Minikwéwin éko Kikiskawáwasowin

With Child Without Alcohol

www.withchildwithoutalcohol.com 3

Móna nántaw kiyám piko inikok apisís ká minikwéyan iskotéwápoy mékwác ká kikiskwáwasoyan mwác minwásin éyako.

Kisáspin ki kikiskawáwason, káwina nócitá maci minikwéwin.

5

Nistomwi wítamákéwin

Mistohi kékwána óki ká pétamak ókik ká kikiskawáwasotik, pakwanta itácimowina anihi tápiskoc óma ká kísówiyawét éko ká nóté míciyan kékwána éko mina óma ká ispisik ana kicawásimis ékwáni éwí ayáwat iskwésis.

Éko mina átit itwéwak óki móna nántaw piko inikok ká minikwéyan iskotéwapoy óma mékwác ká kikiskawáwasoyan mwác nántaw ta itiskáko ana ká pimotayat awásis. Máka mawac kitakí minwásin, kita pónitáyan ékwani isi natawác anima iskotéwapoyi minikwéwin. Móna nántaw itowa minikwéwin sóminápoy, iskotéwápoy ocitaw piko ki manáspinatáw ana ká pimotayat. Péyakwan ké isi pici paspinét ana ká pimotayat móna nántaw piko inikok ké kaskicikéyan, tánikok ká iskótéyan kiskinawátowikamikok wéká tántowa kina anisininiw.

Ékwánima wéci kisténitákok óma ta kiskénitaman kikakí kikiskawáswason éko éká ta nócitáyan iskotéwapoyi.

Óma kiskinahótoniwi masinahikan kika wícihikon ta nisitotaman óma tánisi ké itiskákoyan éko ana ká kikiskawat kisáspin minikwéwin ki tótinén éko tánisi kékí itotaman éká tá pici wísakáspinatat ana kicawásimis.

7

Iskotéwápoy minikwéwin éko kikiskawáwasowin kiskénitamowin

Kisáspin óma kikikiskiwáwason, wéka kiskénimáw awiyak é póyít, kisténitakon anima ta kiskisinániwak óma iskotéwápoy ká ápacitáyan ékospík, ki nanísániyáw ana ká pimotayat. Ókik anihi kékwána ké paspinatikot awa káwí ocawásimisiyan wésá wípac ta nitahikit éko náspic ta yápisísisit ta nákacisit.

Kotak mina kékwán takon ta oci nanísanénitaman ékostátikwak ayiw anima ká itakik Fetal Alcohol Spectrum Disorder (FASD).

Apók anikik maskikíwininiwak mwác wístawáw kiskénitamwak tánikok kékí minikwániwak iskótéwápoy mékwác é kikisawáwasoyan éká nánta ta isi paspinét ana ká pimotayat. Máka wina níso kékwána ni-kiskéniténán:

1. Ká minikwániwak óma mékwác ká kikiskawáwasoyan ékoté piko wécímakak anima FASD ká itakik éko mina

2. Mistayi minikwéyani, awasimé ki nanísániyáw wésá ta paspinét ana ká pimotayat

Ékwánima oci óma ispík ká kikiskawáwasoyan wéká kititénitén éwí nóté ocawásimisiyan, ókik maskikíwininiwak wítamwak nawac kiyám éká ta mikoskácitáyan iskotéwápoyi minikwéwin ta minwásin.

9

Anima oci FASDAna awásis otip éko omíyaw pimi tápitawi nitáwikinwa éko ati misiwéyáwa inikok anima ita ké asowasot inikot tá nitáhikit. Ká minikwéyan iskotéwápoy ékóma ispík ékwani kika wanátan ké isi nitáhikik óma ká kikiskawásoyan éká ékí ayát anihi mícima éko tótósápoya ká natawénitak ana ká pimotayat.

Tánisi mwéci ké itiskákocik anima iskotéwápoyi minikwéwin ókik awásisak kakinaw pá pakan ta itikiwak máka anihi anima FASD ká ayácik wínawáw wina nantaw ta isi ayáwak éka mitoni kakinaw kékwána ta wéci kaskitácik anima oci ká isi máskisicik.

Ispaniwin ká ayáyan FASDAnikik óma ká pakamiskákocik anima FASD mistahi nanátok kékwána ta isi animénitamwak éko móna wíkác ta nakatiko éyako. Átit anihi nókonwa ispík ká nitahikit ana awásis éko anihi átit picénak átit ná nókonwa ké ati isi nitáhikit ana awásis. Ókik anihi átit kékwána:

• Éká é misiwéyámik anima omamitonénicikan

• Ta animitáw ta kiskinawámát éko ta wá wanikiskisiw

• Tá ánimitáw kawisk ta itastát kékwána

• Ta mamacinikéw

• Éká ékí koskawácít

• Éká é nakaténimat kotaka ininiwa

• Éká kawisk ékí wítak anima káwí itwét

• É apiscikisisit

Átit anihi nánátok ta yá isinákoniniw ocápiwáwa. Kotakak anikik pápakán ta isi nócihikowak omíyáwiwáw éká kawisk é isikicik tápiskóc anihi otéhiwáw wéká otóskaniwáwa.

11

Kékwána mina ké wanáhikot kawisk ta nitáhikit ana awasis?

Kakinaw pápakán isi paspinatikowak ókik awásisak anima iskotéwápoy. Tánisi ké itiskákot iskotéwápoy ana kicawásimis ta kiskénitakon máti tánikok kákí minikweyan ékikiskawáwasoyan:

• Tanispik mána ménikwéyan

• Tánikok ménikwéyan éko

• Mékwác ká kikiskawáwasoyan ká minikwéyan iskotéwápoy

Ké itiskákoyan iskotéwápoy éko ana ká pimotayat mina kotaka kékwána kika pakamiskakon nantaw isi. Atit óki móna nántaw kikaki isicikátén tápiskóc ká tatwáskínéyan ké isi misiwé mino ayáyan éko ké ati isi nitáhikiyan. Máka nántaw kikakí isícikán óma ta mino kikiskáwawasoyan:

• Wáwípac natawápam maskikíwininiw óma mékwác ká kikiskawáwasoyan

• Ká minoskákoyan mícim míciy

• Pónenitá animénitamowin

• Sésáwíy

• Káwina pítwás tastémáw wéká má misiwépanitá maci maskikíya

Óma éká ká minikwéyam kiyám éko kawisk ká nákacihisoyan éko ká nákatawénimisoyan awisimé ta mino opikiw éko ta mino ayáw ana kicáwasimis oté níkánik.

13

Iskotéwápoy ká ápatak mékwác ká kikiskawáwasoyan

Ókik miscét ká páwícik mwác ékosi éki oci iténitakik, éko átit ókik iskwéwak ta minikwéwak iskotéwápoy mwés kiskénitakik óma éwi ocawásimisicik.

Óta Manitoba awasimé 80,000 iskwéwak kákí ocawásimisicik awa písim kákí akimit 2007 éko 2013 kí atotamwak óma ékí minikwécik mékwác ékikiskawáwasocik. Ékwánik ókik iskwéwak nántaw 14% kí itwéwak iskotépoy éki minikwécik mékwác ékikiskawáwasocik éko mwés kiskénitakik óma é póyícik.

Ispík ékí kiskénitakik ókik é póyícik wésám piko kakinaw (87%) kí pónitáwak minikwéwin máka ocitaw piko nántaw anihi 7% kiyám piko kí má minikwésiwak, móna máka náspic isi mistahi éko.

Kisáspin kititénitén óma kina é kikiskawáwasoyan nawac ta minwásin ékosi natawac kita isi pónitáyan kakinaw minikwéwina. Nótaw nawac wéká natawac ékwáni isi mámawi pónitáyan minikwéwina ispík ékiskénitaman óma é póyíyan kita minwásin. Piko ispík kikakí pónitán anihi minikwéwina éko kici kékwán anima isi mamitonénitamowin.

Áskawi Mistahi Minikwéwin éko KikiskawáwasowinWésám piko kisáspin nisticik ókik iskwéwak óta Canada oci níso anihi ta iténimáwak óma minikwéwin ta ápacitácik ispík kikiskisawáwasotwaki. Tápwé átit ókik ayápisís piko mána minikwésiwak máka anihi kotakak mitoni mistahi é minikwécik wá wípac. Atawina móna mitoni kikiskéniténaw tánisi ké itiskákot péyak minikwéwin ana ká pimotayat, máka wina ni kiskéniténanán óma mistahi wá wípac ká ápacitáyan minikwéwin, ékota tápwé ta nanísániyat ana ká pimotayat nántaw ta isi ayát.

15

Kékwána anima wáwipac mistahi minikwéwin? Ókik iskwéwak ayíw anima wésám piko nántaw néyo minikwákana wéká awisimé ká minikwéyan papás péyakwá ká otinaman.

Máka wina ocitaw piko ispík kikakí pónitán minikwéwina wina inikok kakinaw kékwána ta mino ayámakaki ana oci ká kikiskawat. Nótaw ká ápacitáyan wéká ékwáni isi mitoni ká pónitáyan anikik minikwéwina óma mékwác ká kikiskawáwasoyan nawac ana ká pimotayat ta paspiskam kékwána ké wanáhikot óma ta mino nitáhikit.

Kisténitákon anima ta kiskénitaman kikakí ásowiyáw ana kicawásimis óma ispík ká nónáwasowan. Apók máka étoké mwác ékota kikakí oci kácitinén anima FASD máka kita pakamiskáko ana kicawásimis ké isi mícisot, ké isi nipát wéká ké isi kinawápátak opimácihowin.

Kakitosik maskikíwiskwéwak ta miniskik awasimé kiskénitamowina anima oci iskotéwápo tánisi kékí itótaman wéká ké isi ápacitáyan mékwác óma káwí nónáwasoyan.

Éyako péyak minikwéwin ká itwániwak:

==

43 mL (1.5 oz) péyak apisci minikwákanis

40% isko ákótéwákamin anima

iskotéwápoy

142 mL (5 oz) oéyak minikwákanis

sóminápoy 12% isko

ákótéwákamin anima sóminápoy

341 mL (12 oz) péyak minikwákan minikwéwin 5% isko ákótéwákamin

iskotéwápoy

17

Ayáw ná kina, owícéwakan, otótém wéká otákómákan?Kisáspin kiwícéwákan, ki tákómákan wéká ki tótém ana ká póyit, nánátok kikakí itótén ta wá wícihiwéyan éká ta minikwániwak ékospík óma. Óko ita átit kékwána ta nanákata wénitaman:

• Kiyám káwina: ékosi isi ponita minikwéwin mékwác ká wícéwat – éko kisáspin kécik kiwi minikwán, náspic ta ánimitáw wína ta pónitát minikwéwin.

• Takwakim wísta – kikakí wiciháw ta minénitak ta itotét nántaw ká tatakamikisinániwak kisáspin éká kísta minikwéyani.

• Sá síkikémow – kikakí sítoskamawáw anima ká iténitak óma nawac ta mino ayát mékwác óma ká kikiskiwáwasot éko inikok ta opikiwawasot éká éwí mikoskácitát minikwéwin.

• Mino nakatawénimo – nákatawénita ité kékí itotéyék nántaw é itótakik ininiwak máka móna minikwéwina ité ápatanwa éko wícéw, itoték. Kisáspin kina ká wíkokémisyan, éká ká takwastéki iskotéwápoya itowa minikwéwina minahiwé.

Kisáspin kikiskénimáw awiyak é sákiyat ékikiskawáwast éko é minikwét, óma kikakí isi nanákatawénitén ta isi wíciyat éká ékosi ta itótak:

• Kakwécim ké natawénitak kékwána, kiskénitamowina minikwéwin oci wéká sá sítoskamaw óma ké itótak.

• Káwina nántaw itwénim, wéká ta itát wéká ta kitotat óma piko wéka ómisi ta itótaman ta póni minikwéyan.

• Kikakí kici wá wíciháw kisáspin kísta pónitáyani minikwéwin, áskaw kinawáwasoyani ta anwépit éko wá wícéwat óma ispík ká natawápamat maskikíwininiwa wéká kotakiya awiyaka kékwániw oci.

• Oci nákaci, máti étápacitát minikwéwin-tánispik éko tánikok.

• Wíci kisáspin natonawéw ta wícihikot maskikíwininiwa kawisk ta wícihikot óma ta pónitát kakinaw minikwéwina.

19

Kékí isi miskaman ta wícihikawiyanKisáspin kikiskawáwason éko kinatawénimáw awiyak ta wícihis éko ta sá sítoskásk káwí nóté pónitáyan minikwéwina wéká ki wíciháw awiyak ékosi isi násik maskikíwininiw, ákosiwina ká nákacitát iskwéw wéká itoté ákosiwikamikok.

Ta miskaman isi kotaka micimiskákawina kiskénitamowina éko isi atoskéstamákéwina, oté isi ayami:• Pici tipáskánik ká wíciyácik ká kísi opikinit ká nócihikocik micimiskákawina (Provincial

Adult Addictions Information Line): Éká kékwán ta tipahikéyan: 1-855-662-6605• Oskátisak ká nócihikocik micimiskákáwina péyakoyik kékípé isi ayamicik

(Youth Addictions Centralized Intake Service Line): Éká kékwán ta tipahikéyan: 1-877-710-3999

• Micimiskákawina Wíciwéwina óta oci píci tipáskánik (Manitoba Addictions Foundation of Manitoba): Éká kékwán ta tipahikéyan: 1-866-638-2561

• Motherisk Iskotéwápoy éko maci maskikíya ká ápataki kékí isi ayamiyan ta wícihikawiyan (Motherisk Alcohol and Substance Use Helpline): Éká kékwán ta tipahikéyan: 1-877-327-4636

• Health Links, tápitawi tanto kísikáw páskiténikátéwa tá isi ayamiyan ta ayamiyat awiyak é kiskénitak tánisi kéki isi wícihis wéká ta wítamás tántowa éko kékwána óki ka nocihikoyan: 204-788-8200 wéká éká kékwán ta tipahikéyan 1-888-315-9257

Ta miskawatawiyak ká paminak ki mamitonénicikan ká nócihikoiyan oci éko ékotowa atoskéstamákéwina, oté isi ayami:• Ákosiwikamikos ká paminak animipaniwina isi ayamiwin (Klinik Crisis Line):

204-786-8686 wéká éká kékwán ta tipahikéyan 1-888-322-3019• Manitoba Okistikéwak éko Wanawítimáyik ká ayácik atoskéstamákéwina isi

sítonikéwina (Manitoba Farm and Rural Support Services): Éká kékwán ta tipahikéyan: 1-866-367-3276

Kiskénitamowina oci óki nanátok paminikéwina ká wíciyát iskwéwa éko wícéyámákana éko mina anikik awásisak FASD ká ayácik, óté itápik Healthy Child Manitoba ká itakik ayik www.gov.mb.ca/healthychild.

Kikiskawásowin éko mácikwapisowinNáspic óma ániman ispík awiyak káwí kakwé pónitát minikwéwin. Miscet okik iskwewak aspenimototamwak minikwéwin éko kotaka maci maskikísa ta pónénitakik anihi ká ániménitakik opimácihoniwáw oci, kitimahohowin, wánénitamowin, nótinitowin éko kitimákisiwin.

Ókik mina iskwéwak ápacitáwak minikwéwin ká nócihikocik tápitaw omamitonénicikaniwáwa, tápiskóc anima mwéstasi animipaniwin (PTSD) ká itakik, ocániménitamowin wéká sakaténitamowin éko kotaka nanátok isi pákan wísakáspinéwina.

Máka wina ta kiskénitaman óma é takocik óma ta wá wícihiskik óma ká kikiskawawasoyan éko móna kikaskitán ta póni minikwéyan.

Takon kitakí isi wícihikawiyan.

21

Ácimowin ayáw oci Dr. Longstaffe

Anima Fetal Alcohol Spectrum Disorder (FASD) ká itakik inikok ké isko pimátisit ékosi ké isi ayát ana awásis kisáspin kikí minikwán iskotéwápoy mékwác é kikiskawáwasoyan. Anima ká minikwéyan iskotéwápoy éyako ati pakamiskáko óté níkánik tánisi ana awásis ké isi nitáhikininik omamitonénicikan éko omíyaw.

Ókik ininiwak ká ayácik anima FASD ta natawénitamwak awasimé ta wáwícihicik ité ká atoskécik, ká tasi kiskinawámácik wéká nété wíkiwák. Ká nanátamácik oki ocimácipaniw ispík ká nisitawinikáték anima ákosiwin ká itakik FASD.

Anima Manitoba FASD atoskéwikamik oci nákaciyáwak ókik awásisak éko oskátisak máti ké ayácik anima FASD, tánisi asáy ési ayámakaninik, tánisi kékí isi kinawápacikáték ta nakáskikáték wéká ta isi wícihitonániwak. Ókik ininiwak takí itotahisowak wéká maskikíwininiwa wéká kotaka awiyaka takí isicikéstamákowak ta wápamicik.

Anté Atoskéwikamikok oci wícihéwak wanawítimáyik Manitoba ká ayánit ta wanastamásocik ité kékí oci sítoskamákécik inikok wístawáw éskosicik ta nisitawinakik ékwánima.

Ókik ininiwak FASD ká ayácik ispík kákí nitahikicik kisténitákosiwak anihi éko mistahi wístawáw wícitáwak ta mino ayániwak. Miskotamowin, mina ta wápataman éko ta nisitotaman kékwána óma anihi FASD ká ayácik wánaw takí iskotéwak inikok éskosicik wístawáw.

Iskwa ókik akosiwina ká paminakik sá sítonamawácik kékwána aniki FASD ká ayácik éko mina éká ta pici wísakáspinatit minikwéwin piko oci. Ká otótémiyan ki takómákan wéká kiwícéwákanin, kakinaw wí kakwé wíciyátánik ókik iskwéwak ká pakamiskákocik minikwéwin, ayíw ká itakik kikiskawáwasowin éká ká ápatak iskotéwápoy.

Dr. Sally Longstaffe MD, FRCPCÁkosiwina Ká Nákacitát,Awasisa ká opikinit ká NákaciyatManitoba FASD Ká Ataspinécik ká Nákaciyat

Kisáspin ki kikiskawáwason, káwina nócitá maci minikwéwin.Móna nántaw kiyám piko inikok apisís ká minikwéyan iskotéwápoy mékwác ká kikiskwáwasoyan mwác minwásin éyako.

Ókik Manitoba Minikwéwin éko Pasakwápicikéwina (Manitoba Liquor & Lotteries) isi pakitinisowak ta nákacitácik éká táti ayát anima FASD itáspinéwin.

Manitoba Minikwéwin éko Pasakwápicikéwina (Manitoba Liquor & Lotteries) kí isi pakitinisowak óma papéyatak éko ta nípawistaman kawisk kékwána ispík minikwéwin ká ápacitáyan.

Ká kikiskawáwasoyan éká iskotéwápoy (Be With Child Without Alcohol) ká ápatak kákí oci mácipanik ókik iskwéwak ta wítamácik éko ta kiskinawámácik óma tánisi ési maciskikémakak anima iskotéwápoy ta ocipaniki anihi ákosiwina FASD. Niwínóté wíténán ta kiskénitákok óma ési nanísának ta minikwániwak mékwác ékikiskawáwasoyan éko ta wítakik tánté kékí itotécik ókik iskwéwak ká ánimihikocik minikwéwin mékwác ká kikiskiwáwasonániwak.

Ókik Manitoba Minikwéwin éko Pasakwápicikéwina (Manitoba Liquor & Lotteries) nanáskoméwak ayáwa Healthy Child Manitoba, Winnipeg Itéskéskamik Mino Ayáwin Nákacitáwin (Winnipeg Regional Health Authority) ká iticik éko Dr. Sally Longstaffe óma kákí níkánistamákécik éko kákí wícihiwécik kita wanastániwaki anihi ité kékwána éko aniwak ité kékí miskácik ta wícitácik anima Ká kikiskawáwasoyan éká iskotéwápoy (Be With Child Without Alcohol) ká itakik isicikéwin.

Ésitasiyak kikakí wícitánaw éká ta takok FASD.

01/2018