42

STAALKAART #16 AuguSTuS-oKTobeR2012

“Deze voor-stelling is een blokkenDoos”Wim Vandekeybus oVer booty Looting en de 25ste Verjaardag Van ultima Vez Ines Minten

We spreken Wim Vandekeybus op zijn tweede vrije dag in twee jaar tijd. Ultima Vez draait op volle toeren en belooft dat het komende seizoen te blijven doen. Een nieuw gebouw. Een 25ste verjaardag. Hernemingen van enkele van de meest uiteenlopende voorstellingen uit het repertoire. Maar vooral ook: de Belgische première van booty Looting, een voorstelling die waarheid zoekt en leugens verkondigt, fictie schrijft en geschiedenis construeert, die ontmaskert en terugkaatst, analyseert en in kaart brengt.

De meest analytische voorstelling van Ultima Vez tot nu toe. Zo wordt booty Looting al eens omschreven. Wim Vandekeybus kan zich daar

wel in vinden. “Het was een Oostenrijkse criticus die dat schreef, na de wereldpremière in juni, op de Dansbiënnale van Venetië”, zegt hij. “En het klopt. Refereren en analyseren is de vorm van de voorstelling geworden.” Reconstructie van een fictief levenDe kern van booty Looting is het personage Birgit Walter. Ze is antropologe, actrice, moeder, echtgenote. Of toch weer niet. Ze is femme fatale, een noodlottige vrouw, ze is Medea, Romy Schneider. Of toch niet? “Het is fijn om uit te gaan van zo’n fictief personage”, vindt Wim Vandekeybus. “Een fictief personage dat dan wel de naam draagt van de actrice die het speelt. Het personage Jerry (Jerry Killick – IM) maakt de reconstructie van haar leven. En dan gaat het zoals altijd wanneer je mensen bewondert: je vertelt hun verhaal, maar tegelijk steel je van ze, ren je met ze weg.” Heel veel wordt uiteindelijk zo gemaakt: de waarheid, de geschiedenis, een voorstelling. “Ik heb tot nu altijd geweigerd om referenties prijs te geven”, legt Wim Vandekeybus uit. “Ik hou daar gewoon niet van. Maar uiteraard werk ook ik op die manier. In booty Looting noem ik mijn referenties wel, maar met een vette knipoog: minstens 30 % is verzonnen.” Een van die referenties is de invloedrijke Duitse kunstenaar Joseph Beuys (1921-1986). Wanneer die in een werk vilt gebruikte, pakte hij keer op keer uit met hetzelfde verhaal. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werkte hij bij de Luftwaffe. Op missie in de Krim zou zijn vliegtuig zijn neergestort. De piloot was op slag dood, maar hij –

Beuys – werd gered door Tataren. Om hem te behoeden voor onderkoeling smeerden ze zijn lichaam in met vet en wikkelden ze hem in vilt. Ziedaar de referentie van de referentie. Achteraf blijkt dat Joseph Beuys nogal creatief met de waarheid omsprong. De doordringende geur van vet en vilt zou de kunstenaar in hem wakker hebben gemaakt en een blijvende inspiratiebron voor hem zijn geworden. In realiteit was er sprake van vet noch vilt. “En nu schijnt dat hij zelfs helemaal nooit in dat vliegtuig heeft gezeten. Eigenlijk werkte hij bij de post…”

Misvorming van het geheugen Wat is waarheid en wat is leugen? Hoe geconstrueerd is de waarheid en hoe levensecht de leugen? Vanuit zulke vragen is booty Looting gegroeid. Ze komen samen in één spil: het geheugen en hoe dat de dingen vervormt. De titel van de voorstelling verwijst daarnaar. Booty Looting slaat op een dubbele vorm van plundering: stelen wat al gestolen was, plunderen wat eerder geplunderd was, de buit buitmaken. Op de scène staan acht figuren: zes performers, muzikant Elko Blijweert en rockfotograaf Danny Willems. De fotograaf maakt de vervorming van het geheugen, het booty looten, concreet. “Ik ben gefascineerd door fotografie en wat die teweeg kan brengen”, legt Wim Vandekeybus uit. “Een foto voegt iets toe, transformeert, laat dingen weg, kan de kijker beliegen.” Danny Willems neemt tijdens de voorstelling foto’s. De resultaten worden live in action geprojecteerd op een groot scherm. Zo kan het publiek het procedé van realiteit en fictie volgen: wat gebeurt er op scène en wat is er op de foto te zien? Zelden geven beide hetzelfde weer. “Herinneringen worden vaak gecreëerd of misvormd vanuit foto’s”, stipt Vandekeybus

Ines Minten is freelance cultuurjournalist en redacteur. Ze studeerde Germaanse talen, journalistiek en theaterwetenschap.

43

STAALKAART #16 AuguSTuS-oKTobeR2012

n ultima Vez, booty looting © danny Willems

aan. Hij geeft een voorbeeld dat Jerry Killick tijdens het repetitieproces op tafel heeft gelegd. In diens huis hangt een foto van een boottochtje. Zijn kinderen koesteren levendige herinneringen aan dat tripje, terwijl ze toen nog te jong waren om het zich te kunnen herinneren.

Beweging, woord en muziek krijgen een evenwaardige plaats naast de fotografie. Ook die kunnen immers op de verbeelding inwerken, beelden oproepen en manipuleren. “Als ik jou iets vertel, vorm jij je er een beeld van, net zo goed als wanneer ik je een foto toon. Idem met muziek. Elk medium voegt iets toe of wist iets uit.” Daarom wil Vandekeybus in deze voorstelling van geen hiërarchieën weten.

Het geheugen wordt ook constant bijgeschaafd door wat je beleeft. “Een harde gebeurtenis kan iets wat je vroeger mooi vond plots lelijk maken – zo wordt een goede herinnering opeens een slechte.” Hij vertelt de anekdote van een jongen die tegen een vriendin zegt dat hij maar twee sterke herinneringen heeft aan de begrafenis van zijn vader: de kist die naar buiten kwam en haar vader die hardop stond te huilen. “En het meisje antwoordt verbijsterd dat haar vader nooit op de begrafenis is geraakt omdat hij zijn vliegtuig had gemist. Wat moet die jongen nu met die herinnering? Het is dé herinnering aan een uiterst belangrijk moment in zijn leven en ze blijkt fout te zijn. Moet hij ze houden of weggooien?” Of Vandekeybus zelf zulke misvormde herinneringen heeft? “Ongetwijfeld heb ik er zo massa’s”, zegt de choreograaf. “Maar ik ben me er niet van bewust. Je ziet het ook aan simpele dingen: je herinnert je dat je als kind een reusachtig paard had,

maar achteraf blijkt dat het eigenlijk piepklein was. Je bent zelf gegroeid, dus je referentie is veranderd.” Precies zo gaat het met complexe materie.

“Ik associeer herinnering heel hard met emotie, veel meer dan met ratio. Misschien is dat iets persoonlijks… Je herinnert je slechte dingen altijd beter dan goede. Hetzelfde met voorstellingen: na een feelgoodstuk ga je gelukkig naar huis, maar het blijft niet bij. Een stuk dat wringt, daarentegen…” Een feelgoodstuk is booty Looting dan ook allerminst geworden. “Het vraagt veel van het publiek”, zegt Vandekeybus. “Daar ben ik ook vanuit gegaan: hoe kan ik het publiek bewerken? Ik wilde niet één verhaal dat in één lijn tot het einde liep. In booty Looting spelen we met de toeschouwers: we zetten ze op een vals spoor, keren weer terug, bouwen iets op en breken het weer af. Deze voorstelling is een blokkendoos.” Booty Looting roept constant vragen op, waarmee het publiek aan het puzzelen moet slaan: is dit echt of niet? Joseph Beuys, die bestaat echt – maar wie is dan Birgit Walter? Heb ik dat nu goed onthouden of speelt mijn geheugen me parten? “En dan heb ik er nog enkele scènes uit gegooid, omdat de mensen te veel de kluts kwijt raakten”, glimlacht Vandekeybus.

Katapult naar wat komen gaat Booty Looting is de enige creatie die dit jaar op het programma staat bij Ultima Vez. “Ik heb mijn tweede vrije dag in twee jaar tijd en dat is erover”, vindt Vandekeybus. “Soms moet je tijd nemen om andere dingen te doen, eens een boek vast te pakken en te lezen. Pas als je dat doet, komt er ruimte vrij en ontstaan nieuwe dingen.” Betekent dat dat Ultima Vez een kalm

44

STAALKAART #16 AuguSTuS-oKTobeR2012

seizoen tegemoet gaat? Allerminst. Het programma biedt een interessante waaier aan voorstellingen. De tekstvoorstelling Bêt noir (het Oedipusverhaal in een bewerking van Jan Decorte, maar dan aangekleed à la Ultima Vez) wordt hernomen, net als de jongerenvoorstelling Radical wrong, en NieuwZwart (tekst van Peter Verhelst en muziek van Mauro Pawlowski in combinatie met het explosieve geweld van Ultima Vez), en niet te vergeten: What the Body does not Remember – de allereerste Ultima Vez-productie, nu exact 25 jaar oud.

Maakt Vandekeybus dit jaar een jubileumprogramma? Een samenvatting van wat is geweest? “Ik zie het eerder als een katapult naar wat nog komen gaat”, zegt hij. “Je zou het kunnen zien als een waaier van wat Ultima Vez te bieden heeft. Maar dan is het toch maar een stukje waaier… Ik heb tenslotte 27 voorstellingen gemaakt.”

Maar waarom juist What the Body…? “Na 25 jaar is het misschien logisch dat je je allereerste herneemt. Anderzijds zitten er ook prachtige bewegingen, poses en scènes in die voorstelling die al lang uit mijn werk verdwenen zijn en die ik dus zeer de moeite waard vind om aan het publiek van vandaag te tonen. Na 10 jaar heb je sowieso een totaal ander publiek in de zalen zitten. En nu spreken we van 25 jaar… Hoeveel toeschouwers van nu zouden die eerste reeks van What the Body… hebben gezien? Een deel van de cast van booty Looting was toen zelfs nog niet geboren! Daarom vind ik het fijn dat we bijvoorbeeld in Praag die twee voorstellingen samen kunnen tonen. Wie wil kan de eerste en de recentste dan kort na elkaar zien. Het is des te interessanter als ze op zo’n manier met elkaar in dialoog kunnen gaan. Ik hoop dus dat er nog meer plekken vragen om die twee samen te programmeren.”

Zwarte vijvers Ultima Vez viert zijn 25ste verjaardag ook met een nieuw gebouw. Achter een grote, oude, ijzeren garagepoort in Sint-Jans-Molenbeek vinden zowel Ultima Vez, dans- en theatergezelschap Peeping Tom, Khadouj films van Lut Vandekeybus – de zus van Wim – en Soit, het gezelschap van Hans Van den Broeck onderdak. Ultima Vez is eigenaar, de anderen huren.

Tot voor kort zat Ultima Vez verspreid over verscheidene plaatsen in Brussel: bureaus aan de Koolmijnenkaai aan het kanaal, een repetitiezaal in Elsene, opslagruimte nog ergens anders. Heel eenvoudig was het niet om een zo grote ruimte te vinden in Brussel, vooral niet een die zich leende om er dansstudio’s van te maken. Maar de tijd drong. Het gebouw in Elsene kwam in handen van een nieuwe eigenaar en die bedacht er een andere bestemming voor. Er werd gesuggereerd dat Ultima Vez op het domein van Rosas zijn intrek zou nemen, maar daar is het niet groot genoeg voor een tweede gezelschap van die omvang. Toenmalig minister van Cultuur Bert Anciaux had ook geen budgetten meer. Wel kon de overheid een startsubsidie toekennen, áls het

gebouw nog in 2008 aangekocht werd. Op de valreep vond het gezelschap het huidige pand in de Zwarte Vijversstraat, een oude fabriek van regenmantels. 250.000 euro startsubsidie, 300.000 euro van de VGC, 300.000 van FoCi (Fonds Culturele Infrastructuur), nog eens 300.000 euro eigen middelen, een lening van een miljoen en de nieuwe stek was een feit. In februari 2011 gingen de verbouwingen van start.

De officiële inhuldiging van ‘de Zwarte Vijvers’ zoals de medewerkers hun gebouw nu al noemen, vindt pas in het najaar plaats. In realiteit verhuisden de kantoren op 12 juni 2012 al naar Molenbeek, dag op dag 25 jaar na de première van What the Body does not Remember. Een mooi symbool voor een gebouw dat een grote rol zal spelen in het toekomstverhaal van Ultima Vez. Vandekeybus zelf nam zelfs al enkele maanden eerder zijn intrek in de nieuwe studio. “We hadden hier één keer gerepeteerd en ik wou niet meer weg.” Op dat moment werkte er nog maar één toilet en één douche, met koud water. “Maar het is zo’n fantastisch gebouw…”

De grote studio, waarin Vandekeybus booty Looting heeft gecreëerd, is 23 meter lang, 16 breed en 9 hoog. Er valt daglicht binnen, maar je kunt de ramen ook afsluiten, zodat er een zwarte doos ontstaat. Architect Marcel Rijdams tekende in die grote studio een zwevende, kleinere versie. De twee studio’s hebben eigen douches en sanitair, zodat ze onafhankelijk van elkaar gebruikt kunnen worden. Handig, want de constellatie laat Vandekeybus niet alleen toe om aan twee creaties tegelijk te werken. Op momenten dat Ultima Vez geen of maar één van de studio’s zelf nodig heeft, kan het de ruimtes verhuren aan anderen. Dat is niet alleen een welkome verlichting van de lening. Het beantwoordt ook aan een grote nood aan repetitieruimtes in de dynamische dansstad die Brussel is. “Het gebouw is ruw afgewerkt, maar dat mag”, vindt Vandekeybus. “Het pas prima bij ons.”

Open huis De Zwarte Vijvers wil een open huis zijn, in de eerste plaats voor jong talent uit de danswereld. Zo organiseert Wim Vandekeybus er in september een intensieve workshop van drie weken. “Voor de laatste auditie kwamen alweer 500 kandidaten opdagen”, legt hij uit. “En de laatste veertig daarvan waren stuk voor stuk boeiende performers. Maar ja, je hebt er voor een productie telkens maar een handvol nodig. En dus dacht ik: ik nodig ze allemaal uit! Drie weken lang, zes dagen per week werken ze afwisselend met drie dans- en drie theaterdocenten. En ikzelf loop er natuurlijk ook de hele tijd rond. De workshop is gratis – een geste, omdat het de eerste keer is. Zo’n workshop organiseren is interessant voor alle betrokkenen. Zelf blijf ik op die manier up-to-date met mijn eigen manier van werken en denken. Ik heb er vooraf nooit zin in. Maar de zin komt terwijl ik bezig ben. Ik zeg ook altijd: I’m not a teacher, but you can work with me. Ik vind het wel belangrijk om mijn kennis door te geven en naar mensen kijken en

n joseph beuys

45

STAALKAART #16 AuguSTuS-oKTobeR2012

booty looting

Wim VandekeybusUltima Vez

15 september 2012 De Warande, Turnhout

9 oktober 2012Magdalenazaal, Cultuurcentrum Brugge

11 oktober 2012Cultuurcentrum De Spil, Roeselare

13 oktober 2012Cultuurcentrum Kortrijk

18-20 oktober 2012deSingel, Antwerpen

22 november 2012Cultuurcentrum Hasselt

28-29 november 2012Stadsschouwburg, Leuven

→www.ultimavez.com

n ultima Vez, booty looting © danny Willems

iets uit hen halen, dat kan ik wel goed. Ik vind het ook cruciaal dat dansers leren praten op scène. Sommigen slaan de bal compleet mis, maar je stuit ook telkens op onontgonnen talent.”

Jong talent moét kansen krijgen, vindt Vandekeybus, zoals hij er ook heeft gekregen, toen hij als jonge maker zonder een duit zijn ei kwijt wou. “Ik heb vroeger nog camera’s van mensen geleend en nooit teruggegeven, omdat ze er ook niet naar kwamen vragen. Op de duur brachten ze me zelfs de handleiding: We hebben toch al een nieuwe gekocht, dus hou maar… Zo stapte ik op een dag binnen bij Joannes Van Heddegem, die toen op de audiovisuele dienst van Leuven werkte. Ik moet kunnen monteren, zei ik, kan ik een montagestudio krijgen? Hij had één dag voor me, maar een week later zat ik daar nog. Hij kwam wel eens hoofdschuddend kijken, maar hij ging altijd weer weg en liet me doen. En nu is hij de voorzitter van de Raad van Beheer van Ultima Vez. Dat zulke dingen kunnen, vind ik geweldig.”

Ultima Vez wil ook de buurt een open huis bieden. “Dat wil niet zeggen dat we aan onze gevel een grote vlag gaan hangen met ‘Ultima Vez’ erop en ‘kom gerust binnen’. Dat lijkt me ook niet te werken in Molenbeek”, zegt Vandekeybus. “We willen de buurt wel naar binnen halen via de talrijke organisaties die hier gevestigd zijn. Zo zou ik graag nog eens iets doen met de Fanfakids. Ik heb vroeger al met hen gewerkt (voor de jongerenversie van Bêt noir in 2005 – IM) en nu zitten ze op vijftig meter van bij ons. Onze publiekswerking heeft ook al heel wat andere lokale organisaties bezocht”, gaat hij door. “We hoeven heel Molenbeek niet tegelijk over de vloer te hebben, maar we willen wel de mogelijkheden verkennen en er dan ook iets mee doen. Als hier in september elke dag 40 dansers van over heel de wereld binnen en buiten lopen, in de restaurantjes gaan eten en inkopen doen bij de lokale kruideniers, creëert dat vanzelf een zekere dynamiek en nieuwsgierigheid naar wat er achter die grote poort gebeurt. Het mag langzaam groeien.” n