nblad nr. 94 winter 2017 - KNNV...nr. 94 winter 2017 2 94 2017 Het Hoornblad Informatie en...

1”Het Hoornblad”, 94 winter 2017

Het Hoornbladafdeling

Hoorn/West-Friesland

nr. 94 winter 2017

2 ”Het Hoornblad”, 94 winter 2017

Het HoornbladInformatie en mededelingenblad van de KNNV-afdeling Hoorn/West-FrieslandVerschijnt 4x per jaar (januari, april, juli en oktober)Sluitingsdatum kopij: 1 maart 2017Redactie : Jan Duyf, Egbert Baars & Wim van der HulstAdres : Droge Wijmersweg 5-270, 1693 HP Wervershoof, T: (0228) 58 52 72e-mail : [email protected] : http://www.knnv.nl/hoornVerzending : Tineke Horstman-KooijmanAdres : James Grievelaan 6, 1695 HX Blokker, T: (0229) 23 53 35Archiefnr. : 2017-001HN/01HB

Inhoud van Het Hoornblad Nr. 94

pagina 3 Activiteitenprogramma 4-6 Toelichting activiteitenprogramma 7 Van de Bestuurstafel 8 Lidmaatschap & Contributie 2017 9 Insectenwerkgroep 11 Plantenwerkgroep 12-13 Vogelwerkgroep 14 Zoogdierenwerkgroep 15 Levende fossielen 16-17 Huiszwaluwtelling 2016 18 Oorkonde Huiszwaluwpension 19-20 Ondersteunig & Adviescommissie 21-22 Geologische wandeling Hoorn en ontstaansgeschiedenis Schardam 23-24 Excursie naar het Purmerbos 24 Hemelvaartkamp 2017 25 Koopmanspolder 26 Levende tuinen 26 Bezig zijn met (wilde) planten 27 De Hoornbloem 27 De Specht 28-30 Bijzondere waarnemingen

Oplage 300 exemplaren

Bij de voorplaat: Het ophangen van de dubbele huiszwaluwnestkom door Luca de Boer op het Huiszwaluwpension.

Huiszwaluwprijs 2016Van de KNNV afdeling Hoorn/West-Friesland

voor het

Huiszwaluwvriendelijkst huis in West-Friesland / Zeevang zijnde het

Huiszwaluwpensionvan de

Familie De Boer

Voor de hier gevestigde populatie van 22 nesten

Deze prijs is uitgereikt vanwege het 25e jarig jubileum van het tellen van de huiszwaluwnesten door de vogelwerkgroep van de KNNV afdeling Hoorn/West-Friesland


Januarimaandag 9 Lezing 55 jaar studie van roofvogels en uilen in het AWD door Fred Koning, zie toelichtingdinsdag 10 Zoogdierenwerkgroep-bijeenkomst, zie pagina 14donderdag 12 Vogelwerkgroep-bijeenkomst, zie pagina 13maandag 16 Insectenwerkgroep-bijeenkomst, zie pagina 10woensdag 18 Plantenwerkgroep-bijeenkomst, zie pagina 11zaterdag 28 Excursie rammelende Hazen, zie toelichting

Februaridonderdag 9 Vogelwerkgroep-bijeenkomst, zie pagina 13maandag 13 Lezing Tien jaar Wisenten (Europese bizons) in de Noord-Hollandse duinen door Mark Hoyer, zie toelichtingdinsdag 14 Zoogdierenwerkgroep-bijeenkomst, zie pagina 14zaterdag 18 Excursie naar de Zeevang, zie toelichtingmaandag 20 Insectenwerkgroep-bijeenkomst, zie pagina 10woensdag 22 Plantenwerkgroep-excursie bomen Risdammerpark Hoorn, zie pagina 11

Maartmaandag 6 Jaarvergadering, zie pagina 7donderdag 9 Vogelwerkgroep-bijeenkomst, zie pagina 13maandag 13 De ecologie van het Markermeer door Harm van der Geest, zie toelichtingzondag 19 Themadag levende tuinen, zie pagina 26maandag 20 Insectenwerkgroep-bijeenkomst, zie pagina 10woensdag 22 Plantenwerkgroep-excursie knoppen in Enkhuizen, zie pagina 11

Aprildonderdag 13 Vogelwerkgroep-bijeenkomst, zie pagina 13woensdag 19 Plantenwerkgroep-excursie stinzenplanten Alkmaarderhout, zie pagina 11


Maandag 9 januari: Lezing 55 jaar studie van roofvogels en uilen in hetAWD door Fred KoningFred Koning is zeker geen onbekende spreker bij de KNNV leden van de afd. Hoorn. Al 55 jaar lang houdt hij zich bezig met veldonderzoek van uilen en roofvo-gels in het Amsterdsmse waterleidingduinen. In deze jaren trede hij enkele keren op als de gastspreker voor onze afdeling. Vanavond nemen we een notie van de laatste ontwikkeling in dat gebied. Roofvogels en uilen zijn afhankelijk van hun prooien die vaak in sterk wisselende aantallen uiteindelijk bepalend zijn voor het aantal broedparen. Beschikbaarheid van nestplaatsen is voor soorten als Ransuil en Bosuil van belang omdat deze soorten zelf geen nesten bouwen. In deze lezing wordt belicht hoe de realties tus-sen de verschilende soorten uilen en roofvogels zijn. De aanvankelijke populatie roofvogels bestond in de zestiger jaren vooral uit kleine soorten zoals Boomvalk, ToRenvalk, sTeenuil en Rans-uil. In de loop van deze 55 jaar lange studie vonden een groot aantal revoluties plaats: grotere en sterkere predatoren vestig-den zich: Bosuil, BuizeRd, Ha-vik, vos en als laatste de Boom-maRTeR. Bij al deze evoluties moest het aanwezige voedsel worden herverdeeld en werd er gestreden om veilige nestplaat-sen. De nieuwe grote heersers bepalen uiteindelijk de samen-stelling van de populaties uilen en valken.

Zaterdag 28 januari: Rammelende HazenHazen leiden gewoonlijk een solitair bestaan, dat zich bovendien vooral ‘s nachts afspeelt, maar in de rammeltijd is alles anders. Midden in de winter is het zover. Het is een buitenkans om bronstige Hazen dan van dichtbij te kunnen observeren. Op korte loopafstand van Bezoekerscentrum de Breek in Etersheim kunnen we dat doen.

De lezingen en sommige werkgroepsavonden worden gehouden in Wijkcentrum Kersenboogerd,

Brederodegracht 1 in Hoorn. Zaal open om 19:45 uur.

De meeste excursies starten bij de kleine P aan het Dampten in Hoorn, even voorbij

de begraafplaats. Vanaf de trein (en de fietsenstalling) is het 8 minuten lopen.

Bel bij twijfelachtig weer even naar de vermelde contactpersoon.


Hopelijk zien we de Hazen bezig met het verspreiding van hun eigen geur uit hun geurklieren. Daarna zijn ze klaar om te vechten en te rennen. De moeRHaas kan het de rammen behoorlijk moeilijk maken, maar ze wil dan ook alleen de allerbeste.

De excursie staat onder leiding van Annemarie Dekker en duurt ca. 3 uur. We star-ten om 10.00 uur bij Bezoekerscentrum de Breek in Etersheim.Neem zo mogelijk verrekijker en telescoop mee.Aanmelden gewenst. Voor meer informatie en aanmelden: Annemarie Dekker, T: (0299) 40 45 12.

Maandag 13 februari: Lezing Tien jaar Wisenten (Europese bizons) in de Noord-Hollandse duinen door Mark Hoyer

Met behulp van een power-point-presentatie zal Mark Hoyer, als dierenarts en veterinair ad-viseur betrokken bij het begra-zingsproject met WisenTen in NP Zuid-Kennemerland, je meene-men in de duinen en je een inkijk geven in dit nu 10 jaar bestaande en succesvolle project. Aan de hand van vele foto’s krijgt je een goed beeld van dit unieke project en Mark’s rol als dierenarts hierin. Hierbij zal ook ingegaan worden

op “bush anesthesia” als essentieel onderdeel van het werken met dieren in het wild. Ook de twee nieuwe begrazingsproeven met WisenTen die in het voorjaar van 2016 zijn gestart op de Veluwe en de Maashorst (Noord-Brabant) aan de orde komen.

Zaterdag 18 februari: Excursie naar de ZeevangHet gebied Polder Zeevang ligt in de provincie Noord-Holland en behoort tot het grondgebied van de gemeenten Edam-Volendam. Het gebied bestaat uit natte graslanden en zoete wateren en beslaat een oppervlakte van 1.862 ha. Een be-langrijk deel van het gebied (235 ha) ten zuiden van Warder is in eigendom en beheer bij het Staatsbosbeheer.In het gebied zijn hoog en laag watersloten, wat veel vogels aantrekt.Al jaren lang wordt het gebied geteld in de winterperiode als project de Zeevang, dat wordt gecoördineerd door Ben Pronk.In de winterperiode zijn er veel overwinteraars in de Zeevang te zien en wie weet treffen wij dan ook leuke soorten aan.

Aanbevolen wordt een verrekijker of telescoop mee te nemen.


Vertrek vanaf de Dampten om 09:00 uur terug om ongeveer 12:00 uur, altijd af-hankelijk van wat wij aantreffen.Aanmelden gewenst. Contactpersoon: Douwe Greydanus, M: 06 147 34 554, E: [email protected].

Maandag 13 maart: Lezing De ecologie van het Markermeer door Harm van der GeestHarm van der Geest, aquatisch ecoloog aan de Universiteit van Amsterdam, neemt ons mee in het onderzoek dat hij, samen met zijn team, uitvoert in het blauwe hart van Nederland. Het Markermeer is een groot ondiep meer midden in Nederland en onderdeel van het IJsselmeergebied. Vroeger was het een zoutwa-ter getijdegebied als onderdeel van de Zuiderzee. Tegenwoordig is het door dijken afgesloten en is het door aanvoer vanuit de rivieren een zoetwatermeer geworden.Vanwege grote natuurwaarden, bijvoorbeeld voor vogels, is het aangewezen als Natura 2000 gebied en daarmee een belangrijk Europees natuurgebied. Ook ver-vult het meer belangrijke ecosysteemdiensten zoals drinkwatervoorziening, visse-rij en watersport.Het ecologisch functioneren van het meer staat echter al langere tijd onder grote druk. Harm probeert met zijn onderzoeksgroep beter te begrijpen hoe de ecologie van het meer functioneert. Wat zijn de stuurfactoren voor productiviteit en biodi-versiteit? Hoe beïnvloedt het beheer de waterkwaliteit? En wat zijn de effecten van ingrepen, zoals bijvoorbeeld de aanleg van de Marker Wadden?Tot slot legt Harm verbanden met rivierdelta’s elders in de wereld, waar ook dam-men en dijken worden opgeworpen en ondiepe, kunstmatige meren ontstaan die te vergelijken zijn met ons IJsselmeergebied. Het is belangrijk meer te weten te komen over de ecologie van deze meren om ecosysteemdiensten in de toekomst te kunnen beschermen.


Graag wil ik iedereen vanaf deze plaats een gelukkig en gezond 2017 toewensen, niet alleen namens mij maar ook namens alle overige bestuursleden. Verder wil ik de mensen die zich in 2016 belangeloos hebben ingezet voor de vereniging bedanken.

Het is jullie waarschijnlijk niet ontgaan dat het vorige Hoornblad laat op de mat lag. Dit had gedeeltelijk te maken met de logistiek van PostNL maar ook door ziekte. Dit Hoornblad komt wederom later dan gewenst omdat we nog steeds kampen met ziekte van onze voorzitter Jan en zijn vrouw Elly, ook ligt Gerrit de Weerd helaas in het ziekenhuis.

In 2016 zijn de HuiszWaluWen voor het 25ste jaar geteld. Het was een recordjaar zoals jullie verderop in dit Hoornblad kunnen lezen. Ter gelegenheid van dit heu-gelijk feit hebben we een prijs uitgereikt voor de locatie met de meeste HuiszWalu-Wen, dit was bij de familie de Boer te Middelie (zie pagina 18).

De inventarisatie van de Lutjebroekerweel is in 2015 afgerond en de gegevens zijn in 2016 verwerkt tot een rapport dat in 2017 aan Staatsbosbeheer aangeboden zal worden. In 2017 starten we een nieuw vijfjarig inventarisatieproject met alle werkgroepen in de Suyderbraeck.

JaarvergaderingOp 6 maart is alweer onze algemene ledenvergadering. Deze wordt gehouden in het Wijkcentrum Kersenboogerd en begint om 20:00 uur. De zaal is open vanaf 19:30 uur.

Tijdens deze algemene ledenvergadering zullen we een nieuw bestuurslid voor-stellen die ons bestuur wenst te versterken. Leden die een bestuursfunctie ambi-eren kunnen zich tot en met 1 maart aanmelden bij mij.

De jaarstukken voor de jaarvergadering zijn vanaf 27 februari beschikbaar via onze website onder: www.knnvhoorn.nl/jv2017.

Egbert Baars, secretaris

OproepBij deze wil ik een dringende oproep doen voor nieuwe bestuursleden en men-sen om ons te ondersteunen bij het organiseren van activiteiten zoals: lezingen, kampen, excursies, etc.. Ook voor het opstellen en produceren van Het Hoorn-blad kunnen we best wat handjes gebruiken. Geïnteresseerden kunnen contact met mij opnemen.


Het nieuwe verenigingsjaar is begonnen. Om als vereniging activiteiten te kunnen blijven ontplooien, is de inning van de contributie onmisbaar. Leden vinden bij-gaand een instructiestrookje met daarop de verschuldigde contributie voor 2017 en hun lidmaatschapsnummer(s).

De contributies voor 2017 zijn vastgesteld in de jaarvergadering van afgelopen 11 april. De vergadering ging akkoord met een kleine contributieverhoging/indexering voor het jaar 2017.

De tarieven zijn:- gewoon lid: € 37,00- gewoon lid plus huisgeno(o)t(en): € 48,00- jeugdlid (t/m 25 jaar): € 21,00.

Indien de contributie niet vóór 1 april 2017 is overgemaakt wordt € 1,00 aan admi-nistratiekosten in rekening gebracht. Het lidmaatschap wordt aangegaan voor een kalenderjaar. Indien je het lidmaatschap per 1 januari 2018 wilt beëindigen dient de opzegging vóór 1 november 2017 te geschieden.

Je wordt verzocht de contributie voor 2017 over te maken naar rekening NL50 RABO 0121 7968 17 t.n.v. KN Natuurhistorische Vereniging met de vermelding van contributie 2017 en lidmaatschapsnummer(s), of ons te machtigen om het bedrag automatisch te incasseren.

Vanaf dit jaar bieden we de leden aan om de contributie automatisch te laten in-casseren. Dit is zowel voor de leden als de vereniging wel zo gemakkelijk.

Een automatische incasso kan pas plaatsvinden als je ons daar toestemming voor geeft.

Vul je bankrekeningnummer, naam, adres, postcode en woonplaats achterop het instructiestrookje, zet er je handtekening onder, en stuur je machtiging binnen 2 weken per post naar het secretariaat of per e-mail naar: [email protected].

Anneloes ter Horst

Lidmaatschap & Contributie 2017


Dagvlinders, Nachtvlinders en LibellenIn dit najaar waren er veel late vliegers. Een combinatie van goed weer en laat bloeiende planten w.o. de vlindeRsTRuik zorgden ervoor dat de aTalanTa, dagpauW-oog, kleine vos en koolwitjes ons veel nazomervreugde gaven. Op dit moment (eind november) zijn ze pas werkelijk verdwenen in de schuur of weg naar het warme zuiden. De rups en pop hebben zich verstopt in rommelhoekjes of in de grond en wachten vol ongeduld op de lente.

In het Vlaamse boekje (1938) van de Heer L. Senden staat hierover iets schoons te lezen en hoe kinderen dachten over de metamorfose van ei naar vlinder: ”Een stelletje rupsen was spoorloos verdwenen; enkele fletse plunjes waren de stom-me getuigen dat ze nogmaals van toilet verwisseld hadden. Een paar dagen na-dien waren al de andere ook schampavie…. Wij stonden bij onze vergane schat-ten weemoedig te treuren als Schubert die zijn symphonie maar niet voltooien kon. Die mooie vette rupsen, waren ze niet het zonnetje van ons kinderleven?”Over de poppen daarentegen: ” ’s Anderendaags moesten we dat met eigen oogen vast stellen. We zouden zoo’n afzichtelijke pop even open doen om de rups eruit te halen. Nieuwe ontgoocheling: vuile, drabbige spijs vulde het lelijke ding dat va-der pop heette.. Geen spraak, geen spoor van een schoone rups met robijnen en paarlen versierd.”

De allereerste ontdekking van de metamorfose der insecten beschreef Johannes Goedaert in zijn boekje Metamorphosis. Het boekje (1662) is dit jaar opnieuw uitgegeven. Een leuke aanwinst voor de nieuwsgierige insectenkenner. Er is een prach-tig boek (1705) uitgekomen van de kunstenaar en entomologe Maria Sibylla Merian. Het gaat over de metamorfose van insecten in Suriname. Het boek is prijzig, onhandig groot en past slecht in de boeken-kast, maar absoluut een aanwinst voor iedere plan-ten- en vlindergek.

VlinderprojectenIn 2017 starten we met twee projecten. Op de Suyderbraeck gaat dit jaar opnieuw een 5-jarig inventarisatieproject van start, waar wij aan meewerken. Wil je een keer meelopen geef dan een seintje. We beginnen in het voorjaar.Verder starten we opnieuw met het dagvlinderproject voor het grote publiek. We hopen dat veel KNNV-leden mee willen helpen. We gaan weer overal in onze regio tellen. Doe je mee? We kunnen wel wat argusogen gebruiken. Natuurliefhebbers wandelen veel en dat is dan een mooie gelegenheid om vlinders te noteren, maar meldingen uit de tuin zijn ook prima! Je hoort van ons!


NachtvlindersDe agaaTvlindeR wordt nog steeds gespot in onze regio terwijl we al in december zitten. Dat is best bijzonder.

Helaas ligt onze provincie wat ongunstig voor onze nachtvlinders Zeker in de herfst wanneer de wind, regen en kou invalt. Vol goede moed kijken we uit naar de nachtvlinderavonden in 2017.

Egbert en ik wensen jullie alvast een rijk vlinderjaar toe.

Werkgroep-bijeenkomstenDe werkgroep-bijeenkomst is op de maandagavond. De volgende bijeenkomsten vinden plaats in het nieuwe jaar op 16 januari, 20 februari en 20 maart van 20:00 tot 22:00 uur in de Suyderbraeck. Op deze winteravonden zijn regelmatig dia’s te zien van insecten, vaak met een verhaal. Afgelopen bijeenkomsten hebben we het over mineerders en libellen in de tuin gehad. Maar ook boeken besproken. Iedereen is van harte welkom!

Suyderbraeck, Zesstedenweg 20A, 1634 DN Scharwoude, I: www.kraaienbende.nl.

Henny van der Groep


De plantenwerkgroep heeft het buitenseizoen mooi afgesloten met een varen-ex-cursie in het Purmerbos; voor het verslag zie elders in dit Hoornblad.Net als het plantenleven gaat ook het leven van de plantenwerkgroep op een lager pitje in de winter.We hebben al één binnenbijeenkomst gehad. We hebben elkaar hierin bijzondere planten van onze vakanties laten zien, al of niet met een vraagteken over de naam.In januari komen we nog één keer binnen bij elkaar, en vanaf februari hopen we weer ‘in het veld’ naar planten te gaan kijken.

Woensdag 18 januari Deze middag gaan we (vanaf 14:30 uur) meegebrachte korstmossen bekijken ten huize van Anneke Hofstra. Graag bij haar melden als je van plan bent te komen: T: (0229) 23 74 30, E: [email protected]. Je krijgt dan zo nodig ook het adres te horen.Laat je niet tegen houden door het onderwerp, we zijn hierin allemaal beginners.

Woensdag 22 februariZoals boven al aangekondigd, trekken we er weer op uit. We blijven wel in stadse omgeving. Wat altijd zichtbaar is, speciaal in de winter wanneer er geen bladeren zijn, is de vorm van de boom; deze kan ons ook al vertellen wat voor boom het is. We gaan dit deze keer doen in het Risdammerpark in Hoorn. We verzamelen om 14:30 uur voor de Mediamarkt.

Woensdag 22 maartHopelijk beginnen de bomen nu uit te lopen, in ieder geval zijn de knoppen goed te zien. We gaan nogmaals bomen kijken nu in Enkhuizen. We verzamelen bij het station in Enkhuizen om 14:15 uur. De trein die om 13:44 uur uit Hoorn vertrekt, komt daar om 14:07 uur aan.

Woensdag 19 aprilApril is de maand van de stinzenplanten d.w.z. planten die ooit ingevoerd zijn en een semi-verwilderd leven zijn gaan leiden op landgoederen en herenboerderijen, en tegenwoordig veel in parken e.d.We gaan vandaag naar het Alkmaarderhout, dat goed beloopbaar is vanaf station Alkmaar. De trein uit Hoorn (vertrek om 13:50 uur) komt om 14:15 uur aan in Alk-maar. We treffen elkaar om 14:20 uur voor het station.

Als je vragen hebt: Anneloes ter Horst, T: (0226) 45 29 90, M: 06 176 28 020, E: [email protected].

Anneloes ter Horst


Vogelwerkgroep 25 jaarIn 2017 bestaat onze vogelwerkgroep 25 jaar en ja dat moet gevierd worden. Dan de vraag: hoe wil je dit gaan delen met je leden? Er zou een duur boek uitge-geven kunnen worden van al de jaren die zijn verstreken dan heb je wel een leuk overzicht, maar wie leest dit door? Er werd een voorstel gedaan om excursies te houden die seizoensgebonden zijn zoals een winter-, lente-, zomer- en herfstex-cursie. Dat vonden de aanwezigen een leuk alternatief. Heb je een goede sugges-tie met de meeste kans van slagen geef dat spoedig door. Ook hebben wij en de deelnemers van de roofvogelcursus de excursie met Stef van Rijn nog te goed dus kan die ook meegenomen worden.Op zaterdag 18 februari 2017 wordt er een algemene excursie gehouden door de VWG.Dit is de eerste van de vier seizoensgebonden excursies i.v.m. ons 25 jarig bestaan (zie verder bij de toelichting op het activiteitenprogramma).

Verslag over de IJsvogels in ons waarnemingsgebiedVeel mensen fleuren op wanneer ze laag over het water een blauwe streep zien vlie-gen en als je geluk hebt, staat een iJsvogel te bidden voor zijn maaltijd. Wanneer deze uit het water komt dan volgt het dood knuppelen van het prooidier op een tak. Het jaar 2016 kunnen wij beschouwen als een succesvol broedjaar met 22 bezette nesten.In het begin van het jaar kwamen er al meldingen binnen dat er iJsvogels gezien werden op diverse plaatsen, wat zeer hoopvol was. Een periode van extreem koud weer bleef gelukkig uit waardoor er geen slachtoffers gevonden werden. In diverse plaatsen in West-Friesland en de Zeevang zijn ijsvo-gelwanden gemaakt of verbeterd om de populatie het gemak te geven zonder grote inspanning een nest te maken aan het einde van de bestaande gang. In Hoorn had de mens gauw in de gaten dat er een stel iJsvogels in een wand nestelden waar je dan gemakkelijk foto’s kon nemen. Respect voor de natuur is dan soms ver te zoeken als het om het mooiste plaatje gaat. Toen het op verstoring aan kwam werd men er op aan gesproken en ge-lukkig trok men zich terug, zodat er net geen maatregelen moesten worden genomen. Op enkele plaatsen hebben wij dan bewust een situatie gecreëerd om verstoring te voorkomen en toch de gelegenheid te bieden om een plaatje te schieten. Observa-tie vanuit mijn schuiltentje, die een halfjaar dienst heeft gedaan op locatie, konden wij goed het gedrag volgen en filmen. Dit jaar zijn we tot de conclusie gekomen dat verschillende paartjes wel drie nesten succesvol hebben groot gebracht. Meldingen van vis overdracht aan jonge iJsvogels kwam dan ook via telefoon of mail binnen. In beleef de lente was het allemaal goed te volgen zolang de jongen niet te veel groei-den dan bedekten ze de camera en was het zicht weg. Wanneer er een ‘n vis kreeg dan zag je het keelgedeelte, wat wit was, zwart worden als de vis naar binnen gleed.


Alle gegevens zijn samen met Jelle Harder coördinator en stimulator Gooi en Vechtstreek voor o.a. ijsvogelwanden uit gewerkt en worden van af 2006 door gegeven aan SOVON vogelonderzoek Nederland.

SBB is nog steeds op zoek naar inventariseerder(s) voor de Oosterkoog. Heb je hier voor belangstelling dan kun je contact opnemen met Ab van Dorp, E: [email protected].

PTT (Punt-Transect-Tellingen)Er wordt een teller(ster) in Obdam en omgeving gezocht.Op dit kaartje zijn de paarse stippen te zien waar het om gaat klik op deze link voor meer informatie: http://portal.sovon.nl/portal/vacant/map/10.

Tuinvogel telling 2017Vanuit je stoel voor het raam kunt je deelnemen aan deze telling op 28 en 29 januari 2017. Kijk voor meer informatie op: https://www.vogelbescherming.nl/in-mijn-tuin/nationale-tuinvogeltelling.

HuiszwaluwpensionDoor in alle plaatsen de huiszwaluwen te observeren op bezette nesten werden er door Theo Konijn 22 nesten ontdekt in Middelie bij de familie de Boer aan de Riethoorneweg 1 te Middelie. Dit adres werd verkozen tot het grootste huiszwa-luwpension in ons werkgebied (zie verder op pagina 18).

19 en 26 novemberOp respectievelijk 19 en 26 november werden De Noord-Hollandse natuurdag te Sloterdijk en de landelijke Sovondag te Ede gehouden. Beiden bijeenkomsten werden druk bezocht. Veel prachtige lezingen en stands met veel informatie heb-ben wij kunnen volgen en bezichtigd. Het waren twee prachtige dagen.

Ook de VWG bijwonen?De tweede donderdag van de maand komt de vogelwerkgroep bijeen wij kunnen ons verheugen op een goede opkomst van belangstellenden. Op de agenda die je van te voren per mail krijgt, kan men zien wat er zoal wordt besproken of gepre-senteerd gaat worden. Via de moderne media kan er snel geanticipeerd worden op actualiteiten via internet en ook mee gebrachte filmpjes of foto’s kunnen ge-presenteerd worden. Leden of belangstellenden kunnen gerust een VWG bijeen-komst bij wonen om het eens te ervaren. Binnenbijeenkomsten zijn op 12 januari, 9 februari, 9 maart en 13 april in het wijkcentrum Kersenboogerd Brederodegracht 1 te Hoorn. De bijeenkomsten beginnen om 20:00 uur en duren tot 22:00 uur. De zaal is open vanaf 19:45 uur.

Douwe Greydanus


VleermuizenOp 8 oktober hebben we met 3 deelnemers genoten van een geweldige vleer-muizenexcursie. Het was echt dé tijd om te gaan: het was paartijd. Vleermuizen paren voor de winterslaap, stellen de zwangerschap dan even uit en laten deze pas ingaan na de winterslaap. We begonnen bij de brandweer bij het ABC-terrein. Het was daar al een drukte van jewelste van de Ruige dWeRgvleeRmuis. We liepen het Julianapark in richting het water en dan verder richting de haven. Het was een warme avond. Je kon merken dat kades waar de hele dag de zon op had gestaan veel warmer waren dan die, die in de schaduw hadden gelegen. Lopend langs de warme kades was er heel veel activiteit. Eerst veel meeRvleeRmuis (deze vliegt heen en weer in een rechte baan); later veel WaTeRvleeRmuis (deze vliegt achtjes). In de paartijd maken ze meer verschillende geluiden. Het klonk allemaal erg opgewon-den. We liepen de stad weer in om onder de Oosterpoort nog even onder de indruk te raken van een kakafonie van een enorme hoeveelheid Ruige dWeRgvleeRmuizen.

EdelhertenMet één auto zijn we naar de Praambult in de Oostvaardersplassen geweest. Hier waren de burlende edelHeRTen weer goed te bewonderen.

HazenOp zaterdag 28 januari gaan we, middenin de rammeltijd, het gedrag van Hazen observeren in Etersheim. Zie ook het activiteitenprogramma.

WisentenOp maandag 13 februari komt Mark Hoyer een lezing geven over WisenTen. WisenTen leven in het Kraansvlak in Zuid-Kennemerland. Het wandelpad waarvandaan je ze het beste kunt observeren is van maart tot september gesloten. Op zaterdag 2 september organiseren wij een wisentenexcursie. Reserveer deze datum alvast, meer informatie volgt.

Werkgroep-bijeenkomstenEr zijn in de winter nog twee binnenbijeenkomsten: dinsdag 10 januari en dins-dag 14 februari. Er kunnen waarnemingen worden besproken en er zullen braakballen worden gepluisd.

De bijeenkomsten zijn in de Suyderbraeck, Zesstedenweg 20-B, Scharwoude en beginnen om 20:00 uur.

Wil je meedoen aan een avond of een buitenactiviteit van de zoogdierenwerk-groep? Meld je aan bij Fred Weel, M: 06 486 64 025, E: [email protected].

Fred Weel


In 1933 deed een Chinese botanicus in China een verrassende ontdekking: hij ontdekte een boomsoort die volgens de wetenschap al 130 miljoen jaar geleden was uitgestorven. Het was de CHinese moeRasCipRes (Metasequoia glyptostroboi-des). De boomsoort werd onder de plaatselijke bevolking al lang gebruikt voor veevoeder. Het is dan ook zeer opmerkelijk dat hij zo’n lange tijd door weten-schappers over het hoofd is gezien.Buiten zijn oorspronkelijke groeigebied vinden we nergens een exemplaar ouder dan uit het jaar 1946. Toen zijn namelijk voor het eerst zaden van de boomsoort uitgedeeld aan de deelnemers aan een botanisch congres. Tegenwoordig is de CHinese moeRasCipRes bij ons in verschillende tuincentra te koop en dus helemaal in ons land ingeburgerd. Hij wordt vaak toegepast in parken. Uiterlijk lijkt hij veel op de moeRasCipRes, maar hij heeft grovere bladeren die niet verspreid maar recht te-

genover elkaar staan. De kegels zijn bij de CHinese moeRasCipRes kleiner en vallen bij rijpheid niet in losse schubben uiteen. Een andere ontdek-king deed een bota-nicus in Australië in 1994. Hij vond een boomsoort die vol-gens kenners al in het Krijt (91 miljoen jaar geleden) moet hebben geleefd. Het was de Wollemia no-bilis. In de kas van de Botanische Tuinen in Utrecht is zo’n Wolle-mia te vinden. En er zijn nog veel meer bijzondere en oude boomsoorten!

Piet Hollander

Levende Fossielen

Metasequoia glyptostroboides


2016 was het 25ste jaar dat de HuiszWaluW in alle dorpen en steden in ons werkgebied ge-teld werden.

Wij danken de 31 tellers voor hun bijdrage. Zonder deze mensen is het niet mogelijk om het allemaal in beeld te brengen.

2016 heeft 117 nesten meer opgeleverd dan 2015. De huiszwaluwenstand heeft een nieuw record bereikt, het vorige topjaar was 2014 toen waren er 1.308 huiszwaluwnesten. De toe- en afname van huiszwaluwnesten – dat hiernaast staat weergegeven – over de ver-schillende plaatsen is weer erg wisselend.

De gegevens van dit jaar zijn wederom aan de Sovon doorgegeven ten behoeve van het lan-delijke kolonievogel onderzoek. Dit onderzoek vindt in een aantal gebieden over een groot aantal jaren plaats. Dit is naar de mening van de Sovon de beste manier om een goede in-druk te krijgen over hoe het met deze vogels gaat.

Wij beschikken op dit moment over gegevens uit de afgelopen vijfentwintig jaar. Met deze mooie reeks over een groot gebied is ook So-von uitermate tevreden.

Douwe Greydanus / Egbert Baars

Huiszwaluwtelling 2016

Aan de linkerzijde is de voor- dan wel achteruitgang van hetaantal nesten t.o.v. het voorgaande jaar weergegeven.+ = meer huiszwaluwnesten,- = minder huiszwaluwnesten,o = hetzelfde aantal huiszwaluwnesten

2016

2015

2016

Kwartblok

+ Aartswoud 5 7 14-56-1+ Abbekerk 15 19 14-57-3+ Andijk 81 101 15-51-1, 15-51-2o Avenhorn 0 0 19-36-1o Baarsdorpermeer 0 0 19-16-4- Beets 19 18 19-36-3+ Benningbroek 6 8 25-41-3- Berkhout 64 54 19-26-4o Bobeldijk 0 0 19-26-2+ Bovenkarspel 25 27 20-12-1- De Goorn 46 39 19-26-3+ De Weere 16 20 14-56-4+ Enkhuizen 44 55 20-12-2o Gouwe 0 0 14-56-3- Grootebroek 16 13 20-11-2+ Grosth. / Scharwoude 10 11 19-36-2- Hauwert 33 29 19-18-1+ Hem 8 12 20-21-1o Hensbroek 0 0 19-25-1+ Hobrede 6 7 19-46-3+ Hoogkarspel / Lutjebroek 34 37 20-11-1+ Hoogwoud 8 22 14-55-4o Hoorn 0 0 19-27-4+ Kwadijk 26 32 19-56-2+ Lambertschaag 18 19 14-57-1- Medemblik 52 21 14-48-3- Middelie 56 49 19-46-4, 19-56-2+ Midwoud 12 23 19-17-2+ Nibbixwoud 28 37 19-17-2- Obdam 45 34 19-15-3+ Onderdijk 36 50 14-58-2+ Oosterblokker 0 7 19-18-3o Oosterdijk 0 0 15-52-1o Oosterleek 0 0 20-21-2+ Oosthuizen 4 38 19-46-2+ Oostwoud 4 9 14-57-4+ Opmeer / Spanbroek 20 26 19-16-1o Opperdoes 0 0 14-47-3- Oudendijk 4 3 19-36-3+ Schardam 0 22 19-36-4o Schellinkhout 0 0 19-28-3+ Sijberkarspel 30 33 19-16-2+ Spierdijk 12 33 19-26-1+ Twisk 14 15 14-57-2+ Ursem 3 21 19-25-3- Venhuizen 53 27 20-11-4, 20-21-2o Wadway 0 0 19-16-1- Warder 57 40 19-47-1+ Wervershoof 67 77 14-58-4+ Westerblokker 0 7 19-28-1+ Westwoud / Oudijk 25 30 19-18-4- Wijdenes 83 70 19-28-4o Wogmeer 0 0 19-25-2+ Wognum 46 48 19-17-3o Zandwerven 0 0 19-16-3o Zuidermeer 0 0 19-26-1+ Zwaag 26 29 19-27-2o Zwaagdijk-Oost 39 39 19-18-2- Zwaagdijk-West 31 26 19-17-4+ totaal 1227 1344

Plaats

0

10

20

30

40

50

60

70

1995

2000

2005

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

Berkhout

Berkhout

Berkhout


0

250

500

750

1000

1250

1500

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

0

5

10

15

20

25

30

35

40

1995

2000

2005

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

Hoogkarspel / Lutjebroek


0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

1995

2000

2005

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

Onderdijk

Onderdijk

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

1995

2000

2005

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

Medemblik

Medemblik

38%

62%

Binnenland Kust

In het bovenstaande figuur is het percentage nestenin het binnenland en langs de kust weergegeven.

In de bovenstaande grafiek zijn de totalen over de jaren 1993 tot en met 2016 weergegeven, tevens zijn de nesten die in het bin-nenland en langs de kust zijn geteld zichtbaar gemaakt.


Medemblik

Onderdijk


In het kader van het 25ste teljaar van de HuiszWaluWen door de vogelwerk-groep van de KNNV afdeling Hoorn/West-Friesland zijn de 31 huiszwaluw-tellers op zoek gegaan naar het grootste huiszwaluwpension in 2016. Bij de familie Groen aan de Oosterdijk te Enkhuizen en Jos de Boer uit West-woud werden 20 nesten aangetroffen dat is ook een respectabel aantal met deze geweldige insectenjagers die er wel 9.000 per dag per vogel wegvangen.Vrijdagmorgen 16 december werd de familie de Boer te Middelie in het zonnetje gezet omdat zij het grootste huiszwaluwpension bezaten met 22 bezette nesten van West-Friesland en de Zeevang. Theo Konijn uit Warder telde hier de nesten na een tip van Marco van der Lee, die daar kwam overleggen i.v.m. weidevogelbescher-ming, toen hij HuiszWaluWen zag vliegen en ontdekte dat er 44 nesten aan de schuur hingen maar ook veel BoeRenzWaluWen joegen op insecten vanuit de stallen.De delegatie bestaande uit Anneloes ter Horst, Theo Konijn, Douwe Greydanus, fotografe Ella Tilgenkamp en verslaggever Coen van de Luytgaarden (NHD) werden hartelijk ontvangen. Anneloes heeft namens het bestuur van onze KNNV afdeling het gezin toegesproken achter bij de schuur waar ook door de zwaluwen gemaakte nesten hingen en reikte het bordje met inscriptie uit. De bijpassende oorkonde is door de coördinator (Douwe) van de vogelwerkgroep uitgereikt. Theo gaf Luca de jongste zoon een dubbele huiszwaluwnestkom (gefabriceerd door ‘De Specht’ te Blokker). Luca heeft een jonge HuiszWaluW die uit het nest gevallen was met succes groot gebracht. Ik dacht gelijk aan 2010 toen was het Richard van de Giessen ook in Middelie die ook een HuiszWaluW had groot gebracht. Luca heeft daar veel voe-derwerk aan gehad. Om aan voer te komen ging hij vliegen meppen in de stal en ook met meelwormen voerde hij het jong die gulzig de insecten uit zijn vingers trok wat wij mooi konden bekijken op een filmpje die moeder Denise ervan had gemaakt. Later heeft hij de kooi aan een boom gehangen zodat deze aan het geluid kon wennen van de soortgenoten en is daarna meegegaan en hopelijk keert deze weer terug in 2017 maar of je deze nog herkent is de vraag. Aan de koffietafel werd de meegebrachte taart aangesneden die wij hadden meegenomen om het feestelijker aan te kleden. Uit de gesprekken die er gevoerd werden bleek wel dat de natuur hier ook hoog in het vaandel staat, wat natuurlijk niet altijd even gemakkelijk voor een veehouder is. In ieder geval kijken ze al weer uit naar het komende jaar en hopen dat zowel de weidevogels als de HuiszWaluWen weer komen broeden.Wij feliciteren het gezin met de in gebruik genomen nieuwe stallen en het grootste huiszwaluwpension in ons werkgebied.

Douwe Greydanus

Oorkonde Huiszwaluwpension


Ondersteuning- & AdviescommissieOrchideeën langs de N244 nabij de Salvador AllendelaanBij het samenstellen van dit stukje over de N244, Inrichting Salvador Allendelaan moest ik denken aan de woorden van Michel Kleij: “Heee! Er moet iets worden gedaan in onze omgeving!! De natuur verdwijnt!!”Wat was er met de orchideeën aan de Zuidzijde op de N244 gebeurd? Waren die verdwenen? Ogenblikkelijk rinkelde er diverse bellen bij het bestuur. Hoe zat dit?

Dus is er snel contact gezocht met de Provincie die ons vervolgens uitnodigde voor een gesprek. Michel Kleij en ik zijn daar op 28-09 geweest. Dit gesprek verliep bijzonder plezierig en al gauw hoorden wij hoe de vork in de steel zat. Het goede nieuws was dat het verplantingsplan geheel volgens de afspraken loopt die we in 2014 / 2015 met de Provincie en Landschap Noord-Holland hebben gemaakt. In het kort betekent dit wanneer er een tankstation enzovoort komt (hetgeen nog even duurt) worden de orchideeën die daar aan de noordkant staan verplaatst naar de andere kant. Deze grond is nu al geschikt gemaakt voor orchideeën. De orchideeën die op de plaats van het busstation stonden zijn langs de slootkant gezet.

Maar helaas was er iets fout gegaan aan de zuidzijde bij de ecoduiker (in verband met watercompensatie) waar orchideeën verplaats waren naar een ongunstige plek. Een en ander was geschied tijdens de vakantie en de aannemer had op ei-gen houtje iets geregeld. Dit hoopt men te zijner tijd zo snel mogelijk te herstellen. Wij worden op de hoogte gehouden hoe dit afloopt.

Tenslotte heeft de Provincie met ons afgesproken dat we betrokken worden in het landschapsplan wat zij aan het maken zijn voor de inrichting van de gehele noordzijde (tankstation, horeca, busplekken), en dat het concept daarvan met ons wordt kort gesloten. Onder andere is de inrichting van de groenwand (welke plant-soorten ten behoeve van insecten waaronder vlinders) daarbij een aandachtspunt.

Henny van der Groep


Peilbesluit WesterkoggeEind 2015 hebben we overleg gehad met het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) over het peilbesluit Westerkogge. Wij vonden dat er te weinig aandacht was voor zogenaamd “weidevogellandschap”. Dat betreft open landschap met hoogwatersloten en verschillende soorten gras en kruiden.

In het gesprek met HHNK kwam naar voren dat zij alleen maar de doelstelling hadden om de huidige peilen vast te leggen (omdat het al veel te lang geleden is dat dit gebeurt was). Zij waren niet van plan om meer hoge peilvakken op te nemen in het nieuwe plan, maar staan niet negatief tegenover hogere peilen als deze niet te klein worden. Omdat voor elkaar te krijgen zou dit van de landeigena-ren uit moeten gaan en ons werd geadviseerd om met de Vereniging voor agra-risch natuur- en landschapsbeheer West-Friesland (ANV West-Friesland) overleg te voeren over de mogelijkheden.

Op 22 september 2016 heeft een gesprek tussen (een deel van) het bestuur van de ANV West-Friesland en de KNNV afdeling Hoorn/West-Friesland plaatsgevon-den. Wij waren we te gast bij André Schilder op de André Hoeve te Spierdijk. Het gesprek startte met een voorstelrondje en uitleg over wat de ANV en de KNNV doen.

Er werd aangegeven dat de boeren inmiddels iets doen met het plas-dras zetten van delen van het weiland. Vanaf begin van dit jaar wordt er gewerkt met een nieu-we regeling agrarisch natuurbeheer de deelnemers zijn benaderd om een intentie overeenkomst te tekenen. De overeenkomsten zijn nu de basis voor de contracten.

Er werd aangegeven dat de predatie door roofvogels, vossen en andere zoogdieren een belangrijke oorzaak is van het teruglopen van het aantal weidevogels. Vroeger waren er veel minder predatoren en ze mogen ook niet meer verjaagd worden.

De conclusie is dat de ANV West-Friesland geen bezwaar heeft tegen het idee om meer hoogwatersloten te creëren mits dit op vrijwillige basis gaat. Daarnaast zal er wel een (hoogwater)subsidie moeten komen, zonder compensatie zal men het peil niet willen verhogen. Voor zo’n subsidie zullen we informatie moeten inwinnen bij het waterschap en de Provincie. Ook werd aangegeven dat een proef waar-schijnlijk wel mogelijk is maar een langdurig project zal niet snel slagen.Volgens de KNNV is het gebied tussen de A7, Bobbeldijk, Spoorlijn Hoorn-Alk-maar kansrijk voor een proef met hoogwatersloten.

We hebben afgesproken om gezamenlijk in overleg te gaan met de eigenaar van het eerder aangegeven gebied. Dit moet eerst nog verder uitgewerkt worden. Wordt vervolgd.

Egbert Baars


Zondag 23 oktober 2016Vandaag een dagexcursie, georganiseerd door de landelijke KNNV Werkgroep

Geologie en Landschap in Hoorn en omgeving.Om 10:30 uur hebben de 25 mensen voor deze excursie, niet alleen afkomstig uit Hoorn maar uit het hele land, zich verzameld bij Schouwburg Het Park.Jan Verhofstad is deze ochtend de excursielei-der. Hij gaat ons vertel-len over de natuursteen in de stad.

We starten bij de granieten tegels bij de Schouwburg. Graniet is een stollings-gesteente dat ontstaan is door stolling van het magma onder het aardoppervlak. Vandaar lopen we naar de Westfriese Omringdijk naar de basaltblokken die daar liggen. Basalt is ook een stollingsgesteente, maar meer in het bijzonder is dit een uitvloeiingsgesteente, d.w.z stolling (van lava) aan het oppervlak. Ook op het Gro-te Noord komen we meerdere malen op de winkelpuien stollingsgesteente tegen.Een tweede soort gesteente is sedimentgesteente. Sedimentgesteente is ge-steente dat ontstaan is, zoals het woord al zegt, uit sedimenten. Dat kunnen bij-voorbeeld zandkorrels zijn die afgebrokkeld zijn van gesteenten, of klei. Organisch materiaal kan zich ook bevinden tussen al die zand- en kleikorrels. En al die se-dimenten kunnen steen worden. Bij Manfield (Grote Noord 69) komt de loep goed van pas. In de crèmekleurige kalksteen zijn fijn fossielgruis en kalkrolletjes te zien. Jan wijst formaminiferen aan. De bestrating van Grote Noord 3 is Belgisch hard-steen. Daar is een grote honingraatkoraal te zien. Maar de mooiste fossielen zien we in een tegel voor het Westfries Museum aan de Roode Steen, zeker nadat de tegel nat gemaakt is. Een solitair koraal, brachiopoden (schelpachtige overblijfselen).

Tot slot de derde soort gesteente: Metamorf gesteente. Metamorf gesteente ont-staat uit stollingsgesteente of uit sedimentgesteente als deze gesteenten onder hoge druk staan of in een hoge temperatuur terechtkomen. Het marmer dat we gezien hebben is een voorbeeld van een metamorf gesteente. Marmer ontstaat uit kalksteen, een sedimentgesteente.

Geologische wandeling Hoorn enontstaansgeschiedenis Schardam


Tijd om naar Schardam te gaan voor de middagexcursieIn Schardam wacht Annemarie Dekker ons op. Samen met Annet Hausberg zal zij ons wegwijs maken in de wor-dingsgeschiede-nis van Schar-dam. Iedereen krijgt een kaart waarop al de 9 excursiepunten staan aangege-ven. Aan de hand van oude kaarten schetst Annema-rie hoe de situatie in vroegere eeu-wen was. Grote veenbulten lagen hier. Veenriviertjes als de Schar zorgden dat het vele water werd afgevoerd naar de Zuiderzee. Om te kunnen wonen op het veen gingen mensen het veen verder ontwateren. Inklinking en verbranding van het veen waren het gevolg. Steeds lager woonden de mensen. Om zich te beschermen tegen het steeds (relatief) hoger staande water van de Zuiderzee begon men met het bouwen van dijkjes. We gaan op pad, komen langs het veenriviertje de Schar (tegenwoordig Korsloot geheten) en we komen bij een stukje grond voor de eerste boring. De grond beweegt onder onze voeten – trilveen! We zien hier ook veenmos! En jawel, veen en met name riet- en zeggeveen is wat de boring oplevert! De excursie gaat verder over de brug naast de kerk. We passeren de Grote Waterling, een gegraven sloot, en komen bij een stukje grond dat in beheer is bij Staatsbosbeheer en waar een dijkdoorbraak heeft plaats gevonden. Daar wordt de tweede boring gedaan. Na de eerste halve meter komt klei naar boven. Om zeker te weten van welke klei hier sprake is zal er nog meer geboord moeten worden. Maar dat is nu niet aan de orde. De excursie gaat verder naar het nieuwe gemaal dat gebouwd wordt. De capaciteit van dit gemaal wordt groot – want we willen droge voeten houden! Annemarie legt uit dat vroeger hier de dijk rechtstreeks naar Schellinkhout liep en het Hoornse Hop geen water maar land was. Bij de aanleg van het gemaal zijn ook resten van Lutje Schardam gevonden. Van hier gaan we terug naar ons startpunt, nadat we een blik geworpen hebben op de fraaie wapens van het hoogheemraadschap en van de Beemster die zich bij de Beemster Uitwatering onder de brug bevinden.

Bij ’t Schardammertje sluiten we deze leerzame excursiedag af.

Paula Timmerman


In de tuin van mijn buurman staat op een donkere plek een prachtige varen. ‘s Zomers is het met bladafval bedekte hart van deze varen het toevluchtsoord voor salamanders. Met behulp van de Oecologische flora kwam ik er achter dat het een vermoedelijk een naaldvaren was.

Woensdag 26 oktober gingen we met 9 mensen op excursie naar Het Purmerbos. Koos Ballintijn en Simon Pepping hebben ons daar een rondleiding gegeven. Koos is sinds een aantal jaren dit gebied aan het uitkammen naar nieuwe soorten.

Het Purmerbos in de oude droogmakerij is een hotspot aan het worden voor va-rens. TongvaRens en zelfs smalle iJzeRvaRen groeien daar in de volle grond! Het gebied wordt beheerd door Staatsbosbeheer. Een heel aantrekkelijk gebied om rond te lopen, niet alleen vanwege de varens.

Het viel me op dat het er natter is dan in het park waar ik in Hoorn zelf aan woon. In de kiemperiode zo rond juni hebben de varens veel vocht nodig. De regen die de laatste jaren in die periode gevallen is, heeft misschien te maken met die toename van de varens. Als ze eenmaal aangeslagen zijn, zijn het robuuste planten die zich op moeilijke plekken kunnen handhaven. Denk in dit verband ook aan de muurvarens.

Het varenblad dat ik mee had bleek van een zaCHTe naaldvaRen te zijn. Die groeide ook in de Purmer. Behalve de bekende soorten zoals de manneTJesvaRen, de Tongvaren en de geWo-ne eikvaRen stonden er ook soorten die nieuw voor ons waren: BRede sTekelvaRen, de BRede eikvaRen, de smalle iJzeRvaRen, de gesCHuBde manneTJesvaRen en de WiJfJesvaRen. Binnen de soorten heb je ook nog variaties. Een gesCHuB-de manneTJesvaRen was van de variëteit Cristata.

Onderstaande foto van zo’n plant vond ik op internet. De uiteinden van de blade-ren zijn gekamd, noem het maar een blad in Rococostijl.

Dit is een natuurlijke variatie. Bij de supermarkt zag ik een paar weken geleden dat er TongvaRens in de handel zijn met dezelfde “versiering”.

De voortplanting van varens is tamelijk ingewikkeld sommige soorten kruisen ge-makkelijk met andere soorten. Maar ook binnen een soort zijn er soms verschillen-de vormen. Zo bestaan er bestaan verschillende vormen van de zaCHTe naaldva-Ren, die ook weer met elkaar kunnen kruisen. Het is een heel ingewikkeld verhaal hoe dat allemaal te werk gaat.

Excursie naar het Purmerbos


De foto hiernaast toont de blade-ren van twee zaCHTe naaldvaRens. Het onderste blad is veel dieper ingesneden. Die variatie heeft te maken met het aantal chromoso-men in de plant. Dat is toch wel bijzonder dat je, binnen één soort, planten met die variatie hebt.

Dankzij de schonere lucht zie je steeds meer mossen in de bo-men. We vonden een vlieR die er vol mee zat. Op die vlieR groeiden ook twee eikvaRens.

Het verschil tussen manneTJesvaRens en WiJfJesvaRen is wel met het blote oog te zien, maar bij de eikvaRens moet je goed vergroten (ik meen minimaal 50 keer). Je hebt dus een goeie microscoop of een binoculair nodig. Bij de eikvaRens moet je naar de sporangiën kijken om te bepalen of je de geWone- of de BRede eikvaRen gevonden hebt. Zie daarvoor de afbeelding van die sporangiën daarvan in de Heu-kels (pag 62, drieëntwintigste druk), of nog veel beter de determinatiehulp voor eikvarens op de Verspreidingsatlas. eikvaRens goed determineren is dus huiswerk.

Al met al was het een heel geslaagde excursie. Koos en Simon worden bedankt!

Clemens Appelman

In 2017 kunnen 25 personen mee op He-melvaartkamp. Het kamp is van woens-dag 24 mei tot zondag 28 mei 2017. Dit jaar gaan wij naar Schiermonnikoog en maken gebruik van de accommodatie Eureca, www.eureca.nl.

Tijdens het verblijf op Schiermonnikoog kunnen er verschillende activiteiten gedaan worden o.a. met de boswachter op pad, nachtvlinders bekijken, zoveel mogelijk vogels spotten, planten determine-ren, schelpen op naam brengen en lekker uitwaaien op het eiland.

Opgave bij André en Afra Sjerps.T: (0228) 54 27 47, E: [email protected].

Hemelvaartkamp 2017


Bij Andijk ligt buitendijks een polder die 4 jaar geleden is omgevormd van land-bouwgebied tot een proefgebied voor waterpeilbeheerders: de Koopmanspolder. Al eerder schreef Roel Doef (mede-initiator en motor achter dit concept) in Het Hoornblad over het ‘achteroever-idee’. De eerste jaren is er voorzichtig gespeeld met lage en hogere waterstanden. Naast de waterhuishouding is van belang te weten wat de gevolgen zijn voor flora en fauna. Monitoring speelt hierin dus een grote rol. De KNNV doet vanaf het begin mee met een groep leden die de vo-gelstand bijhouden, de insectensoorten tellen en de flora in enkele pq’s (vaste telhokken) noteren. Als climax op het jaaronderzoek is De Koopmanspolder in februari 2016 in 3 dagen tijd volgestroomd met IJsselmeerwater. Wat voor effect had dat op bodemleven, insecten, vogels en waterleven? De formele proeftijd was 3 jaar. Vanwege de enthousiaste betrokkenheid van de deelnemers is 2016 als extra onderzoeksjaar meegenomen. In 2017 valt de beslis-sing wie de Koopmanspolder verder gaat beheren als natuurgebied. De Provincie trekt zich terug en biedt het te koop aan.In deze pilot participeren Rijkswaterstaat, Staatsbosbeheer, HHNK, Deltares, Pro-vincie Noord-Holland en nog enkele partijen. Op 27 oktober was een studiedag in het waterschapshuis in Heerhugowaard. Op zo’n bijeenkomst blijkt de landelijke waarde van een dergelijk openluchtexperiment. De veldbiologische inbreng van de KNNV-ers kwam daarbij goed tot zijn recht.

Jan Marbus

Koopmanspolder

Foto: Tom Kisjes


Zondag 19 maart 2017 organiseert onze KNNV-afdeling weer een themadag over Levende Tuinen. Dat gebeurt ditmaal in samenwerking met het MAK, Groei en Bloei, IVN en Intratuin. Het is alweer het vierde achtereenvolgende jaar dat deze themadag gehouden wordt en dat getuigt van een goede opzet. Steeds meer par-tijen raken betrokken en zelfs de gemeente Hoorn heeft deze keer medewerking toegezegd.Ook is landelijk de aandacht voor meer natuur in de tuinen aan het groeien. Steeds vaker hoor en lees je van de Aktie Steenbreek oftewel “Tegel eruit en Plant erin”.Vanuit het landelijk KNNV-bureau komen regelmatig impulsen voor KNNV -tuin-ambassadeurs om actie te ondernemen of om aan te sluiten bij een studiedag. Zo was er 17 september in Haarlem een themadag over Aktie Steenbreek waarbij ervaringen en ideeën uitgewisseld werden. Zondag 9 oktober was onze KNNV aanwezig met een stand in wijkcentrum De Zaagtand bij Duurzaam Doesaam. Ook hier werd vooral de natuurlijke tuin gepro-moot.Tijdens de themadag op 19 maart zal er veel gratis materiaal zijn om de tuin mee te verrijken. Ook aanvullingen met aanbod van uitdeelplantgoed is welkom. Op de informatiemarkt is bij de diverse kramen ook materiaal te koop zoals allerlei nest-kasten van De Specht. Ook is er een doeactiviteit zoals een nestwinkeltje maken. Bovendien zijn er die dag enkele korte excursies naar tuinen in de omgeving en in de binnenruimte korte presentaties over allerlei tuinonderwerpen.Kortom: we rekenen op veel bezoek van natuur- en tuinliefhebbers!

Jan Marbus

Levende Tuinen

In april organiseert onze KNNV-afdeling een cursus voor plantenliefhebbers. Tijdens 6 lessen en 3 excursies leren en ervaren de cursisten allerlei mogelijkhe-den om je belangstelling voor wilde planten inhoud te geven. In meer of mindere mate komen aan de orde ecologie, bloembiologie, natuurontwikkelingen en niet in het minst: determinatie. Vooral de plantenliefhebbers die zich afvragen wel-ke bezigheid met planten hun voorkeur heeft, komen in deze cursus aan hun trekken. Door de brede opzet is het als het ware een grote introductie tot een eindeloze vorm van vrijetijdsbesteding. Daarom kun je tijdens de cursus ervaring opdoen met materialen als loep, flora en opzoekboeken voordat je in dergelijk materiaal investeert.

In het volgende Hoornblad staan exacte tijden en locaties van de cursus. Let ook op aankondiging in de pers en onze digitale KNNV nieuwsbrief.

Bezig zijn met (wilde) plantenVOORAANKONDIGING CURSUS


Dit najaar ging onze meeste aandacht uit naar een cursus over “nieuwe natuur”, die gegeven werd voor de KNNV-afdeling Den Helder. 23 deelnemers volgden daar met veel animo de 5 lessen in de fraaie accommodatie van De Helderse Vallei. Ter promotie waren we met een stand aanwezig op 11 september bij de landschapsmanifestatie “Mooiste landschapsfestival” in Den Helder met een stra-lende najaarszon.Andere gelegenheden waar we ons met een stand presenteerden waren de Noord-Hollandse natuurdag en de Florondag in Nijmegen. Beide keren was er vooral belangstelling voor onze tweedehands natuurboeken. Maar ook onze eigen leden maken kans. Zoals eerder aangegeven: op lezingavonden leggen we steeds een handvol exemplaren ter inzage en/of voor de verkoop. Daar zitten soms bij-zondere titels tussen. Wie een bepaalde titel natuurboek zoekt, kan ook eens kij-ken op de site van de landelijke KNNV bij Everd de Jongh: veel mooie boeken voor een vriendelijke prijs!In de optiekhoek bieden we loepjes aan van 10x of 15x ver-groting. Bij de occasions staat een binoculair van 20x en 40x, Optisan verrekijker 10x40, Swift verrekijker 12x50 en Bynolyt H63 telescoop 20-50x60 met tas en Manfrotto statief.

De HoornbloemDorpsstraat 10A, 1689 EV Zwaag

% (0229) 23 04 19, e-mail: [email protected]

De SpechtWesterblokker 132a, 1695 AL Blokker

% (0229) 23 15 68 of 06 238 33 276, e-mail: [email protected]

Het is nu de ideale tijd om er voor te zorgen, dat je tuin in het voorjaar door nog meer vogels, egels en insecten wordt bezocht, of je tuin hebben gekozen als hun definitieve verblijf- of broedplaats. Door nu al (in de win-terperiode) te zorgen voor slaapplaatsen, zoals nestkasten voor de vogels,

insectenhotels en -torens, et cetera, zullen de dieren in de lente deze kasten ook gaan benutten als broedplaats.

Ook kun je bij De Specht terecht voor materiaal als voedersilo’s, korfjes en pinda-kaaspothouders. Nestkasten zijn er in allerlei groottes en ook voor de meest ver-schillende vogels, van nestkasten voor Huismussen, nestkommen voor zwaluwen, steenuilenkasten tot en met kasten voor keRkuilen toe. Dit is niet alleen leuk om in je eigen tuin op te hangen, maar ook leuk om familieleden, vrienden en kennissen cadeau te doen bij een speciale gelegenheid.

Vergeet niet even te bellen naar De Specht als je van plan bent om langs te gaan.


Bijzondere waarnemingen Door onze Natuurhistorisch secretaris J.P. de Krijger

Wat Wanneer Waar Wie2 Reuzensterns 01-10-2016 De Nek Jan, Ina en TinekeRuige dwergvleermuis 01-10-2016 Vuurtoren 'De Ven' Fred WeelHavik 02-10-2016 Zanddepot Fred WeelIJsvogel 02-10-2016 Zanddepot Fred WeelGordelgalwesp 03-10-2016 Hoorn - Risdam Thijs KnolVeelvraatvouwmot 03-10-2016 Hoorn - Risdam Thijs KnolVisarend 03-10-2016 Twisk - Waterberging Fred WeelLepelaar 03-10-2016 Twisk - Waterberging Fred WeelRuige dwergvleermuis 04-10-2016 Andijk Douwe GreydanusRuige dwergvleermuis 04-10-2016 Andijk Douwe GreydanusEgel 04-10-2016 Andijk Douwe GreydanusPruimenrandjesmijt 04-10-2016 Oostwoud - Egboetswater Thijs KnolBruinrode heidelibel 05-10-2016 Andijk Douwe GreydanusKolgans 05-10-2016 Andijk Douwe GreydanusSteenrode heidelibel 05-10-2016 Egboetswater Fred WeelIJsvogel 06-10-2016 Nibbixwoud Douwe GreydanusBrandgans 06-10-2016 Leekerlanden Douwe GreydanusSteenuil 06-10-2016 Zwaagdijk-West Douwe GreydanusWaterral 07-10-2016 Lutjebroekerweel Douwe GreydanusRingmus 08-10-2016 Andijk Douwe GreydanusRingmus 08-10-2016 Midwoud Douwe GreydanusRuige dwergvleermuis 08-10-2016 Polder het Grootslag Fred WeelVisarend 08-10-2016 Polder het Grootslag Fred WeelWaterral 08-10-2016 Enkhuizen - Streekbos Fred WeelSperwer 08-10-2016 Vooroever Fred WeelRuige dwergvleermuis 08-10-2016 Vooroever Fred WeelWaterral 08-10-2016 Vooroever Fred WeelRuige dwergvleermuis 09-10-2016 Andijk Douwe GreydanusCasarca 09-10-2016 Hoogkarspel Fred WeelIJsvogel 09-10-2016 Hoogkarspel Fred WeelIJsvogel 09-10-2016 Lutjebroekerweel Fred WeelHavik 09-10-2016 Lutjebroekerweel Fred WeelCetti's zanger 09-10-2016 Lutjebroekerweel Fred Weel2 Bokjes 09-10-2016 Lutjebroekerweel Fred Weel5 Ruige dwergvleermuizen 09-10-2016 Lutjebroekerweel Fred WeelPaardenkastanjemineermot 10-10-2016 Hoorn - Risdammerhout Thijs KnolGele bramenvlekmot 10-10-2016 Hoorn - Risdammerhout Thijs KnolLindehoorntjesmijt 10-10-2016 Hoorn - Risdammerhout Thijs KnolSleedoornhangmatmot 10-10-2016 A7 - Hoorn Thijs KnolGewone haarmuts 10-10-2016 Hoorn - Risdammerhout Thijs KnolBeukenvouwmot 10-10-2016 Hoorn - Risdammerhout Thijs KnolGoudbandmineermot 10-10-2016 Hoorn - Risdammerhout Thijs KnolBoogjesmineermot 10-10-2016 Hoorn - Risdammerhout Thijs KnolHoutsnip 10-10-2016 Polder de Kolk van Dussen Fred WeelVruchtboomvouwmot 11-10-2016 Hoorn - Risdam Thijs Knol


Wat Wanneer Waar WieMeidoornvouwmot 11-10-2016 Hoorn - Risdam Thijs KnolBladrandberkenmineermot 11-10-2016 Hoorn - Risdam Thijs KnolSteenuil 14-10-2016 Andijk Douwe GreydanusDodaars 14-10-2016 Spaarbekken Douwe GreydanusPopulierenbladsteelmineermot 14-10-2016 Hoorn - De Hulk - Park Thijs KnolIJsvogel 14-10-2016 Hoogkarspel Fred WeelVisarend 16-10-2016 Vuurtoren 'De Ven' Fred WeelSteenrode heidelibel 16-10-2016 Koopmanspolder Fred WeelWaterral 16-10-2016 Koopmanspolder Fred Weel2 Witgatjes 16-10-2016 Koopmanspolder Fred WeelIJsvogel 16-10-2016 Enkhuizen - Streekbos Fred WeelWatersnip 16-10-2016 Onderdijk Fred Weel2 Bokjes 16-10-2016 Onderdijk Fred Weel2 Sneeuwgorzen 16-10-2016 Onderdijk Fred WeelElzenmineerwesp 17-10-2016 Hoorn - Risdam Thijs KnolSlechtvalk 17-10-2016 Polder de Kolk van Dussen Fred WeelGele kwikstaart 18-10-2016 Julianapark Douwe GreydanusSteenrode heidelibel 19-10-2016 Lutjebroekerweel Fred WeelSteenrode heidelibel 19-10-2016 Lutjebroekerweel Fred Weel4 IJsvogels 19-10-2016 Lutjebroekerweel Fred WeelWaterral 19-10-2016 Lutjebroekerweel Fred WeelHavik 19-10-2016 Lutjebroekerweel Fred WeelIJsvogel 20-10-2016 Enkhuizen - Naviduct Fred WeelIJsvogel 21-10-2016 Andijk Douwe GreydanusGroene specht 21-10-2016 Hoogkarspel Fred WeelGeoorde fuut 22-10-2016 Spaarbekken Douwe GreydanusWitgat 23-10-2016 Gemaal Vier Noorder Koggen Douwe GreydanusPijlstaart 23-10-2016 Vooroever Douwe Greydanus530 Kramsvogels 26-10-2016 Polder het Grootslag Fred Weel160 Koperwieken 26-10-2016 Polder het Grootslag Fred WeelHoutsnip 29-10-2016 Lutjebroekerweel Fred WeelWaterral 31-10-2016 Polder de Kolk van Dussen Douwe GreydanusRietvink 31-10-2016 Kolk van Dussen Douwe GreydanusIJsvogel 31-10-2016 Kolk van Dussen Douwe GreydanusDwergmuis 31-10-2016 Kolk van Dussen Douwe GreydanusGewone wilgmineermot 31-10-2016 Hoorn - Blokweer Thijs Knol17 Kleine zwanen 31-10-2016 Kleiputten Kolk van Dussen Fred Weel2.500 Spreeuwen 31-10-2016 Kleiputten Kolk van Dussen Fred WeelHavik 31-10-2016 Kleiputten Kolk van Dussen Fred WeelSteenuil 03-11-2016 Polder het Grootslag Douwe GreydanusKoperwiek 03-11-2016 Polder het Grootslag Douwe GreydanusKoperwiek 03-11-2016 Polder het Grootslag Douwe GreydanusKramsvogel 03-11-2016 Polder het Grootslag Douwe GreydanusGeschubde inktzwam 03-11-2016 Andijk Douwe Greydanus6 Waterrallen 03-11-2016 Polder het Grootslag Fred Weel2 Witgatjes 03-11-2016 Polder het Grootslag Fred WeelEgel 05-11-2016 Andijk Douwe Greydanus2 Bosmuizen 05-11-2016 Polder het Grootslag Fred WeelIJsvogel 06-11-2016 De hulk-Park Douwe Greydanus


Wat Wanneer Waar WieRansuil 06-11-2016 De Hulk park Douwe Greydanus5 Wilde zwanen 06-11-2016 Schellinkhout Fred Weel8 Kleine zwanen 06-11-2016 Drechterland Fred Weel400 Wulpen 06-11-2016 Tersluis Fred Weel2.000 Spreeuwen 06-11-2016 Drechterland Fred WeelKemphaan 07-11-2016 Twisk - Waterberging Douwe GreydanusBosmuis 07-11-2016 Twisk - Waterberging Douwe GreydanusDwergmuis 07-11-2016 Twisk - Waterberging Douwe GreydanusBlauwe kiekendief 07-11-2016 Twisk - Waterberging Douwe GreydanusWaterpieper 07-11-2016 Twisk - Waterberging Douwe GreydanusDwergmuis 07-11-2016 Twisk - Waterberging Fred WeelBosmuis 07-11-2016 Twisk - Waterberging Fred WeelVeldmuis 08-11-2016 Enkhuizen - Streekbos Fred Weel2 Groene spechten 08-11-2016 Enkhuizen - Streekbos Fred Weel35 Veldleeuwerikken 08-11-2016 Polder het Grootslag Fred WeelKoperwiek 09-11-2016 Polder het Grootslag Douwe Greydanus8.500 Goudplevieren 10-11-2016 Aartswoud Fred WeelKerkuil 11-11-2016 Polder het Grootslag Douwe GreydanusGoudplevier 13-11-2016 Westfrisiaweg Douwe GreydanusVeldmuis 14-11-2016 Twisk - Waterberging Douwe GreydanusWaterpieper 14-11-2016 Twisk - Waterberging Douwe GreydanusKuifduiker 16-11-2016 Andijk Douwe GreydanusNonnetje 16-11-2016 Lutjebroekerweel Fred Weel6 Waterpiepers 16-11-2016 Lutjebroekerweel Fred WeelRoerdomp 16-11-2016 Lutjebroekerweel Fred WeelGrote zaagbek 17-11-2016 Andijk Douwe GreydanusIJsvogel 17-11-2016 Wilhelminaplantsoen Douwe GreydanusKleine zwaan 17-11-2016 IJsselmeer - t.h.v. Enkhuizen Douwe GreydanusBrilduiker 17-11-2016 IJsselmeer - Geldersche Hoek Douwe Greydanus2 Baardmannetjes 21-11-2016 Twisk - Waterberging Fred Weel2 Kleine zwanen 21-11-2016 Twisk - Waterberging Fred WeelKuifduiker 22-11-2016 Andijk Douwe GreydanusKleine zwaan 22-11-2016 IJsselmeer - t.h.v. Enkhuizen Douwe GreydanusHavik 22-11-2016 Polder het Grootslag Fred Weel12 Wilde zwanen 22-11-2016 Enkhuizen - Recreatieoord Fred WeelKleine zwaan 23-11-2016 Andijk Douwe GreydanusWilde zwaan 23-11-2016 IJsselmeer - t.h.v. Enkhuizen Douwe GreydanusGeoorde fuut 23-11-2016 Andijk Douwe GreydanusSteenuil 23-11-2016 Andijk Douwe GreydanusBruine rat 23-11-2016 Enkhuizen - Recreatieoord Douwe GreydanusKleine wintervlinder 23-11-2016 Andijk Douwe Greydanus38 Dodemansvingers 24-11-2016 Egboetswater Douwe Greydanus4 Groene schelpzwammen 24-11-2016 Egboetswater Douwe GreydanusRoerdomp 24-11-2016 Polder de Grootslag Fred WeelDwergmuis 28-11-2016 Polder de Kolk van Dussen Douwe GreydanusIJsvogel 28-11-2016 Polder de Kolk van Dussen Douwe GreydanusDwergmuis 28-11-2016 Polder de Kolk van Dussen Douwe GreydanusBlauwe kiekendief 28-11-2016 Polder de Kolk van Dussen Douwe GreydanusMiddelste zaagbek 30-11-2016 Andijk Douwe Greydanus


Adressen afdeling Hoorn/West-Friesland BestuurVoorzitter : Jan Duyf, Droge Wijmersweg 5-270, 1693 HP Wervershoof, T: (0228) 58 52 72, E: [email protected] : Egbert Baars, Yellowlaan 24, 1695 HV Blokker, T: (0229) 24 95 46, E: [email protected]. hist. secr. : Jan-Pieter de Krijger, Weidemolen 98, 1622 KE Hoorn, T: (0229) 23 97 24, E: [email protected]. & Ledenadm. : Vacature E: [email protected], IBAN: NL50RABO0121796817Leden : Douwe Greydanus, Julianastraat 9, 1619 XG Andijk, T: (0228) 72 01 19, E: [email protected] Anneloes ter Horst, Dorpsstraat 59, 1713 HB Obdam, T: (0226) 45 29 90, M: 06 176 28 020, E: [email protected] Tineke Horstman-Kooijman, James Grievelaan 6, 1695 HX Blokker, T: (0229) 23 53 35, E: [email protected]

CoördinatorenInsectenwerkgroep : Henny van der Groep, Yellowlaan 24, 1695 HV Blokker, T: (0229) 24 95 46, E: [email protected] : Anneloes ter Horst, Dorpsstraat 59, 1713 HB Obdam, T: (0226) 45 29 90, M: 06 176 28 020, E: [email protected] : Douwe Greydanus, Julianastraat 9, 1619 XG Andijk, T: (0228) 72 01 19, E: [email protected] : VacatureZoogdierenwerkgroep : Fred Weel, De Roop 12, 1616 SC Hoogkarspel, M: 06 486 64 025, E: [email protected] & Lezingen : VacatureO&A commissie : Michel Kleij, Lijndraaier 149, 1625 ZV Hoorn, T: (0229) 23 05 24, E: [email protected] relations : Vacature

Aanmeldingsformulier - s.v.p. inleveren bij het bestuurOndergetekende meldt zich aan als:m KNNV-lid (1 persoon € 37,00 per jaar)m Gezinslid (meer dan 1 persoon op hetzelfde adres € 48,00 per jaar)m Jeugdlid (tot en met het jaar waarin je 25 wordt: € 21,00 per jaar)

dhr./mevr.: voorletter(s) : ...................................... achternaam : ......................................geboortejaar : ...................................... telefoon : ......................................adres : ...................................... mobiel : ......................................postcode + woonplaats : ...................................................................................................e-mail : ...................................................................................................specialiteiten of interesse : ...................................................................................................naam huisgenoot : ...................................................................................................geboortejaar : ...................................................................................................specialiteit of interesse : ...................................................................................................


Natuurliefhebber?Enthousiast over mooie dingen die je in de natuur ontdekt hebt en wil je die ervaring graag met anderen delen?Of vindt je het buiten prachtig maar zou je wel wat meer willen weten over dat landschap, zo’n plant of dier........

Doe dan mee met de KNNV!De vereniging voor veldbiologie

Het is een club van actieve natuurliefhebbers.Zo veelzijdig als de natuur, zo veel zijn de activiteiten van de KNNV!Naast het programma van de plaatselijke/regionale afdelingen biedt de landelij-ke organisatie o.a.: - het verenigingsblad Natura (4x per jaar) - kampen en reizen - allerlei werkgroepen (o.a. landschap, korstmossen) - publikaties voor ledenprijs

Het landelijk bureau is te bereiken opBoulevard 12, 3707 BM Zeist

T: (030) 231 47 97

Wil je “Het Hoornblad” vaker ontvangen?Gebruik dan de bon op pagina 31 en wordt lid van de KNNV afdeling Hoorn/West-Friesland. Je bent dan ook automatisch lid van de landelijke KNNV. Het kost je slechts € 37,00 per jaar.

Drukwerk

AAn:

Afzender: Ledenadministratie KNNV afdeling Hoorn/West-Friesland James Grievelaan 6, 1695 HX Blokker, T: (0229) 23 53 35

nblad nr. 94 winter 2017 - KNNV...nr. 94 winter 2017 2 94 2017 Het Hoornblad Informatie en...

Documents

Transcript of nblad nr. 94 winter 2017 - KNNV...nr. 94 winter 2017 2 94 2017 Het Hoornblad Informatie en...