Mis(be)handeling van oudere vrouwen: een Europese studieMis(be)handeling van oudere vrouwen is een topic dat nog steeds vaak in de taboesfeer hangt: In Europa was meer dan één op vier vrouwen ouder dan 60 jaar slachtoffer van minstens één vorm van ouderenmis(be)handeling het afgelopen jaar, maar slechts de helft van hen praatte over dat misbruik of rapporteerde de incidenten. Mis(be)handeling wordt nochtans in verband gebracht met een lagere levenskwaliteit: hogere eenzaamheid, armoede en slechte fysieke en mentale gezondheid.

Er is betrouwbare en up-to-date informatie nodig om evidence-based beleidsplanning te ondersteunen, interventies en preventieprogramma’s te ontwikkelen. Daarom onderzocht het AVOW-onderzoek (prevalence study of Abuse and Violence against Older Women) vragen zoals hoe vaak dit gebeurt, wie de plegers zijn, wat de risicofactoren zijn, enz. Dit multinationaal onderzoek vond plaats in België, Finland, Litouwen, Oostenrijk en Portugal in 2010. Ouderenmis(be)handeling tegengaan vraagt samenwerking tussen verschillende actoren. Daarnaast moeten we rekening houden met verschillende visies, met speciale aandacht voor het perspectief van oudere vrouwen zelf.

Prevalence Study of Abuse and Violence against Older Women (AVOW)

Coördinator

Nationale Instituut voor Welzijn en Gezondheid THL, Helsinki, Finland

Partners

Vrije Universiteit Brussel, Brussel, België

Vytautas Magnus Universiteit, Kaunas, Litouwen

Onderzoeksinstituut van het Rode Kruis, Wenen, Oostenrijk

Universiteit van Minho, Braga, Portugal

Contact

Dominique Verté en Liesbeth De DonderPleinlaan 2 – 1050 Brussel

Email: Liesbeth.de.donder@vub.ac.bePhone: 02 629 2531

http://www.thl.fi/avow Rapporten, congresabstracts, informatie over meetings en events

National Institute for Health and Welfare

FORSCHUNGSINSTITUTDES ROTEN KREUZES

This action received funding from the European Commission Daphne III Programme. The sole responsibility lies with the authors and the Commission is not responsible for any use that may be made of the information contained therein.

http://www.thl.fi/avow

0

5

10

15

20

25

30

35

Resultaten in een notendop

Algemeen

Het onderzoek bevroeg vrouwen tussen de 60 en 97 jaar, die thuis woonden. • Ouderen in een woonzorgcentrum werden dus niet bevraagd. In totaal vulden 2880 vrouwen de vragenlijst in. Geweld door vreemden werd niet onderzocht. Het gaat enkel om situaties waarbij • de pleger iemand was die de oudere vrouw kende en vertrouwde.

Hoe vaak gebeurt ouderenmis(be)handeling?

In het algemeen ervaarde 28.1 % oudere vrouwen het afgelopen jaar minstens • één vorm van ouderenmis(be)handeling. Per land zijn de prevalentiecijfers: Portugal 39.4 % (postenquête)• België 32 % (postenquête en individuele interviews)• Finland 25.1 % (postenquête)• Oostenrijk 23.8 % (telefoononderzoek (CATI))• Litouwen 21.8 % (face-to-face interviews)•

Types ouderenmis(be)handeling?

Emotionele of psychologische mis(be)handeling (23.6 %)• Financiële mis(be)handeling (8.8 %)• Schending van de persoonlijke rechten (6.4 %)• Verwaarlozing (5.4 %)• Seksuele mis(be)handeling (3.1 %)• Fysieke mis(be)handeling (2.5 %)•

Verschillen in ernst van ouderenmis(be)handeling?

We kunnen 4 types onderscheiden naargelang we verschillende frequenties en verschillende situaties combineren.

7.6 % ervaarde zelden, 1 situatie van mis(be)handeling• 13.5 % ervaarde zelden, verschillende situaties van mis(be)handeling • 1.2 % ervaarde vaak, 1 situatie van mis(be)handeling• 5.8 % ervaarde vaak, verschillende situaties van mis(be)handeling•

Wie zijn de plegers van mis(be)handeling van oudere vrouwen?

De echtgenoot of de partner van de vrouwen zijn het vaakst de pleger van • emotionele, financiële en seksuele mis(be)handeling en van de schending van de persoonlijke rechten.Verwaarlozing en fysiek misbruik gebeurt het vaakst door de (schoon)kinderen.•

KEY

FIND

ING

SR

ESU

LTAT

EN

http://www.thl.fi/avow

0

5

10

15

20

25

30

35

Risicofactoren

Er zijn misschien wel verschillen in prevalentie tussen de verschillende landen, • maar de risicofactoren van ouderenmis(be)handeling bleken hetzelfde te zijn in de vijf landen. De kans op ouderenmis(be)handeling bij vrouwen daalt met de leeftijd. • Uitzondering hierop is verwaarlozing. Dat stijgt met het ouder worden. Er was een significant verband tussen de mis(be)handeling en verminderde fysieke • gezondheid, moeilijk rondkomen met het gezinsinkomen, samenwonen met een partner of met volwassen kinderen, niet meer deelnemen aan sociale activiteiten en eenzaamheid.

Na de mis(be)handeling

Na de mis(be)handeling voelden de slachtoffers vooral spanning, woede, haat en • gevoelens van machteloosheid. Bijna de helft van de mis(be)handelde vrouwen (44.7 %) praatte nooit over het • misbruik, noch rapporteerden zij het incident aan een officiële instantie. De belangrijkste redenen om er niet over te vertellen was dat ze dachten dat • niemand er iets aan kon doen, ze wouden er niemand mee belasten of wilden niet dat de dader naar de gevangenis ging. Eén op vijf was beschaamd of voelde zich schuldig.

Levenskwaliteit

De bevindingen zijn eenduidig: Slachtoffers van ouderenmis(be)handeling hebben • een lagere levenskwaliteit.

Belgische resultaten

Prevalentie

Ouderenmis(be)handeling komt in België vaker voor dan het gemiddelde.• Dit valt te verklaren door de hogere cijfers van emotionele mis(be)handeling en • verwaarlozing.In België zijn er ook iets minder zeer ernstige gevallen van misbruik. De • tussencategorieën zijn echter sterker vertegenwoordigd. Dit benadrukt de nood aan preventie en vroegtijdige detectie in België.

KEY

FIN

DIN

GS

RESU

LTATEN

Seksuele Verwaarlozing Schending persoonlijke rechten

Financiële Emotionele Totaal

2,4 3,1

5,8 5,4 4,36,4 5,8

8,8

27,5

23,6

32

28,1 België (%)

Europa (%)

Fysieke

2,2 2,5

http://www.thl.fi/avow

EU beleid

Ouderenmis(be)handeling moet erkend worden als een schending van de mensenrechten. Om ouderenmis(be)handeling tegen te gaan zou het EU-beleid zich moeten richten op het bestrijden van ageism, kwetsbaarheid en sociale uitsluiting.

Het ontwikkelen van eenduidige richtlijnen, risicomapping tools en screeningsinstrumenten zijn essentieel om gezamenlijk acties te kunnen ondernemen. Het initiatief daartoe kan genomen of aangemoedigd worden op Europees niveau.

Onderzoek

Er is meer onderzoek nodig naar de macro-sociale factoren die ouderenmis(be)handeling kunnen beïnvloeden.

Onderzoek moet zich richten op verschillende risicofactoren voor de verschillende types ouderenmis(be)handeling, en het verschillende niveau van ernst van mis(be)handeling. Daarenboven zijn er onderzoeken nodig die zich richten op specifieke doelgroepen.

Er is meer informatie nodig over bestaande interventies en good practices. Er bestaan vaak heel wat initiatieven, maar welke zijn nu echt succesvol en wat werkt echt? Daarbij moet er steeds vertrokken worden vanuit het perspectief van de oudere zelf.

Sociale en gezondheidsdiensten: beleid en praktijk

Ouderenmis(be)handeling is duidelijk geen geïsoleerd fenomeen, maar blijft nog te vaak onbesproken en onderbelicht. Als oudere vrouwen praten over hun mis(be)handeling is het met familie en vrienden, maar ook op de derde plaats met een gezondheidswerker (huisarts, verpleegkundige, …). Daarnaast zijn het oudere vrouwen die eenzaam zijn en een slechtere fysieke en mentale gezondheid hebben die vaker slachtoffer zijn. Dit zijn ook vaak ouderen die door sociale en gezondheidsinstanties geholpen worden. Beide bevindingen onderstrepen de nood om bij gezondheidswerkers en andere professionelen die in de thuissetting van ouderen werken, deze problematiek bekend te maken.

Er is nood aan een goede samenwerking tussen de verschillende actoren die met concrete situaties geconfronteerd worden en instanties die reeds expertise vergaard hebben op dit domein.

Ook bij ouderen komt partnergeweld frequent voor. Organisaties die zich op deze problematiek richten moeten dus ook oog hebben voor oudere vrouwen.

Aandacht voor detectie en preventie

Informatie over bestaande initiatieven en diensten over actie- en opvangmogelijkheden, rechten van de oudere in geval van mis(be)handeling of andere moeten bekend gemaakt worden aan oudere vrouwen. Daarbij moeten zij steeds zelf kunnen kiezen en beslissen welke acties zij wensen te ondernemen.

De ernst van ouderenmis(be)handeling varieert. Vaak komen enkel de zwaarste vormen, waar de situatie zodanig is geëscaleerd, terecht bij hulp- en dienstverlening. Vroegtijdig ingrijpen en preventief actie ondernemen kan er echter voor zorgen dat het niet zover hoeft te komen. De ontwikkeling van een risicotaxatie-instrument dat professionelen kunnen gebruiken om ouderenmis(be)handeling te detecteren is daarvoor nodig.

AA

NB

EVEL

ING

ERN