KNNV Utrecht PWG Nieuws 94 (mei 2018)

Contactpersonen:hooilandjes Richard Janzen tel: 06-81758445 rwjanzen@hotmail.nlPWG-avonden Renee Lommen tel 06-14621687 activiteiten@utrecht.knnv.nlNatuurtuin Lunetten Janine Mariën (06-46782617 ) janine.marien@hetnet.nl

1 Opfriscursus Zeggen Patrick Lansing (donderdag 24 mei)2 Hooilandje ‘Mesdaglaan’ (zaterdag 26 mei)3 Terugblik hooilandje Fort Blauwkapel4 Terugblik ‘Valse Vrienden’5 Informatie over een aantal aandachtsoorten van de Mesdaglaan.

1 Opfriscursus Zeggen Patrick Lansing (donderdag 24 mei)Plaats: Griftsteede, van Swindenstraat 129 (in Griftpark), Utrechttijd: 19:30 – 21:30Opgeven: bij rwjanzen@hotmail.nl Er is nog plek. Een goede oefening voor zaterdag.Nederland kent 140 soorten cypergrassen (Cyperaceae) waarvan de meerderheid zeggen (Carex spec.). Ze lijken op het eerste gezicht erg op elkaar, totdat je goed gaat kijken. Patrick Lansing, beroepsinventariseerder en coördinator van Floron district Utrecht, komt in zijn werk dagelijks vele soorten zeggen tegen. Hij zal ons meenemen in de wereld van deze would be grassen. We gaan aan de slag met echt materiaal. De nadruk zal liggen op soorten die we in de hooilandjes tegenkomen.Neem een loep, een flora en eventueel zeggen mee (niet uit de tuin).

2 Hooilandje ‘Mesdaglaan’ (zaterdag 26 mei)Verzamelen: hoek van de Mesdaglaan en Lodewijk

Napoleonplantsoen bij de Prinsenbrug. Zie * op het kaartje. Tijd 9.30 – 13.30 uur. 15 April waren veel planten nog niet goed op naam te brengen. Zaterdag 26 mei lukt dat hopelijk beter. Hieronder staat nog een keer de informatie over dit hooilandje. In 2007 zijn langs de Kromme Rijn natuurvriendelijke oevers aangelegd in het kader van het ‘groene web’. Het ecologisch adviesbureau Viridis heeft drie keer het gebied geïnventariseerd. Elk deelgebied bestaat weer uit een strook tussen het voetpad en de Kromme Rijn en een breed grasveld tussen het voetpad en de bebouwing.

WerkwijzeZoals vorige jaren gebruiken we lijsten van gevonden soorten van eerdere jaren. Hierop geven we de abundantie aan volgens de schaal van Tansley. De aandachtsoorten zijn rood geprint. Hiervan graag een foto maken i.v.m. het verifiëren door waarneming.nl. Ook graag het aantal exemplaren van de aandachtsoorten noteren en de plaats van voorkomen op het kaartje.

Veld Noord met mooie bloeiende meidoorn.

Akkerhoornbloem © Lia Oosterwaal

Een paar soorten zijn in het blauw geprint. Dit zijn ongewenste soorten. Geef hiervan ook de groeiplaats aan op het kaartje.De groep die gebied 1 inventariseert krijgt een extra formulier voor de poel.

De aandachtsoorten waar we speciaal op moeten letten zijn:Gewone dotterbloem, Blaaszegge, Echte Koekoeksbloem, Pinksterbloem, Gewone brunel, Gewone engelwortel, Rietorchis, Grote kattenstaart, Grote ratelaar, Heelblaadjes, Moerasspirea, Snavelzegge, Tweerijïge zegge, Zompzegge. Twee ongewenste soorten zijn Japanse duizendknoop en Reuzenberenklauw.De meeste zijn voor iedereen waarschijnlijk wel bekend, maar omdat we zo vroeg in het jaar zijn, zullen vele soorten vooral aan hun vegetatieve kenmerken herkend moeten worden. Laat van te voren aan Richard Janzen (rwjanzen@hotmail.nl) weten of je wel of niet komt i.v.m. koffie en thee.

Op zondag 27 mei organiseert de IVN Vecht- en Plassengebied een excursie waar zowel de flora en fauna, als de wel de cultuur en historische waarden worden uitgelegd. Deze excursie is in samenwerking met Wim Kok van de Stichting Kromme Rijnpark.Startpunt: Waterloobrug Kranenburgerweg 100, Utrecht (Kromme Rijncollege) Aanmelden graag via stadsnatuur@hotmail.comDe excursie is gratis. Een vrijwillige bijdrage wordt op prijs gesteld. Dit komt ten goede aan IVN Vecht- en Plassengebied.https://www.ivn.nl/afdeling/vecht-en-plassengebied/activiteiten/oeverplanten-excursie-kromme-rijn 3 Terugblik hooilandje Fort BlauwkapelOp 12 mei lagen de hooilandjes van Fort Blauwkapel er weer mooi bij zoals te zien is op de foto’s.

4 Terugblik ‘Valse Vrienden’ Wessel liet ons op deze avond weer stoeien met een groot aantal soorten die op elkaar lijken. Determineren op zo’n avond is toch anders dan wanneer je in het veld bent. Heel leerzaam.

5 Informatie over een aantal aandachtsoorten van de Mesdaglaan.

Rietorchis Dactylorhiza praetermissa Variaties: Dactylorhiza praetermissa var. junialis (Gevlekte rietorchis): Dit zijn planten met ringvormige vlekken op de bladen.Dactylorhiza praetermissa var. praetermissa zijn planten zonder vlekken op de bladen.Afmeting: 20 tot 60 cm.Bloeimaanden: Mei, Juni en juli. Stengels: De stengels zijn naar boven toe hol en vrijwel volledig uitgegroeid tijdens het begin van de bloei.

Bladeren: De tamelijk lichtgroene bladeren staan schuin omhoog. Ze zijn langwerpig en 4 tot 5 keer zo lang als breed. De grootste breedte zit in of onder het midden. Aan de top zijn ze vaak iets kapvormig. De bladeren kunnen niet gevlekt zijn of er zijn in de onderste helft ringvormige en hogerop kleinere, gevulde vlekken aanwezig. De middelste stengelbladeren bereiken meestal de onderste bloemen niet.Bloemen: Tweeslachtig (een bloem met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen). De bloemen zijn roze tot paarsrood. De 0,9 tot 1,4 cm lange bloemlip staat vlak uitgespreid, is breder dan lang, heeft 3 lobben met meestal een kleine middenlob. Het honingmerk bestaat uit lusvormige, voor een deel onderbroken lijnen en stipjes, of er zijn alleen stipjes te zien. De spoor is meestal kort en dik.

Echte koekoeksbloem Silene flos-cuculi Afmeting: 30 tot 90 cm.Bloeimaanden: Mei, juni, juli, soms ook augustus, september, oktober.Stengels: De vaak vertakte stengels zijn behaard. Onder de knopen zijn ze niet kleverig.Bladeren: De kruisgewijs staande rozetbladen zijn vaak paars aangelopen. Ze zijn spatelvormig, vaak gewimperd en gesteeld. De tot 10 cm lange stengelbladen zijn niet gesteeld, langwerpig en met een spitse top.Bloemen: Tweeslachtig (een bloem met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen). Een losse, gaffelvormig vertakte bloeiwijze. De bloemen zijn rozerood, zelden wit en 3 tot 4 cm groot. De 5 kroonbladen zijn in 4 smalle slippen verdeeld. De vaak roodachtige kelk heeft 10 nerven.Vruchten: Een doosvrucht. Deze is niet gesteeld en bevat 1 hok zonder tussenschotten. De zaden zijn langlevend (> 5 jaar). Tweezaadlobbig (kiemend met twee kiemblaadjes).

Pinksterbloem Cardamine pratensisAfmeting: 15 tot 50 cm.Bloeimaanden: April, mei en juni.Stengels: De holle, ronde of soms iets kantige stengels zijn vaak kaal en niet of alleen aan de voet vertakt.Bladeren: De rozetbladeren zijn rondachtig-eivormig en geveerd met een groot topblaadje, stengelbladeren zijn smaller met 4 tot 7 paar gave of soms getande deelblaadjes. Ze zijn niet of kort gesteeld..Bloemen: Tweeslachtig (een bloem met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen). De bloemen zijn 0,8 tot 1,8 cm. De kroonbladen zijn uitgerand en lila, lichtpaars, roze of wit van kleur. De helmknoppen zijn geel en de stijl is stomp.Vruchten: Een doosvrucht. Hauwen zijn 2 tot 5½ cm lang en 1 tot 1½ mm breed. De zaden zijn kortlevend (1-5 jaar). Tweezaadlobbig (kiemend met twee kiemblaadjes).

Gewone brunel - Prunella vulgaris Afmeting: 7 tot 45 cm.Bloeimaanden: Mei, juni, juli, augustus, september.Stengels: De opstijgende tot rechtopstaande stengels zijn kort behaard of bijna kaal. De soort heeft bovengrondse uitlopers.Bladeren: De eironde tot langwerpige bladeren hebben een gave rand of zijn zwak gekarteld. De schutbladen zijn meer breed dan lang, hebben ook een gave rand en gaan aan de top plotseling over in een stekelpunt.

Bloemen: Tweeslachtig (een bloem met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen). De bloemhoofdjes (meestal 6-bloemige schijnkransen) vind je in de bladoksels van de schutbladen. De bloemen zijn blauwpaars of zelden roze en 0,8 tot 1½ cm groot, ongeveer 2 keer zo lang als de kelk. Ze hebben een grote bovenlip met 3 kleine tanden, een 2-slippige onderlip met 2 kleine zijslippen en 1 grote, franjeachtig getande middenslip. De kelktanden zijn toegespitst. De tand van de lange meeldraden is priemvormig en recht.Vruchten: Een splitvrucht. De zaden zijn kortlevend (1-5 jaar). Tweezaadlobbig (kiemend met twee kiemblaadjes).

Blaaszegge Carex vesicariaAfmeting: 50 cm tot 1 meter.Bloeimaanden: Mei en juni.Stengels: De stengels zijn scherp driekantig, ruw en ongeveer 2 mm dik. De onderste scheden zijn vaak rood en gaan rafelen.Bladeren: De lichtgroene, 3 tot 7 mm brede bladeren zijn vlak. Ze hebben een lange, driekantige top en zijn ongeveer even lang als de stengel. De nerven in de bladscheden zijn door dwarsnerven met elkaar verbonden.Bloemen: Eenslachtig (een bloem met alleen mannelijke of alleen vrouwelijke geslachtsorganen). Eenhuizig (mannelijke en vrouwelijke bloemen op dezelfde plant). Meestal staan 2 of 3 bloemen dicht bij elkaar. Bovenaan zie je de mannelijke aren en daaronder 2 of 3 vrij ver uit elkaar staande vrouwelijke aren. Elke bloem heeft 3 stempels. De vrouwelijke aren staan rechtop. Soms gaat de steel van de onderste aar bij rijpheid iets overhangen.Vruchten: Een eenzadige dopvrucht of nootje. De schuin afstaande urntjes zijn 0,7 tot 0,9 cm lang. Ze zijn langwerpig-eivormig, opgeblazen en geleidelijk in de ongeveer 0,2 cm lange snavel versmald. Bij rijpheid zijn ze strogeel.

Blaaszegge Carex vesicaria Snavelzegge Carex rostrataStengel scherp driekantig,

ruw. De onderste scheden zijn vaak rood

stomp driekantig, glad en alleen in de bloeiwijze iets ruw.De onderste scheden zijn rozeachtig, maar later worden ze paarsbruin

Blad licht- of grasgroen 3 tot 7 mm breed vlak. Even lang als de stengelDe bladeren zijn ongeveer even lang als de stengel.

Van boven zijn ze blauwgrijs en van onderen glanzend donkergroen2-5 mm breedGootvormigDe langste bladeren steken vaak ver boven de bloeiwijze uit.

Huidmondjes Alleen op de bladonderkant in brede banen bladbovenkant in brede banen bladonderkant in smalle banen soms maar één rij

Tongetje driehoekig boogvormigUrntje 7-8 (-9) mm lang,

schuin afstaand, vrij geleidelijk in de ca. 2 mm lange snavel versmald

3-5 mm lang, bijna recht afstaand, plotseling in de 1-1,5 mm lange snavel versmald

SnavelzeggeBlaaszegge

Tweerijige zegge Carex disticha

Stengels: De bloeistengels worden tot 2 mm dik en zijn scherp driekantig. De onderste scheden zijn bruin.Bladeren: De bladeren zijn 2-5 mm breed. De voorkant van de bladschede heeft een boog- tot V-vormig ingesneden top en is alleen daar vliezig. Direct onder de top zie je groenige lengtenerven, die door dwarsnerfjes met elkaar verbonden zijn.Bloemen: Eenslachtig. Eenhuizig. De bloeiwijze is compact en bevat vele (vijftien tot dertig) langwerpige aren, die vaak min of meer in drie rijen staan of soms in twee. De onderste en bovenste aren zijn meestal vrouwelijk. Deze zijn langer en bij rijpheid ook veel dikker dan de mannelijke aren, die in het midden van de bloeiwijze zitten. De bloeiwijze is in het midden dus vaak veel smaller dan bovenaan en onderaan.

Zompzegge Carex curtaStengels: De rechtopstaande bloeistengels zijn scherp driekantig. De ondersten scheden zijn grijsbruin tot rozeachtig. Zompzegge vormt dichte tot vrij losse pollen.Bladeren: De grijsgroene bladeren zijn 2-3 mm breed.Bloemen: Eenslachtig. Eenhuizig. De bloeiwijze is compact, iets bleek en bevat vier tot zes aren die 5-9 mm lang zijn. Meestal zitten ze dicht opeen, maar soms zijn de onderste iets van elkaar verwijderd. De schutbladen zijn kafjesachtig. Het onderste is soms priemvormig en steekt dan buiten de bloeiwijze uit. De aren zijn eivormig. Aan de voet zitten enkele mannelijke bloemen en hogerop de vrouwelijke. De bloemen hebben twee stempels. De kafjes zijn witachtig-vliezig met een groene kiel.

Gewone engelwortel Angelica sylvestrisStengels: De ronde, holle stengels zijn gegroefd, meestal roze- tot paarsbruin en vrijwel kaal. Bladeren: De rozetbladen zijn vrij donkergroen. Ze hebben een diep gootvormig bladsteel. De bladeren zijn twee- tot drievoudig geveerd met langwerpige, scherp gezaagde slippen(deelblaadjes) die 6-12 cm lang worden. Het topblaadje is meestal niet gedeeld en is in een kort steeltje versmald. De bovenste bladeren zijn omgevormd tot grote bolle scheden rond de beginnende bloeiwijze.

Bloemen: Tweeslachtig. De bloemschermen zijn 3-15 cm breed met vijftien tot veertig stralen. De 2 mm grote bloemen zijn roze-wit tot licht vleeskleurig. De stelen van de schermpjes zijn ruig behaard. Er zijn nul tot drie omwindselbladeren, die spoedig afvallen. Er zijn veel omwindseltjes. De stijlen verlengen zich al tijdens de bloei en zijn meestal langer dan het stijlkussen (bij de vrucht drie keer zo lang).

Grote kattenstaart Lythrum salicariaStengels: De rechtopstaande stengels zijn meestal vertakt met schuin omhoog staande zijstengels. Aan de voet zijn ze verhout. Ze zijn vier- of zeskantig met op de ribben smalle vleugel-lijsten. De plant groeit in pollen.Bladeren: De tegenoverstaande of in kransen van drie groeiende bladeren zijn grijs behaard, langwerpig en worden tot 10 cm lang.Bloemen: Tweeslachtig. De bloemen vormen schijnkransen in aarvormige bloeiwijzen. Ze zijn paarsrood, 1-1½ cm en meestal zijn er zes of soms vijfkroonbladen en twaalf meeldraden. De driehoekige kelkbladen zijn veel korter dan de priemvormige bijkelkbladen.

Heelblaadjes Pulicaria dysentericaAfmeting: 60 tot 90 cm.Stengels: De stengels staan stijf rechtop en zijn meestal strobruin. Ze zijn alleen in de bovenste helft vertakt. Heelblaadjes groeit in groepen.Bladeren: De bladeren zijn grijsgroen, viltig behaard en 3 tot 8 cm lang. De onderste bladeren zijn langwerpig en omvatten de stengel voor de helft. De bovenste bladeren zijn driehoekig-eirond, hebben een hart- tot pijlvormige voet en omvatten de stengel. Aan de rand zijn ze verwijderd gezaagd en iets omgerold. Van boven worden ze spoedig vrij kaal en hebben ze een fijn wrattig oppervlak. Aan de onderkant blijven ze lang witviltig.Bloemen: Polygaam (bloemen met zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen en bloemen met alleen mannelijke of alleen vrouwelijke geslachtsorganen). De bloemhoofdjes zitten in losse iets schermvormige pluimen. De hoofdjes zijn 1½ tot 2½ cm groot. De gele lintbloemen staan horizontaal af. Ze zijn 2 keer zo lang als het groene, beklierde omwindsel. De buisbloemen zijn dooiergeel. De omwindselbladen zijn lijnvormig en viltig.

Moerasspirea - Filipendula ulmariaStengels: De rechtopstaande, forse, vaak roodbruine stengels zijn niet of alleen bovenaan vertakt.Bladeren: De verspreid staande, tot 60 cm lange bladeren zijn afgebroken geveerd met een groot drie- tot vijfdelig topblaadje en twee tot vijf paar, eironde tot langwerpige, meer dan 2 cm grote zijblaadjes. De deelblaadjes en schutblaadjes zijn ongelijk gezaagd en van onderen vaak witviltig. Grote steunblaadjes.

Japanse duizendknoop - Fallopia japonica Stengels: De forse, rechtopstaande stengels zijn buisvormig, blauwgroen of vaak roodachtig en bovenaan vertakt.