

dat tijdelijk veranderd is in één grote

openluchtwerkplaats. Hier was veel

reparatiewerk aan houten kozijnen

en deuren te zien. De uitleg van de

hoofduitvoerder timmeren over het gebruikte

reparatiemateriaal en de toepassing ervan

maakten de leerlingen nieuwsgierig. Zo ook

zijn verhaal hoe hij als lts’er meteen na

school bij een baas moest gaan werken en

hoe hij zich door bijscholing in de avonduren,

had opgewerkt tot hoofduitvoerder bij

restauratiewerkzaamheden. Veel aandacht

kreeg de metselaar die bezig was losse, door

vocht aangetaste bakstenen te verwijderen.

Het bood de docent gelegenheid om met zijn

leerlingen de verschillende steensoorten en

voegwerk te repeteren. Uit de gesprekken

onderweg bleek dat één van de jongens was

afgevaardigd naar een nationale wedstrijd

voor metselaars Een andere leerling vertelde

met trots dat hij onlangs schilderwerk had

verricht in het Hofje van Bakenes.

Hoe verder?Gezien de opgedane ervaringen en de

nagesprekken met de docenten zal

in 2015/2016 allereerst uitgekeken

worden naar een pand waar restauratie-

werkzaamheden worden uitgevoerd om ter

plekke de basisinformatie over monumenten,

bouwstijlen, materialen en technieken met

elkaar te verweven. Potentiële objecten zijn

de Kathedrale Basiliek, het Proveniershof,

mogelijk ook het Teylers Museum en straks

wellicht het Rosenstock-Huessy Huis.

Voorzichtig kunnen we wel al stellen dat er

een begin gemaakt is om jonge leerlingen

techniek met andere ogen naar hun “oude

stad” te laten kijken en dat de wandelingen

en informatie er toe zullen bijdragen dat zij

interesse krijgen voor een vervolgopleiding

met specialisatie Restauratie. Er is contact

met het ROP (Vereniging Restauratie

Opleidingsprojecten) dat zich beijvert om in

de regio Haarlem een dergelijke specialisatie

op mbo niveau te verwezenlijken.

De projectgroep streeft ernaar om de

ervaringen in Haarlem overdraagbaar te

maken naar vmbo scholen in andere steden.

Hiertoe behoort ook het schrijven van een

module monumenten/restauratie opdat het

onderwerp geïntegreerd kan worden in een

lespakket vmbo.

Tijdens de algemene ledenvergadering van

onze vereniging hebben leden interesse

getoond in de werkzaamheden van de

projectgroep. Wij hopen dat zij een bijdrage

gaan leveren in de vervolgactiviteiten.

Has Kuijpers, projectgroep Ambachtslieden

Links: Proveniershof met

Remmert Pels en leerlingen

Rechts: Reparatie aan

vensterbank Proveniershof

Welke vaklui gaan straks voor onze monumenten zorgen?

6 7

Aanmelding voor de hieronder vermelde activiteiten via onze website www.haerlem.nl of de voicemail van de excursietelefoon T 06 37 36 14 59, tenzij in de aankondiging anders is vermeld. Betalingen gaarne op onze bankrekening NL 89 INGB 0000 37 78 82 onder vermelding van de activiteit. Voor overige contacten kunt u een e-mail sturen aan haerlemexcursies@gmail.com.Kijk voor eventuele wijzigingen op de website en let op berichten in uw mailbox! Indien verwezen wordt naar een vorige Nieuwsbrief kunt u deze terugvinden op de website.

SeptemberDinsdag 22 september 2015De ‘Osnabrückische Geschichte (1768)’ Lezing door Frans Willem Lantink over Justus

Möser, de Osnabrückse staatsman, schrijver

en historicus, die de eerste moderne

stadsgeschiedenis schreef. Aan Justus

Möser is een expositie gewijd in de Waalse

Kerk, Begijnhof 30, van 29 augustus t/m 27

september 2015, geopend op zaterdag- en

zondagmiddagen van 14.00 – 17.00 uur.

Toegang gratis.

Plaats lezing: Waalse Kerk,

aanvang 20.00 uur.

Maandag 28 september 2015Historisch Café ‘Begraven & Opgraven’Margreeth Pop houdt een lezing over

de Algemene Begraafplaats aan de

Kleverlaan in Haarlem. Aansluitend zal

stadsarcheoloog Anja van Zalinge spreken

over archeologische opgravingen in de

binnenstad. De pianist Teke Bijlsma verzorgt

de gesproken column. Gedurende het

programma brengt het trio Bijlsma2Hooglugt

historische liedjes ten gehore.

Inloop NHA, Jansstraat 40, met koffie en

thee vanaf 19.30 uur, aanvang 20.00 uur en

borrel na in het Archiefcafé. Entree ¤ 4,00

incl. drankjes. Reserveren verplicht via

www.noord-hollandsarchief.nl vanwege

beperkte plaatsruimte.

Oktober (Maand van de geschiedenis)

Maandag 5 oktober 2015Tweeduizend jaar Romeinen in Noord-HollandDe Sociëteit Vereeniging aan de Zijlweg 1

organiseert een lezing door dr. Arjen V.A.J.

Bosman, schrijver van het boek ‘Rome

aan de Noordzee, Burgers en Barbaren te

Velsen’.

Aanvang 18.45 uur, inloop en borrel

om 18.00 uur. Kosten zijn ¤ 32,50 incl.

diner om 20.15 uur (¤ 10,00 excl. diner).

Inschrijven per email:

info@societeitvereeniging.nl. Betaling

(vooraf) op NL22ABNA 0560745524 t.n.v.

Sociëteit Vereeniging o.v.v. Romeinen.

Afmelden kan kosteloos tot drie werkdagen

voor aanvang. Bij later afmelden of no-show

is het volledige entreegeld verschuldigd.

Dinsdag 13 oktober 2015Uitreiking door Frans Willem Lantink van

Zilveren Legpenning van de Historische

Vereniging Haerlem aan stadsorganist Jos

van der Kooy op zijn tweede jubileumconcert

in de Grote Zaal van de Haarlemse

Philharmonie op het Cavaillé-Coll orgel.

Aanvang concert 20.15 uur. Voor informatie

over het concert zie onder

www.theater-haarlem.nl/programma.

Donderdagen 15 en 22 oktober 2015Workshop gevelstenen Programma, deel 1: wat zijn gevelstenen,

stenen bekijken, eigen ontwerp tekenen

Op donderdag 15 oktober om 16.00 uur in

het souterrain Hoofdwacht, Grote Markt 17,

Haarlem.

Programma deel 2: in een kleitablet een

reliëftekening maken voor een gevelsteen,

zodat die door een echte kunstenaar kan

worden gebakken.

Op donderdag 22 oktober om 14.00 uur in

het souterrain Hoofdwacht.

Leeftijd vanaf 10 jaar. Het maximum aantal

deelnemers is 12 (geef je dus snel op!).

De workshop kost ¤ 15,00 p.p. te voldoen

op IBAN NL 89 INGB 0000 3778 82 t.n.v.

Historische Vereniging Haerlem, o.v.v.

Gevelstenenworkshop plus de naam van de

deelnemer/ster. Opgeven tot uiterlijk 12

oktober via email jeugdhaerlem@gmail.com.

Zondag 18 oktober 2015Lezing door Frans Willem Lantink op het

Geschiedenis Festival georganiseerd door

het Historisch Nieuwsblad in de Haarlemse

Philharmonie.

Leden van de Historische Vereniging

Haerlem genieten een korting van ¤ 10,00

per kaart voor het Geschiedenis Festival.

U betaalt ¤ 59,00 i.p.v. ¤ 69,00.

Via www.historischnieuwsblad.nl/haerlem

kunt u direct uw kortingskaarten bestellen.

Informatie over het programma op

www.maandvandegeschiedenis.nl/56860/nl/

geschiedenis-festival.

Maandag 26 oktober 2015Het smalle pad der beschaving: misdaad en straf in Haarlem, 1350-1600Lezing door Maarten Müller in vervolg op

zijn artikel in het Haerlem Jaarboek 2014.

Hij zal zich concentreren op de grote

lijnen die uit de bronnen te destilleren

zijn, afgewisseld met enkele incidenten en

hoogtepunten uit schoutsrekeningen en

vonnissen van de schepenbank tot 1615.

De lezing vindt plaats in De Hoofdwacht,

aanvang 20.00 uur. U bent welkom vanaf

19.30 uur. Kosten ¤ 3,00, graag opgeven

vóór 22 oktober via de Haerlem website of

excursietelefoon.

NovemberDinsdag 17 november 2015Haarlemse ambachtslieden in de 17e en 18e eeuwLezing door dr. Janneke Tump.

Ambachtslieden leerden destijds hun vak

op de werkvloer. In het verleden moest

het merendeel van de ambachtslieden lid

worden van een gilde voordat zij leerlingen

in dienst mochten nemen. Maar hoeveel

invloed hadden de Haarlemse gilden nu

daadwerkelijk op het leren van een technisch

vak in de 17e en 18e eeuw? En konden

ambachtslieden ook lezen, zodat zij in staat

waren om op andere wijze nieuwe kennis te

vergaren?

De lezing vindt plaats in De Hoofdwacht,

aanvang 20.00 uur. Vanaf 19.30 uur inloop

met koffie of thee. Kosten ¤ 3,00, opgave

graag vóór 14 november via de Haerlem

website of excursietelefoon.

8

Agenda Excursies en Lezingen