Montessori magazine 39 3

MAGAZINE Jaargang 39 nummer 3

Juni 2016

Creatief montessorionderwijs moedigt aan tot vragen stellen, onderzoeken en experimenterenDurfal gezocht (m/v)Broodnodige veranderingen vragen creatieve routine

montessori

Thema:

Creativiteit

Eénjarige Montessori-opleidingStart: September 2016Omvang: 15 bijeenkomsten 14.00 - 20.00 uurMeer informatie: – [email protected] – posthbo.hr.nl

Vernieuwd!NVMgecertifi-ceerd

www.bokabox.nlLogisch, leerzaam en leuk!

Out of the Bokabox…Autorijbewijs, vaarbewijs, bromfi etsrijbewijs, fi etsbewijs en wandelbe-

wijs….? Nee, die laatste twee bestaan niet terwijl fi etsers en voetgangers

toch het meest kwetsbaar zijn in het verkeer. En daarvan zeker onze

kinderen. Daarom is er nu Bokabox® . BOrden en KAarten om kinderen

spelenderwijs de betekenis van verkeersborden te leren. De Bokabox® is

een wetenschappelijk bewezen (UU*) snellere en effectievere manier om

leerlingen de verkeersborden aan te leren dan conventionele methodes.

Dat komt doordat de Bokabox® kinderen het systeem van de verkeers-

borden concreet laat ervaren waardoor vorm en kleur van de borden

automatisch gekoppeld worden aan de betekenis.

Daarnaast is er ook een Bokabox Kwartetspel® waarvan de regels

iets anders zijn dan bij het bekende kwartetspel. Daardoor leren kinderen

de betekenis van de voor hun belangrijke verkeersborden veel beter en

sneller: ze automatiseren al in één spelletje de verschillende categorieën.

Meer weten? Mail naar [email protected] en kijk op www.bokabox.nl.

Zet in uw mail als onderwerp ‘Bokabox’ gevolgd door de naam van het

blad waarin u deze advertentie zag en u krijgt een code voor korting bij

een eventuele bestelling.

(*) Rapport is ter inzage

Groepsverblijven

Samen dichtbij groen

• Voor groepen van 14 tot 500 personen

• Overnachten in groepsgebouwen, safaritenten en tentenkampen• Voor elk budget een verblijf

mogelijk• Overnachten vanaf € 16,- p.p.p.d. incl. 3 maaltijden per dag

Handig!• Altijd dichtbij de natuur • Altijd als enige in een verblijf• Veel speelmogelijkheden

rondom de verblijven• Catering: standaard drie

maaltijden p.p.p.d. rekening houdend met dieet- en eetwensen

42 groepsverblijven door heel Nederland

Contact:0800 - 400 400 4 (gratis)

[email protected]

NIEUW:safarikampen in Blaricum en Vierhouten!

• Overnachten vanaf € 16,- p.p.p.d.

9775_A.indd 1 03-06-16 09:47

1

2 Creatiefmontessorionderwijsmoedigtaantotvragen

stellen,onderzoekenenexperimenteren

HildiGlastravanLoon

6 Bovenbouwerslerenonderzoeksvragenstellen

MaaikeKramer

8 ColumnDurfalgezocht

QuincyElvira

10 ColumnCreativiTijd

FemkeCools

11 InterviewmetFemkeCools

BobMolier

12 Broodnodigeveranderingenvragencreatieveroutine

PatrickSins

16 Controverseinmontessoriwereldoverfantasie

encreativiteit

JokeWerverenEricaDirven

18 Prikkeldegeestenroepvragenop

EstherPelgrom

20 DeKwestie

22 NMV-bestuurgeeftMOCopdracht‘2020’overwetswijzi-

gingintegralekindcentra

DebbievanderBurgh

23 PresentatiekindwerkdossiertijdensAlgemeneLedenVerga-

deringNMVinnovember

AnnettedeDeken

24 Colofon

Voorblad: ideeëntoestel van David van der Kooij

foto Rolf van Koppen

Inhoud

Vanderedactie

BobMolier

Hoofdredacteur Montessori Magazine

Likkebaardendstaatdekokvoorzijnfraaiopgemaakteexquisegerechten.Helaaskomenersteedsmindergasteninzijnrestaurantwantzijvindenhetetenteduur.Eennachtmerrie!Wattedoen?

Kijkopmeerderemanierennaarjeprobleem,veranderjeaanpakradicaal,neemrisico’senoverwinobstakels.Zo’n‘creatieveroutine’isnodigindekeuken,bijwetenschappelijkonderzoek,inonderwijs.Overal.Datschrijftlectorvernieu-wingsonderwijsPatrickSinsinzijnartikeloverbroodnodigeveranderingen.Eenprobleemvanmeerderekantenbekijkenisnietaltijdmakkelijk.Wijzittenin‘denkgeulen’,zegtDavidvanderKooij(medeontwerpervanhetideeëntoestel,ziecover).HildiGlastravanLoonsprakmetheminhaarbredezoektochtnaarwatcreativiteitis.QuincyElvirazochtnaardetermcreativiteitopwebsitesvanvmo-scholen.Watblijkt:diestaatvooralbijdekunstvakkenendatis‘eenbeperktebenaderingvancreativiteit’.Quincyzoektallangnaarmanierenomookbinnenanderevakkencreatieftewerken.Eenresultaat:bijeconomieenmaatschappij&organi-satieliethijleerlingenzelfonderzoekdoenenkruipeninderolvangrafischontwerperentekstschrijver.Ookjongerekinderenkunnenonderzoeken.Demontessori-schoolinMonsterhelptleerlingenindebovenbouwdegoedevragentestellenen‘zelfverantwoordelijkteleren’.Datgingnietvanzelf.DirecteurMaaikeKramervertelthoehetteamhiervormaangaf.

Creativiteitblijkteeninspirerendonderwerpvoorschrijvers,zoblijktuithetgroteaanbodaanartikelenvoorditmagazine.1Enwelkeinsteekdeartikelenookhebben–onderzoek,litera-tuurofpraktijk-,doorallebijdragenheenloopteengroterodedraad:creatiefonderwijsvraagtomeencreatieveleraar.

1 De voorzitter verhuist zijn column daarom naar montessorinet

nummer3|jaargang39

Montessori Magazine nummer 3 | jaargang 39

2

Thema

Een creatieve leerkracht stelt vragen,

durft te onderzoeken en experimenteren

en hij laat de kinderen vragen stellen,

onderzoeken en experimenteren. Maar

wat is creativiteit, hoe verhoudt het zich

tot kennis en vaardigheden en hoe geef

je creatief montessori onderwijs vorm?

Ik deed literatuuronderzoek en sprak

met David van der Kooij. Hij houdt zich

al jaren gepassioneerd bezig met creati-

viteit in het onderwijs.

Creativiteitbeperktzichniettotde

vakkenhandvaardigheid,tekenenen

muziekles.Indeklasmakenkinderen

geregeldcreatieveknutselwerkjes.

Prachtigetrapgevelsmetsneeuwin

demaanddecember,bontgekleurde

bladerenindeherfstentulpenen

narcisseninhetvoorjaar.Hiermee

oefenenjongekinderenbelangrijke

vaardighedenalsknippen,plakkenen

binnendelijntjeskleuren.Maarishier

ooksprakevancreativiteit?

Creativiteitzitinalles.Nansivan

Geetsom,interieurarchitecteenonder-

wijskundige,noemthet‘destuwende

krachtachternieuweideeënenuitvin-

dingen’.1JelleJolles,universiteitshoog-

leraarneuropsychologieaandeVrije

UniversiteitAmsterdamdefinieert:

‘Creativiteitisverbeeldingskrachten

nieuwsgierigheid,maarookinspiratie

entalent.Creativiteitgaatoverde

Creatiefmontessori-onderwijsmoedigtaantotvragenstellen,onderzoekenenexperimenteren

HildiGlastravanLoon

ontwikkelingvanonsdenkenenover

hetverleggenvangrenzen.Hetgaat

overspelenmetideeën,spelenmet

mogelijkhedenenmetdevraag“Wat…

als…?”’Uitdezeomschrijvingenblijkt

datcreativiteiteendynamischproces

is.Hetisgeenaangeboreneigenschap

diejewelofniethebt.

DavidvanderKooijvindtexpressie-

vakkenalstekenen,handvaardigheid,

muziekendramabelangrijk,maarof

eenlescreatiefishangtafvanhoeje

eralsleerkrachtmeeomgaat.‘Jekunt

allemaaldezelfdemooiebloemetjes

makenmaarjekannatuurlijkookzelf

mooiebloemetjesverzínnen.Endatkan

ookmettaal.Jekuntallemaalhetzelfde

taallesjemaken,endaarnaastiedereen

eeneigenmooigedichtlatenbedenken.

Zelfsmetrekenenkunjecreatievedin-

gendoen.Creativiteitishetvermogen

nieuwe,bruikbareenverrassende

ideeëntebedenkenentoetepassen.

Eenvakalshandvaardigheidbiedtnaast

ambachtelijkvormgevenprachtige

kansenverkennendbezigtezijn.’

WelbevindenOverhetbelangvancreatiefdenken

inhetonderwijsschrijftNansiVan

Geetsom:‘Onzesnelveranderende

samenlevingheeftbehoefteaanin-

novatie,encreatiefdenkenligtaande

basishiervan.Kinderendieflexibelen

creatiefkunnenomgaanmetdezesnel

veranderendesamenlevinghebbeneen

streepjevoor.Zijmoetenstraksdingen

kunnenwaarvanweonsnunoggeen

voorstellingkunnenmaken.’VanGeet-

somgeeftdevolgendeargumenten

omcreatiefdenkeninhetonderwijste

stimuleren:π Wedienenhetonderwijsaante

passenaandeinnoverendeen

ondernemendecontext.π Dekernvandekennismaatschappij

iscreativiteit.π Erbestaanmeerderevormenvan

intelligentiedieinhettraditioneel

onderwijstotophedenonvol-

doendegestimuleerdofuitgedaagd

worden.π Hetactiverenenbevestigenvan

‘andere’talentenbijjongerenheeft

eenpositieveinvloedophetwelbe-

vindenenwaarderingsgevoel.π Creatiefdenkendaagtintellectueel

uitenstimuleertdeontwikkeling.π Creatiefdenkencreëerthumoren

faciliteerthierdoorhetleerproces,

heefteenpositieveinvloedophet

humeurenhetwelbevinden.

Naastdeschoolsevormvanintelligen-

tie,gemetendoorIQ-tests,isereen

meerspontane,associatieve,creatieve

vormvanintelligentiedieinhethui-

digeonderwijsweinigaandachtkrijgt

enhierdoordreigtteverdwijnen.2

c

1 Van Geetsom, N. (2008). Creatief denken in het (secundair) onderwijs. 2 Kaufman, S. B. (2009). Promotieonderzoek Yale University.


3

Thema

Creatievedenkvaardighedenstel-

lenonsinstaatomkennisopeen

vernieuwendemaniertoetepassen.

Alswehetcreatiefdenkvermogen

vankinderennietactiefontwikkelen,

neemthetafenkunnenwehetsteeds

mindergoedtoepassen.Hierdoor

neemtonsvermogenomoplossingen

tebedenkenvoordehedendaagsewe-

reldproblematiekookaf.VanderKooij:

‘Kinderenhebbeneenvoorsprong

alshetgaatomvrijassociërenden

divergentdenken.Erliggennogheel

veelverbindingeninhunbreindiedit

mogelijkmaken.Ditvermogenneemt

afdoordatweopschoolenthuisveel

vaardighedentrainenenautomati-

seren.Datisbelangrijkomefficiënt

tekunnenfunctioneren,maarbiedt

minderruimtevoordagdromenen

creativiteit.Wantzoversterkenweher-

senverbindingendiewevaakgebruiken

enverzwakkenverbindingendiewe

mindervaakgebruiken.Deprijsdiewe

betalenvoorhetwinnenaandenodige

efficiëntiebetalenwemetverminderde

creativiteit.Hetgoedenieuwsisdat

jedoorhetoefenenentrainenvan

creatievedenkvaardighedenalsasso-

ciërenweernieuweverbindingenkunt

aanmakenenversterken.Wenoemen

ditdeplasticiteitvanhetbrein.’

TechniekenenkennisAlbertEinsteinsteldedatcreativi-

teitbelangrijkerisdankennis.Van

derKooij:‘Einsteinhadmakkelijk

praten,hijhádveelkennis!Ikdenk

datvoldoendekennisnoodzakelijkis

omervervolgenscreatiefmeeomte

kunnengaan.Hetgeefthouvasteerst

deregelstekennenomervervolgens

vanaftekunnenwijken.Erzijnook

mensendiestellendatjeeerstmoet

experimenterenenzelfontdekken,om

vervolgensdetechniekenenkennistoe

tevoegen.Iniedergevalisduidelijk

datkennisovereenonderwerpof

probleembelangrijkisomintekun-

nenschattenofjeideewaardevolis

voordeomgeving.Indekunstishet

zinvolomdeambachtelijketechnieken

vanbijvoorbeelddeschilderkunstte

beheersen.Hiermeegeefjevervolgens

jeeigencreatieveideeënvorm.’

Daarnaastiseencreatiefideepas

waardevolalsdeomgevinghetwaar-

deertenaccepteert.Omditgoedte

kunneninschatteniswederomkennis

nodig,aldusvanderKooij.‘Creativiteit

zorgtervoordatwemetbestaande

kennisenervaringennieuwekennis

kunnenmaken.’

VanderKooijlegtuitdatcreatieve

denkvaardighedenookonzeanalyti-

schevaardighedenversterken.Ons

geheugeniseennetwerkvanassocia-

tiesdiegeheugenelementenmetelkaar

verbinden.Erontstaatalshetwareeen

netwerkrondomeenbegripofconcept,

wanneerwijhetopverschillende

manierenbekijkenenonderzoekenen

ercreatiefmeeomgaan.Hierdooris

hetbegripofconceptvanuitverschil-

lendewegentebenaderenendusbeter

bereikbaar.Zokunnenwehetvanuit

verschillendeinvalshoekenuitons

geheugenoproepenwanneerwehet

nodighebben.’

RisicoRobertSternberg,hoogleraarpsycholo-

gieaandeYaleUniversity,beschrijftin

zijnboek‘SuccesvolleIntelligentie’dat

intelligentiebestaatuitdriecomponen-

ten,tewetenanalytische,praktische

encreatieveintelligentie.Volgens

Sternbergisofjesuccesvolbentniet

alleenafhankelijkvananalytische

intelligentie,dievooralmetkennisen

schoolsevaardighedentemakenheeft.

IQisnietaltijdeengoedevoorspeller

vanwatmenuiteindelijkpresteertin

hetleven.Feitenenlogischdenkenzijn

nodigomeenprobleemhelderinbeeld

tebrengen,maarcreatieveintelligen-

tiezorgtervoordatjerisico’sdurft

tenemen,problemenvaneenheel

anderekantbekijktenverbandenlegt


4

diewellichtnognieteerdergelegdzijn.

Praktischeintelligentieisvervolgens

noodzakelijkomhetideedoelgericht

uittevoeren,zodatdewerelderiets

aanheeft.Eenmenskangeweldigcre-

atieveideeënhebben,maaralshijniet

instaatisdezeideeënomtezettenin

doelgerichteenpraktischuitvoerbare

plannen,heeftdemaatschappijer

nietsaan.Samenwerkenenplan-

nenzijnnetzobelangrijkalslogisch

redeneren,informatieopnemenen

denkprocessenoverzien.Wieflexibel

denkt,associeertenproblemenin

eenanderkaderplaatstkankennisop

eenanderemanierinzetten,waardoor

werkelijknieuweoplossingenontstaan

voorproblemen.Kennis,creatieve

denkvaardighedenennieuweideeën

praktischtoepasbaarmakenzijndus

onlosmakelijkmetelkaarverbonden.

VanderKooijenAnoukWissinkstellen3

datverschillendefactorendemate

enwijzebeïnvloedenwaaropcreatief

gedragontstaat.Doorbestaandekennis

steedsopeenanderemaniertever-

binden,ontstaannieuweinzichtenen

ideeën.Eenvragende,experimenteren-

dedenkstijllevertanderegedachtenop

daneengeslotenenkritischedenkstijl.

Beidezijnvanwezenlijkbelangvoorde

creatieveontwikkeling.Verschillende

persoonlijkheidskenmerkenspeleneen

positieverolbijdezecreatieveontwik-

keling:nieuwsgierigheid,risico’sdurven

nemen,doorzettingsvermogenentegen

destroominzwemmen.Eenleerom-

gevingdiecreativiteitwaardeertiseen

randvoorwaardevoordeontwikkeling

vandecreatieveleerlingénleerkracht!

DenkgeulenAlsleerkrachtwiljedenieuwsgierig-

heidendeexperimenterendehouding

vankinderenbehoudenenstimuleren

omdatditdesleutelistotgemotiveerd

lerenenhetbedenkenvannieuweop-

lossingenenideeën.Maarassociaties

dieweveelgebruikenombegrippen

vormtegevenenteverankereninons

geheugenwordensteedssterkeren

daarinkomenwevasttezitten.Van

derKooijheefthiereenwoordvoor

bedacht:denkgeulen.‘Wanneerjeeen

groepmensenvraagteendierteteke-

nen,verschijnenervooralviervoeters

alshonden,kattenenkonijnen.Het

iseenvoordeeldatwemetz’nallen

veelalaandezelfdedingendenken

wanneerwemetelkaarpratenover

bijvoorbeeldeendier,andersbegrijpen

weelkaarnietgoed.Wezittenallemaal

volmetditsoortdenkpatronen,waar-

doorweefficiëntkunnennadenken

enmetelkaarkunnencommuniceren.

Webegrijpenzovlotwateenander

bedoelt.’VanderKooijheeftookeen

adviesomuiteendenkgeulwegte

komen:‘Zetcreatievevaardighedenin

zoalsflexibelassociëren,analogieën

herkennenengebruiken,anderswaar-

nemenenverbeelden.Jekuntdeze

creatievevaardighedenoefenen.’

MontessoriencreativiteitHetmontessorionderwijsstreefternaar

omkindereneencreatieve,onafhanke-

lijkeroltelatenspelenindesamen-

levingvanmorgen.Ditimpliceertdat

wijkinderenopvoedentotcreatief

denkendevolwassenendieinstaat

zijnantwoordentevindenvoordepro-

blemendiewijnuenindetoekomst

tegenkomen.Daarkomtbijdatwij

ookmetkosmischeeducatieprachtige

kansenbiedenvoorhetontwikkelen

vancreativiteit.Bijkosmischeeducatie

gaanwijuitvandegrootstmogelijke

gehelen,waardoorhetkindverbanden

leertzienenzijnofhaartaakenplaats

indewereldontdekt.Kinderendie

verbandenleggentussenverschillende

culturenentijdenbekijkenheden-

daagseproblemen,bijvoorbeeldophet

gebiedvanmilieuenduurzaamheid,

vanuiteenanderperspectief.Boven-

dienontwikkeltkosmischeeducatie

debereidheidvankinderenominhet

belangvandegemeenschaptedenken

enwerken,waardooraannemelijkis

dathuncreatieveideeënnuttigen

zinvolzijnvoorhunomgeving.

Hetmontessorionderwijsbiedtvolop

kansenvoordeontwikkelingvan

creatiefdenken.Wantkinderenkrijgen

devrijheidomzelfkeuzestemaken

enzelfstandigheidteontwikkelen,met

ruimtevooreigenideeënenoplossin-

gen.Kinderenwerkenvaakindividueel

ofinkoppelsaanopdrachten.Ditgeeft

ruimteomnaareigeninzichtvormte

gevenaandeopdracht.

Deleerkrachtkandevoorbereideomge-

vingbewustinzettenomcreativiteitte

stimuleren.Hijkankinderenderuimte

gevenomzelfcombinatiestemaken

methetmateriaalenzichbuitendege-

baandepadentebegeven.Hijmoedigt

kinderenaanomzelfnatedenken,zon-

derdirectmetantwoordentekomen.

Hetmontessorimateriaalbiedtboven-

dienuniekekansenomnieuwsgierig-

heid,probleemoplossendvermogenen

kritischdenkentebevorderen.Totslot

krijgenkindereninhetmontessorion-

derwijsdemogelijkheidomlangeretijd

3 Van der Kooij, D. & Wissink, A. (2015). Het Ideeëntoestel - Creatieve denkvaardigheden voor het basisonderwijs.

Thema


5

4 Wasmann-Peters, Els (2016). Door het kind naar een nieuwe wereld, artikel in HJK, het vakblad over ontwikkeling, opvoeding en het onderwijs aan jonge kinderen. 5 Montessori bekwaamheden, een beschrijving van de montessori start-, basis-, en vakbekwaamheden. NMV, maart 2016.

Thema

achtereenmetietsbezigtezijn,hetgeen

decreativiteitbevordert.4

Volgensdemontessorivakbekwaam-

heden5moetdemontessorileraareen

onderzoekende,resultaat-enontwik-

kelingsgerichtehoudinghebbenende

kinderenaanzettentotonderzoekend

leren.Hijsteltdekinderenvragen,

geeftzefeedbackenruimteomonder-

zoektekunnendoen.Zocreëerthij

eenkrachtigeleeromgevingwaarinex-

perimenteren,zelfontdekkenendeon-

derzoekendehoudingcentraalstaan.

Dezehoudingvormttezamenmeteen

gevoelvanbewonderingenverwonde-

ring(kosmischbewustzijn)eengoede

voedingsbodemvoorhetontwikkelen

vanhetcreatiefdenkvermogenbijde

leerkrachtzelféndekinderen.

VragenenonderzoekenHetmontessorionderwijsbiedtdus

meerdangenoegmogelijkhedenvoor

creativiteit.Maarhoepassenwedit

toeindepraktijk?VanderKooijheeft

hierwelideeënover.‘Creativiteiten

lerengaanhandinhand.Probeercre-

atievevaardighedeneneencreatieve

houdingteintegrereninhetbestaande

curriculum.Jongekinderenhebben

therightstuffalshetomcreativiteit

gaat;zijverwonderenzichnogoverde

wereldomhenheen.Dekunstisom

dezevaardighedentebehoudenente

ontwikkeleninplaatsvanzeintedam-

men.Stimuleerkinderennietalleenop

zoektegaannaardejuisteantwoor-

den,maarookomnieuwemogelijk-

hedenteontdekken.Echtlerenkomt

totstanddooreenonderzoekendeen

vragendehoudingendoorhardopte

speculeren.Hetbewusttoepassenvan

creatievevaardighedendraagtbijaan

hetontdekkenenontwikkelenvanta-

lentindebreedstezinvanhetwoord.’

Verdermoetdeleraarooghebbenvoor

creativiteitenzichbewustzijnvan

dekrachtvanpositieveennegatieve

feedback.Kinderenkunnenintrin-

sieksterkgemotiveerdzijnvooreen

activiteit,tegelijkertijdzijnzijgevoelig

voorhoedeomgevingreageert.Een

kleineopmerkingvaneenleerkracht

kanvoldoendezijnomdecreativiteit

indekiemtesmoren.Beloningen

straf,maarzelfsookpositievefeedback

kunneneennegatiefeffecthebben

opdecreativiteitvanleerlingen.Als

eenleraarkindereneenhelderevraag

meegeeftentijd,ruimteendejuiste

materialenbiedt,heeftdateenpositief

effectopcreativiteit.Meernog,alsde

leerkrachtafstandweettehoudenen

nietonmiddellijkbijstuurt.

AljoschaNeubauer,Oostenrijkspsycho-

loogenprofessoraandeuniversiteit

vanGrazpleitertijdenszijnlezingin

Wenenvoordatleerkrachtenendocen-

tenterughoudendzijninhetvoorkau-

wenvandelesstofenzichnietteveel

richtenopkennis.‘Youcannotdiscover

whatyouhavebeentoldalready.’Hij

adviseertnietallesvoortedoen,maar

vragentestellen.Ditprikkeltdenieuws-

gierigheidenhierdoorgaankinderenop

onderzoekuit.Inhetmontessorionder-

wijsgevenwijindividuelelesjesvaakin

drietrappen.Eerstdoetdeleerkrachtde

handelingnauwkeurigvoor,waarbijwe

zominmogelijkvragenstellen.Daarna

doetdeleerlingdehandelingna.Ook

deaanbiedingenuithetmateriaalboek

zijnopdezemanieropgebouwd.De

leerkrachtdoetnauwkeurigvoorwatde

bedoelingisendeleerlingdoethetna.

Zolangwijalsleerkrachtenbewustom-

gaanmetdezemaniervanaanbieden

enervanafwijkenwanneerwedenken

datditzinvolis,isookhetlesjeindrie

trappengeenbeperking,maareenkans.

Hetisvergelijkbaarmethetaanleren

vaneentechniek,voordathetkindde

ruimtekrijgtermeeteexperimenteren.

Eenandereoptieisdatdeleerkracht

eenindividueellesjenietexplicietvoor-

doet,maarhetkindereerstmeelaat

experimenterenenvervolgensvragen

steltwaardoorhetjuistegebruikofde

juistetechniekduidelijkwordt.Tijdens

ofnadederdetrapsteltdeleerkracht

vervolgensvragendiehetcreatieve

denkenenhandelenmethetmateriaal

ofconceptstimuleren.VanderKooij

voegthiernogaantoe:‘Eencreatieve

leerkrachtbeseftdathijrolmodelisen

geeftdaaromookruimeaandachtaan

zijneigencreatieveontwikkeling.’Hij

noemtviermanieren:π Moedigeenvragendehoudingaan

enstraalnieuwsgierigheiduit.π Stelgrotevragen,denkenspeculeer

hardop.π Geefruimtevoorspel,experiment,

risico’s,falenendoorzetten.π Staopenvooravontuurennieuwe

ideeënvanjezelfenanderen.

Boeken,materialen,websiteshttp://leuker.nu/het-grote-vindingrijkboek/‘HetGroteVindingrijkboek’van

DavidvanderKooijbevatnaastverschillendelesideeëninformatieoverwat

creativiteitpreciesisenhoejehetstimuleert.

www.ideeentoestel.nlHetideeëntoestelzelfisniettekoopoftehuur.Het

boek‘Hetideeëntoestel’vanAnoukWissinkenDavidvanderKooijbiedteen

complete,goedonderbouwdeeninspirerendestarter-kitvoorscholendiede

creatieveontwikkelingvanhunleerlingenterhartenemen.Met18praktische

lesbrieven,toelichtingenuitlegovercreativiteit,creatievedenkvaardigheden

entechniekenenachtergronden.Gadirectaandeslagenwordaldoendezelf

creatiever.

www.creatiefdenkeninonderwijs.nlWebsitemetmaterialen,turbolessenen

publicaties

http://creatiefdenkeninonderwijs.nl/algemeen/5-minuten-creatief-denken/

5minutencreatiefdenken’isdenaamvan40kaartenmetelkeenactiviteit

diehetcreatievedenkenendevindingrijkheidvandeleerlingenvangroep1

t/m8uitdagenenopdeproefstellen.Iederedag5minuten.

http://bit.ly/1Tl3Cb7TEDTalk‘Doschoolskillcreativity?’vanSirKenRo-

binson,spreker,adviseurenexpertophetgebiedvancreativiteit.Hijhoudt

zichalsinds1998bezigmetcreativiteitinhetonderwijsenheeftmeerdere

inspirerendeTEDTalksoverditonderwerpgegeven.


6

Thema

Ons team van de Eerste Westlandse

Montessorischool in Monster (EWMM)

stimuleert de onderzoekende houding

van leerlingen. Dat maakt de kinderen

actief en betrokken, het werk beteke-

nisvol. De kinderen leren ‘zelfverant-

woordelijk’ en leren onderzoeksvragen

stellen. Hoe werkt dat en hoe gaf het

team daar vorm aan? Wij startten bij

het kerndomein kosmische educatie.

‘Ik onderzoek of ze in de middeleeuwen ook

politieagenten hadden.’

‘Wat is een mangrove en welke dieren leven er?’

‘Juf, wanneer kunnen wij ons onderzoek

presenteren aan de groep?’

‘Meester, de quiz over het verschuiven van

de continenten is af, wanneer kunnen we

hem uitproberen?’

‘Juf, is de landschapskaart biologie in ge-

bruik? Ik heb hem nodig voor de evaluatie!’

‘Wil je meekijken naar mijn onderzoeks-

vraag en planning? Hij komt niet uit.’

Dezetaalhoorjedagelijksalsjerond-

looptindebovenbouwgroepenvan

deEWMM.Dekinderenlerenzelfver-

antwoordelijkenonderzoekendende

leerkrachtenbegeleidenze.

Dezeonderwijspraktijkontstondniet

vanzelf.Hetontbrakonsaankennis,

vaardighedenenmiddelenomditopeen

verantwoordeenrobuustewijzetedoen.

Wewistenwatwewilden,maarnogniet

hoe.Daaromzochtenweeerstantwoor-

denopdevolgendevragen:

1. Watis‘zelfverantwoordelijkleren’

enhoegevenwijdaarinvullingaan?

2. Metwelkeinstrumentenkunnen

wijkinderenondersteunenalszij

onderzoekdoen,enhoekunnenwij

dienaaronsmontessorionderwijs

vertalen?

3. Welkecompetentiesvraagtditvan

leerkrachten?

4. Hoebegeleidenwijonderzoekende

kinderen?

5. Watbetekentditvoorresultatenen

opbrengsten?Hoekunnenwedeze

veranderinginallerustvoorelkaar

krijgen,ineenperiodewaarinmeet-

bareenafrekenbareopbrengsten

zoveelenergievragen?

‘Zelfverantwoordelijkleren’Wijvondeneenantwoordindetheorie

vanRobertJanSimons.1Hijbeschrijft

zelfverantwoordelijkleren,waarbij

kinderenlerenkiezenwatzewillenleren

enwanneer.Zijgaanonderzoekenden

ontdekkendaandeslagenmogenhun

eigenleerstrategiebedenken.Zijpresen-

Bovenbouwerslerenonderzoeksvragenstellen

MaaikeKramer,directeurEWMM

B

1 www.visieopleren.nl


7

Thema

terendeopbrengstenaandeleerkracht

endegroep.Ditmotiveertkinderenom

telerenenzijvoelenzichautonoomen

competent,alseigenaarvanhuneigen

leerproces.

Wijbeslotenmetzelfverantwoordelijk

lerenaandeslagtegaan.Weverzamel-

dentheorieenvoorbeeldenuitonze

schoolpraktijkoverdemanierwaaropwij

hieraanvormeninhoudwildengeven.

Ensomsalgaven.Werichttenonsin

eersteinstantieopdebovenbouw,want

HannaSwaab(decaanvandeFaculteit

derSocialeWetenschappenenhoofdon-

derzoekervanhetVindplaatstrajectvan

PlatformBètaTechniek)waarschuwde

onsdatzelfverantwoordelijklerenvoor

kinderenjongerdan8à9jaarneurolo-

gischenmetacognitieftehooggegrepen

is.Deonder-enmiddenbouwershebben

eenandereaanpaknodig.Welke?Hoe

bereidjedeontdekkersenverkenners

vooropdefasevanwetenschap?Kan

dat?Watvraagtdat?Hetlijkteropdatwe

eenaantalbruikbaremiddelenenpro-

ductenontwikkeldhebbendielerarenen

kinderenondersteunenenstimulerenbij

hetontwikkelenvaneenonderzoekende

houding,kennisenvaardigheden.Maar

weonderzoekenditnog.

Tijdensonzezoektochtnaarbestaande

onderzoeksinstrumentenontdektenwe

eenschataanbruikbareenpraktische

modellenenmaterialen.Vooralhet

TASC-model(datveelscholenhanteren

voorbegaafdeleerlingen)inspireerde

onsensteldeonsinstaatomeen

cyclischmodelvoorhetuitvoerenvan

onderzoekteontwerpen.

2 http://www.wetenschapdeklasin.nl/hulpmiddelen.html#c425

VragenmachientjeOmkinderenzichttegevenop‘wat’er

telerenisenomtezorgenvooreendek-

kendenpassendaanbodontwikkelden

welandschapskaarten(landschapstaat

eigenlijkvoorconcentrischeleerlijn)en

overzichtskaarten(kaartenmetkernbe-

grippenendoelen).Enweontwierpen

planning-enevaluatieformulierenvoor

kinderen,plusvragenkaartjesvoor

leerkrachtendiekunnenwordeningezet

bijhetstellenvangoedeengevarieerde

evaluatievragen.Allekinderenhebben

eenaantekeningenboekjeomvandege-

varieerdepresentatieshuneigenverhaal

tekunnenopschrijven.Zoverbinden

wedieptelerenenbreedteleren.Enmet

behulpvaneenvragenmachientjedathet

Wetenschapsknooppuntheeftontwik-

keld2,kunnendekinderenverifiërenofzij

eengoedeonderzoeksvraaghebben.

Onsteamwildeverderwetenwelke

houding,gedragenvaardighedenleraren

nodighebbenomkinderengoedtebege-

leidenbijzelfverantwoordelijkleren.Dat

begintbijeenonderzoekende,vragende

(Bloom),openennieuwsgierigehou-

ding.Onsgedragmoeteropgerichtzijn

datkinderenruimtekrijgenomeigen

leerdoelen,leerstrategieënenpresenta-

tievormentekiezen.Hetisnodigdatwij

vertrouwenuitstraleninhetleervermo-

genvankinderenenpositieve,opgroei

gerichtefeedbackgeven(CarolDweck).

Enwemoetenkennishebbenvande

onderliggendetheorie,vanMontessori,

Simons,HooiveldenBiesta,omereen

paartenoemen.Verdermoetenwijonze

eigenonderzoeks-enevaluatievaardig-

hedenaanscherpen.Endevoorbereide

omgevingmoetinteressantzijn,gericht

opautonomieenopsamenwerking.

Wijbegonnenditverandertrajectopeen

‘CITO-loos’terrein:bijdekennisgebieden.

Hierhoevenwijniettesturenopdoorde

overheidgeformuleerderesultaten,maar

kunnenwijwerkenvanuithetkerndomein

kosmischeeducatie.Daardoorkondenwij

dittrajectinallerustuitvoeren.Onder-

zoekenkennisgebiedenpassengoedbij

elkaar.Maareigenaarschapisbrederen

opalledomeineninzetbaar.Eigenaar-

schapismisschiennietobjectiefmeet-

baar,maaroverduidelijkmerkbaaropde

EWMM,alleenalaanhettaalgebruikvan

leerkrachtenenkinderenwaarmeezehun

lerenvormeninhoudgeven.

Wijdelenonzewerkwijzemetandere

montessorischoleninderegio,gesteund

doorhetexpertisecentrumW&TZuid

Holland.Deevaluatiekaartjesendeland-

schapskaartenzijnnaarverwachtingvanaf

december2016tebestellenbijdeEWMM.


Thema

Hoeveeltoepassingenkuntubedenken

vooreenpaperclip?In1968gafGeorge

Land(Land&Beth,1992)11600kinderen

vanvijfjaaroudeentestomhuncrea-

tiviteittemeten.Hetwasdezelfdetest

diedeNational Aeronautics and Space

Administration(NASA)gebruikteom

innovatieveingenieursenwetenschap-

persteselecteren.Landdeeddetest

opnieuwtoendekinderen10jaaroud

warenennogeenkeertoenze15jaar

waren.Laternamhijbij280.000volwas-

senen(25jaar+)dezelfdetestaf.Vande

1600vijfjarigenhaalde98procenthet

predicaat‘zeercreatief’.Bijdetestvijf

jaarlaterscoordevandiezelfdegroep

slechts30procent‘zeercreatief’entoen

dekinderen15jaaroudwarennogmaar

12procent.Vande280.000volwassenen

scoordeslechts2procent‘zeercreatief’.

DeconclusievanLandwas:creativiteit

wordtafgeleerd.

SirKenRobinson,pleitbezorgervan

creativiteit,constateertdatonderwijsde

belangrijksteinterventiewasvoordekin-

derenis.Daarkrijgenzijaandelopende

bandtehorendatermaaréénantwoord

isopdevragendiezemoetenbeant-

woordenenfoutenwordenafgestraft.En

zowordtcreativiteitgedoofd.Wantalsje

nietbereidbentomfoutentemakenen

alsfoutenwordenafgestraft,danlaatje

hetweluitjehoofdomcreatieftezijn.In

eencreatiefproceskanenmagjefouten

maken.Enzoverliezenkindereninhet

onderwijshuncreativiteit,isRobinson’s

overtuiging.Datheeftgroteconsequen-

ties.SteltuzicheensvoordatFlemming

(penicilline),Bell(telefoon),Stephenson

(stoommachine),Edison(gloeilamp),

Jobs(I-Phone)geenfoutenhadden

durvenmaken.Zijhebbenmethun

uitvindingendewereldopzijnkopgezet.

Creativiteitmeteengrote‘C’(Csikzent-

mihalyi,1996)2.

Ditthemanummerisnietopgetuigd

omcreativiteitmeteengrote‘C’te

Durfalgezocht(m/v)d8

QuincyElviraDocent management & organisatie en economie aan het

Montessori Lyceum Amsterdam; lerarenopleider en onderzoeker aan de

Radboud Docenten Academie in Nijmegen

bespreken.Waaromdantocheenheel

themanummerovercreativiteit?Het

flauweantwoordisdathetonderdeelis

vaneenmontessorikarakteristiek:hoofd,

hartenhanden.Maarhoedefinieerthet

voortgezetmontessorionderwijs(vmo)

creativiteit?Ligtdefocusopcreativi-

teitintermenvankenmerkenvaneen

creatiefpersoonofeencreatiefproces

ofeencreatiefproductofdeinteractie

tussenpersoon,procesenproduct?De

NederlandseMontessoriVerenigingstelt

datcreativiteitzowelhetkunstzinnige

vermogenalseigenzinnigedenkpatro-

nenmoetontwikkelen.Maaralsjeziet

hoedetermcreativiteitbinnendeweb-

sitesvandeverschillendevmo-scholen

wordtgebruikt,lijktdenadruktochecht

teliggenophetontwikkelenvanhet

kunstzinnigevermogenendanvooral

binnendekunstvakken.Datisduseen

heelbeperktebenadering.Nietiedereen

isgeborenvoordekunstvakken,ikzelf

inbegrepen.Zoudenschoolvakkenals

economie,natuurkunde,Nederlandsof

geschiedeniseenrolkunnenspelenbij

creativiteitsontwikkelingvanleerlingen?

Ja,natuurlijk.Maarhoe?

Inhetverlengdevandiscussiesopde

RadboudDocentenAcademie-waar

creativiteithetcentralethemaisvanhet

onderzoeksprogramma-enopmijn

eigenschoolbenikaanhetdenkengezet

overwatcreativiteitsontwikkelingbete-

1 Land, G., & Beth, J. (1992), Breakpoint and Beyond: Mastering the Future Today. Harpercollins Publishers2 Csikzentmihalyi, M. (1996). Creativity: Flow and the psychology of discovery and invention. New York:

HarperCollins.


9

Thema

kentvoormijnleerlingen.Voormijnvak,

maarookvoormijzelf.Mijnstartpunt

was:eendocentdiezijneigencreatieve

kwaliteiteninzetstimuleerttegelijkde

creatieveontwikkelingvanleerlingen.

Lessendievragennaardebekendeweg

zijnnietbevorderlijkvoorcreativiteits-

ontwikkelingvandeleerling.Dushet

inoefenenvanroutineprocedures,hoe

verleidelijkook,hebbenweinigtoege-

voegdewaardeinhetbegeleidenvande

creativiteitsontwikkeling.Enja,natuurlijk

kanookikdezeverleidingsomsniet

weerstaan.Maarhoedanwel?Suchman

(1961)3toondeaandat(zelf)ontdek-

kendemethoden,waarbijleerlingenhun

tijdbestedenaan‘uitvinden,analyseren

enbewijzen’decreativiteitsontwikkeling

vanleerlingenbevorderen.Sternberg

&Williams(1996)4vullenaandateen

leeromgevingookmoetvoldoenaande

volgendecomponenten:creatieveideeën

enproductenbelonen,verstandige

risico’saanmoedigen,foutentoestaan,

anderegezichtspuntenbedenken,de

wereldomjeheenverkennen,aannames

bevragenennadenkenoverdenkproces-

sen(Starko,1995)5.

Enmisschienwelhetbelangrijkste:

dedocentmoetdeleerlingalscreatief

persoonkunnentolereren.Datlijkt

eenplatitude,maaruitonderzoekvan

Westby&Dawson(1995)6blijktdatdat

nietgebeurt.Inditonderzoekgavendo-

centenaandatzecreativiteitweliswaar

hooginhetvaandelhebbenstaan,maar

alshenwordtgevraagdnaarhunmeest

favorieteleerlingenblijkenpersoon-

lijkheidskenmerkendiegepaardgaan

metcreativiteit,zoalsvastbeslotenheid,

individualisme,onafhankelijkheiden

impulsiviteit,nauwelijksterugtekeren.

Hmmm,food for thought.

Mijneigenzoektochtnaarcreativiteit

meteenkleine‘c’heefteenaantal

jarengeduurd.Hoekanikbin-

nenhetschoolvakeconomieen/of

maatschappij&organisatie(m&o)cre-

ativiteitbevorderenbijmijnleerlingen,

rekeninghoudendmetinzichtenuitde

verhalenvancollega’sendeliteratuur?

Hetmoettijdenseenbarbecue-het

minstcreatievedatjekuntbedenkenals

hetwarmerisdan25graden-zijnge-

weest.Ineengesprekmeteengrafisch

ontwerper(ja,eenkunstzinnigberoep)

werdhetideegeborenomleerlingeneen

sloganenlogo(onderdeelmarketing

binnenm&o)telatenmaken.Hetonder-

werpwas:wiebenik?Leerlingenwerden

gevraagdomzichzelfineensloganen

logoweertegevenenditvervolgenste

presenterenineenelevator-pitch.

Isditnoucreativiteitmeteenkleine

‘c’?Ja.Hetwasvolkomennieuwvoor

leerlingenomopdezemanieromte

gaanmetdeliteratuuruithetlesboek

ennatedenkenoverwiezijzijn.Hier

komencreativiteitalsproduct(wieben

ik?vertaaldineenlogoenslogan)en

proces(nadenkenoverwieikbenenhoe

gaikdatvertalenineenlogoenslogan)

enpersoon(wiebenik?)samen.Deleer-

lingenkropeninderolvaneengrafisch

ontwerper,tekstschrijverenmarketeer.

Omhetnogauthentiekertemaken

waseengrafischontwerper(dievande

barbecue)aanwezigomdepresentaties,

logo’sensloganstebeoordelen.De

tweebesteleerlingenzoudenworden

uitgenodigdomeenministagetelopen

bijzijnkantoor.

Depresentatieswarenwisselend.

Sommigeleerlingengruwdenvandeze

opdrachtenlietendatmerken.Anderen

warenvollediginhunelement.Ikwas

onderdeindrukvanhunprestaties,los

vanhetboek.Verhalendiemedieptrof-

fen.Eenleerlingediezichzelfblootgaf

overblessuresdiezehadopgelopen,

waardoorzehaarsportnietmeerkon

beoefenen.Enhoezedathadvertaald

ineenlogoeneenslogan.Kippenvel,

uhaderbijmoetenzijn.Eenandere

leerlingdiezijnachternaamoporiginele

wijzeinzette,waardoorhetlogometeen

draaivan90gradenookzijnvoornaam

toonde.Mooiallemaal.Tegelijkertijd

toondehetookmeteendekansendieik

jarenlanghadgemist,maarbrachthet

ookbesefvanenwaarderingvoorhet

creatievevermogenvanmijnleerlingen.

IkbegreepnuwatRobinson(2006)7

bedoeldemetdevolgendewoorden:

’Many highly-talented, brilliant, creative

people think they’re not - because the thing

they were good at at school wasn’t valued,

or was actually stigmatized.’

Ondankshetfeitdateenenkeleleer-

lingaangaflievereentoetstemaken,

meendeiktemerkendatleerlingen

gemotiveerdwarenentoondenzeeen

positievehoudingjegensdeopdracht.

Hetleekweleenopluchtingvoorsom-

migen.Ookvoormij.Vooréénkeergéén

boek!Silva(2009)8steldedatcreativiteit

nietgescheidenmoetwordenvande

vakinhoud.Flemming,Bell,Stephenson,

Edison,Jobswarenonsvoor.

Hetkannietandersdandatermeercol-

lega’szijndiedecreativiteitbijleerlingen

willenbevorderen.Ikbenbenieuwden

wildatgraagzien,horenenvoelen.Crea-

tiviteitindeklas-goodenbestpractices

-voordocenten,doordocenten,mooie

titelvooreenvolgendeMontessori-

conferentie?

3 Suchman, J.R. (1961). Inquiry training. Building skills for autonomous discovery. Merrill-Palmer Quarterly, 7, 147–169.4 Sternberg, R. J., & Williams, W. M. (1996). How to develop student creativity. Alexandria, VA: Association for Supervision and Curriculum Development.5 Starko, A. J. (1995). Creativity in the classroom: Schools of curious delight. New York: Longman.6 Westby, E. L., & Dawson, V. L. (1995). Creativity: Asset or burden in the classroom? Creativity Research Journal, 8, 1-10.7 Robinson, K. (2006). TED Talk: Do Schools Kill Creativity.8 Silva, E. (2009) Measuring skills for 21st-century learning. Phi Delta Kappa, 90(9), 630-634.


10

Column

Sindsjanuariditjaarbeniktijdelijkde

klasuit.Hoezeerikmijnleerlingenook

mis,ikwilmijmomenteelgraagvolledig

enbreedinzettenvoorleraren.Ikwilze

helpenhunmooieideeëntenuitvoer

tebrengen,hunprofessioneleruimte

tepakkenenikdoedatonderandere

alsjuryvoorzittervanhetLerarenOnt-

wikkelFonds(LOF),waarlerareneen

subsidiekunnenaanvragen.

Ikvindhetbelangrijkdatleraren,

ondanksdepittigebaandiezehebben,

gaanvoorverbeteringvanhunonder-

wijspraktijkenzichnietlatenweerhou-

dendoorallerlei(somsvermeende)

obstakelsendoorgebrekaantijd,geld

ofdraagvlak.Datvraagtcreatiefdenken:

hoekanikmijnonderwijstijdzoindelen

daterruimteontstaatvoordatwatik

graagwilontwikkelen?Mooieideeën

zijnerinonderwijslandgenoeg.Iksti-

muleerlerarenomhungoedeinitiatie-

venookaancollega’s,schoolleidersen

bestuursledentelatenzien.Diekunnen

danmeedenkenovermogelijkhedenom

deideeëninpraktijktebrengen.

Alsleraarprobeerikzelfvoortdurend

detijdenruimtetecreërendieiknodig

hebommijzelfinmijnlespraktijkte

blijvenuitdagen:hettochweereven

anderstedoendanvorigjaar.Creatief

blijvendenkenendusnietelkjaarweer

hetzelfdekerstliedjeuitvoerenofelkjaar

dezelfdehandvaardigheidsopdrachten

aanbodlatenkomen.Variatieisgoed

voorhetscherphoudenvanjelesprak-

tijkenomalsleerkrachtteblijvenleren.

Ikmaakhetmijzelfnietaltijdgemakke-

lijk.Mijncreatievegeestzorgtookvoor

wildeplannen:mooieideeënenbeelden

inmijnhoofd,waarikdanmoeilijkvan

aftebrengenben.Eenmaaleenzaadje

geplantenikgaervoor!

Zokreegiktweejaargeledenhetideeom

eendigitaalprentenboektemakenmet

mijngroep.Mijnpersoonlijkeleerdoel

CreativiTijd!

wasICT-gericht:ikwildeeenbepaalde

appuitproberenenzochtnaareen

betekenisvolleinhoud.Methandvaardig-

heidwildeikdekinderenmetacrylop

doeklerenschilderen.Ikbedachtdat

iederkindéénbelangrijkegebeurtenis

vanMandela’sleveninbeeldzoukunnen

brengen.VoorEngelszochtikaleen

tijdnaarmogelijkhedenombeteraante

sluitenbijdeniveauverschillenvanmijn

kinderen.Ikhadnatuurtalenten,dieeen

eindwegkletsteninhetEngels,maarook

onzekereleerlingendieampereenwoord

durfdentespeken.Dusbeslootikde

begeleidendetekstinonsprentenboek

inhetEngelstedoen.Bovendienook

logisch,aangezienikhetboekmetde

wereldwildedelenviaonsklassentwit-

teraccountenmijneigensite.Daniseen

Engelstaligproducttochhandiger.Debe-

geleidendetekstjesschreefik.Vervolgens

vroegikaanmijntalentvolletaalknobbels

omcoachesEngelsteworden.Zeoefen-

denmetmijdeuitspraakvanongeveer

vijfteksten.Vervolgenskregenzetwee

FemkeCoolsFemke Cools is leerkracht en ICT-coördinator aan de Montessorischool Nijmegen, maar nu is

zij gedetacheerd bij de Onderwijscoöperatie waar zij werkt aan curriculumontwikkeling.

wekendetijdomdehuntoegewezen

klasgenotentebegeleidennaarhetmooi

voorlezenvandeEngelsetekstbijhun

eigenkunstwerk.Uiteindelijkwasdaar

dedagvandeopnames.Nadatikde

avondervoorallefoto’svandeprachtige

acrylwerkenindeapphadgezet,konelk

kindzichzelfnuopnemenenhunbeeld

vaningesprokentoelichtingvoorzien.

Hetwasspannendofhetallemaalging

lukkenendekinderenvondenhetraar

omhuneigenstemterugtehoren,al

helemaalinhetEngels.

Ikheberveelureningestopt.Ookthuis.

Datgebeurtmewelvakeralsikeenwild

planheb,alsikietswillereneniker

nogweinigkaasvangegetenheb.Maar

hetwasfantastischomsamenmetde

kinderenzointensiefbezigtezijnmet

zo’nmooivakoverstijgendproduct.De

urenzijnhetmealtijdweerwaard!

Een deel van deze column is eerder ver-

schenen in Chronos – Creativiteit, uitgave

van de alumnivereniging HAN Pabo,

najaar 2015.


11

Interview

lFemkeCoolsstiptregelmatiginhaarco-

lumnshaarwerkzaamhedenaanvoorde

Onderwijscoöperatie.Daarbegonzijmee

nadatzijin2014werduitgeroepentotLe-

raarvanhetjaarinhetprimaironderwijs.

ZezitindejuryvanhetLerarenOntwik-

kelfonds,denktmeeoverOnderwijs2032

enislevenslanglidvandeLerarenKamer.

Watbetekentdatallemaal?

Femkestaatnunietvoordeklasen

datmistzijenorm.‘Hetliefstwilik

kinderenuitdagenenzienhoezijzich

ontwikkelenensamenmetcollega’s

hetonderwijsvormgeven.Ikmishet

gemeenschapsgevoel.’Maarookalszij

verteltoverhaarwerkvoordeOnder-

wijscoöperatiestraaltFemkepassieuit.

‘Alsleraarvanhetjaarmagjelevens-

langlidvandeLerarenKamerzijnen

kanjemetelkaargevraagdenonge-

vraagdadviesgevenaandeminister.

Wijgebruikenverhalenvananderenen

onzeeigenervaringen.’Haarstartin

hetonderwijsvielFemkenietmee,daar-

overschreefzijeenblog1.Hoebehoud

jestartersinhetonderwijs?Eerdere

gesprekkentussenledenvandeLera-

renkamerenministervanOnderwijsJet

Bussemakerleiddentotsubsidiesvoor

beroepsoriëntatiedagenommiddelbare

scholierenteinteresserenvoorhetvak

vanleraarenvoordrieactiviteitenom

startendelerarentebehoudenvoorhet

onderwijs:lesseninpassieenprofes-

sionaliteit;starterscafés,coachingen

intervisieombetergriptekrijgenophet

vak;inspiratiedagen.Ookhetkomend

jaargaandezeactiviteitennogdooren

Femkewerkthieraanmee.

DeLerarenKamerendeactiviteitenvoor

destartersvallenonderdeOnderwijsco-

operatie2,dieondermeerdeverkiezing

vandeLeraarvanhetjaarorganiseert,de

DagvandeleraarenhetLerarencongres.

FemkeisvanuithaarMontessorischool

Nijmegennuvollediggedetacheerdbij

dezecoöperatieenheeftdaarnaasthaar

lidmaatschapvandeLerarenKamernog

tweetaken:zeisjuryvoorzittervanhet

LerarenOntwikkelfondsenmeewerkende

leraarbijOnderwijs2032,delandelijke

discussiediestaatssecretarisSander

Dekkerheeftaangezwengeld.

FemkevindOnderwijs2032eenuitste-

kendinitiatief:‘SanderDekkerwilecht

wetenofweinhetonderwijshetgoede

doenenluisterennaarleraren.Deze

kansmoetenwepakken,wijleraren

moetendekanspakkenomvanafnu

altijdgehoordtewordenalserbeleid

gemaaktwordt.Zodatwenietmeer

hoeventeroependatbeleidachtereen

bureautjebedachtisdooreenambte-

Leraarvanhetjaarendan?

BobMolier

naarzonderverstandvanzaken.Erzijn

ophetministerieallerarenambtenaren

eneenschoolleidersambtenaar,mensen

uitdepraktijk.Ikvinddaterdaarnaast

structureeleenlerarenraadmoetkomen

diealtijdgeconsulteerdwordtdoorhet

ministerie.Metlerarenmeteenproac-

tievehouding,diehunvakenvaklitera-

tuurbijhoudenenbereidzijnommee

tedenkenoverhetonderwijsopschool.

Wienunietmeedoetaanhetgesprek

moetlaternietklagen.’Femkereageert

hiermeeopdeveleklachtenenkritiek

overdeuitkomstenvanOnderwijs2032.

Naallekritiekheefthetministerieeen

pasopdeplaatsgemaaktenkomter

eentoetsingsfasevoorhetdraagvlak.

DeOnderwijscoöperatiewilzoveel

mogelijkelerarenbevragenviainternet

enopbijeenkomsteninhetland,met

alscentralevragen:Hoeziejejeeigen

rolincurriculumontwikkeling?Enwat

hebjedaarvoornodig?

HetLerarenOntwikkelfonds3valtook

onderdeOnderwijscoöperatie.Leraren

kunnenhiersubsidieaanvragenvoor

persoonlijkeofschoolontwikkeling.Er

zijndrierondesperjaareninmeiwas

ereeninschrijfronde.Dejuryvoorhet

primaironderwijs,dieFemkevoorzit,

kreeg98aanvragen.Vooralvanklas-

sikalescholendiemeermaatwerkwillen

gaanleveren,vakoverstijgendwillen

gaanwerkenendiewillenaansluitenbij

detalentenvankinderen.Femkelacht:

‘Hetlijktwelofzeallemaalmontesso-

riaanserwillengaanwerken.’Concrete

activiteitenvandeOnderwijscoöperatie

gaatFemkevanafnumeldenopmontes-

sorinet.Zijweetnognietwanneerzij

weervoordegroepstaat.

1 https://juffemke.nl/2015/01/28/klaar-voor-de-start2 https://onderwijscooperatie.nl/waar-staan-we-voor/ 3 http://onderwijscooperatie.nl/lof-voor-de-leraar/


12

Thema

Creatieve routine is onmisbaar om te

innoveren bij het managen van een

restaurant, bij praktijkwetenschap-

pelijk onderzoek en in het onderwijs.

In dit artikel beschrijf ik wat creatieve

routine in het onderwijs betekent, wat

daarvoor nodig is en hoe je er als leraar

invulling aan kan geven. Hij eindigt

met een praktijkvoorbeeld. En we

beginnen met een kijkje in een keuken

waar verandering broodnodig was.

Inhettelevisieprogramma Kitchen Night-

mares1bezoektdemarkantechefGordon

Ramsay(fotolinks)hetrestaurant

RococoinKing’sLynn,eenkleinestadin

hetoostenvanEngeland.Dekeukenvan

Rococowordtopdatmomentbestierd

doorchefNickAnderson(fotorechts),

dieinhetverledenmeteenMichelinster

isbekroond.DevisitevanGordonheeft

eenreden:Nickverliestzo’ntweedui-

zendpondperweekenloopthetrisico

failliettegaan.Nickheeftaleenschuld

vanhonderdduizendpond.Dereden

voorhetoplopendverlies:erkomen

teweinigmensenbijRococodineren.

Gordonkrijgteenaantalgerechten

voorgeschoteldvanNick,diehijopzijn

eigengereide,nogalongeremdewijze

vancommentaarvoorziet.Gordonhoeft

nietlangnatedenkenoverzijnoordeel

endeeltNickmeedatzijngerechten

tepretentieuszijn.Nickwerktnamelijk

vooralmetdureexclusieveingrediënten.

Bovendienbesteedthijbehoorlijkwat

kostbaretijdaanhetopleukenvande

gerechten.Nickkooktaljarenzoen

heeftzijnmaniervanwerkennauwelijks

veranderd.Uitnavraagbijenkeleinwo-

nersvanKing’sLynnblijktdatNickzich

uitdemarktheeftgeprezen:zevinden

datzebijRococogeenwaarvoorhun

geldkrijgen.

TijdensdeuitzendingwijstGordoner

meerderekerenopdatNickzijnaanpak

radicaalmoetveranderen.DoordatNick

jaarinjaaruitsteedshetzelfdedoetis

zijncreativiteitinhetvakgedoofd,aldus

Gordon.Encreativiteitiscruciaal,want

alsNickzodoorblijftgaanishetover

enuitmetzijnrestaurant.Danmoeten

Nickenzijngezin,diebovenhetrestau-

rantwonen,ooknogeenshunhuisuit.

UiteindelijkbereikenGordenenNick

eendoorbraak.Nickbegintmethet

verwijderenvanalleswatmetRococo

temakenheeft.Hijverandertnietal-

leendenaamvanhetrestaurantinhet

pretentielozeMaggie’s,vernoemdnaar

denabijgelegenkerk,maarvereenvou-

digtookhetgeheleinterieur.Bovendien

brengendechefshetmenuterugnaar

eenkleinerehoeveelheideenvoudige

gerechten.Nickkooptnulouterverse

ingrediënteninbijlokaleleveranciersen

houdtdebereidingsimpel.Hetgevolg

isdatdeprijzenflinkdalen.AlsGordon

naeenmaandterugkomtziethijtotzijn

aangenameverassingdathetrestaurant

helemaalvolis.Nickverteltdathijnu

perweekgemiddeldvijfduizendpond

aanomzetdraait.

MoedigecreatievelingenCreatieveroutineisnodiginelkvak;

indekeuken,bijwetenschappelijk

onderzoekeninhetonderwijs.Het

ideevaneencreatieveroutineontleen

ikaanhetwerkvandegerenommeerde

Amerikaansecognitiefpsycholoog

RobertSternberg.Diesteltdatcreatieve

personenproblemenroutineusop

nieuwemanierenbenaderen.Hijbear-

gumenteertdatcreativiteithetgevolgis

Broodnodigeveranderingenvragencreatieveroutine

PatrickSins,lectorvernieuwingsonderwijs

SaxionenThomasMorehogeschool

b

3 Zie de aflevering op YouTube: http://bit.ly/1V8T5lS


13

Thema

vaneenhouding,een way of life,enniet

zozeervaneenaangeborentalent.Deze

houdingmanifesteertzichingedrag

waaruitblijktdatcreatievelingen(a)

problemenopmeerdereverschillende

manierenbegrijpen,(b)risico’snemen,

(c)demoedhebbenomomtegaan

metweerstandvananderenentestaan

voorhuneigenovertuigingenen(d)

obstakelsteoverwinnen.

DemetafoordieSternberghanteert

omcreativiteitbetertebegrijpen,is

investeren.VolgenszijnInvestment

theory of creativityzijncreatieveperso-

nendegenendiehunideeëngoedkoop

kopenenduurverkopen.Goedkoop

kopenbetekentdatcreatievelingen

ideeënnastrevendieinbeginselnog

onbekendzijnofnognietintrek,maar

diemogelijkwelgroeipotentieelheb-

ben.Doorgaansblijktdatdezeideeën

weerstandondervindenwanneerzij

voorheteerstwordengeïntroduceerd.

Eencreatievepersoonmaaktvolgens

dezetheoriejuistdanhetverschil

doortevolharden,metalsmogelijk

gevolgdatzehunideeënduurkunnen

verkopenenzijzelfverdergaanmethet

volgendenieuwe,ofonpopulaireidee.

Metanderewoorden,zo’nindividu

verwerfteencreatieveroutine.

CreatieveroutineinhetonderwijsEencreatieveroutineinhetonderwijs

houdtindatlerarenenerzijdshun

onderwijsvanuitdezeroutineinvulling

gevenenanderzijdsactiefcreativiteitbij

hunleerlingenwillenbewerkstelligen.

Creatievelerarennemenzelfinitiatie-

ven,zijnbereidomrisico’stenemen,

staanopenenlatenzichverrassen

doornieuweideeënendeleninventieve

onderwijspraktijken,diezeontwikkelen

ofgebruiken,metcollega’s.Creatieve

lerarenwaardereneencreatieveroutine

enzijninstaatdezebewustintezetten

methetdoelhunonderwijsenhetleren

vanhunleerlingenteverbeteren.

Verderzoekencreatievelerarenactief

naarmogelijkhedenomcreativiteitbij

hunleerlingenterealiseren.DeBritse

hoogleraarTeresaCremingeldtalseen

vandemeestvooraanstaandeonder-

zoekersophetterreinvancreativiteit

inhetonderwijs.Creminonderkentde

volgendevierkenmerkenvancreatief

onderwijs:nieuwsgierigheid,hetleg-

genvanverbindingen,autonomieen

eigenaarschapenoriginaliteit.Teneerste

modellerencreatievelerarenvolgens

Creminnieuwsgierigheidenhanteren

zeopenvragendieleerlingenuitdagen

totverderonderzoekenreflectie.Ten

tweedeproberencreatievelerareninte-

gratievanvakkenineenleergebiedofin

vakoverstijgendeprojectenterealiseren.

Zijbiedenleerlingendemogelijkheidom

verbindingentemakenmethunvoor-

kennis.Tenderdestimulerencreatieve

lerarenhunleerlingenomautonome

beslissingentenemeneneigenaarte

wordenvanhunleerproces.Tenslotte

stellencreatievelerarenzichflexibelop

endemonstrerencreativiteitdooronder

meerteexperimenterenmetideeën,

spontaantereagerenoponverwachte

gebeurtenissenenruimtetebiedenvoor

onzekerheidenhet(nog)onbekende.

Omopzo’nmanierinvullingtekunnen

gevenaaneencreatieveroutineinhet

onderwijs,ishetvolgensdeinvestment

theoryvanSternbergwelnodigdatje

alsleraarondermeerkennishebtvan

devakinhoudenendidactiek,instaat

bentomout of the boxtedenken,risico

wiltnemenenomdurfttegaanmet

onzekerheid,enhetideehebtdatcreati-

viteitdoorcollega’senleidinggevenden

wordtgewaardeerd.

OpbrengstenvaneencreatieveroutineinhetonderwijsKortom,eencreatieveroutinebetekent

steevasthardwerken,durvenendoor-

zettenenhetvergtnogalwatvanjouals

leraarenjeomgevingomwerkelijkcre-

atieftekunnenzijn.Ditleidtmogelijk

totonontbeerlijkedoorbrakenzoalsin

hetrestaurantvanNickAnderson.Ook

creatievegroothedenzoalsEinstein,

Picasso,MozartofEdisonwarenzulke

doorzetters.ThomasEdisongaftoe:

‘Noneofmyinventionscamebyacci-

dent.Iseeaworthwhileneedtobemet

andImaketrialaftertrialuntilitcomes.

Whatitboilsdowntoisonepercent

inspirationandninety-ninepercentper-

spiration’(citaatvanThomasEdison,

1929;geciteerdinNewton,1987).Uit

empirischonderzoekblijktdateencrea-

tieveroutineinhetonderwijsnietalleen

bijdraagtaandematevancreativiteitbij

leerlingenmaarookaanhunleerpresta-

tie.Enalhoefteencreatieveroutineniet

inallegevallendirecttotaantoonbare

verbeteringenteleiden,hetsteevast

verbeterenvanjeonderwijsisvolgens

mijnietmogelijkzonderdatersprake

isvaneencreatieveroutine.Creativele-

rarenzijnonmisbaaromdaadwerkelijk

duurzaamteinnovereninhetonderwijs

enomleerlingenoptimaaltehelpen

leren,nuenindetoekomst.

PraktijkvoorbeeldCreatieveroutineinhetonderwijs2

LeerkrachtSarahvoertsamenmethaar

klasvan5-7jarigeneendiscussieover

leren.Zebegintmeteenonderzoeknaar

hoebaby’slerenenvraagthaarleerlin-

genhoezedelegehersenenvaneen

buitenaardswezenzoudenvullenmet

kennis.Haarleerlingengebruikenniet

alleenhunverbeeldingmaarzeconfron-

terenelkaarmetelkaarsbijdragenaan

dediscussie:‘Ikzouhetineenlabora-

toriumdoen.’‘Ikzouhetdoendoorhet

voortezeggen.’‘Datkanniet,omdathij

niksinzijnhersenenheeftwaarmeehij

kandenken.’‘Hijzouzichhelemaalniks

kunnenherinneren.’‘Jezouheminslaap

kunnenbrengenendanzijnhoofdeen

beetjeopendoenomdegoedeinforma-

tieinzijnhersenentedoen.’

Dediscussiemaaktdewegvrijvooreen

meerfilosofischonderzoek.Eenleerling

komtvanuithetnietsmeteenvraag

waardeanderenopkondenvoortbordu-

ren.‘Ditiseenmoeilijkevraag,omdat

hoewistdeeerstepersoonopaardealle

dingenoverdewereld?’‘Godheefthet

hemgeleerd.’‘Maarhijwaseenkleine

baby.’‘Hoewerddewereldgemaakt?’

‘Hoewerddeeerstepersoonge-

maakt?’‘Hoewerdhetheleuniversum

gemaakt?’‘Hoegroeidehetleven?’Er

volgteendiscussiewaarindekinderen

veelvragenstellenenaannamesen

mogelijkeantwoordenbespreken.

2 Uit Jeffrey en Woods (2003, p.116). Zie alle door Patrick Sins geraadpleegde boeken op montessorinet: http://bit.ly/25xWVLH


14

Thema

Parel

MikeLouwmandocent Scholengemeenschap Pantarijn Wageningen

Twaalfleerlingenuitdetweedeklaszijn

inAugsburg,samenmetons,tweevan

hundocenten.Hetismooiweer,inNe-

derlandregenthet.Hetcentralepleinin

Augsburgisdrukbevolkt.Mensenzitten

opdegrond,zeeteneenbroodjeenma-

keneenpraatje,inhetDuits.Wijhebben

algeluncht,eenpaaruurgeleden,op

eenschoolwaardelunchaltijdwarmen

versis.‘Gewoon,omdathetkan’,aldus

éénvanonzeleerlingen.Nietiedereenis

ongeschondenuitdemooiemaarlange

stadswandelinggekomen.Sommigeleer-

lingenhebbendorst,demeestehebben

zinomtezitten.Ophetpleinvertellen

wedezittendeendrinkendeleerlingen

dathetprogrammaeropzit,althans,

voorvandaag.Eénleerlingkijktge-

schrokkenoverhaarschoudersnaareen

groepjeDuitseleerlingen.‘Volgensmij

willenonzeDuitsersalnaarhuis’,zegt

zevervolgenszacht.Lichtepaniekmaakt

zichvanhaarmeester.Thuisheeftzeal

opGoogleStreetViewgekekenwaarde

leukewinkelstevindenzijnennuwilze

nietslieverdandieaanhaarvriendinnen

latenzien.‘Weescreatief’,isonsadvies.

Nawatvoorzichtiggeschuifelwordthet

Duitsegroepjeerbijgehaald.Wehoren

watEngelsewoordenvoorbijkomen,ver-

paktalseenvraagofeenantwoord.Voor

eenmondelingEngelskomendeleer-

lingenwoordentekort,maarvoordeze

situatieslagenzeglansrijk.Want,met

wathulpvanhanden,voeten,telefoons,

docenten,plattegronden,metrokaartjes,

ouders,auto’svanoudersenwat(zak)

geldlukthethenuiteindelijkomtwee

uuronbekommerdteshoppen.‘De

Duitserszijngoedgekeurd’,hoorikéén

vandeleerlingenlachendzeggen,terwijl

zehetpleinoversteken.Heteerste,span-

nendemomentvanuitwisselenhebben

zeoverleefd.

pMikeLouwman(1988)isdocent

NederlandsenmentoropR.S.G.

PantarijninWageningen.Driejaar

geledenginghijblogsschrijven

overzijnervaringenals‘begin-

nendedocentendoorgewinterde

leerling’overzakenwaarhijop

schoolmeetemakenkreeg:de

schoolfotograaf,regenbroeken,

fluisteren,tussenuren,debuiten-

landsereis,debelenvergaderin-

gen.Zijnblogszijnnugebundeld

indepaperback‘Alsdocent’,

verkrijgbaarbijbol.com:

http://bit.ly/1R5Z04h

LeerlingenPantarijninAugsburg

ADVPAG15

Parel

1000-21-6000-0380 NMV MM 39-3 Kleur: fc

Hoe werkt Twiddler

Leg een figuur/motief en breng deze d.m.v. een tandwiel over van de ene schijf naar de andere schijf.

Simpel? Nee hoor, super uitdagend.

Bekijk de video op www.olifu.nl

De hogere-orde denkvaardigheden

ANALYSERENEVALUERENCREËREN

bereik je spelenderwijs met Twiddler(voor groep 1-8)

Twiddler

1_2_liA4_fc_A.indd 1 30-05-16 15:15

Paul Speelgoedwww.paulspeelgoed.nl

[email protected]

Met 27 sets kaartjes: Raad spelletjes spelen. Sorteren: wie hoort bij de weg, wie hoort bij de stoep, wie staat er op de stoep maar hoort bij de straat. Memospel spelen. Plaatjes passen bij het lesboek verkeersverkenning

Een stevig houten huisje met aan elke kant: een eigen deur, een eigen werkende bel, een eigen poppetje en een eigen sleutel die niet kwijt raakt.

Verkeershesjes

Maak van jezelf een vrachtwagen, een auto, motor of politiewagen.

9775_B.indd 1 03-06-16 09:48


16

Thema

Rond de begrippen fantasie en creativi-

teit heerst binnen de montessoriwereld

een controverse. Ze worden vaak niet

helder van elkaar gescheiden. Maria

Montessori heeft over beide termen

veel gezegd en wordt regelmatig

verkeerd begrepen. We plaatsen haar

uitspraken hierover binnen de context

van haar tijd en onderzoeken wat ze

eigenlijk bedoelde. En we kijken even

in het woordenboek.

Inhetwoordenboekstaatbijfantasie:

droombeeldenscheppen,verzinnen,

Controverseinmontessori-wereldoverfantasieencreativiteit

EricaDirvenenJokeWerver

metverbeeldingscheppen.Enbijcrea-

tiviteit:scheppingvanwerk,voortbren-

gen,iets‘nieuws’maken.Beidetermen

verwijzennaarscheppendvermogen.

Hetverschillijktdoordezeuitlegdat

fantasiezichmeerinhethoofdafspeelt

encreativiteiteenbasisvanabstracte

kennisnodigheeft.

IndeVictoriaansetijd,waarMontessori

uitvoortkwam,werdfantasiegezienals

eeneigenschapdiewasvoorbehouden

aanhetkind.Inderijkerekringenwerd

hetkindoverspoeldmetfantasieverha-

lenoverelfjesenfeeën,trollenendieren

metmenselijketrekkenenavonturen.

Kinderenuitarmegezinnenmoesten

werkenindefabriekofwerdenaanhun

lotovergelatenenzwiervenopstraat.

HetwarendezekinderendieMontessori

opvinginhaarCasadeiBambiniinSan

Lorenzo,eensloppenwijkvanRome.

In die eerste Casa zette Montessori naast

haar experimentele ontwikkelingsmate-

rialen ook prachtig speelgoed neer. Zij

verbaasde zich erover dat dit niet gekozen

werd, ondanks dat ze voordeed hoe je er

waarheidsgetrouw mee speelde. Zo werd

c


17

Thema

de pop naast het vuur gezet om zich te

warmen. Montessori kwam tot de conclu-

sie dat het leren verzorgen van zichzelf en

de omgeving en zelfs het leren schrijven

en lezen het kind meer aantrok dan het

speelgoed. Het beantwoordde aan een

ontwikkelingsbehoefte. (Het geheim van

het kinderleven, tweede deel, hoofdstuk 2

‘Zij kiezen nooit speelgoed’)

RekkelijkenenpreciezenInMontessori’sbelevingwasfantase-

renmetspeelgoednietslecht,maar

slechtseentijdverdrijf,netzoalsbij

volwasseneneenspelletjekaarten.

Primaomvrijetijdmeetevullenmaar

meerniet.Tegenwoordigzijneronder

haarvolgelingenmensendiehierineen

rekkelijkeofpreciezelijnaanhouden.Zo

ishetspelenindepoppenhoekineen

peutergroepofonderbouwvoordeéén

nietvolgensdeleer,omdathet‘doen

alsof’is.Terwijleenanderhetprima

vindtalsindezehoekhetechteleven

wordtnagespeeld.Zolangkinderenhet

spelenmaarnietkiezenalsuitvlucht.En

ditvaltteobserveren.

Vaneenandereordeishet,wanneereen

volwassenefantasieaanhetkindop-

dringt.Denkhierbijaandehedendaagse

‘Disneyfisering’vandeomgevingvan

hetjongekind:hetkindwordtgezienals

marketingobjectenhetkrijgtstereotiepe

beeldenenwaardenopgedrongen.

Volwassenenvullenzodewereldin

vooreenkind,zonderdathetkindde

mogelijkheidkrijgteeneigenwereld-

beeldtevormen.Inverhalenkrijgen

voorwerpenendierenvaakmenselijke

eigenschappenengevoelens.Dierenen

voorwerpensprekenendragenkleding.

Wijkunnenderealiteitenfantasieinhet

verhaalscheiden,maarhetkindnogniet

omdathetminderlevenservaringheeft.

Metdehuidigesinterklaasdiscussiein

hetachterhoofdwetenwehoeschadelijk

ditsoortfantasieverhalenkunnenzijn.

Hetzijnvolwassenendieelkaarbestrij-

dennaaraanleidingvaneenverhaaldat

henzelfalskindisvoorgelogen.Kin-

derenmakenhelemaalgeenpuntvan

rozeofstroopwafelpieten.Zegenieten

gewoonvaneenfeestenzozouhetook

moetenzijn.

SchrobbenIndeklashorenwealleentechnieken

aantereikendiedefantasieterwille

zijn.Eenkindleertwerkenmetschaar

enlijm.Hetoefentmeteenkwasten

waterenmanipuleertklei.Doorexpe-

rimenterenmetmaterialenengereed-

schapgaatdehandvormgeven.Inhet

beginvolgthetoogdehand(oog-hand-

coördinatie)enlatermaaktdehandwat

bedachtis(hand-oog-coördinatie).De

handontwikkeltzichvoordathijkan

scheppen.

Kinderenontwikkelenhuncreativiteit

dooraandepraktijkgerelateerdwerk.Zo

moeteenkindvoorhetschrobbenvan

eentafeldejuistegebruiksvoorwerpen

klaarzetten.Voorhetjongekindisde

herhalingvandehandelinghetbelang-

rijkstedoel.Maaromeenschonetafelte

krijgenmoethetkindeenvolgordevan

handelingengaanaanhouden.Ditiseen

leerproces:hetkindgaatinzienwatzijn

handenopwelkmomentmoetendoen.

Hetgebruikvanteveelzeepmaakthet

afsponzenergmoeilijk.Ditiseenprima

lesjeinoorzaakengevolg.Enbijtegen-

slaghebjedoorzettingsvermogennodig

omtochresultaattebereiken.Zoontwik-

keltzichhetoplossingsgerichtvermogen.

Nietalleenhetlerenhanterenvan

gebruiksvoorwerpenligtaandebasis

vanhetcreatiefvermogen,maarookhet

verwervenvankennis.Doorhetwerken

metdemontessorimaterialendiede

zintuigenontwikkelenkrijgthetkind

ondermeerzichtopvormenruimte,

kleurenstructuur.Dezeabstractiesvan

dewerkelijkheidzethetkindinalshij

zichcreatiefuit.Zoliggenverbeeldings-

kracht,deontwikkelingvandehanden

hetverwervenvanabstractekennisaan

debasisvanallecreativiteit.


18

Thema

Prikkeldegeestenroepvragenop

EstherPelgrom

Creativiteit en leren. Wat een mooie

woorden hè? En speciaal in deze

volgorde. Creativiteit dat niets meer

betekent dan iets nieuws verzinnen

en leren is het proces van iets nieuws

kunnen, weten of voelen. Iets nieuws

dus. Sommige mensen worden er blij

van, anderen niet, zij schrikken juist.

De vraag is: hoe zorg je voor creativi-

teit en leren bij de kinderen in jouw

groep? Mijn antwoord: geef een korte,

boeiende aanbieding en geef ruimte bij

het verwerken en bewijzen. Prikkel de

geest en roep vragen op.

Kinderen-metnamejongekinderen

-zijndeheledagbezigmetnieuwe

dingenleren.Bijhenzijncreativiteit

enlerenvaakonlosmakelijkmetelkaar

verbonden,datgaatvanzelf.Inonson-

derwijslijkencreativiteitenlerensoms

heelveruitelkaarteliggen.Ikvinddat

jammer.Ietsnieuwsverzinnen,creativi-

teitduspastzomooiinhetprocesvan

ietsnieuwsleren.

Montessoriverteldeonsdatonze

aanbiedingendenieuwsgierigheid

moetenprikkelen.Wemoetennietalles

vertellen,weldeanderaanmoedigen

omzelfoponderzoekuittegaan.Geen

potdichtverhaaldus.Enditpastheel

mooibijdietaakvanonzehersenen:

voorspellenenchecken.Waarmee

hetdirecteinstructiemodeldirectter

discussiestaat:datisveeltedichtge-

timmerd,pastnietbijdehersenweten-

schapvantegenwoordigenbiedtalhe-

lemaalgeenruimtevoorcreativiteit.Alle

montessoriaanseaanbiedingenhebben

dezelfdekarakteristiekekenmerken:π Zezijnkort.π Jegebruiktweinigwoorden.π Deinhoudspreekttotdeverbeelding.π Zeprikkelentotactiviteit.

Mooiekenmerkennatuurlijk.Maarja,

depraktijk.Hoeverzorgjeeenboeiende

aanbieding?Zonder–dooranderenbe-

dachte–instructie,maarwaarbijjewel

jeeigenprofessionaliteitencreativiteit

inzet.Hoedoejedat?

Volgensmijisdatnietzolastig.Die

dooranderenbedachteinstructiekan

jouinspirerentotjeeigenles.Voordat

jeeenaanbiedinggeeftdiepastbijhet

kind-dekinderen-zorgjevoorkennis

vandeleerlijnenenvandeontwikkeling

vanhetkind.Jekentdushetkindenbe-

heerstdeleerinhoud.Opbasisdaarvan

formuleerjehelderhetdoelendekern

vandeles.Heelhelder.Endanbiedje

aan.Jebiedtindatkortemomentde

essentieaan.Hetdoelvanjouwlesis

eenstukjekennisbieden,zodanigdat


19

Thema

hetdeverwonderingaanwakkert,dat

hetdegeestprikkeltendathetvragen

oproept.Nadelesgaathetkindaan

deslagmetzijneigenonderzoeknaar

meerkennisenervaringen,jouwles

waseeninspiratiebronenbevatines-

sentiewateenkindgaatleren.

Nahetdoelendeaanbiedingvolgtde

fasevanverwerken.Indezefasewordt

eenberoepgedaanopvolhardingen

creativiteit,hetkindgaatactiefaande

slagomdeleerinhoudteverkennen

enzicheigentemaken.Endatkanop

allerleimanieren.Tijdensdeverwerking

wordtnietalleeneenberoepgedaan

opdecreativiteitvanhetkind,ookjij

alsleerkrachtbentcreatief.Jeverzint

telkensnieuwedingenzodatjekunt

afstemmen.Daarbijmoetjeblijven

observerenensignaleren,wantalleen

dankunjedaadwerkelijkafstemmenop

deontwikkelbehoeftevanhetkinden

deleerinhoud.Voorgekauwde(invul)

oefeningendoeneenminimaalberoep

opdecreativiteit,vanhetkindenvan

deleerkracht.Alzijnzeinhetproces

vanmemoriserenenautomatiseren

onontbeerlijk.

Jezorgtvoorcreativiteitindeverwer-

kingdoorkinderenruimtetegevenen

daarnaastvoorstellentedoen.Jegeeft

verwerkings-enbewijslesjesnetzoals

jewellevendheidslesjesgeeft.Hierbij

biedjekindereneenscalavanmogelijk-

hedeneninspiratieomhuneigenwerk

vormtegeven.Jetoontvoorbeelden

vanverwerkingenenbewijzenenlaat

zienwaardezewerkjesaanmoetenvol-

doen.Kinderenkunnenelkaarnatuurlijk

ookinspireren.Jekuntdenkenaaneen

‘werkjevandeweek’,tentoonstellingen

vangemaaktwerk(perkind,pergroep

ofmetdeheleschool),eenmooigevuld

prikbord,een‘eet&toonmoment’.Het

zijnkorte,prikkelende,somsterloopse

momentendiedecreativiteitvanhet

kindtonenenandereninspireren.Stel

vooralveelopenvragenaaneenkind

omteontdekkenwatenhoehetdenkt.

Nadefasevanverwerkingvolgthet

bewijs.Hetkindordententoontzijn

kennisenzijnkunde.Hijlaatzienwat

hijgeleerdheeftineenmooibewijs-

stuk,eenwerkjewaarophetkind

noteertwathijnuweetennukan.Het

makenvaneenmooiwerkjevraagtom

eencreatievemaniervandenkenen

handelen.Envraagtomcriteriawaar

eenbewijswerkjeaanmoetvoldoen.

Ditbewijswerkjeisnietalleenheteind-

puntvaneenleerproces,hetistegelijk

weerdestartvaneennieuwtebehalen

doel.Hetiseenprachtigmomentom,

metinjehandhetbewijswerkje,een

reflectiefgesprektevoeren.Jekuntdan

zomooihorenwateenkindallemaal

weet,dachtenzichnogafvraagt.En

eenpiketpaaltjeslaan:Jijweetnudat...

Ditgesprekisdaneenprachtigestart

vooreennieuwecreatieveontdekkings-

tocht.

EstherPelgromismontessorispecialistenauteur.

Zijismededirecteurvanonderwijsbegeleidingsdienst

AVE.IK.

In2015brachtAVE.IKhetnieuwetaalmateriaalTaal:

doen!opdemarkt.

Voormeerinformatie:[email protected].


20

Delaatstejarenmakenwealsvmo-scholendebredemontessoridoelencreativi-

teit,maatschappelijkebewustwordingenzelfstandigheidnadrukkelijkerzichtbaar

enonderwerpvangesprek.Metcreativiteitin‘engezin’hadMontessorinietzo

veel.Zijwasergeenvoorstandervanomkinderenvolledigvrijtelatentekenenof

spelen.Inplaatsvankinderentevoedenmetsprookjesofplaatjesvandewerkelijk-

heid,wildezijkinderenlatenlerenínenvándewerkelijkheid.‘Dewereldmoetniet

naarhetkindgebrachtworden,maarhetkindnaardewereld.’Hetisbelangrijkdat

kinderenhierinhuneigenweglerenvinden.Datzijcreatieflerenomgaanmetalle

problemenwaarzijtegenaanlopen.

Alsopvoedersmoetenweoppassenomkinderendaarbijteveeltebeschermen,

zekerinhetvo.NietvoornietspleitteMontessoriervoorom12-15jarigenjuistin

dezefasevanhunlevenaanhetwerktezettenenverantwoordelijkheidtelaten

dragenineensoort‘farm-schools’ophetplatteland.Ookalstaatditperspectief

vervanhetdagelijkseschoolleveninNederland,ikbenervanovertuigddathet

goedvoorleerlingenisommeer‘buiten’teleren,meertebewegenenbuitende

schoolzelfoponderzoekuittegaan.OphetWageningsLyceum(devoorloper

vanmijnhuidigeschoolPantarijn),waarwezo’n35jaargeledenzielenzaligheid

stopteninhetOpenProjectonderwijs,droomdenwevanzo’nkleineschool,waar

deleerlingenveelmeerruimtezoudenkrijgendaninonsvoorgeprogrammeerde

klassikalesysteem.ToenlietenweonsmedeinspirerendoorhetdenkenvanJanusz

Korczak,diehet‘rechtoprisico’voorkinderenbepleitte.Tegenwoordigdagenwe

onzeleerlingenuittotcreativiteitdoorhunnieuwsgierigheid,verbeeldingskrachten

creërendhandelentestimuleren.Zoreflecterenwesamenmetonzeleerlingenop

hoewedatbelangrijkedoelkunnenbereiken.

Gabriël Enkelaar

Teamleider onderbouw (havo-

vwo) scholengemeenschap

Pantarijn in Wageningen

De Kwestie

Noujazeg,washeteerstewatikdachttoenikdezestellingkreeg.Wateenonzin.De

rodevlekkenkwamenalinmijnnek.Maaralsweeensneteenstapjeverderkijkendan

valthierwelwatovertezeggen.

TeneerstebenikbangdatweonderwijsinheelNederlandeenbeetjerisicoloosaanhet

invullenzijn.Weproberenveelzekerhedenintebouwenendaarinlatenweeigenlijk

steedsminderoveraantoevalofaanrisico.Inmontessorilandrekkenwedemogelijkhe-

denweloptenopzichtevanhetregulieronderwijsmaarookwijstelleneengrensende

tijdvan‘achdatkomtnogweleenkeer’isweleenbeetjeachterons.

Tentweedemoestikevendenkenaandeheelies.Kinderenrazenmeteenrotgangdoor

deschoolopschoenenmetwieltjesennatuurlijkwetenwenietsnelgenoegeenregelte

makenwaardoordatnietmeerkan.Enbijhetmakenvaneenavontuurlijkschoolplein

vindenweeenrisicowelleukmaaralswedenkendatkinderendatnietaankunnenbeper-

kenwehetwelalsnel.WezijnhardopwegnaareensoortFransespeeltuinwaarbijaltijd

staatvoorwelkeleeftijdeenspeeltoesteltoegankelijkisenzelfsmijnknulvan4heeftal

teweiniguitdagingaaneenspeeltoesteldatzeinFrankrijkvoor9jarigenneerzetten.

Maar,endaaromkomendevlekkendantochweerterug,montessorischolenzijnerin

principejuistwélomcreatiefnaaroplossingentezoeken.Wemakengebruikvande

inspiratievanonzekinderen.Wezoekenjuisteenanderewegenspeleninopdatwatwe

vooronszien.Endatwatwezienzijnprachtigekinderen.Iederedag.

Egbert de Jong

Algemeen directeur

Montessorivereniging

Haarlemmermeer

i Inhetmontessorionderwijsisderolvaneenmontessoridocentinprincipenietgerichtophetstimulerenvancreativiteitindezinvangrenzenoverschrijden,avontuur,onverwachtentoeval.1

3 De Kwestie is gebaseerd op een post van David van der Kooij (http://bit.ly/1RDNrBR) waarin hij kort gezegd stelt: Kinderen groeien op in een snel verande-

rende wereld. De kennis van nu is ontoereikend voor straks. Het vraagt creativiteit om alle uitdagingen aan te kunnen gaan. Creativiteit is per definitie grenzen

overschrijden, avontuur, onverwacht, toeval. Maar onze samenleving is juist gericht op het wegnemen van mogelijke risico’s. Leraren spelen een sleutelrol.

Laten zij zich verdiepen in de theoretische onderbouwing van creatieve denkvaardigheden.


21

Eenaantalwekengeledenkreegikeenprachtigboekcadeaumeteenoverzichtvan

werkenvanKarelAppel.EenseriediemijbijzonderraakteisdeserieVragendeKinde-

ren,ruwekunstwerkenvanwrakhoutgeïnspireerdopkinderenopverlatenstationsin

Duitslanddirectnadetweedewereldoorlog.Hetliefstzoujehetwerkmeenaarhuis

nemeneneenplekgeveninjeeigenhuis,zodatjeiederedagweernieuwedetails

ontdekt.Goedkijkenwordtdanverheventoteenwarekunst.

TijdenseenalgemenelesoverdeTweedeWereldoorlogdeelikdeseriemetmijn

kinderenindebovenbouw.ZestellennaverloopvantijdgoedevragenoverdezeVra-

gendekinderenenbeginnenzichteverplaatsenindefiguren.Kinderenleggenvan

natureverbanden.Hetwerddiemiddageeninteressantgesprekoverkunst,oorlogen

grenzenverleggen.

Ophetwhiteboardindeklashangteenrodestickermetdetekst‘alsdatmaarfout

gaat...’Iederschooljaargebruikenwedietekstomaftesprekendatjehetmeesteleert

vanjefouten.Afentoewijsiknaardestickeralseenkindeenduwtjenodigheeft,of

indeputzitdooreentegenslag,maarvaakkomthetniettersprake.

Netalswehetgesprekafrondenroepteenkind:‘MisschienhadKarelookwelzo’n

stickerinzijnatelier.’Misschienisdatweldekernvancreativiteitinonsonderwijs:als

wekinderenhetvertrouwenenderuimtegevenomzoveelmogelijkteexperimenteren

enfoutentemakenontstaandemooisteleermomenten.Vooreendocentisdatspan-

nend,wantdatbetekentloslaten,ookalsjijzekerweetwathetbesteis.

Latenwevanafvandaagzorgenvoorklassenbruisendvancreativiteitdoorgoedte

kijken,zoveelmogelijkfoutentemaken,goedevragentestellen,teverbindenen

grenzenteverleggen.

De Kwestie

Jongekinderenzijnergontvankelijkvoorcreativiteit.Zezittennognietgevangeninvaste

patronenmethetideedatietsopeenbepaaldemanierhoorttegaanofbehoorttezijn.

Dekindergeestisnogvolledigvrijindenkenencreëren.Vooreenkindisallesnieuw.

Wijmoetenonsalsmontessoriprofessionaldanooksteedsweerdevraagstellen:hoe

zorgikvoordejuistevoorbereideomgevingvoorhetkindzodathetzichcreatiefkan

ontwikkelen?Alswijgoederandvoorwaardenscheppenhoevenwedekinderenniette

stimulerenomcreatiefbezigtezijn.Wehoevenhentochookniettestimulerenomte

lerenlopen?Laatkinderenzelfdewereldontdekkenenexperimenterenenzorgervoor

datdenieuwsgierigheidvankinderenwordtgeprikkeld.Speelinopdeleefwereldvan

dekinderen.

Creativiteitgaatoverzoveelmeerdanalleendestandaardknutsel-,teken-enschilder-

werkjes.Zekeralswedaareenvoorbedachtresultaatvanwillenzien,waarwedanook

nogvoorafeenvoorbeeldvantonen.Eigengedachteswordendaniniedergevalniet

gestimuleerd.

Laatkinderenvrijdenkeninhetwerkenmet(montessori)materiaalenbewonderwat

zeernogmeermeecreëren.Bespreekeenprobleem,stelopenvragenenlaatkinde-

renzelfmetoplossingenkomen.

Creativiteitgaatovercreëren,problemenoplossenenvrijeninnovatiefhandelen.

Belangrijkevaardighedendiekinderennodighebbenindetoekomst.Aandachtvoor

creativiteitisnietalleenwenselijkmaarnoodzakelijkbinnendeopvoedingenbehoeft

aandachtbinnenhettotaleleerprocesvankinderen.Wijhoevenslechtsdejuiste

voorwaardentescheppen.

Margot Schreurs

Lid NMV-sectie Het jonge kind

Werkzaam bij Korein

Maarten Stuifbergen

Groepsleraar Montessorischool

Leidschenveen

Montessoriopleider Haagse

Hogeschool

Studiebegeleider Hogeschool

Leiden

Student onderwijswetenschap-

pen Open Universiteit


22

Vereniging

Het MOC heeft vanuit het NMV-

bestuur een opdracht gekregen met de

naam ‘2020’. De vraag daarbij is: wat

is er allemaal binnen onze vereniging

nodig om aan te pakken om in 2020

klaar te zijn voor de voorgenomen

wetswijziging over het realiseren van

integrale kindcentra. Het MOC brengt

in kaart welke aandachtspunten er zijn

en adviseert het bestuur om zich hier

op voor te bereiden.

Eenvandeeerstestappendiewijzettenis

hetdoorlichtenvanonzeeigenvisitatie-

procedure.HiervoorhebbenwijAngelique

SterkenenSaschaBraszingehuurd.Wij

stellenhenhieronderaanuvoor.

AngeliqueSterkenisgrondleggervan

IKCMondomijninHelmond.Metdeze

ervaringinhaarrugzakheeftzijin2014

adviesbureauIKCConsultancyopgericht.

Hetadviesbureauhelptbijhetimplemente-

renvanveranderings-eninnovatietrajecten

bijvoorzieningenvoorkinderenvan0tot

13jaar.Hetbureaugeeftstrategischen

tactischadvies,coacht,biedtpraktische

NMV-bestuurgeeftMOCopdracht‘2020’overwetswijzigingintegralekindcentra

DebbievanderBurgh

ondersteuningenverzorgtopleidingenaan

onderwijs-enopvangorganisaties.Deken-

nis,toolsenmethodiekenomeenIKCte

realiserenzijngestoeldoppraktijkervaring.

Angeliqueiseengedreveninnovatoren

gelooftindekrachtvansamenwerking.Als

procesbegeleiderenprojectleiderverbindt

Angeliqueorganisatiesinhundoorontwik-

kelingnaareenIKC.Zijisnauwbetrokken

bijlandelijkeontwikkelingenzoalsKindcen-

tra2020enPACT.

SaschaBraszisjuristenonderwijsadvi-

seur.Naeencarrièrealsjuristheeftzijde

switchgemaaktnaarhetonderwijs.Eerst

alsleerkrachtopeenbasisschoolenlater

alsonderwijsadviseurbijhetAlgemeen

PedagogischStudiecentrum.Zijcombi-

neerthaarervaringinbeidevakgebiedenen

zetzichmetnameinvoorde‘ruimtevoor

eigenheid’vanscholen:watzijndewet-

telijkekadersenhoevuljediealsschool

danzelfverderin.Saschaheefthierover

opverzoekvanhetMOCdirecteurenvan

montessorischolengeïnformeerd.Zijis

ookbetrokkenbijdeprojectenrondom

TribandverantwoordenenAndersevalue-

Nrenenverantwoorden.verantwoordelijk-

heid.Dewerkplekneemtnamelijkeen

belangrijkeplaatsinbijhetontwikkelen

vanbekwaamheden.Envandaarook:‘Wie

samengaatkomtverder’.

NavaststellingdoorhetNMV-bestuur,

naarverwachtingeindmaart,verspreidt

hetMOCdestukkenonderhetbasison-

derwijsendeopleidingenenwordenzij

geplaatstopmontessorinet.Directie-

ledenkunnendezenieuwebekwaam-

hedendangebruikenbijbijvoorbeeld

loopbaan-enfunctioneringsgesprekken.

HoestartenAngeliqueSterkenenSaschaBraszmetdeopdracht?‘InopdrachtvandeNMV

doenwijonderzoeknaarde

visitatieprocedure.Werichten

onshierbijopdeleeftijd0-12

jaar.Optermijnlevertditeen

nieuwevisitatieaanpakop.Opdit

momentbevindenwijonsinde

onderzoeksfase:zoweluitde

bestaandedocumentenalsuitde

gesprekkenmetdiversemensen

binnenenbuitendevereniging

halenwijwaardevolleinformatie.

Wijzullenviadenieuwsbrieven

enditmagazineiedereenopde

hoogtehoudenvandevoortgang.

Wehoudennauwcontactmet

hetMOCenviahenenhet

sectiebestuurkomterregelmatig

eenterugkoppelingnaarde

verschillenderegio’s.Westreven

ernaaromonzeopdrachtrondde

zomervan2017afteronden.’

AngeliqueSterken

SaschaBrasz


23

VerenigingVereniging

p

Kom in november kennismaken met

het nieuwe kindwerkdossier (kwd).

Dat wordt gepresenteerd tijdens de

Algemene Ledenvergadering (ALV) van

de NMV.1 Wij nodigen iedereen van

harte uit!

DeopdrachtaanhetMOComeenkwd

teontwerpenkwamvandesectieBa-

sisonderwijs.Naeenselectieprocedure

doorhetMOCzijnMaaikeVerschuren

enPattyPetrimetdeopdrachtaande

slaggegaan.Hetkwdisnoginontwik-

kelingenzalklaarzijninnovember.

Hetkwdbiedtlerarenenkinderenover-

zichtinhetcurriculum.Lerarenziende

opbouwvanensamenhangtussende

leerlijnen,meteenoverzichtvanonder-

totenmetbovenbouw.

Bijgebruikvanhetkwdgaankinderen

degeleerdekennis,vaardighedenenin-

zichtenbewijzen,bovendienkunnenzij

richtinggevenaaneenvolgendleerdoel.

Deleraarvolgtdeontwikkelinginhet

kwdenmaaktkeuzesvoordebegelei-

dingvanhetkind.Ouders,bestuuren

inspectiekunnendeontwikkelingvan

individuelekinderenvolgen.

GertBiestavindthetbelangrijkdat

‘kinderenietsleren,datzemeteen

bepaaldoogmerklerenendatzevan

iemandleren.’Hijgeeftdriedimensies

aaninhetonderwijsproces:kwalificatie

(ontwikkelingvankennisenvaardig-

heden),socialisatie(ontwikkelingvan

tradities,sociale,politieke,cultureleen

professionelewaardenennormen)en

subjectwording(persoonlijkeontwik-

keling,autonomieenverantwoordelijk-

heid).Dezedimensieszijnopgenomen

inhetkwd,zodatdebredeontwikkeling

vanhetkindzichtbaarwordt.

Ikvindhetbelangrijkdateenwerkdos-

sierdebredeontwikkelingvandekinde-

reninbeeldbrengt.Doordedriedimen-

siesvanBiestainhetkwdoptenemen,

wordtdewaardevandezedimensies

netzobelangrijkalsdeontwikkelingvan

kennisenvaardigheden.Deomschrijvin-

genvandedimensiesgeeftdeleraartaal

omhierovermethetkindenanderente

PresentatiekindwerkdossiertijdensAlgemeneLedenVergaderingNMVinnovember

AnnettedeDeken,MontessoriOntwikkelcentrum(MOC)

praten.Belangrijkvoorhetkind!

Omgaanmetdeander(socialisatie)en

omgaanmetjezelf(subjectwording)

zijnnetzouitgewerktalsdecognitieve

ontwikkeling(kwalificatie).Ookde

fysiekeontwikkelingheefteenplekge-

kregeninhetkwd.Voorlerarenisereen

‘ondertiteling’geschreven,metuitwer-

kingvangedragdatpastbijdeverschil-

lendeonderwerpeninhetkwd.Ditkan

richtinggevenindekindgesprekkendie

lerarenvoerenovereenontwikkelingdie

hetkindheeftlatenzien.

Wijzijnzeerverheugdmetditproduct

enzullenhettijdensdeALVfeestelijk

presenteren.Houddeuitnodigingvoor

deALVindegaten!

2 Het NMV-bestuur stelt de datum voor de ALV eind juni vast.


24

Thema

ColofonMontessori MagazineiseenuitgavevandeNederlandseMontessori

Verenigingenverschijntdriekeerperjaar.

RedactieEricaDirven,JokeWerver,PaulaLeideritz,HildiGlastravanLoon,

BobMolier(hoofdredactieeneindredactie)

Redactieadres(voorartikeleneninhoudelijkemededelingen)

E-mail:[email protected]

[email protected]

[email protected]

Roghorst184,6708KSWageningen

Telefoon:(070)3315282

GrafischevormgevingenadvertentieverkoopEMediaGroepB.V.

Keizelbos1,1721PJBroekopLangedijk

Postbus18,1720AABroekopLangedijk

Telefoon:(0226)331600

Fax:(0226)331601


Website:www.elma.nl

AbonnementenLedenvandeNMVontvangenMontessori Magazinegratis.

Dekostenvaneengewoonlidmaatschapbedragen€31,91.De

abonnementsprijsvoorniet-ledenbedraagt€20,26.Reductieis

mogelijkvoorstudenten.

Aanmelding:

Perfax:(070)3814281

Pere-mail:[email protected]

Menontvangtnaaanmeldingeenacceptgirokaart.

Lossenummerszijnverkrijgbaarbijhetsecretariaat.

CentraalSecretariaatNMV(voorinformatieoverabonnementen)

Bezuidenhoutseweg251-253

2594AM’sGravenhage

Telefoon:(070)3315282


WebsitesNMV:

www.montessori.nl

www.montessorinet.nl

SluitingsdatumkopijMontessoriMagazine40-1(november2016):

7oktober2016

Kopijaanleveren:[email protected]

Geheleofgedeeltelijkeovernamevanartikelenuitsluitendna

schriftelijketoestemmingvandeuitgever.

Deredactietrachtbijallegebruikteafbeeldingendeeigenaarteachterhalen.

Waarditnietisgelukt,vragenwijderechthebbendeomcontactoptenemen.

ISSNnummerKoninklijkeBibliotheek:ISSN2352-2623

MontessorinetOpmontessorinetkunjemetmeerdan3300collega’sen

medestudententips,links,lessen,lesideeën,materialen

enandereinformatieuitwisselen.Zowelvoorschool,als

voorkinderopvangenbuitenschoolseopvang.Eenpaar

voorbeelden:

- Verhaalopdrachten

- Dierenkaarten

- Decimaledobbelstenen

- Montessoriwerkgroepen

- Reünies

- Blogs

- Vacatures

- De24-uursconferentieop30en31maart2017voor

directiesbasisscholenenkinderopvang

- DeconferentievanMontessoriEuropevan7-9oktober

inBerlijn

- EenuitnodigingvoornieuwelerareninhetStarterscafé

- ArtikelenuitMontessoriMagazine

Meedoen?Meldjeaanopmontessorinet.nl

De Haagse Hogeschool verzorgt in de avonduren een

montessori opleiding voor het primair onderwijs

Wij verzorgen op de dinsdagavond een tweejarige cursus die opleidt tot het montessori-

diploma. De opleiding is modulair opgezet. De cursist kan naar keuze beginnen met de

pedagogiek en didactiek van het jonge kind of die van het oude(re) kind.

De opleiding besteedt aandacht aan:

■ de theorie achter het montessori-concept;

■ de methodiek van het werken in een montessori-groep;

■ de didactiek van de verschillende montessori-werkvormen in onder-, midden- en

bovenbouw;

■ kosmische opvoeding en kosmisch onderwijs.

Desgewenst kunnen we de cursisten ook begeleiden in de (eigen) praktijk, zodat na

afronding een volledig diploma wordt verworven.

Ook degenen die al in het bezit zijn van een montessori-diploma, maar hun kennis willen

verdiepen of het werken in hun groep willen verbreden, kunnen losse modulen volgen. Zij

ontvangen een certificaat.

Voor inlichtingen en inschrijvingen:

Haagse Hogeschool:

Sector Onderwijs, Sport en Talen, PABO

Johanna Westerdijkplein 75

Postbus 13336

2501 EH Den Haag

Telefoon: (070) 445 86 30

PABO

Coördinator nascholing:

W.F.J. de Looze

[email protected]

Telefoon: 06 28911156

Montessori Coördinator:

M. Lammerts

[email protected]

Telefoon: 06-45 626 070

1_1_stA4_fc_A.indd 1 15-02-16 14:01

1000-21-6000-1130 NMV 39-3 Kleur: fc

internationaal onderwijscongres16 NoVeMber 2016 beurs VaN berlage aMsterdaM

creating learning organizations met

Peter senge

Margareth de witdagvoorzitter en Ceo

erik Meesteronderwijsinnovatie

Pete dudleylesson-study

anthony MuhammadWeb worldtour usa

Pak tee ngWorld webtour singapore

MakingShift

Ha pp en

Peter senge

inschrijven:www.academicabusiness.college

1_1_stA4_AVS_fc_B.indd 1 03-06-16 12:33

Montessori magazine 39 3

Documents

Transcript of Montessori magazine 39 3