Nieuwe eigenaar Groot Wesseldijk b.v. Een …...dankzij vrijwillig molenaar Jaap v.d. Akerboom. Bij...

Nr. 7/8, juli-augustus 2002

Maandblad over molens en hun opvolgers 5de jaargang, nr. 7/8

Nieuwe eigenaar GrootWesseldijk b.v.

Stadskorenmolen “de Vlijt” draait

Een verdraaide wip

COLOFON

Redactie & administratie: Moerdijkstraat 39 2751 BE Moerkapelle,Tel./fax: +31 (0)79-5931303E-mail adres: [email protected]

Verschijning: elf maal per jaar, als regel op de eerste woensdag van demaand. Gedurende de maanden juli en augustus verschijntéén gecombineerd nummer

Uitgave:De 'Molenwereld' is een uitgave van de Stichting MolenwereldBenedenrijweg 521 2987 VA RidderkerkTel.: 0180-411018

Uitgever:dhr. Sj. J. VeermanNeptunushof 28 2931 XS Krimpen a/d LekTel.: 0180-524509E-mail adres: [email protected]

Eindredacteuren:dhr. J.S. BakkerMoerdijkstraat 37 2751 BE Moerkapelle,Tel/fax 079-5931303E-mail adres: [email protected]. W.A. RooseVest 65 2801 VE Gouda Tel.: 0182-522041E-mail adres: [email protected]

Advertenties:J. OttevangerMolenviergang 2 2761 BK ZevenhuizenTel.: 0180-638180 / Fax: 0180-638179 E-mail adres: [email protected]

Abonnementen:Tel.: +31 (079)-5931303 (na 18.00 uur) / Fax: +31 (079)-5931303Nederland (f 47,50) per jaar (incl. 6% BTW)

Overige landen Europa (f 65,-)Andere landen prijs op aanvraag

De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden voldaan.Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaanen worden automatisch verlengd tenzij een abonnement uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaarschriftelijk wordt opgezegdDe in het lopende abonnementsjaar (van januari t/m december) reeds verschenen nummers worden na ontvangst van het abonnementsgeld direct toegezonden,indien nog voorradig

Prijs losse nummers: in Nederland ˜ 6,-; overig Europa ˜ 7,- (exclusief porto)

Donateurs van de Stichting Molenwereld ontvangen het blad gratis bij een minimum-donatie van f 62,50 Op schenkingen en legaten aan de Stichting Molenwereld isartikel 24 lid 4 van de Successiewet van toepassing

Bankrelatie:Voor Nederland: Postbank 4506935 / Rabobank 3750.30.867Voor België: Postcheque 000-1746998-28

Kopij:Zenden aan de redactie van de Molenwereld, Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle

Lay-out en Druk:Vis Offset, Alphen aan den Rijn

ISSN 1387-2974

© COPYRIGHT 2001 Stichting Molenwereld MoerkapelleNiets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ofopenbaar worden gemaakt op welke wijze dan ook zondervoorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever

Inhoud pagina

Molens Actueel 191

Grensmolens 200

Nieuwe eigenaar Groot Wesseldijk b.v. 202Willem Roose

Een verdraaide wip 208J.S. Bakker

Stadskorenmolen “de Vlijt” draait 214Roelof Kooiker

‘t Betere werk: De Gistelse molenoorlog 216Benoît Delaire/Jules Vanhevel

‘t Betere werk: Ketting aan de roe 217

Zoeker 218

Ambacht 218

RedactioneelIn het vorige nummer heb ik mij verwonderd over de merkwaardigemolenzaken die, meestal ongedacht, hun plaats hebben gekregen inde Molenwereld. Dat is gelukkig bij nummer 50 niet opgehouden. Indit nummer, 51 dus, is het weer raak: een ‘verdraaide’ wip. Verderheeft het molenmakersbedrijf Groot Wesseldijk een nieuwe eigenaar.Willem Roose is er heengegaan en sprak met de oude en de nieuweeigenaar, Herman Groot Wesseldijk en Jos Geverink. Het levert eenboeiende bedrijfsreportage op. Meppel is tientallen jaren molenloosen stompenrijk (stompendrijk?) geweest. Nu telt deze stad weer tweedraaiende molens (en nog steeds één molenstomp). Roelof Kooikerlaat u het molenfeest van De Vlijt meebeleven. In het vorige nummerstonden we kort stil bij de niet tot vreugde stemmende lotgevallenvan de Oostmolen in het Vlaamse Gistel. De vrijwillig molenaars vandeze molen, Benoît Delaere en Jules Vanhevel, laten zien hoe de vorkin de steel zit. Dit nummer heeft trouwens een vrij hoog Vlaanderen-gehalte, want Lieven Denewet legt uit hoe het Vlaamse subsidiesys-teem in elkaar zit. Het lijkt veel op het oude Nederlandse systeem dathelaas tot het verleden behoort. In sommige Nederlandse provinciesmag men op molengebied best jaloers zijn op onze zuiderburen. Ver-der legt dr. Luc Goeminne uit hoe hij zijn molen vastlegt, de fraaie Ar-temeersmolen in het Oost-Vlaamse Poeke. Verder natuurlijk weer veelmolennieuws uit binnen- en buitenland.Tot slot nog een woord van dank ten aanzien van de vele compli-menten die wij naar aanleiding van het vijftigste nummer mochtenontvangen.

JSB

Afsluitdatum van de kopij voor het septembernummer van de Mo-lenwereld: 9 augustus 2002; kort nieuws (Molensactueel) mag eenweekje later.

Bij de omslag voorzijde: De korenmolen van Hazerswoude-dorp is eigenlijk nog de enige authentieke wipkorenmolen vanNederland. De Nieuw Leven had ooit niet minder dan driekoppel stenen! Op de vrij kleine zolder lagen een vijftiender,een zestiender en een zeventiender steen. Het was er dan ookgoed vol! De molen is vrijwel iedere zaterdag draaiend te ziendankzij vrijwillig molenaar Jaap v.d. Akerboom.

Bij de omslag achterzijde: Het nauwelijks voorstelbaar, dat dezemolen, De Snip bij Workum (Heidenschap), jarenlang als eenonttakeld wrak stond te verkommeren. In 1974 gaf restauratieDe Snip nieuwe kracht en nieuwe schoonheid (foto Jeroen vanDijke).

1915de jaargang 2002 nr. 7/8

MOLENSACTUEEL

Informatie bestemd voor deze rubriek: schriftelijk: Molenwereld, Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle, fax 079-5931303

telefonisch: W. Roose, tel. 0182-522041E-mail adres: [email protected]

Herbouwactie molen Kolham

Op 1 juni 2002, heeft de heer Hans Alders,Commissaris van de Koningen in de provin-cie Groningen, de aftrap gegeven vooreen actieve fondsenwerving om de op 19juni 2000 verbrande molen Entreprise teherbouwen (zie Molenwereld 2002-6-161).De actie bestaat uit het adopteren vanmolenonderdelen. Aan de vele onderde-len hangt een prijskaartje, dat varieert vanlaag tot hoog. De Slochter Molenstichtingmikt er op, dat particulieren in de kleinere

De Entreprise in Kolham zoals hij ersinds de brand van twee jaar geledenbij staat (foto H. Noot).

De in 1921 gebouwde Hercules-windmotor aan de Franekervaart onder Tirns (fotoJ.L.J. Tersteeg).

onderdelen gaan bijdragen en bedrijven,instellingen of personeelsverenigingen deduurdere onderdelen willen adopteren.Mogelijk gaat men ook in familieverbandof als straat of buurt een adoptie aan vaneen duurder onderdeel. We hopen zo debetrokkenheid te vergroten. Een vrije gift istoch veel afstandelijker. De symbolischehandeling (in miniatuur wordt de herbouwversneld nagebootst) heeft plaats gevon-den bij het restant van de molen aan deHoofdweg te Kolham. Vlak daarop zijnd.m.v. vergrote cheques de eerste bijdra-gen overhandigd door o.a. de gemeenteSlochteren en een landelijke bankinstellingen de vereniging Dorpsbelangen te Kol-ham. Tenslotte kan het niet bestaan dat hetdorp Kolham na zo�n 150 jaar opeens zon-der trotse molen verder moet. Voor meer in-formatie neemt u contact op met: Lam-mert Groenewold, secretaris van de Sloch-ter Molenstichting, Hoofdweg 67, 9619 PB,Froombosch, 0598-399191 06-29377111.Slochter Molenstichting.

Toch behoud oliemolen De Haan Leeuwarden?

Aan het Zuidvliet in Leeuwarden staat deonderbouw van de oliemolen De Haan. De

ondergang ervan leek zeker, doordat hetbouwbedrijf Van der Werf uit Sint Nico-laasga de grond met de opstallen in ei-gendom verwierf en het molenrestantwilde slopen om plaats te krijgen voornieuwbouw (zie Molenwereld 2001-3-60).Het gemeentebestuur van de Friese hoofd-stad besloot op 30 januari 2001 om het res-tant van De Haan maar te laten slopenvoor deze plannen. Later komt de ge-meente hierop terug en vraagt Monumen-tenzorg om advies, ook het wijkpanel Oud-Oost wil behoud van De Haan. De situatieis nu zo, dat zowel de gemeente als hetbouwbedrijf het molenrestant willen restau-reren. Rond de gewezen oliemolen zullenwoningen, winkels en kantoren komen.

‘The Frisian Windmill’ in Tirns

De legendarische Rotterdamse bokser Bebvan Klaveren had de bijnaam ‘The DutchWindmill’ vanwege de snelle stoten die hijuitdeelde. Een Friese schilder ondervondzoiets bijna letterlijk bij een windmotor bijTirns. Hij werkte met een maat in juni aaneen schilderbeurt van de Amerikaan vanhet Wetterskip Marne-Middelsee. Bij eenwindvlaag kwam de windmotor, waar-schijnlijk door het breken van een ketting, in

192 5de jaargang 2002 nr. 7/8

MOLENSACTUEEL

beweging. De schoepen van het windradbonken stuk voor stuk tegen het bakje vande hoogwerker en bezorgde de schilderbenauwde minuten. In paniek weet deschilder niet meer hoe de hoogwerker be-diend moet worden om uit de gevaren-zone te komen. ‘It binne allegearreknopkes’, roept hij naar zijn maat maarheeft wel de tegenwoordigheid van geestom langs de arm van de hoogwerker naarbeneden te klimmen. Geen persoonlijke ongelukken dus, maarwel is de Amerikaan beschadigd: alleschoepen van het windrad zijn verbogenen de omloop is voor de helft vernield,waarschijnlijk door de losgebroken ketting.De arbeidsinspectie stelt een onderzoek innaar de toedracht.

Schuur verhuisd naar molenBalkbrug

Eerder verhuisde in Balkbrug de molen, nude schuur. Bij de molen van Balkbrug stondaan de (gedempte) Dedemsvaart eengrote houten schuur met een rieten dakvan 9,5 bij 7 m. Deze moest verdwijnen (zieMolenwereld 2002-4-95) en is op 24 mei inzijn geheel verplaatst naar de molen DeStar op een even simpele als ingenieuzemanier. De loods werd met twee kranenvan zijn fundering getild aan vier ijzeren bal-ken onder de zolderbalken en op eendieplader gezet. Dat paste natuurlijk niet;vandaar dat er op de dieplader een zee-container gezet. De loods kwam nu zelfmet zijn zolderbalken op de container terusten, waardoor de zaak vervoerbaarwerd. Zonder al te veel problemen bereiktede schuur zijn al eerder verplaatste buur-man, de molen De Star.

Samenwerking tussen Winters-wijkse moleneigenaren

Molenbeheerders vissen in meerdere op-zichten in dezelfde vijver. Zeker als er in eenbeperkt gebied meerdere molens staandie door verschillende personen en/of in-stanties worden beheerd dan is het eenvoordeel dat men door het op elkaar af-stemmen van activiteiten een beter resul-taat bereikt: het geheel is meer dan desom der delen. Omgekeerd kan door hetlangs elkaar heen werken een negatief ef-fect ontstaan. Om het eerste te bevorde-ren en het laatste te vermijden hebben deeigenaren van de vijf Winterswijkse molensbesloten nauwer te gaan samenwerken enoverleg te voeren over gemeenschappe-lijke belangen. Het eerste resultaat is hetvaststelen van gemeenschappelijke meel-prijzen. Ook is onderlinge samenwerkingconstructief in de richting van het gemeen-tebestuur. Verder denkt men aan het wer-ven en inzetten van vrijwilligers en vrijwilligemolenaars, waardoor bijvoorbeeld laatst-genoemden bijvoorbeeld kunnen rouleren,zodat de vijf molens zo veel mogelijkdraaien, zij het dat dit voor de onttakeldeBataaf nog toekomstmuziek is.

Stilstand en beweging in DeOude Molen van Wijchen

Vorig jaar zomer gooiden balorige jongeluide vang op de molen van Wijchen. Hetsummum in een reeks van ‘onaangepastgedrag’ van jongeren die bij de molen hunhangplek hebben. Het liep allemaal nogbest af: het kruis bleef nog aan de molen.Voor vrijwillig molenaar Rolf Klip was demaat vol: sinds augustus staat de molen stil.Dat viel op en in mei stelde de fractie vanLeefbaar Wijchen vragen aan B & W. Opdat moment was het herstel van de molenal in gang gezet. Op 14 juni heeft molen-maker Coppes een nieuwe halssteen ge-plaatst, en ook de pensteen is gereviseerd(doorgezaagd, met een nieuw blok erach-ter), en de platen om het bovenwiel zijnweer vastgezet. In de werkplaats zijn ze be-gonnen met een nieuwe bonkelaar. Internis de gemeente bezig met maatregelen tervergroting van de veiligheid. Dat is nodig,want half juni zijn er voor de zoveelse keerweer eens ruiten ingegooid, nu op desteenzolder.

Schoorsteenbrand in De TrouweWachter in Tienhoven

Op zondag 21 april ontstond een schoor-steenbrand in de bekende molen DeTrouwe Wachter in Tienhoven. Bij het aan-maken van de kachel raakte de schoor-steen in brand, wellicht door de aanwezig-heid van een vogelnest. Huurder Jelle Ver-biest sloeg snel alarm, waarop de vrijwilligebrandweer van Maarsseveen/Tienhovenuitrukte en snel ter plaatse was. Ook debrandweer van Maarssen rukte uit met een

De Oude Molen in Wijchen, slachtoffervan vandalisme (foto J.A. van Krimpen1976).

blusvoertuig en een ladderwagen, die ge-lukkig niet in actie hoefden te komen. Debrandweer van Maarsseveen/Tienhovenhad de brand reeds geblust en de schadebleef beperkt: wat waterschade. DeTrouwe Wachter kwam er dus beter vanafdan de Vlietmolen in Lexmond (zie hierna).

Keur ten gunste van de molensin Groot-Geestmerambacht

Waterschappen hebben hun eigen veror-deningen, vastgelegd in zogenaamdekeuren; een middeleeuws term die nauwsamenhangt met de moderne en beterbekende term bekeuren. Het waterschapGroot-Geestmerambacht werkt op dit mo-ment aan een herziening van haar keur enmaakt daarbij van de gelegenheid gebruikom de biotoop van de watermolens in ditgebied veilig te stellen door het toepassenvan de bekende 1 op 100-regel. Hierbij zijnzes watermolens in het waterschap betrok-ken: die van de polder Valkkoog onderGroenveld; de Oostpolder bij Nieuwe Nie-

Op 14 juni heeft de firma Vaags uit Aaltende roeden en de houten as (9 meter) ge-haald uit de Buitenmolen in Zevenaar. Ookis het complete voorkeuvelens met wind-peluw en beer uit de kap verwijderd, ookdit alles zal worden vernieuwd. Door de goede voorbereidingen nam dehele operatie slechts enkele uren in beslag.Uit de oude houten as zal een nieuwewindpeluw worden gezaagd. De nieuweroeden zijn reeds gereed, en de nieuwe(houten) as zal binnenkort volgen. Ook hetvoeg- en metselwerk van de molen zal denodige aandacht krijgen.Voegersbedrijf Takkenkamp uit Zelhem zal

Restauratie van de Buitenmolen in Zevenaar begonnen


MOLENSACTUEEL

Restauratie van de Buitenmolen in Zevenaar begonnenop korte termijn starten, waarvoor de helemolen in de steigers gaat. De vorige groterestauratie werd uitgevoerd in 1969 doormolenmakersbedrijf Beckers uit Bredevoort,met medewerking van de vorig jaar over-leden molenmaker Jan Bömer. Bömer was een goede vriend en collegavan Beckers, en wist ook tot ver na zijn pen-sion gerechtigde leeftijd een welkome bij-drage te leveren door zijn jarenlange erva-ring als molenmaker. De vorderingen vandeze restauratie (evenals andere lopendewerken) kan men volgen op www.vaags.nl/laatste nieuws. A. Nibbelink.

Het strijken van de as in 2002 met een kraan door molenmaker Vaags ging aanzienlijk gemakkelijker (foto A. Nibbelink).

Het steken van de nu te vervangen asaan de Buitenmolen in Zevenaar gingin 1969 nog op de klassieke maniermet een bok; op de voorgrond de molenmakers Jan Bömer (l.) en GuusBeckers (r.) (foto coll. fam. Beckers).

dorp; de Grebpolder onder Warmenhui-zen; de polder Veenhuizen en de polder deBerkmeer onder Heerhugowaard en molenD, alias de Oosterdelmolen van het Geest-merambacht onder Broek op Langedijk.

Schuur Slokop op monumentenlijst?

Veel watermolenaars vulden hun karig in-komen aan met neveninkomsten zoals hethouden van wat vee. Vandaar, dat bij veelmolens ook een stal was. De molenaar vande Slokop bij Spaarndam is daar geen uit-zondering op. Bij de bouw van de molen in1877 zou met gebruikmaking van hout vande voorganger ten zuiden van de moleneen schuur gebouwd zijn voor het vee vande molenaar. Een halve eeuw geleden was men al blij alsde molen behouden bleef, voor bijgebou-wen etc. had men weinig oog. Zo kon debuurman van de molen de molenschuurovernemen voor zijn boerenbedrijf. Dieschuur is nu bouwvallig en daarom wil hij

die nu slopen en vervangen door nieuw-bouw. Daarvoor is bij de gemeente ver-gunning aangevraagd en verkregen. Pas toen met de werkzaamheden werdbegonnen sloeg de molenbewoner alarmen de bouw stilgelegd, ook vanwege dewindbelemmering die de schuur zou ver-oorzaken. De Hollandsche Molen, sinds1974 eigenaar van de molen, wil de schuur,als behorende bij de molen, op de rijksmo-

numentenlijst geplaatst zien. Wempe, deeigenaar van de schuur, ontkent de ouder-dom en daarmee de historische waardevan de schuur, door te stellen dat deschuur twee maal is vernieuwd, de laatstekeer door hemzelf. De gemeente steldevoor de nieuwe schuur op een andereplaats te bouwen, maar Wempe hield vastaan zijn oorspronkelijke plan. Al met al is ernog geen oplossing.

Ansichtkaarten Sluismolen

De Molenstichting Alkmaar geeft, in samen-werking met Waterschap Het Lange Rond,een setje van 5 ansichtkaarten uit van deSluismolen in Koedijk. Deze molen branddein november 2001 uit. Verzekering dekt deschade, maar stichting en waterschap wil-len de molen weer maalvaardig maken. Deopbrengst van de kaartenverkoop komtgeheel ten goede aan het terugbrengenvan een scheprad in de molen. De set be-vat 3 historische foto’s (uit 1920, 1925 en1952 (met de legendarische stoomtramBello erbij!), 1 foto uit 1998 (in de zeilen) eneen foto van de brand. Kosten e 5,80 perset (dit is inclusief e 0,80 portokosten). De be-stelling kan ook gecombineerd worden meteen setje van 5 ansichtkaarten van molensuit het gebied van het waterschap (Alk-maar de Viaan, Egmond de Bosmolen, Uit-geest de Dog, Akersloot de Dorregeester,Hargen de Harger) voor e 2,00 extra. Giro1538163 t.n.v. E. Zwijnenberg (voorz. Mo-lenst. Alkmaar) te Alkmaar. E. Zwijnenberg.

Gesteggel over leges molenMonnickendam

In Monnickendam bestaan er (weer) plan-nen de in 1961 afgebrande zaagmolen DeVriendschap aan het Stinkevuil herbouwen(zie Molenwereld 2002-5-130). Als gebaarvan welwillendheid heeft de gemeenteWaterland toegezegd dat over het bouw-plan geen leges zullen worden geheven.Dan praat men over een bedrag in de

De Sluismolen in Koedijk terwijl‘Bello’ passeert met de tram Alkmaar-Bergen; een van de foto’s uit de serieansichtkaarten voor de actie ‘Schepradin de Sluismolen’.


MOLENSACTUEEL

De Vriendschap in Weesp is een in-drukwekkende molen. Het is nauwelijksvoorstelbaar dat dit prachtstuk er in1972 zo bijstond.

orde van grootte van 50.000 euro. Nu is dePvdA-fractie tot de ontdekking gekomenvan het bestaan van in 1990 ingediendebouwplannen voor deze molen. Daarbij ziteen bedrijfsplan waaruit blijkt dat er gere-kend wordt met een jaarlijkse bedrijfswinstvan 200.000 euro. Aangezien de gemeenteWaterland zelf krap bij kas zit vindt de PvdAin zo’n situatie de vrijstelling van leges mis-plaatst. Dat heeft dan ook tot vragen vande fractie aan B&W geleid. De PvdA wil nude mogelijkheid van nabetaling inbouwenof de toezegging omzetten in een rente-loze lening. Daarbij komt dat de PvdA-frac-tie ook nog vragen heeft over de kostenra-ming nu ten aanzien van de kosten voornutsvoorzieningen en veiligheid. Verderevraagt de PvdA zich af of het College opde hoogte was van de (goedkopere) plan-nen uit 1990 en of het gemeentebestuur dieplannen in het nieuwe wil betrekken.

Grote plannen voor de Schermermolens: het begin is er

In 1923 moesten de molens van de Scher-mer het afleggen, de grootste molenpoldervan Nederland met maar liefst vijftig grotebinnenkruiers plus een forse weidemolenvoor De Matten. Driekwart van de molensverdween vervolgens door sloop en brand.Het behoud van de rest was een soort toe-valstreffer. Dat houdt in dat op de meesteplaatsen de onderlinge relatie tussen deovergebleven elf molens verdween. Alleen

bij Schermerhorn is nog een groep(je) dateen bemalingsfunctie kan uitoefenen. Hetfunctie verlies leidde er toe dat bij de ove-rige molens spillen en vijzels verdwenen of inverval raakten; waterlopen gedicht wer-den en boezemkaden verloren gingen, ookal verkeren de molens zelf in prima staat. Door bemiddeling van Monumentenzorgontstond contact tussen de Stichting DeSchermer Molens en het VSB-fonds. Ditfonds wilde investeren in een aansprekendobject. Dat werden dus de Schermermo-lens. Mede dankzij andere subsidieverstrek-kers is er een bedrag van 2,4 miljoen eurobeschikbaar, waarvan de Stichting DeSchermer Molens 180.000 euro voor eigenrekening moet nemen. In de eerste plaatswil men de molens terug brengen in destaat van voor 1923. Dat betekent bijvoor-beeld dat er zes nieuwe vijzels moeten ko-men. Ook moeten voorboezems met hunkaden werden hersteld en een molenkolkbij bovenmolen G. De plannen sluiten uit-stekend aan bij een ecologische zone diede provincie wil aanleggen. Verder wil menin de toekomst twee ringmolens reconstru-eren, waardoor de molens een functie kun-nen krijgen in de waterhuishouding van depolder. Al met al staat er heel wat te ge-beuren rond Schermers beschermers.

Jubileumkrant De VriendschapWeesp

Mei dit jaar was het vijfentwintig jaar gele-den dat korenmolen De Vriendschap inWeesp na een ingrijpende restauratie weermaalvaardig werd opgeleverd. Ter gele-genheid daarvan verscheen een jubileum-krant, ‘De Vriendschap Bode’, waarin deperiode van na de oplevering tot nu vande inmiddels 300 jaar oude molen wordtbeschreven met artikelen over (uiteraard)de molen, de vrijwilligers, de Weesper mo-lenaarsfamilie Pfeiffer.De jubileumkrant kost e 2,- en is verkrijgbaarin de molenwinkel die elke zaterdag van10.00 tot 17.00 uur is geopend. Het adresvan molen De Vriendschap is Utrechtse-weg 11A, 1381 SR Weesp, tel. 0294- 417 024.Toezending per post is ook mogelijk naovermaking van e 3,- (incl. portokosten) opgiro 325 370 2 van C. Pfeiffer, Weesp o.v.v.‘Vriendschap Bode’.

Nieuw gemaal Voordijkshoornse-polder

Het afgelopen halfjaar is er een nieuw ge-maal gebouwd op de plek van de achter-waterloop van de molen(stomp) van deVoordijkshoornsepolder te Den Hoorn. Totnu toe was er een vijzelgemaal onderge-bracht in de voormalige molen, waarbij devijzel draaide in de schepradruimte. In ver-band met de wateroverlast van de afgelo-pen jaren stond er al wel een hulpgemaalopgesteld naast de molen. Het nieuwe ge-maal is geheel ondergronds gebouwd ende molenstomp heeft dus nu voor de be-maling geen enkele functie meer, maar iswel blijven staan. Delfland is de laatste tijd

volop bezig met het bouwen van nieuwegemalen met een grotere capaciteit. Aleerder dit jaar werd een nieuw gemaal ingebruik genomen, dat gebouwd werdnaast het voormalige stoomgemaal vande Lage Abtswoudsche polder aan deSchie en inmiddels is de bouw gestart vaneen nieuw gemaal op korte afstand vanhet oude stoomgemaal van de polder vanNootdorp (nabij de Tweemolentjesvaart).Erwin Esselink.

Keur terug op Haastrechtse molen

Op 23 mei was het dan zover. De HogeRaad in Den Haag heeft zich op die daguitgesproken over de slepende kwestierond de Haastrechtse molen. De keurbe-palingen van het Hoogheemraadschapvan de Krimpenerwaard met betrekking totwindbelemmering blijven hierdoor van toe-passing op de molen, zo beslist het hoogsterechtscollege van Nederland. Daarmee isde waterstaatkundige en de historischewaarde van de molen gewaarborgd. Ditbetekent dat de bomen rond de molenaan de standaard-biotoopregels moetenvoldoen. Het hoogheemraadschapschapheeft direct actie ondernomen en er zijn inde daarop volgende week al metingenverricht. Hiermee wil het schap de hoogte van debomen vaststellen. De omringende bewo-ners en overheidsinstanties, zoals provincieen gemeente worden aan de hand vandie meetgegevens gesommeerd hun bo-men om te zagen of te kandelaren. HetHoogheemraadschap heeft tevens latenweten dat de zaagwerkzaamheden uiter-lijk voor de komende winter dienen te zijnuitgevoerd. Niels Noorlander.


MOLENSACTUEEL

De bouw van het nieuwe gemaal bij destomp van de Voordijkshoornse Molen(foto E.G.M. Esselink).

De Vlietmolen van de polder Lakerveld bijLexmond werd op 1 november 1997 gro-tendeels door brand verwoest. Demon-tage van de kop etc. volgde. Herstel lietlang op zich wachten en zo bleef de dicht-gemaakte ondertoren lang treurig staan.Het door molenmaker De Gelder Favier uit-gevoerde herstel is nu voltooid en op 24mei is de Vlietmolen in Lexmond officieel in

bedrijf gesteld door de heer J. Franssen,Commissaris van de Koningin in Zuid Hol-land. Dit gebeurde op de traditionele ma-nier met het lichten van de vang. Nadat de voorzitter van de MolenstichtingAlblasserwaard Vijfheerenlanden, de heerC. Bakker een toespraak had gehouden,waarbij hij met name aandrong op eenoplossing voor het assurantieprobleemvoor molens, was het de beurt aan deCommissaris van de Koningin. Daarnalichtte hij samen met René Bax, de nieuwemolenaar/ bewoner de vang. Geholpendoor een flinke wind zette het wiekenkruismet twee halve zeilen zich in beweging. Omdat de molen het water dik anderhalvemeter op moest voeren, bleken twee halveniet genoeg. Nadat er twee volle werdenbijgelegd, liep de molen prachtig mooi enliet hij weer zien waar hij voor gebouwd is. Met een flinke gang werden er weer vele li-ters polderwater met windkracht uit ditdeel van de polder Lakerveld weggema-len.

De Vlietmolen molen bemaalt samen metden Bonkmolen bij Meerkerk de polder La-kerveld, die oorspronkelijk vier wipmolenswerd bemalen: de nog bestaande Vliet- ofoude Vlietmolen en Den Bonk of Beneden-ste Molen, terwijl de Overtochtse of RodeMolen en de Lekkerse Molen zijn gesloopt,respectievelijk in 1904 en 1905.Om windbelemmering tegen te gaan is deomgeving van de Vlietmolen flink aange-pakt door het snoeien en kappen van bo-men. Nadat de molen maalde werd de middagafgesloten met een hapje en een drankje. Toen iedereen weg was maalde de molennog volop, en was het weer genietenvanaf de A 27. Ik wens René Bax en zijn vrouw Ester en kin-deren veel geluk op de ‘nieuwe’ Vlietmo-len. Theo de Rooij.

De Vlietmolen bij Lexmond na ‘brandmeester’ op 1 november 1997 (fotoPaul Groen).

Ingebruikstelling Vlietmolen Lexmond

Het ophalen van de vang door deCommissaris van de Koningin op 28mei 2002 (foto Theo de Rooij).

De malende Vlietmolen op 28 mei 2002(foto Theo de Rooij).

Euregio Molenproject

In de Zwinstreek staat het Molenproject Eu-regio Scheldemond op stapel. Dat houdtonder meer een fietsroute in langs zeven-tien molens: tien in Vlaanderen en zeven inNederland, Zeeuws-Vlaanderen, te wetenvijf in de gemeente Oostburg en twee inSluis-Aardenburg. Bij elke molen komt eeninformatiepaneel met gegevens over de

molen, terwijl bij de standerdmolen vanRetranchement een informatiecentrumkomt. Rond deze molen zal ook een mei-doornhaag worden geplant met vier door-gangshekken. Alleen het ‘veilige’ hek(windrichting!) zal los staan en toegang ge-ven tot de molen. Met deze haag en dehekken wordt voorkomen dat bezoekersniet meer op ieder willekeurig punt de mo-lenberg opkomen en kans op een ‘klapvan de molen’ krijgen. De kosten bedragenvoor de gemeente Sluis-Aardenburg onge-veer 70.000 euro, waarvan de helft wordtvergoed door het Europese subsidieprojectInterreg III.


MOLENSACTUEEL

De IJsseldijk bij de Windlust in Nieuwerkerk isin de loop der eeuwen flink gegroeid. Demolen is als het ware in de dijk komen testaan, die niet alleen een zeer belangrijkewaterkering maar ook een druk beredenweg is. Sinds enige jaren is een stichting ac-tief om de in 1953 onttakelde molen te re-habiliteren. Op de wind is er sinds 1930 alniet meer gemalen en ten tijde van de ont-takeling was hij waarschijnlijk al geheel ofgrotendeels uitgesloopt. Herstel op deplaats en in de gedaante van 1953 bleekproblematisch. Het Hoogheemraadschapvan Schieland deed moeilijk over de wa-terkering, een (draaiende) molen zo palaan de rijweg was ook vragen om proble-men, terwijl nabijgelegen bedrijfsbebou-wing voor windbelemmering zorgde (zieMolenwereld 2001-1-11, 12) Door de molen

Boven: de Windlust in Nieuwerkerk aan de IJssel voor de verhoging/verplaatsing. Onder: de verhoogde Windlust op zijn nieuwe plaats.

M o l e nNieuwerkerk a/d IJssel verhoogd...

...en verplaatst

De opgevijzelde molen reizend in dedraagkoets. Midden de hydraulische cilinder die de molen naar zijn plaatsdrukt. Op de achtergrond de staalcon-structie waarop de molen komt te staanmet op de voorgrond de oorspronkelijkemolenplaats.

een meter of acht naar achteren te ver-plaatsen en ruim vier meter op te vijzelenzou men de drie vliegen (de waterkering,het verkeer en de biotoop) in één klapslaan. Het bleek een langdurige en zwareweg om alles procedureel op pootjes tekrijgen, moeizamer dan de molen zelf. Alseerste stap werd onder de molen een be-tonplaat gestort met vier hijsogen. Achterde molen werd een staalconstructie ge-

bouwd waarop de molen zou komen testaan. Aanvankelijk gingen de gedachtenuit naar een grote bok of kraan die de mo-len op zijn nieuw plaats zou tillen. Dat bleekniet mogelijk. In plaats daarvan bouwdeaannemer Bresser & Van ‘t Wout uit Wad-dinxveen een zware stalen brugconstructievan twee zware I-profielen waartussen aande ene kant de molen op zijn oude plaatsen aan de andere kant de staalconstruc-tie. Op deze brug kwam de stalen ‘draag-koets’ met vijzels voor de molen. Deze vij-zels waren weer gekoppeld aan de hijs-ogen op de betonplaat. Op vrijdag 24 mijwerd de molen opgevijzeld om zo demaandag erop, 27 mei, naar zijn nieuweplaats te verhuizen. Dit verhuizen ging hy-draulisch. Zware cilinders drukten de‘draagkoets-met-molen’ iedere keer zo’nhalve meter naarachteren totdat hij zijnjuiste plaats had bereikt, waar hij op destaalconstructie werd neergelaten en metdraadeinden vastgezet. De verhuizing namzo’n drie uur in beslag. Nu rest het afwerken van de romp en hetcopmpleteren van de molen. Aan de voor-bereidingen hiervan wordt achter deschermen druk gewerkt. Zo voert De Hol-landsche Molen in de persoon van NicoJurgens een bouwhistorisch onderzoek uitnaar de oorspronkelijke indeling. Dat isverre van eenvoudig omdat bij de inrich-ting tot silo vrijwel alle sporen zijn uitgewist.Het heeft naast raadsels ook wel ontdek-kingen opgeleverd. Zo blijken de balkenvan de steenzolder afkomstig te zijn vaneen wipmolen, waarschijnlijk de voorgan-ger van de achttiende-eeuwse Windlust. Almet al zal er nog heel wat water door deIJssel stromen aleer de Windlust weer lustaan de wind heeft.

De opgevijzelde molen voor het beginvan het verschuiven. De staven rond demolen zijn van de vijzels die de molenopgetild hebben. �


MOLENSACTUEEL

De opgevijzelde molen voor het beginvan het verschuiven. De staven rond demolen zijn van de vijzels die de molenopgetild hebben.

De molen op ijzeren benen.

Schiedam: bouwplan Boterstraatgeen beletsel voor De Kameel

De bouw van een ruim achttien meterhoog appartementencomplex aan de Bo-terstraat in Schiedam (zie Molenwereld2002-4-100 en 2002-5-132) is mogelijk on-danks de reconstructieplannen voor demoutmolen De Kameel op het Doelepleinaan de overkant van de Schie volgens debeantwoording van B&W op vragen vanPvdA-raadsleden. De redenering is dat debiotooprichtlijnen gelden voor bestaandemolens en niet voor nieuwe. Waarbij menzich natuurlijk kan afvragen of het voornieuwe molens anders waait dan vooroude.Verder is het College van mening dat DeKameel zo hoog wordt, dat het functione-ren van de molen ondanks de aanwezig-heid van het gedoodverfde pand aan deBoterstraat niet onoverkomelijk is.

Opknapbeurt molenschuur enmolen De Deen Luyksgestel

Op 24 mei was het eigenlijk een dubbelmolenfeest in Luyksgestel. Die dag werdniet alleen de molen De Grenswachter naeen grondige restauratie door molenma-ker Coppes in bedrijf gesteld, maar werdook het gerenoveerde gildehuis van hetSint Martinusgilde heropend. Dat gildehuisis het pakhuis bij de molen De Deen en is in1988 als gildehuis in gebruik genomen. Nuwas dit pakhuis aan een opknapbeurt toe,waarmee de vrijwilligers oktober vorig jaarmee begonnen. En passant gaven zij demolen ook een face-lift zodat die nu weeczijn bijnaam De Witte Molen eer aandoet.

Vragen over de toekomst van deSint Victor in Heeze

De molen van Heeze is de molen met dehoogste belt van Nederland. Die belt is flinkingezakt, maar dat is niet het enige pro-bleem. Het hekwerk van het gevlucht isslecht en zo zijn er meer euvelen te noe-men. Volgens het gemeentebestuur moeter voor minstens 250.000 euro aan de mo-len worden opgeknapt en op langere ter-mijn nog eens 100.000 euro. Nadat vrijwillig molenaar Gerard Sturken-boom indringend aan de bel getrokkenhad kwam de zaak in beweging en deedB&W het voorstel om voor volgend jaar220.000 euro uit te trekken voor achterstalligonderhoud, want daar is veel op terug teleiden. Ondanks dat alle fracties het eenswaren over het behoud van de molenhaalde het voorstel het op 3 juni niet in deraadscommissie Grondgebied waar hetvoorstel aan de orde kwam. Het CDA vondhet voorstel financieel onvoldoende onder-bouwd en wilde meerdere offertes zien. Bo-vendien leek het de fractievoorzitter zwaaroverdreven dat de molen op instortenstond zoals verhalen willen doen geloven.Verder wilde fractievoorzitter Duister uitstelom eerst de mogelijkheden te onderzoe-ken om de molen over te dragen aan een

stichting, zodat de gemeente niet alleenvoor de kosten opdraait. Inmiddels is er inHeeze een vriendenkring voor de molenontstaan die weliswaar het beheer van demolen niet overnemen noch actief fondsenvoor de molen wil werven, maar de plan-nen van de gemeente Heeze-Leende kri-tisch volgen om missers te voorkomen.Het heeft er soms veel van weg dat eenmolen die nauwelijks een halve eeuw gele-den door een man alleen, de molenaar, instand werd gehouden nu niet eens meerdoor een hele gemeenschap kan wordengedragen.

Eindelijk oplossing voor standerdmolen Boekel?

Sinds 1989 staat de standerdmolen vanBoekel stil als gevolg van een rechterlijkeuitspraak in een conflict tussen de ge-meente, sinds 1959 eigenaar van de mo-len, en de heer J.M. Verbeek, zoon van delaatste molenaar van de molen en eige-naar van de omringende percelen. Ver-beek ziet zich door de gedwarsboomd inbedrijfsuitbreiding en eist daarop dat dewieken niet meer boven zijn grond draaien.De hele kwestie is zeer uitvoerig beschre-ven in De Molenaar, 1990, No. 14, 15 en 16:‘Boekel, molenaar versus molen’. Het con-flict van nu vloeit in zekere zin voort uit zui-nigheid in 1959 die toen de wijsheid be-droog. In diezelfde artikelenserie werd aan-getoond, dat men de molen door dieslechts over een kleine vijftien meters te ver-

De standerdmolen van Boekel gezienvanuit de Kerkstraat met rechtsachterhet bedrijf van Verbeek.

plaatsen wel kon laten draaien. Het had alsnadeel dat het gezicht op de molen vanuitde Kerkstraat wat achteruit zou gaan. Eenvoorstel van de CDA-fractie in 1991 in diezin ketste af in de gemeenteraad op grondvan de kosten: 70.000 euro. Nu heeft burgemeester Van de Vonder-voort zich opnieuw sterk gemaakt voor hetverplaatsingsvoorstel. Er staat 50.000 euroop de begroting van volgend jaar om demolen alsnog te verplaatsen. MolenmakerJohn de Jongh heeft een offerte uitge-bracht voor de verplaatsing met een be-

MOLENSACTUEEL


drag van 106.000 euro. Het komt dus aanop het opvullen van het gat van 56.000 gul-den. Het zou misschien wel handig zijn omde oude fundamenten te laten liggen, nietalleen uit historische overwegingen. Mis-schien vindt een volgende generatie demolen in de zichtas van de Kerkstraat weleen prijs waard.

Luctor et Emergo in Rijkevoort inbruidstooi.

Molen Rijkevoort in bruidstooi

Op 17 april stond de stellingkorenmolenLuctor et Emergo te Rijkevoort in de bruid-stooi vanwege het huwelijk van de tweedaar werkzame vrijwillige molenaars, SytskeVerheijen en Robbert Verkerk. De bruidstooiis in achttien maanden gemaakt door hetbruidspaar met hulp van familie en mole-naars, geheel naar voorbeeld van hetmooimakersgoed dat hangt in de stelling-molen ‘t Fortuin in het Openluchtmuseum.De bruidstooi bestaat uit 26 onderdelen, inde wieken vier ruiten, twee harten en tweeringen, horizontaal de voorletters van hetbruidspaar en twee ringen, verticaal tweesets pijlen, twee hartjes, het ‘gekooide’bruidspaar, twee zonnen en twee bruids-kronen, vier engelen op de uiteinden vande wieken en boven de kap de opko-mende zon. Het geheel werk gecomple-teerd met een Nederlandse en Brabantsevlag op de stelling. Het geheel kostte ne-gen man 1 dag werk om in de wieken tehangen. Robbert en Sytske Verkerk.

Bijbouw molen Woudrichem

Op 21 april 1945 zijn in het Land van Heus-den en Altena de korenmolens van Wer-kendam en Woudrichem opgeblazen.Eerstgenoemde kwam nooit terug, detweede wel, al duurde het een halve

eeuw. Dit was te danken aan een actieveplaatselijke stichting die dankzij de kennisen de medewerking van ing. Jan den Bes-ten en molenaarszoon Ivo Versteeg erinslaagde een zeer getrouwe kopie van deoorspronkelijke molen te doen herrijzen. Bijdie herbouw zag men om financiële rede-nen af van de herbouw van de aange-bouwde maalderij. Toch werd daarin welvoorzien want de fundering is in 1990 al ge-heid! De Stichting Nooit Gedagt hoopt, on-der meer dankzij de gunstig afgelopenBTW-affaire (zie Molenwereld 2001-11-283),volgend jaar met reconstructie van deaanbouw te beginnen. In de aanbouw ko-men, behalve een bakkerij en een winkel-tje, een ontvangst- en een opslagruimte.Op deze manier hoopt men het gebruikvan de molen te optimaliseren en het aante bieden ‘product’ te vergroten.

De molen van Woudrichem voor deoorlog met de oorspronkelijke aan-bouw.

Wel restauratie, geen molen -museum in BisschopsmolenMaastricht

Bakker J. Evers had mooie plannen voor deBisschopsmolen in Maastricht, warva derestauratie onlangs is begonnen ( zie Mo-lenwereld 2002-3-69,70). Hij wilde in de mo-len een molenmuseum annex banketbak-kerij en lunchroom beginnen. Dat sloot uit-stekend aan bij zijn naast de molen geves-tigde bakkerij. Helaas blijken zijn plannennaar zijn zeggen financieel onhaalbaar.Daarop besloten vader en zoon Evers ookde bakkerij te sluiten. Dat heeft directeconsequenties voor de molen, want mole-naar Bert Lejeune maalde nog altijd tweedagen per week in de molen voor het Bis-schopsmolenbrood van Evers. Lejeune wilzeld de exploitatie van de molen nu vooreigen rekening voortzetten. De gemeenteMaastricht koopt de twee monumentalewinkelpanden Stenenbrug 3 en 5 van bak-

ker Evers om ongewenste ontwikkelingen inhet gebied als het vestigen van een cof-feeshop tegen te gaan.

Onderzoek naar Oostrumse Watermolen

Van de Oostrumse watermolen, gemeenteVenray bestaat alleen nog maar de huls,het gebouw. In 1917 werd de molen alswatermolen stilgelegd, nadat de ge-meente de stuwrechten had afgekocht.Nog in hetzelfde jaar werden de stuw enhet meer dan vijf meter grote onderslagradgesloopt. Op dit moment is de molen al-leen in gebruik bij de jeugdorganisatie Id-una. Het pand, eigendom van de ge-meente Venray, heeft een onderhouds-achterstand en men wil er eigenlijk vanaf.Er vindt op dit moment een onderzoekplaats hoe de molen onder te brengen ineen stichting en te zorgen voor een kosten-dekkende exploitatie via meer gebruikers.Herstel als watermolen speelt hierin helaasniet mee.

Aan de andere kant van de aardbol, omprecies te zijn in Foxton, Nieuw-Zeeland, ismen druk bezig met de bouw van eenechte Hollandse molen (zie Molenwereld2002-3). Op 21 mei werd het in eigen be-heer gemaakte achtkant op de onder-bouw gezet. Het plaatsen van de rompwas de kroon up de vele maanden werkvan Cor Slobbe en zijn twee assistentenRyan Smith en Tony Wilson. Hoewel er in degehuurde loods voldoende ruimte is omhet hout voor het achtkant op te slaan ente bewerken, zijn de deuren niet wijd ge-noeg om de gebinten in hun geheel naar

Achtkant molen Foxton geplaatst

Het achtkant voor de molen van Fox-ton in opbouw (foto Jan Langen).


MOLENSACTUEEL

In ‘t kort

� Kikkoman, de in 2000 in gebruik geno-men windmotor bij Kropswolde in het na-tuurgebied Leinwijk (zie Molenwereld 2000-11-231) staat sinds mei stil wegens een ge-broken tandrad. Herstel kan nog tot halfseptember op zich laten wachten. DeStichting Groninger Landschap, eigenaarvan de ‘Amerikaan’ heeft voor deze Her-cules-Metallicuswindmotor plaatsing op derijksmonumentenlijst aangevraagd.�Ondanks de weigering van het gemeen-tebestuur van Hardenberg om de Haarmo-len bij Collendoorn te kopen (zie Molenwe-reld 2002-6-163) is wethouder Liese toch inoverleg getreden met de eigenaar van demolen, de familie Willemsen.� Op 31 mei is begonnen met de bouwvan het Nederlands Watermuseum in en‘onder’ de Bagijnenmolen in Arnhem (zieMolenwereld 1998-11-220 en 1999-4-76). Alsalles volgens plan verloopt dan gaat hetmuseum eind 2003 open. Het onderaardsedeel van het museum is niet minder dan

buiten te brengen. Het was dus een zaakvan uitzagen, de stijlen uitbeitelen, alle ver-bindingen in elkaar passen, weer uit elkaarhalen en aan de kant zetten. Hetzelfde ge-schiedde met de veldregels en de kruisen:eerst alles pas gemaakt. Begin april is dehele zaak buiten in elkaar gezet, de verbin-dingen met houten pinnen vastgezet enmet behulp van een kraan zijn de vaste ende losse gebinten op een voorlopig funda-ment van betonnen blokken naast de on-derbouw opgezet. Vervolgens hebben wehet achtkant in steigers laten zetten, alleveldregels en schoren erin getimmerd, metplywood gedekt om het ten slotte dooreen specialist met butanol (een rubberdakbedekking) te laten dekken.Zo waren wij dan op de 21-ste mei klaar omhet voltooide achtkant op de onderbouwte laten plaatsen. De verhuurder van dekraan had na inspectie besloten de rompaan de balken van de kapzolder te lichtenen om mogelijk ontzetting van de romp tij-dens het lichten te voorkomen, werden allelegeringsbalken met sjorbanden aan el-kaar verbonden. De kraan had een capa-citeit van 100 ton. Dit was vanwege dehoogte en het bereik nodig om de romp teplaatsen. Toch waren de marges gering.Het gewicht bleek minder te zijn dan onzeschatting en het hijsen kon doorgaan. Zon-der enig gekraak of moeite rees de trotsvan ons werk de lucht in. Het ondertafelement heeft 32 gaten (4voor iedere stijl), welke precies over de 32bouten in de betonnen onderbouw moes-ten passen. Dit werd onder grote spanningdoor acht mensen, een op iedere boek,klaar met een koevoet, aanschouwd,maar daar bleef het dan ook bij. Het pasteprecies!Toegegeven: we hadden voor alle zeker-

heid de gaten enkele millimeters groter uit-geboord dan strikt noodzakelijk was, maarevengoed was het een hele opluchting entevens een blijk van Cor Slobbes vakman-schap, dat het zo precies paste!Het hele evenement trok veel belangstel-ling, naar schatting zo’n 400 toeschouwers,de pers en zelfs de TV-nieuwsdienst wasaanwezig met als resultaat een ‘slot’ vanhet hijsen en interviews op het nationalenieuws.Het boventafelement is voorlopig met eenzeil gedekt en de volgende klus is het ma-ken van de zolders. Het werk aan de kap isal begonnen en we hopen in juli/augustus,de as en de belangrijkste delen van hetgaande werk te ontvangen. Na raadple-ging van Vaags Molenbouw, aan ons vers-trekte informatie en zorgvuldig overleg on-der elkaar, is de keuze voor het wieksys-teem op een combinatie Ten Have op debinnenroede en fokwiek op de buiten-roede gevallen.

1600 m2 groot.� Dinsdag 4 juni zijn door molenmakerVaags de roeden en de staart van de mo-len van Breedenbroek gehaald als beginvan de restauratie. De molen is vervolgensin de steigers gegaan voor herstel van hetmetselwerk.� Op 29 mei is de eerste paal geslagenvoor de omstreden supermarkt naast mo-len De Valk in Montfoort. Een van de breek-punten was de hoogte van het nieuwepand in relatie tot de aanwezigheid vande molen. Daarom is de nokhoogte ver-laagd van 8,25 naar 6,86 meter.� Op 4 juni bracht Prins Willem-Alexanderhet historische stoomgemaal Cruquius offi-cieel een van de drie oorspronkelijkestoomgemalen voor de droogmaking vande Haarlemmermeer in beweging. Destoommachine uit 1846 heeft de grootstecilinderdiameter ter wereld: 3,66 m! Die-zelfde dag stelde de prins ook een nieuwgemaal voor de polder in bedrijf: KoningWillem I; de voorvader van de prins die dedroogmaking van de Haarlemmermeer

met stoomgemalen doordrukte. Voor dedroogmaking van deze plas zijn zo’n twee-honderd plannen bekend!� Op 3 juni zijn door molenmaker Herrewij-nen de herstelde roeden weer gestoken inde molen van Hellevoetsluis. Daaraanvoorafgaand is De Hoop ook opnieuw ge-voegd.Op donderdag 23 maart is in Moriaans-hoofd de kap van de molen gedemon-teerd en vervolgens overgebracht naar dewerkplaats van molenmaker Vaags in Aal-ten om daar te worden gerestaureerd.Daar wordt ook nog steeds gewerkt aande nieuwe kap voor de molen van Straupitzbij Berlijn.� Tijdens het Schaapscheerdersfeest op 15juni is het 250- jarig bestaan van de molenvan Nisse gevierd.�De Stichting Eerdse molen is eigenaar ge-worden van de stomp van de Sint Anthoni-usmolen in Eerde (zie Molenwereld 2002- 6-169). De kosten, 68.000, euro heeft de ge-meente Veghel voor haar rekening geno-men, die ook heeft toegezegd de molen

Achtkant molen Foxton geplaatst

De vereniging heeft naar schatting vol-doende geld om vrijwel al het constructiewerk te voltooien. Het is voor ons, onerva-ren lieden, moeilijk te bepalen, hoeveel hetons zal kosten om de gaande werken bin-nen in de molen te installeren en alles watdaar nog bijkomt alvorens de molen voorhet publiek officieel geopend kan worden,maar we ramen dit bedrag op zo onge-veer 300.000 N.Z dollars. Dat komt overeenmet 150.000 euro. Mochten we dit bedraggoed geraamd hebben en zonder tegen-slag met vrijwillige werkkrachten door kun-nen gaan, dan zullen we de molen vooreen totaal bedrag van zo ongeveer800.000 à 900.000 NZ dollar kunnen ope-nen...We zijn er dus nog niet, maar wel vol ver-trouwen dat het in 1990 geboren idee, ookdankzij de onbaatzuchtige steun van JanHeydra uit Barneveld en Albert Kleinjan uitDen Ham, nu echt ondanks alles verwezen-lijkt wordt; ook al bleef het jarenlang in hetideeënstadium steken. Jan Langen, FoxtonWindmill Trust Inc.

De plaatsing van het achtkant op 21mei (foto Manawatu Evening Standard,referenceno. CO934-01).

Inmiddels is met het maken van dekap begonnen (foto Jan Langen). �

voorkomen dat lege doos-aannemers deopdrachten konden binnenrijven door hetlaagst te bieden, maar voor de uitvoeringvrijwel geheel een beroep moesten doenop onderaannemers. Een dergelijke werk-wijze werd b.v. gehanteerd bij de ge-poogde heropbouw van de in 1971 omge-waaide Lindemolen van Sint-Eloois-Winkel.Voortaan is zoiets nu uitgesloten. Uit goedebron vernamen we zelfs dat “het geval Lin-demolen” inspirerend heeft gewerkt op denieuwe verfijnde regelgeving.

Duitsland

Tien jaar ‘Mühlenbeirat’in Landkreis AurichDe Landkreis Aurich telt 36 molens die hetkreisbestuur zonder meer het behoudenwaard vindt. Dat kan niet zonder over-heidssteun. Dier steun moet snel en doel-treffend zijn zonder al te veel bureaucrati-sche belemmeringen of vertragingen.Daartoe werd op initiatief van Reiner Al-berts, de staddirecteur van Norden, op 16oktober 1992 de ‘Mühlenbeirat’, de mole-nadviescommissie, in het leven geroepenmet als doel een snelle en efficiënte beste-ding van subsidies vanuit de Landkreis. Ie-dere aanvraag wordt afzonderlijk beoor-deeld, waarbij het niet uitmaakt of de mo-len particulier dan wel gemeente-eigen-dom is. Als regel komt een derde van deukosten voor rekening van de Mühlenbei-rat, een derde voor de gemeente waar demolen staat en een derde voor de eige-naar. Aangezien de restauratiekosten vooreen particuliere eigenaar vaak niet de dra-gen zijn kan het aandeel van de Mühlen-beirat oplopen tot vijftig procent. Op ditmoment lopen er twaalf subsidieverzoe-ken, vorig jaar vijf, het jaar daarvoor negen.De leden van de Mühlenbeirat ontvangengeen enkele vergoeding, zelfs niet voor ge-maakte onkosten, zodat het budget volle-


België

Niedersachsen

Nieuwe regeling Vlaamse restauratiepremieOp 19 januari 2002 verscheen in het Bel-gisch Staatsblad een nieuw premiestelselvoor restauratiewerken aan beschermdemonumenten. Aan het voor molens heelgunstig financieel systeem werd gelukkigniet geraakt. Voor een eigenaar van eenbeschermde molen maakt het niet uit of hijeen privé-persoon, een vereniging of eenlokaal bestuur is: zijn eigen bijdrage be-draagt nooit meer dan 20 % van de totalerestauratieprijs. In de privé-sector is de ver-deelsleutel: 50 % van het Vlaamse Gewest,15 % van de provincie en 15 % van de ge-meente; bij lokale besturen (doorgaans ge-meenten): het Vlaamse Gewest 60 %, deprovincie 20 % en de gemeente 20 %.

Er zijn duidelijk een aantal voordelen vanhet Vlaams tegenover het Nederlands sys-teem aan te wijzen. Eerst en vooral (uiter-aard) het relatief klein aandeel uit eigenzak. “We lopen er niet mee te koop”, maarwe denken dat Vlaanderen hierbij koplo-per is op wereldschaal! Anderzijds dringtzich in Vlaanderen de noodzaak niet opom het eigendomsstatuut van de molensaan te passen omwille van een hogerepremie. De meeste Vlaamse windmolens -niet de watermolens - zijn in het bezit vangemeentebesturen. Deze treden hetvaakst op als bouwheren voor de restaura-tie. Het komt vrijwel nog niet voor dat eengemeente zijn molen afstoot “om het ineen stichting onder te brengen” (overigenseen uitdrukking die bij ons niet gangbaaris!). Anderzijds groeit de rol van verenigin-gen en stichtingen (beide begrippen mo-gen bij ons door elkaar worden gebruikt!)m.b.t. het beheer en de uitbating van mo-lens. En gelukkig wordt bij ons geen onder-scheid gemaakt tussen “gemeente- enrijksmonumenten” zoals in Nederland. Al-dus dienen we niet te vrezen dat molens alstweederangsmonumenten worden be-schouwd en kunnen ze allemaal op gelijk-waardige basis genieten van de restaura-tiepremie.

Het belangrijkste doel van de nieuwe rege-ling is evenwel niet het financiële luik, aan-gezien dat vrijwel ongewijzigd blijft. Belang-rijker zijn de maatregelen op het vlak van“integrale kwaliteitszorg”. Het begint al bijde selectie van de ontwerpers. Deze die-nen voortaan geselecteerd te worden opbasis van criteria die relevant zijn voor derestauratie van monumenten in het alge-meen en b.v. van molens in het bijzonder.Zo zal een architect die gewoonlijk socialewoonwijken ontwerpt en zich opeens opeen molen stort, zich niet meer zomaar kun-nen aanbieden. (Overigens kwam zoiets inde praktijk al weinig meer voor). Ook de uit-voerders worden vooraf geselecteerd opbasis van hun vakmanschap en restaura-tiespecifieke bekwaamheid. Het vakman-schap moet overwegend in hun eigen be-drijf aanwezig zijn. Er zijn allerlei voorwaar-den voor onderaannemers. Hiermee wordt

op de gemeentelijke monumentenlijst tezullen plaatsen.� De provincie Noord-Brabant geeft geen-ntoestemming voor de bouw van een ont-vangstruimte bij de molen van Spoordonk(zie Molenwereld 2002-6-167) omdat dit strij-dig is met het streekplan. Eigenaar Emielvan Esch heeft zijn zakken ervan vol en wilnu stoppen met het geven van excursiesen het laten draaien van deze monumen-tale watermolen.� In Waalre is de Werkgroep De Aalster Mo-len opgericht, die de molen van Aalst-Waalre het draaiend maken van de molenwil bevorderen. De molen staat al geruimetijd stil wegens onvolkomenheden.� De Stichting Wouw Promotie heeft de

aanschaf van vier nieuwe zeilen voor demolen De Arend in Wouw gefinancierd. Terdekking van de kosten is er op 23 juni eenfietstocht georganiseerd langs vier West-Brabantse Molens.� De Rijksdienst voor de Monumentenzorgheeft bij de gemeente Valkenburg be-zwaar aangetekend tegen de restauratie-plannen voor De Oude Molen in het cen-trum van het Geulstadje (zie Molenwereld2002-6-170).

Molenkalender

27 juliGrenslanddag bij molen Voorst- Gen-dringen.

14 juliWest-Vlaamse Molendag.24 augustus Drentse Molendag.25 augustus Viering 200-jarig bestaan

molen Beek- Genhout.1 september Schermermaaldag.7 september Overijsselse Molendag.14 september Friese Molendag.6 oktober Limburgse Molendag.9 novemberMolendag Tielerwaard.

Tentoonstellingen

27 februari 2002 - januari 2003: Tentoonstel-ling ‘Molens, Mythes en Mysteries’ in muse-ummolen De Palmboom in Schiedam.

Voor de heropbouw van de in 1971 om-gewaaide standerdmolen van Sint-Eloois-Winkel is de fundering al gestort.De verdere afwerking laat op zich wach-ten (foto Lieven Denewet, 18 juni 2000).

Mühle.Inmiddels heeft Siuts de windroos van demolen laten afhalen omdat die dreigdenaar beneden te vallen. Op dit moment isde molen gedeeltelijk verhuurd aan AbiSoleiman - Pizzeria Zur Mühle.

Nieuwe wieken voor achtkantemolen van Coesfeld-LetteIn februari heeft een storm twee wiekenvan de molen van Coesfeld-Lette zo zwaarbeschadigd dat ze afgenomen moestenworden. Intussen is het hele wiekenkruis ver-wijderd. De windmolen van Coesfeld-Lette,een achtkante baliemolen met een vluchtvan 22 m is aan het begin van de negen-tiende eeuw gebouwd. In januari 1842koopt de familie Rütter de molen van B.Baumeister. Inmiddels heeft hij vijf genera-ties Rütter gediend.Volgens de planning krijgt de molen in au-gustus een nieuwgevlucht. Voorheenbestond dit uit ei-kenhouten borstroe-den. MolenmakerVaags steekt nutwee gelaste ijzerenroeden met nrs. 74en 75. Müllermeister Rütterbetaalt het hersteluit eigen zak, al wasde medewerkingvan de Untere Denk-malbehörde van destad Coesfeld enhet WestfälischeAmt für Denkmalpf-lege in Münster ver-eist. Rütter heeft totop heden zo’n30.000 euro in demolen gestoken omdeze maalvaardig tehouden. Hij had ge-hoopt op subsidievan de stad en deplaatselijke historische vereniging omdatdie de molen in hun beeldmerk hebbenverwerkt. Bernhard Fritsche.


Nordrhein-Westfalen

dig ten goede van de molens komt. Van1993 tot 2001 zijn er 86 subsidiebesluiten ge-vallen met een totaal bedrag van tweemiljoen mark. Het budget voor 2002 is88.100 euro. De gemeenten in de Landkreisbetalen per aangemelde molen 2500 euro.Burgemeester Theo Weber van de ge-meente Groflheide is op dit moment voor-zitter van de Mühlenbeirat. Het voorbeelddoet ook volgen, want op dit moment be-reidt de buurkreis Wittmund ook de instel-ling van een dergelijk molenfonds voor.

Viering 25-jarig bestaan molen-museum in de Stiftsmühle AurichOp zaterdag 8 juni vierde de HeimatvereinAurich e.V. het 25-jarig bestaan van hetmolenmuseum in de Stiftsmühle te Aurichmet een feestprogramma met allerlei acti-viteiten: muziek, dans en erwtensoep in detuin van het molenhuis. Demonstraties vanoude ambachten ontbraken niet. DeStiftsmühle is op een na de hoogste molenvan Oost-Friesland: tot en met de kap on-geveer 29 m hoog, bij een vlucht van on-geveer 24 m. De baliehoogte is dien tengevolge ongeveer zestien meter. Hij is dusin grootte vergelijkbaar met molens als DeGooijer of De Blom in Amsterdam.

Peldemühle Wittmund kwarteeuw HeimatmuseumIn 1947 werd in Wittmund een historischevereniging opgericht met als een van dehoofddoelstellingen de inrichting van eenHeimatmuseum. Dat had nog heel watvoeten in de aarde, want pas op 17 sep-tember 1977 opende het museum zijn deu-ren in de Peldemühle aan de EsenserStrafle. Al eerder, in 1970, had de agrariërJohann Onnen een del van zijn privé-col-lectie beschikbaar gesteld, die werd ookgeëxposeerd in zijn schuur. Dat bleek geenbevredigende oplossing. Nadat de veiling-meester Johann Ihnen de Peldemühle hadverworven verpachte hij deze aan de Hei-

matverein. Het museum groeit, hetgeen re-sulteert in vele verbouwingen en uitbreidin-gen. Sinds 1991 wordt het museum be-heerd door de nu 76-jarige müllermeisterErich Schüler. Tot 1965 heeft hij met dezemolen gemalen en is er tot 1972 de eige-naar van geweest. Schüler is dan ook zeerverknocht met ‘zijn’ molen. Het is de be-doeling dat het 25-jarig bestaan van demolen in september wordt gevierd meteen driedaags feest.

Sloop voor de Siutsmühle vanWittmund?De Siutsmühle van Wittmund is een prach-tige molen, maar heeft dringend herstelnodig, met name aan de kap. Daar hangteen prijskaartje aan van 150.000 euro. Destad Wittmund wil wel subsidie verstrekken,maar verlangt dat eigenaar Upte Siuts eenderde van de kosten zelf opbrengt. Siutsstelt dat hij dit geld niet heeft en niets meerin de molen kan investeren. Daarom wil hijde molen tot op de onderbouw laten slo-pen, zo stelt hij in een ‘ultimatum’ dat op 10juni is afgelopen. Siuts wil niets liever danhet behoud van zijn molen. Daarom heefthij de molen aan de stad over willen dra-gen, althans minstens het deel buiten destenen onderbouw, maar daar ging burge-meester Karl-Heinz Krüger naar zijn zeggenniet op in, want dan zouden de lasten vol-ledig voor rekening van de stad komen. Bo-vendien heeft Wittmund nog een molen.Krüger wil alleen subsidie beschikbaar stel-len als de eigenaar ook zijn verantwoor-ding neemt. Bovendien laat de financiëletoestand van de stad geen grote ruimhar-tigheid toe. Krüger is bovendien onaange-naam getroffen door de uitspraken van Si-uts omdat de stad sinds 1989 al 130.000mark in de molen heeft gestoken en deLandkreis Wittmund sinds 1962 de kapitalesomma van 529.000 mark. De Heimatvereinziet ook geen mogelijkheden, omdat diehaar handen al vol heeft aan de Pel-demühle. Burgemeester Krüger blijft op zijnstrepen staan: als Siuts bij zijn standpunt blijftdan moeten we de sloop van de molenmaar accepteren. Siuts verwijt de stad laks-heid en gebrek aan creativiteit. Hij verwijsthierbij naar de kleine gemeente Werdumwaar men 200.000 euro bijeen wist te krij-gen voor de restauratie van de Post’schen

Ongeval molen Aartselaar

De berichtgeving over het ongeval op de molen van Aartselaar (Molenwereld2002-6-179 blijkt niet geheel juist te zijn. Het slachtoffer is niet de molenaar, maareen bezoeker. Lieven Denewet uit Hooglede was ooggetuige en schrijft:

‘Het spijtig voorval plaatste een domper op het openingsgebeuren. Alhoewel alleveiligheidsmaatregelen (dranghekken) waren voorzien probeerde een bejaardeman ‘s avonds om negen uur toch tussen de draaiende wieken door te stappen.Hierbij werd hij geraakt door een wiek. Gelukkig was de molenaar voordien al be-zig met vangen. Het slachtoffer liep een schedelbreuk en een zware hersen-schudding op en werd eerst naar de Reetse kliniek Heilige Familie en daarna naarhet Antwerpse Middelheim gebracht. Zijn genezing verloopt naar wens.’

Dat laatste stemt tot dankbaarheid!

De Stiftsmühle van Aurich tijdens deDuitse Molendag op 20 mei 2002 (fotoH. Noot).

De molen vanCoesfeld-Lette,wachtend op

nieuwe roeden(foto Bernhard

Fritsche)


Mens en molen

Nieuwe eigenaar

Groot Wesseldijk b.v.

Een telefoontje van molen-maker Tonny Moes of

‘Molenwereld’ geen be-langstelling had voor een artikeltje over een Bilaukruisdat ze aan het maken waren, viel begin dit jaarvrijwel samen met het be-richt dat het molenmakers-bedrijf waar Tonny werkt,Groot Wesseldijk, een

nieuwe eigenaar had. Allereden dus om eens af tereizen naar het Gelderse

Lochem.

Het molenmakersbedrijf van Herman GrootWesseldijk ontstond begin jaren ’70 als op-volger van het bedrijf van molenmakerGerrit ten Have in Vorden. Dat had destijdseen wat opmerkelijke oorzaak: Ten Havehad eind jaren ’60 zonder toestemming

Jos Geverink neemt de steek op van debovenschijfloop van de molen in Sch-wensby. Dit is voorzien van ijzeren sta-ven.

van Monumentenzorg het gaande werkvan De Ster in Geesteren uitgesloopt (het-geen later overigens gereconstrueerdwerd) en dat was – begrijpelijk - niet ingoede aarde gevallen. Als ‘straf’ ontzegdemen Ten Have alle werken aan molens,

Tonny Moes en Henk Nengerman aan het werk in de nieuwe kap voor de molenvan Gorssel.

Willem Roose


Herman Groot Wesseldijk aan hetwerk.

maar tegelijkertijd was er wel behoefte aaneen molenmaker in de regio. HermanGroot Wesseldijk pakte de handschoen open wist zijn bedrijf in de loop der jaren uit tebouwen tot een goed lopend molenma-kersbedrijf dat zelfs tot in het buitenlandfaam vergaarde vanwege het geleverdevakwerk. Dat was zeker niet in de laatsteplaats te danken aan ‘meesterknecht’ JanMelchers; een groot vakman die helaasvier jaar geleden op slechts 59 jarige leeftijdoverleed.Begin jaren ’80, na de dood van de be-kende Achterhoekse molenmaker GuusBeckers, neemt Groot Wesseldijk de nog lo-pende molenrestauraties van Beckers over.Het bedrijf groeit in die tijd gestaag en hetaantal werknemers breidt zich uit. Vermel-denswaard is zeker de inmiddels eveneensoverleden molenmakersknecht Hans Weer-heijm die zich – behalve als vakman – ookals een groot molenliefhebber presen-teerde. Van zijn hand verschijnen in de ja-

ren ’80 uitvoerige en gedegen restauratie-verslagen in het molenkatern van het vak-blad ‘De Molenaar’ (de voorloper van Mo-lenwereld). Met name zijn verslagen overde van Bilauwieken voorziende molen inhet Duitse Donsbrüggen en over de 12-kante molen in de Berlijnse wijk Britz zijn ooknu nog uiterst lezenswaardig. Hans’ zeer uit-gebreide molenarchief wordt tot op dedag van vandaag bewaard (en gekoes-terd!) in de het kantoor van het molenma-kersbedrijf.Ook in de jaren ’90 zet de groei door entimmert het bedrijf gestaagd aan de wegmet o.a. grote molenrestauraties in Gorssel,Kampen en Veenendaal (De Vriend-schap). Duitsland wordt in de loop der ja-ren een steeds groter en belangrijker werk-gebied. Hoogtepunten zijn de restauratiesvan het laatste spinnekop-molentje van deNoord-Duitse deelstaat Schleswig-Holsteinbij Honigfleth en die van de forse houtenbovenkruiers met zelfzwichting en windrooste Gross Wittensee (ook in Schleswig-Hol-stein) en Wilhelmsburg (bij Hamburg). Re-cent kon daar de restauratie van de molenin Schwensby (Schleswig-Holstein) aan wor-den toegevoegd.

De molen van Schwensby na voltooingvan de restauratie. Als één der weinigenin deze streek bezit de molen geenwindroos maar een staart.

Aanbrengen van zelfzwichtingskleppenop de molen van Schwensby. In deroede staat Henk Nengerman.


Opvolger

Inmiddels nadert Herman Groot Wesseldijkde pensioengerechtigde leeftijd en wordthet tijd om na te denken over een opvol-ger. Dat wordt uiteindelijk Jos Geverink,maar die kwam wel min of meer ‘uit delucht vallen’. Onder het genot van een baksoep, krijg ik uitleg van de nieuwe eigenaarvan het molenmakersbedrijf: ‘Eigenlijkkwam ik hier al een jaar of tien als verte-genwoordiger en bouwkundige van eentoeleverancier, onder andere op het ge-bied van houtconservering en kunstharsenvoor balkkopvernieuwing. Ik had altijd alzoiets van “Wat maken ze hier mooie din-gen! Dat wil ik ook wel doen!”, maar dat iker ooit eigenaar van zou worden kwamtoen niet in me op. Begin 2000 werd mij be-kend dat Herman langzaam aan het be-drijf wel zou willen overdoen aan een ge-schikte kandidaat. Toen ik Herman eenspolste of hij mij de zaak niet wilde overdoenwas zijn reactie ‘boh jewah’ (best wel).Vanaf die tijd ben ik de molenwereld gaanleren kennen. Ik had tot dat moment ei-genlijk geen grote ervaring met de molen-makerij, maar direct werd ik door Hermanbetrokken in belangrijke aspecten van debedrijfsvoering zoals o.a. de calculatie vanwerken. Tegelijkertijd werkten de weder-

zijdse accountants aan het cijferwerk m.b.t.de kosten en de haalbaarheid. Na eenkennismakings- en inwerkperiode vanmeerdere maanden op de werkvloer hebik op 16 juli 2001 het bedrijf over mogen ne-men’. Mag Jos dan inmiddels ‘de grotebaas’ zijn, in de praktijk gaat het er niet zohiërarchisch aan toe. Voor het echte mo-lenmakerswerk weet Jos zich namelijk ge-steund door een vijftal ervaren molenma-kers: ‘Henk Nengerman is onze meester-knecht en verder werken hier Jos Boesveld,Huub Hummelink, Gerben Horck en TonnyMoes’. Laatgenoemde is ook zo’n all-roundvakman met twee rechterhanden die le-zers van dit blad wellicht kennen als mole-naar van De Leeuw in Lettele (Bathmen).Daarnaast heeft Herman Groot Wesseldijkzich zeker nog niet teruggetrokken. Hijwerkt voor 20 uur per week als – om maareens een modern woord te gebruiken –ZZP’er (zelfstandige zonder personeel) inhet bedrijf: ‘Nou ja, dat is officieel, in depraktijk komt het erop neer dat hij er elkedag is’, aldus Jos, ‘hoewel mij de dagelijksegang van zaken goed afgaat en ook demedewerkers veel weten, is het toch fijnom ook Herman een zaak nog eens tegenhet licht te laten houden’.

Duitsland

Ons gesprek komt op de ‘specialiteiten’van het bedrijf. Naast het traditionele mo-lenmakerswerk, waarin hout doorgaans de

De molen van Grofl Wittensee.

Een historisch moment in Honigfleth:na in 1960 op zijn huidige plek te zijngeplaatst, slaat het laatste wip-water-molentje van Schleswig-Holstein voorhet eerst weer water uit na ruim veer-tig jaar! Let op de ver uit het boven-huis stekende vangbalk met gewicht.

boventoon voert, wordt er bij Groot Wessel-dijk ook veel aan metaalbewerking ge-daan, ‘een unieke combinatie tussen hout-en metaalbewerking’, zo omschrijft Jos zijnbedrijf niet zonder trots. Die metaalbewer-king is vaak ook werk dat men – als toele-verancier – voor andere molenmakers uit-voert. Zo worden er bij Groot Wesseldijk on-der andere complete stalen molenroedengemaakt. Recent leverde men bijvoor-beeld een stel molenroeden voor de in res-tauratie zijnde ‘Borgelinkmolen’ in Dene-kamp af. Verder maakt het bedrijf volgens specifica-tie van molenmakers alle benodigde ijzer-werken zoals Engelse kruiwerken, kogelge-lagerde steenbussen, staakijzers, regula-teurs, ijzerwerken voor vangconstructies, en(sier)smeedwerk. Iets dat echter ook steeds weer terug komttijdens ons gesprek is het werk in Duitsland:‘We hebben altijd al veel in Duitsland ge-werkt; ongeveer een derde van ons werkzat aanvankelijk in Duitsland, maar tegen-woordig loopt dat wel naar de helft’. Ei-genlijk is dat best opmerkelijk; al filosofe-rend komen we tot de conclusie dat deDuitse molenbouw zich tijdens de eerstehelft van de vorige eeuw op een veel ho-ger niveau bevond dan de Nederlandse.Windrozen, metalen gangwielen, doorwindkracht aangedreven walsenstoelen,plansichters etc, en tot paltrok(koren)mo-lens omgebouwde standerdmolens getui-gen daar nog steeds van. En dat allemaaluit een tijd waarin het er in de Nederlandse


Demontage van het oude wiekenkruisvan de molen in Kogel.

molenbouw eigenlijk behoorlijk primitiefaan toe ging. Echter, na de Tweede We-reldoorlog komt het molenbehoud in Duits-land veel trager op gang dan in ons landen gaat het vakmanschap van de molen-maker bijna volledig verloren. Hoe dan ook:de niet bepaald primitieve visie van de mo-lenmakers van Groot Wesseldijk heeft de af-gelopen decennia de nodige vruchten af-geworpen bij onze oostenburen!

Bilauwieken

Moet ik na dit enerverende gesprek uiter-aard gaarne nog een blik werpen in dewerkplaats waar op dit moment een com-pleet Bilauwiekenkruis wordt gemaakt. Hetis bestemd voor de korenmolen van Kogelin de Noord-Duitse deelstaat Schleswig-Hol-stein. Dit is een forse houten achtkant die –volgens Nederlandse maatstaven – alsgrondzeiler te boek zou staan. Vanwegede Bilauwieken is hier echter voor een kort,enkele meters boven de grond draaiendwiekenkruis gekozen. In verband met hetgewicht van zijn systeem, was Bilau altijd aleen voorstander van korte wiekenkruizenmet een vlucht van maximaal 20 meter, zo-als in Kogel. Omdat deze molen (helaas) isingericht is als woning compleet met enigeaanbouwsels, is het niet mogelijk om devang- en zwichtketting bij iedere windrich-ting vanaf de grond te bedienen. Hiertoezal een constructie worden gemaakt waar-bij dit allemaal binnen in de kap te bedie-nen zal zijn! Dat de molen van een wind-roos is voorzien spreekt voor zich.

Bij de reconstructie van het Bilaukruis stuittemen op het probleem dat er erg weinig te-

Verzinkte borststukken en lassen voorde molen in Kogel.


Verzinkte neuzen voor de molen in Kogel.

keningen van dit systeem bewaard zijn ge-bleven. De tekeningen van Gerrit Pouw inzijn boek ‘Wieksystemen’ van het systeemop de molen in Norg zijn eigenlijk de enigebestaande tekeningen in de Nederlandsemolenliteratuur. Ooit bezat Bilau minstens18 (!) geoctrooieerde varianten met be-trekking tot de uitvoering van zijn systeem(mededeling van Johan Bakker), maar hierlijkt vooralsnog niets meer van bewaardgebleven. Bij Groot Wesseldijk zijn dezenochtans onbekend. Zijn er wellicht lezersvan ‘Molenwereld’ die hier meer van we-ten?Voor de reconstructie van het Bilaukruis inKogel kon men dankbaar gebruik makenvan de opmetingsgegevens en bijbeho-rende tekeningen die Hans Weerheijm in dejaren ’80 maakte voor de molen in Dons-brüggen. De neus-mallen kon men van eencollega molenmaker lenen. De (korte)vluchten van de molens in Kogel en Dons-brüggen stemmen redelijk overeen en ookis in beide gevallen sprake van stalen bor-stroeden. De molen in Norg is van de hiergebruikelijke doorgaande roeden voorzien.

Bilaukruis voor de molen in Kogel inaanbouw.

Vaak wordt beweerd dat Bilauwieken naarverhouding eigenlijk te zwaar zijn. In het ver-leden kwamen er inderdaad regelmatigroedebreuken voor, maar het kruis dat thansvoor de molen van Kogel wordt gemaakt, isvolgens Tonny Moes veel lichter. Het is gro-tendeels gemaakt van UNP profielen enlichte stalen kooiconstructies voor neus enklep en op verzoek van de eigenaar is allesvolledig verzinkt. Een normaal oud-hollandsopgehekt wiekenkruis met hekwerk vanbangkirai (een relatief zwaar hout dat te-genwoordig vaak voor hekwerk wordt ge-bruikt) is volgens Tonny amper lichter.Als alles volgens plan verloopt zal de res-tauratie van de molen in Kogel – die even-eens het opknappen van de kap en devernieuwing van de windroos inhoudt -eind juni gereed zijn.

Tot slot mag ik nog even in het kantoor vanJos in een aantal foto’s graaien. Nou ja,graaien? Dat Groot Wesseldijk met zijn tijdmeegaat, blijkt wel uit het feit dat ik vrijwelalle foto’s digitaal op de computer te zienkrijg! Zo krijg ik binnen luttele secondenhonderden, zo niet duizend foto’s te zienvan recente werkzaamheden. Het maakthet selectieproces er niet makkelijker op…Wel is daar plotseling een verassing: zijn datniet de ‘afgekeurde’ roeden van de afge-brande Veermolen in Haarlem? Jawel, vo-rig jaar werden ze door Groot Wesseldijkhersteld, andermaal opgehekt en gesto-ken in de woonmolen in het Duitse Vehlin-gen (enkele kilometers over de grens bijGendringen). En zo nog het een en an-der… Ik beloof Jos dat hij – als trotse nieuweeigenaar van Groot Wesseldijk – zelf de fo-to’s bij dit artikel mag selecteren. Bij deze!

De woonmolen in Vehlingen met de af-gedankte roeden van De Veermolen inHaarlem. Zoals uit de foto blijkt, kan demolen niet draaien en heeft het wieken-kruis een louter decoratieve functie.


Molens restaureren en onderhouden vraagt om vakmanschap en jarenlange ervaring.Die vindt u bij de leden van de Nederlandse Vereniging van Molenmakers.De bedrijven die het logo van de NVVM voeren staan borg voor.....

kwaliteit en deskundigheid.

Beijk B.V. Afferden 0485-531910

BosAlmkerk 0183-401218

Doornbosch B.V.Adorp 050-3061724

Bouw ‘75 B.V. Workum 0515-542133

CoppesBergharen 0487-531239

Fa. Dunning-Bremer B.V.Adorp 050-3061221

De Gelder B.V.Nieuw-Lekkerland 0184-688109

Groot Roessink VOFVoorst 0575-501272

Groot Wesseldijk B.V.Laren 0573-401671

Herrewijnen VOF Spijke-nisse

0181-634558

Jellema CVBirdaard 0519-332357

Kistemaker & Korver VOFMiddenbeemster 0299-683743

J.K .Poland B.V. Broek op Langedijk 0226-333440

Saendijck B.V.Zaandijk 075-6285602

Gebr. Straver v/h M. StraverAlmkerk 0183-401415

VaagsAalten 0543-473359

Verbij Hoogmade B.V.Hoogmade 071-5018478

Wintels Denekamp 0541-351210

Nederlandse Vereniging Van Molenmakers


Een

wip

Bedrijf en techniek

J.S. Bakker

Sinds vorig heeft het themawipkorenmolen heel wataandacht gekregen in de

Molenwereld, te beginnenmet de ‘vermomde wip’ in

het novembernummer. Nu is een ‘verdraaide wip’

aan de beurt.

De Oud Strijder nog in welstand. Vrij-wel niets verraadt de bijzondere con-structie van de ondertoren. Opvallendis het ontbreken van deuren op desteenzolder, zoals bij veel andere wip-korenmolens gebruikelijk was. Wellichtwas er te weinig ruimte voor, omdatdoor de veronderstelde verbouwing dewieken te dicht langs de ‘uitgedijde’ondertoren draaiden (foto ir. W. Voer-man).

Tijdens de jaarvergadering van De Holland-sche Molen in maart liet de IJsselsteinsemolenaar Maarten Dolman mij naar aan-leiding van het artikel over de wipmolenvan Genderen in het Land van Heusden enAltena in het januarinummer mij een paarfoto’s zien van de sloop van de wipkoren-molen De Oud Strijder in het Utrechtse Tien-hoven. Toen was het mijn beurt om ogenop steeltjes te zetten, want voor mijn ogenontvouwde zich een wipmolen van eenwel heel merkwaardige constructie...

De molen aan het Tienhovensch Kanaalin 1932 nog in bedrijf. Met links enachter de Breukeleveense Plas.

verdra

aide


J.S. Bakker Lastig portret

In voorgaande artikelen over het themawipkorenmolen is wel gebleken dat de wip-korenmolen, althans het gros ervan, eenlastige molen was om mee te werken endan druk ik mij nog heel vriendelijk en net-

De sloop van de Tienhovense molen in1937. Op de zolder ziet men nog detwee koppel stenen liggen. Juist dezefoto maakt de merkwaardige construc-tie van De Oud Strijder duidelijk. On-miskenbaar staan de torenstijlen bij desteunberen en niet op de hoeken van deonderbouw. De deuren bevinden zichop de hoeken van de gemetselde onder-bouw (foto coll. M.K.C. Dolman).

De in sloping zijnde molen van dicht-bij. De veldkruisen zitten achter demanderstijlen. Dit zou erop kunnenwijzen dat de kruis pas later als verste-viging zijn aangebracht. De stenen lig-gen min of meer op de diagonaal vande onderbouw; iets dat we ook al za-gen bij de Thorense Molen in het mei-nummer. Met deze constructie heb jeimmers de meeste ruimte zoals wetoen zagen. Net onder de tafelementenzien we ‘pruiken’ van zware spijkers.Waarschijnlijk waren daarmee de ‘valse’torenstijlen mee vastgezet op de toren-stijlen (foto coll. M.K.C. Dolman).

jes uit. Het gebrek aan vloer- en daarmeeaan werken opslagruimte was op zich aleen crime, maar de schuine wanden vande ondertoren maakte het werken op dezemolen ongeveer tot een kwelling in vergelij-king met andere molensoorten. Het kostte,zeker in de grondzeilers onder de wippen,weinig moeite om krom te groeien.Van zelfsprekend zocht men naar construc-ties om de bezwaren te verminderen, maardat viel niet mee: de torenruimte bleef be-perkt en de wanden van de toren schuin.

De Oud Strijder

Deze korenmolen stond ten noordwestenvan Tienhoven, aan het Tienhovensch Ka-naal bij de zuidwesthoek van de Breukele-veensche Plas, zeg maar aan de rand vande Loosdrechtse Plassen. Hij zou in 1669 zijngebouwd. De laatste eigenaar/molenaarwas G. Bakker.

De Oud Strijder ligt plat. Het lijkt welalsof men de ondertoren in zijngeheelheeft laten vallen of omver getrokkenheeft (foto coll. M.K.C. Dolman).

De Oud Strijder had twee koppel stenen,vermoedelijk veertienders, die op een zol-der lagen op de gemetselde onderbouw.De vlucht is waarschijnlijk 22,5 m geweest.Naast de molen stond, behalve het molen-huis, ook een stoommaalderij met eenlange ijzeren schoorsteenpijp. Later werdde stoommachine vervangen door eenmotor en dat werd de molen noodlottig: hijkwam stil te staan en raakte in verval. In1937 werd de molen gesloopt door molen-maker Ottevanger uit Moerkapelle.

Constructie

De sloopfoto’s van Dolman maken de bij-zondere constructie van de toren duidelijk.De kop is dan al gesloopt en de toren staater kaaltjes bij. Opvallend is de aanwezig-heid van enkele manderbalken, de hori-zontale balken in de velden van de toren.Normaal hebben, zeker de grotere molens,

in ieder veld twee manderbalken. Bijge-volg heeft De Oud Strijder ook alleen maarenkele manderstijlen, de verticale stijlentussen manderbalken en tafelementen.Nog merkwaardiger is de aanwezigheidvan veldkruisen achter de manderstijlen,ongetwijfeld bedoeld om de stijfheid vande toren te vergroten. Bas Koster deeldemij mee, dat veldkruisen ook voorkomen inde ondertoren van de molen van de Scho-ter Veenpolder onder Haarlem en de mo-len van de polder Weel en Braken onderObdam.Het gebruik van enkele manderstijlen heeftnatuurlijk als gevolg, dat de vrije ruimte op


De Hoop in Tholen, malend met deroeden en de as van De Oud Strijder.

de zolder hoger wordt, want door de ho-gere ligging van de (enkele) manderstijlenkomen ook de kokerbalken hoger te liggenzodat er hoger ruimte komt voor het spoor-wiel. Tot dusver is het allemaal wel merk-waardig, maar niet opzienbarend.

Verdraaid

Dat geldt wel voor de plaatsing van demolen op de onderbouw, zoals die uit defoto’s blijkt. Bij iedere wipmolen staan detorenstijlen op de hoeken van de onder-bouw. Het vreemde is, dat dit bij De OudStrijder niet het geval is. De torenstijlenstaan op het midden van de onderbouw-muren die ter plekke zijn voorzien vanzware steunberen. De gemetselde onder-bouw is ook vierkant, zodat de eigenlijkemolen als het ware een kwart slag ge-

draaid staat op de onderbouw. Het nut er-van is zonneklaar, de gemetselde onder-bouw is nu groter dan het grondvlak van deeigenlijke toren en niet zo weinig ook. Eensimpel rekensommetje maakt duidelijk datde steenzolder ongeveer dubbel zo groot isgeworden en uiteraard de begane-grond-ruimte ook. Dat geeft dan weer die brood-nodige ruimte.Het is dus een hele slimme oplossing door zovan de nood een deugd te maken. Teke-naar Bas Koster heeft dit verduidelijkt viaeen schematische isometrische tekening.In de onderbouw bevinden zich halfrondegietijzeren stalraampjes, terwijl zich op min-stens drie van de vier hoeken van de on-derbouw deuren bevinden. Door hunplaatsing schuinen zij de hoeken van hetvierkant af en dat is wel prettig om niet tezeggen nodig in verband met het passerenvan de wieken die daar vlak langs de hoekgaan. Boven de hoeken bevinden zich inhet rietdek kistramen, waardoor men lichtop de steenzolder heeft. Het maakt al metal De Oud Strijder tot een merkwaardigemolen. Jammer dat hij is gesloopt, gelukkighelpen ons een paar sloopfoto’s het ge-heim van de verdraaide wip te onthullen.Wat niet helemaal duidelijk is, dat is destand van de ‘valse’ hoekstijlen. Een van desloopfoto’s laat een warboel van zware ge-smede spijker zien op de ‘ware’ torenstijlen,even onder de boventafelementen, waar-schijnlijk de plaats waar deze ‘valse hoek-stijlen zijn vastgemaakt.Of er meer van dit soort merkwaardige wip-korenmolenconstructies zijn geweest is een

Wipkorenmolen De Oud-strijder te Tienhoven.Principe staand werk

ondertoren; tekening Bas Koster.


vraag. In Noord-Holland hebben een paarwippen gestaan met een achtkantige on-dertoren, zoals in Petten en Abbekerk. Hetnut van de achtkante vorm is overduidelijk:maximaal grondvlak ten opzichte van dekruicirkel van het gevlucht. Hoe dit preciesis ‘vertaald’ in de constructie van de torenzal wel altijd een vraag blijven, al zijn ver-onderstellingen uiteraard wel mogelijk. Te-vens zijn dat sprongen in het duister. Wat detorenvorm betreft zijn de Vlaamse toren-kotmolens ideaal. De ronde vorm van hetkot geeft maximaal gebruik van de ruimtebinnen het bereik van de kruicirkel.

Verbouwing?

Is de Tienhovense molen als ‘verdraaidewip’ altijd zo geweest of het resultaat vaneen verbouwing? De Oud Strijder kan ge-bouwd zijn als een normale wipkorenmolenop een vierkante onderbouw, zeg maar alsde molen van Haarzuilens, de in 1940 ges-loopte Haarmolen. Haarzuilens ligt trou-wens niet ver bij Tienhoven vandaan. Gelet

op de plaats van de deuren in de onder-bouw kan deze molen nooit een verbou-wing als die in Tienhoven hebben onder-gaan. Zo zou de molen van Tienhoven ookzijn bestaan begonnen kunnen zijn. Die hy-pothetische oorspronkelijke Oud Strijdermoet, net zo als de molen van Genderenen Haarzuilens een ramp zijn geweest ommee te werken. Noch beneden, noch opzolder ‘kon je je kont keren’. Een verbouwing van de molen tot De OudStrijder in de gedaante als die in 1937 werdgesloopt en je hebt zowel boven als bene-den dubbele ruimte.Ni is er inderdaad een summiere aanwijzingdat de uiteindelijke Oud Strijder het resultaatis van een dergelijke verbouwing: de aan-wezigheid van gietijzeren, halfronde raam-pjes in de stenen onderbouw. Die wettigende veronderstelling dat dit dan ‘ergens’ inde tweede helft van de negentiende eeuwgebeurd zou kunnen zijn, te meer daar hetmetselwerk bij de raampjes niets laat zienvan een eventuele verbouwing.Het kan ook heel simpel. Je metselt muurvoor muur nieuw op en in het ergste gevalhoef je alleen tijdelijk een torenstijl op tevangen. Voor deze oplossing is nog iets te zeggenen die blijkt ook uit de foto’s: de beide ste-nen liggen zo te zien binnen de oorspron-kelijke toren.

Watermolen?

Bij wipkorenmolens rijst toch altijd weer devraag of de molen geen verplaatste en alskorenmolen herbouwde watermolen is. Erzijn molens waarvan dit met zekerheid be-kend is zoals bij alle nog bestaande wipko-renmolens. De merkwaardige constructievan de ondertoren in Tienhoven zou ookeen aanwijzing kunnen zijn. Er zijn evenweleen paar dingen die daar tegen pleiten:de hoge ouderdom van de molen en de tegrote kop voor een watermolen die eenvlucht van, pak weg, 18 m had. Daar komtbij dat het wipkorenmolentype in de pro-vincie Utrecht relatief sterk verbreid was enhet zou wel heel toevallig zijn dat al die mo-lens of uitgerekend de Tienhovense molengewezen watermolens waren. Dat neemtniet weg dat alle nog bestaande wipko-renmolens (Weesp, Hazerswoude en Kou-dum) gewezen watermolens zijn.

Sloop

Bij de sloop in 1937 gingen de as en de Pot-roeden (binnenroede 2401 uit 1916 en bui-tenroede 2204 uit 1911) naar de korenmo-len van Tholen.

De omstreeks 1917 gesloopte wipko-renmolen van Abbekerk van W. KoolDz., de laatste molenaar. Aan de muur-ankers is te zien dat ook hier de stenenop een halve zolder lagen. (foto coll. K. Tanger).


Daarover vertelde molenmaker Rinus Lind-hout sr. uit Moerkapelle, die toen bij Otte-vanger werkte, het volgende verhaal: ‘s Morgens in alle vroegte werden in Tien-hoven de as en de roeden uit De Oud Strij-der gehaald en op een vrachtwagen ge-laden. De dag tevoren waren de roeden alkaalgezet. Vervolgens werd zo snel alsmaar mogelijk was naar Tholen gereden.Dat moest allemaal binnendoor wantechte snelwegen waren er toen (bijna)niet, ook geen bruggen over de grote rivie-ren. Dat betekende overvaren met natuur-lijk de nodige vertraging. Opschieten waser zo al met al niet echt bij. Inmiddels warenandere molenmakers in Tholen begonnenmet de molen daar klaar te maken voorhet steken van de as en de roeden. Toenwe daar bij de molen van Dorst aankwa-men was alles in gereedheid gebracht enstonden ze als het ware trappelend op deuitkijk. Direct gingen we aan de slag en nogdie avond zaten de roeden die ‘s morgensnog in de molen van Tienhoven zaten in demolen van Tholen.’ Dat was inderdaad eenhele prestatie met de middelen van 1937,maar bij Ottevanger hield men wel meervan anders dan anders. Zo staken ze in dietijd bij Breure in Zevenbergen eens eenlange spruit. De animo om eindeloos aande lier te draaien ontbrak. Daarom werd dekabel maar aan de vrachtwagen gebon-den en werd de spruit met de auto als trek-kracht omhoog gehesen!Molenmakerij kan blijkbaar ook een sportwezen. De veronderstelde verbouwing van De Oud Strijder, rechts de oor-

spronkelijke molen, links de verbouwde molen. Het was en bleefeen krappe bedoening. Commentaar van tekenaar Bas Koster: ‘Diejongens zullen destijds ook wel eens gezweten hebben...’ (tekeningBas Koster).

Inmiddels hebben de roeden van De OudStrijder uitgediend: ze zijn in 1986 vervan-gen door twee nieuwe Derckx-roeden. Deas van de Utrechtse molen doet nogsteeds dienst in Tholen. Niets ten nadelevan de Thoolse molen, maar we haddenhem toch liever nog in de Tienhovense mo-len zien liggen, die als ‘verdraaide wip’toch wel een unicum was!

De Haarmolen in Haarzuilens, ‘rechtzinnig, in tegenstelling tot de ‘verdraaide’ wipvan Tienhoven. De Oud Strijder kan zo zijn bestaan zijn begonnen (foto coll. K.Tanger).

De standplaats van De Oud Strijderwas strategisch, precies tussen de dor-pen Tienhoven en Breukeleveen (detailvan een topografische kaart uit 1859).


advertentie


Stadskorenmolen

“de Vlijt”draaitVrijdag 26 april ‘s middags omstreeks halfvijf wandelt eengezelschap van ongeveer tachtig genodigden, naar Stadsko-

renmolen “de Vlijt”, gelegen aan de Sluisstraat, waar de Mep-peler burgemeester P. den Oudsten door het lichten van de

vang, de molen in bedrijf zal stellen.

Molensactueel

Om deze handeling te kunnen verrichtenzal de burgemeester, een negen en halvemeter hoge, naast de molenromp, ge-plaatste buitentrap betreden. Deze buiten-trap is de enige mogelijkheid om op destelling te komen, omdat de onderbouwbewoond is, en in de bewoonde molengeen trap naar de stellingzolder is aange-bracht. Molenaar Arco Pierik ontvangt, burge-meester P. den Oudsten, directeur L. Ende-dijk van De Hollandsche Molen en de initia-tiefnemer, de heer van Houten van Stich-ting Stadskorenmolen De Vlijt. Nadat molenaar Pierik de burgemeester bijhet vangtouw uitleg had gegeven hoe devang word gelicht, vond de openingshan-deling plaats, en zodra het wiekenkuis zichin beweging zette, applaudisseerden degenodigden die vanaf de Sluisstraat toeke-ken. Na de openingshandeling, vertrok het ge-zelschap naar rondvaartboot Jan Plezier,die op een paar honderd meter van demolen voor de Sluisbrug voor anker was ge-gaan.

Cadeaus

In de toespraken die nu eenmaal bij eenmolenopening horen, werden er geschen-ken uitgereikt. De heer Voogt van Meppeler molen DeWeert bood een logboek aan. Van molenbouwer Groot Roessink kreeghet stichtingbestuur, en de molenaar eenluchtfoto, en Directeur L. Endedijk van DeHollandsche Molen bood het welbekendeweerstation aan. De directeur van reclame & media bureauMill Art, bewoner van de onderbouw, boodeen folder aan die hij had uitgebracht,waarin de geschiedenis en de herbouwvan de molen in woord en beeld is samen-gevat. Maar het mooiste historisch geschenk watde stichting al een tijdje geleden had ge-kregen, is de oude molenvlag, en de origi-nele baard, die bij het verwijderen van de

1

3

6

Roelof Kooiker


kap in 1965 door de molenaar H.J. Volkersvan de ondergang is gered. Al tijdens de herbouw van de molen, zijn debaard en vlag naar Meppel gekomen, deoude en vooral zeer mooie baard zit weerop eenzame hoogte, en kijkt weer uit overde Meppeler grachten.

Koninginnedag

Er is nog geen open dag geweest, dit wasorganisatorisch niet mogelijk, omdat eenpaar dagen later op Koninginnedag, dekoninklijke familie Meppel bezocht. Hier-door kwamen duizenden mensen naarMeppel, maar die kwamen hoofdzakelijkom de koninklijke familie te zien.Aan het einde van de geplande boottochtdoor de Meppeler grachten, was op TV denieuwe molen draaiende te zien. Meppel heeft nu twee molens en de Dren-ten.... hebben er een juweel van een mo-len erbij gekregen.

1.De buitentrap, de enige mogelijkheid om op de stelling te komen.

2.Molenaar Pierik ontvangt burgemeesterDen Oudsten op de stelling, achter de burgemeester is de opgang naar de stelling te zien.

3.Onder toeziend oog van molenaar Pierik haalt burgemeester Den Oudsten devang op.

4.Molen de Vlijt met de oude baard.

5.De genodigden op de Sluisstraat voor de molen.

6.De oude baard van De Vlijt, let op de puntjes op de IJ, ook is de baard versierdmet een gebeeldhouwde eikel, temidden van eikenbladen, dit verwijst naar hetverleden van De Vlijt als runmolen. (Deze baard werd na de sloop van de molenop de stenen onderbouw aangebracht.)

7.Stadskorenmolen De Vlijt ten voeten uit.

2

4 5

7


‘t Betere werk

De Gistelse molenoorlog

Benoît Delaere/Jules Vanhevel

We schrijven 12 september 1977, de be-kende Gistelse Oostmolen brandt bijna vol-ledig af, enkel het torenkot blijft gevrij-waard. De vijf daaropvolgende jaren wa-ren er vol discussies en moeilijkheden. Dearchitect en de Dienst Monumenten enLandschappen (M & L) hielden hardnekkighun voorstel, om houten roeden aan tebrengen, vol. In de pers werd zelfs van eenheuse molenoorlog gesproken. Uiteindelijkkwam het houten gevlucht er, met alle be-kende gevolgen vandien.Anno 2002 staat de molen nog steeds metéén roede te treuren, dezelfde ellenlangediscussies zorgen ervoor dat de molen aldrie jaar stilstaat. De molenoorlog (deel 2) iseen feit. In vervolg op ‘Nog geen schot inherstel Oostmolen Gistel’ in Molenwereld2002-6-180 willen we graag wat dieper opde problematiek ingaan.

Intrinsiek probleem van de molen is dat bijde heropbouw enkele foute keuzes wer-den gemaakt door de architect. Grootstestruikelblok waren de houten roeden watvoor een molen met een vlucht van 25 mzeker voor problemen zou zorgen. De torsievan de binnenroede was op een bepaaldmoment zo erg dat hij bijna het torenkotraakte. Op 26 juni 1999 is diezelfde roededan uiteindelijk afgekraakt.Als men de biotoop en het gevlucht vande molen bekijkt is een metalen gelast wie-kenkruis de best mogelijke keuze.

De Oostmolen na het ongeval (foto Benoît Delaere, 27 juni 1999).

Stilstand... (foto Benoît Delaere, 5 mei2001).

Nog meer minpunten

Naast het roedenprobleem waren er ookeen aantal andere restauratiepunten diedoor molenbouwers, molenaars en molino-logen werden afgeraden.We denken hier dan vooral aan de popu-lieren beplanking, de eiken leien op kap enwindweeg, de te lichte middenlijsten, dehouten vang, het niet meer aanbrengenvan het met ijzeren staven bezette lan-taarnwiel in het torenkot en de ongelukkiggekozen boord van het torenkot (zakkenopluien wordt hierdoor bemoeilijkt).

Zo beter?

Na het afkraken van de roede in ’99 werder vrij vlug een architect aangesteld om demolen terdege te herstellen. Architect Be-noît Delaey uit Brugge werd hierbij bijge-staan door de Nederlandse molenbouw-kundige Dick Zweers.Zij stelden in onderling overleg met de mo-

lenaars een restauratiedossier op, om demolen weer vlot draai-en maalvaardig temaken. Het dossier was opgebouwd vanuit het op-zicht dat de bovengenoemde punten dui-delijk moesten verbeterd worden om detoestand van de molen als levend monu-ment te vrijwaren.

De te lichte middenlijsten vormen een ty-pisch probleem bij staakmolens. Dit pro-bleem stamt vermoedelijk uit de tijd toende molens enkel één koppel stenen had-den, die lag dan in het midden. Met dekomst van een tweede koppel bogen diemiddenlijsten dan sterk door. In Gistel liggende koppels dan nog ver uit elkaar, doordathet lantaarnwiel voor de aandrijving vanhet oliewerk in het midden zit, wat doorbui-ging dan ook sterker in de hand werkt. Diemiddenlijsten dienen dan ook te wordenversterkt.De oregonbeplanking terug aanbrengen iszowel historisch (vroeger was het oregon)als technisch zeker aan te raden, oregon isduurzamer en tordeert minder dan popu-lierenhout. Ook het plaatsen van kastanjeleien, omwille van duurzaamheid, lijkt in ditopzicht zinvol. Een aantal zaken kunnen in hun originele


‘t Betere werk

toestand worden teruggebracht: het aan-brengen van een asfaltbedekking op hettorenkot (beter voor het opluien en neerla-ten van zakken meel), terug recht plaatsenvan de deuren van het stampkot, de gietij-zeren staven in het lantaarnwiel van hetstampkot.

Op maandag 13 mei vond rond dit dossiereen zoveelste overleg plaats tussen archi-tect, m&l, gemeente, molenbouwers enmolenaars. Op dit overleg werd nog maareens duidelijk dat de mening van M & L nietstrookt met deze van architect en molen-kenners. Het is zeker dat ‘de’ oplossing nietbestaat en dat niemand de wijsheid inpacht heeft, maar de goede werking vande molen moet dan wel gevrijwaard wor-den.Op 13 mei werd na overleg besloten dathet dossier waarschijnlijk wordt herwerktmet de deskundige hulp van de gebroe-ders Peel, die de Oostmolen destijds heb-ben heropgebouwd en die hem dus dooren door kennen.

Dit is de zoveelste episode in de molenoor-log van Gistel, die stilaan de allures krijgtvan een mislukte soap. Het grootste slachtoffer hiervan blijft demolen zelf, die staat al drie jaar stil en dekosten zullen er daardoor niet minder opworden.

Wij (=de molenaars) hopen dat er aandeze toestand gauw een einde komt endat de molen op een deskundige wijze her-steld kan worden, zodat Gistel, in de geestvan Alfred Ronse, opnieuw een goed wer-kende, levende molen krijgt.

Ketting aan de roe?De Hartemeersmolen, mijn stenen bergmolen te Poeke-Aalter (Bel-gië) heeft stalen molenroeden van 23 meter. Hij maalt elke week. Terbeveiliging gebruiken we drie werkwijzen samen:1. Het einde van de vangbalk wordt met een handschroefbouthard naar beneden aangespannen, zodat geen kinderen devang kunnen lichten en de vang strak rond het vangwiel wordtaangetrokken.

2. Er gaat een duimdikke stalen kabel doorheen de armen van hetvangwiel. Deze kabel wordt met een zware U-vormige schroef-bout aan de daklijsten vastgemaakt.

3. De stenen worden dichtgelegd.De wieken worden overkruis geplaatst. Aldus kunnen er geen waag-halsen op het hekwerk klimmen en verminderd het risico op blikseminslag op het wiekenkruis.We gebruiken nooit een roede ketting.Met een dergelijke werkwijze zal de molen zelfs bij de ergste storm-wind, nooit door de vang kunnen gaan.Dit naar aanleiding van: ‘Ketting aan de roe? Soms beter van niet...’in Molenwereld 2002-5-148/150.

Dr. Luc Goeminne 9870 Zulte - België

De Gistelse molen bij de inhuldigingop 22 oktober 1933. De Oostmolen wasniet alleen de eerste verdekkerde molenin Vlaanderen, maar tevens de eerstedie voorzien werd van een Dekker-rol-lenlager (foto Alfred Ronse: ‘De Wind-molens’)

De Hartemeersmolen in Poeke (foto John Verpaalen, 13 april1977).

Kanaalweg 108 • 8861 KJ Harlingen • Tel. 0517 - 41 33 77 • Fax 0517 - 41 48 73 • www.houtcompagnie.nl

A L M E N U MHouthandel

Zagerij

Import

Voor molenrestauraties

EIKEN- EN BILINGA STAMMEN IN VOORRAADIn te zagen volgens bestek en tekening

Verder: Iepen • Bolletrie • Steenbeuk • DouglasLarix • Azobé • Noord Noors Grenen


Op het ritme van de windA M B A C H T

De ‘Zoeker’ in het voor laatste nummerwordt door de heer P. Timmermans uitHeerenveen thuisgebracht als een spin-nenkopmolen in Nijehaske, ten westen vanHeerenveen. Nadere gegevens over dezemolen zullen nog volgen.De heer G. Buys uit Rha, vrijwillig molenaarop de molen van Bronkhorst, heeft in de‘Zoeker’ van het maartnummer ook demolen van Vierakker herkend.Ook de heer Lieven Denewet uit Hooglede(B) heeft in de ‘Zoeker’ uit het aprilnummerde Pietendriesmolen herkent. Hij voegt nogveel bijzonderheden toe over deze molenen schrijft: ‘Niet ‘als’ maar ‘geheel bij’ oog-opslag herkende ik de zoekfoto in het april-nummer als de Pietendriesmolen van Knes-selare in Oost-Vlaanderen. Deze staakmo-len met teerlingkot werd in 1804 heropge-richt na een storm en werd al een eerstekeer vermeld in 1563. De gepubliceerdefoto werd voor 1964 genomen. We herken-nen immers de vroegere beroepsmolenaarHenri Taets. Hij overleed op 84-jarige leeftijdop 31 december 1965 en was blijven ma-len tot zijn 83ste levensjaar! Hij hield buiten-gewoon veel van zijn molen en werd alomgeprezen om zijn grote vakkennis. Demeeste herstellingen aan de molen voerdehij zelf uit. Henri betreurde dat steun van ho-gerhand op zich bleef wachten. Zijn we-duwe en enige dochter voelden er nietsvoor om de grote herstelkosten op hun tenemen. Aldus trad steeds meer verval in.Gelukkig werd de vervallen molen aange-kocht door de gemeente en werd hij in

1979-’83 maalvaar-dig hersteld na ge-hele demontage.Het beoogde effectwerd echter niet be-reikt. Om maar éénvaststelling te ge-ven: als men graan-of meelzakken aande ene zijkantplaatste, helde dehele kast naar deze kant over. Echt ge-vaarlijk werd het toen men een molensteenzijwaarts plaatste voor een nieuwe scherp-beurt. Bleek immers dat de nieuwe schorenvan de molenvoet, die de oorspronkelijkeiepenhouten (!) standaard schragen, aanéén zijde korter waren dan aan de anderezijde... In 1997 heeft molenbouwer RolandWieme uit Petegem-aan-de-Leie vele ge-breken deskundig kunnen wegwerken.Sindsdien draait en maalt de molen weerprima. De “Vlaamse Molengids 2002” ver-meldt immers dat men er tarwemeel en -bloem en geplette gerst en haver kan be-komen. Voor een bezoek, contacteer vrij-willige molenaar Marc De Vlieger, e-mail:

[email protected].’Hierbij plaatsen we een nieuwe ‘Zoeker’, bijhoge uitzondering een schilderij. Het is vande hand van Aris Knikker (1887-1962) dievooral het landschap van Zuid-Holland ophet doek vastlegde. Maar welke molen isdit? Het is buiten twijfel een watermolenvan het vasteland van Zuid-Holland. Dekleurstelling doet aan de oostkant van deRotte denken.

Reacties a.u.b. te richten aan de redactievan de Molenwereld, Moerdijkstraat 39,2751 BE Moerkapelle, fax 079-5931303, e-mail [email protected].

ZOEKER

Het muldersvak, en met name dat op een windmolen, kende aspecten waarin het opvallend afweek van veel andere ambachtelijkebezigheden en beroepen. Eerder noemden we het scherpen van de stenen al, nu beschouwen we het werkritme eens. ‘Veel wind, veelwerk; weinig wind, weinig werk; geen wind, tja.......: in ieder geval geen geld’. Zo wordt heel kernachtig die bijzondere karaktertrek ge-tekend: de totale afhankelijkheid van de wind. Molenaars hadden dat ‘natuurlijk’ gemeen met schippers en vissers. Behoorde de windniet, hoewel het stromende water hem enkele eeuwen vóór was, tot de oudste energiebronnen die mensen in staat stelden bepaaldearbeid van het niveau van de huisnijverheid te verheffen tot een locale producent? En de nadelen als te hard, te weinig en onregel-matig, nam men op de koop, huur of pacht toe. Een molenaar raakte op den duur letterlijk vergroeid met zijn molen: ‘ik word oud, netals de molen,’ zei eens een zesentachtig jarige, nog altijd actieve molenaar, kijkend naar zijn molen. ‘Geen dag is hetzelfde, en ik leernog iedere dag bij.’ Dat van de wind afhankelijke bestaan, was buitengewoon afwisselend. Als er veel maalgoed lag, zou je het er doorkrijgen? Wakkerde de wind nog maar wat aan, dan kon je een beetje op tijd aan tafel, en ‘s avonds nog even weg. Tja, en dan zaktede wind tegen vijf uur ineens af en in plaats van zo’n driehonderd kilo gerst per uur, maalde je nog honderd kilo in anderhalf uur, totdatde molen gewoon stil viel!Maar, inderdaad, dan kon je toch nog even weg ‘s avonds. En daags daarna, stónd er toch een wind. Zonder zeilen liep de molenvoortdurend op zijn top, de stenen zongen er over, de regulateur deed braaf zijn werk, en de mulder floot het hoogste lied! Een kleine, willekeurige greep uit wat er zoal, naast en vaak bepaald door de wind, voor afwisseling of onrust zorgde: *De wisseling van de seizoenen, *de onmiskenbare schommelingen in de oogst- en maalkwaliteit van het graan, *een pas gescherptesteen die het soms na 2 of 3 weken al weer opgaf, *heklatten waar ineens de fut uit was, zodat je in een paar dagen tijd door verschil-lenden heen trapte, *de molenmaker, de rietdekker en het voortdurende aan- en aflopen van bakkers en boeren, waardoor je somsniets opschoot, * Een nieuwe steen ophalen, tussen het werk door scherpen en het plaatsen op een stille dag, *stelling teren (in de scha-duw!) bij 30 C, en een zwoel windje, *maar ook met een eind hout de ijzel op de opgerolde zeilen zien te breken zodat je kon voorleg-gen en gaan malen! Geen enkele dag was op een windmolen ooit geheel gelijk aan een andere, dat eiste heel veel van de flexibiliteit, het improvisatie-talent en het organisatievermogen van de molenaar. Menigeen plaatste een hulpgemaal zodra dat kon. Er waren er ook die beseftendat ze er veel arbeidsvreugde voor in zouden leveren, misschien hadden zij betere winden op hun molen? Of voelden sommigen aandat ze daarmee de ene onzekerheid (wind) wel eens zouden blijken in te ruilen voor een andere: de noodzaak om de hogere kostendoor meer omzet op te brengen? Echte zekerheid vind men hier niet, maar een afhankelijk leven kende en kent veel vreugde!

PANDSEL

Als u een abonnee werft voor de Molenwereld dan doen wij ook wat voor u! Iedere nieuwe abonnee, dat wil zeggen iemand die voor het eerst abonnee opde Molenwereld wordt, levert de aanbrenger een bonus op. U kunt dan kiezen uit:

* de poster Molens bij Dordrecht van een zeer bijzondere foto uit augustus 1866,formaat 63 bij 29 cm, afgedrukt op zwaar papier en ongevouwen toegezonden in een koker,* een ringband met magiclips voor het bewaren van tijdschriften, zoals weergegeven in Molenwereld 2001-12,* Een premie van ˜ 5,- te verrekenen met het abonnementsgeld over 2003.

De poster of de ringband wordt u zo snel mogelijk toegezonden nadat de betaling van de nieuwe abonnee is ontvangen. Vanzelfsprekend geldt dezeaanbieding voor iedere abonnee die u aanbrengt.

BONIk geef als nieuwe abonnee op voor de Molenwereld:

Naam:..............................................................................................................voorl.:...............(m/v)

Adres:.....................................................................................................................................................

Postcode:....................................

Plaats:............................................................................................

Als bonus ontvang ik:

� de poster Molens bij Dordrecht, augustus 1866. � een ringband met magiclips voor het bewaren van tijdschriften.� Een premie van ƒ 5,- te verrekenen met het abonnementsgeld over 2003.(Aankruisen hetgeen wordt gewenst)

Afzender

Naam:..............................................................................................................voorl.:..........................

Adres:.....................................................................................................................................................

Postcode:....................................

Plaats:............................................................................................

Deze Bon - of een kopie ervan - kan, desgewenst portvrij, ingestuurd worden aan:

Stichting MOLENWERELD

Doe mee! Win een abonnee!!

�

Nieuwe eigenaar Groot Wesseldijk b.v. Een …...dankzij vrijwillig molenaar Jaap v.d. Akerboom. Bij...

Documents

Transcript of Nieuwe eigenaar Groot Wesseldijk b.v. Een …...dankzij vrijwillig molenaar Jaap v.d. Akerboom. Bij...