Militair-Historische Leeswijzer Caribisch gebied en Nederland

Nederlands Instituut voorMilitaire Historie

Defensie

Inleiding

Het Caribisch gebied heeft een veelbewogen militaire ge-schiedenis sinds Europese veroveraars zich, in het kielzogvan Columbus’ ontdekkingsvloot, na 1492 meester maak-ten van de eilanden. Ook Nederland deed zich daarbij gel-den. Het bezette tussen 1630 en 1640 Curaçao, Bonaire,Aruba, Sint-Maarten, Sint-Eustatius en Saba. In de geschie-denis van deze zes eilanden bleef de Nederlandse krijgs-macht een rol van betekenis spelen. Vloot en garnizoen be-waakten de koloniale maatschappelijke orde en verdedig-den de eilanden tegen buitenlandse agressie. Die laatstetaak vervult de Nederlandse krijgsmacht nog steeds, zij hetdat de internationale en nationale constellatie sedert de ze-ventiende eeuw drastisch is gewijzigd. De vroegere kolo-niën zijn sinds 1954 zelfstandige landen binnen het Ko-ninkrijk der Nederlanden. De Nederlandse krijgsmachtwaakt echter over de veiligheid van het grondgebied vande Beneden- en Bovenwindse Eilanden. Ook kan Defensie,op verzoek van de betrokken regering, militaire bijstand le-veren. Deze leeswijzer is samengesteld op verzoek van de com-mandant der Zeemacht in het Caribisch gebied. Het Neder-lands Instituut voor Militaire Historie heeft graag aan dezevraag voldaan. Uitgangspunt is dat de geschiedenis van deNederlandse Antillen en Aruba en het aandeel van de Ne-derlandse krijgsmacht daarin toegankelijk moeten zijn,zeker voor militairen die daar dienen. Een goed inzicht in dewortels van de maatschappij waarin en waarvoor menwerkt en in haar militaire geschiedenis is onontbeerlijk vooreen moderne, professionele militair. Om die reden zullen desamenstellers van deze leeswijzer binnen afzienbare tijdook zorg dragen voor een studie over de militaire geschie-denis van de zes eilanden. Voor deze Militair-Historische Leeswijzer Caribisch gebieden Nederland zijn ruim zeventig recente boeken geselec-teerd, onderverdeeld in zeven categorieën. Zoals gebruike-lijk duidt het aantal sterren voor de titel de oplopendemoeilijkheidsgraad aan. De geselecteerde boeken zijn ver-krijgbaar via de boekhandel, bestelbaar of te downloadenvia internet, dan wel te raadplegen bij de defensiebibliothe-ken. De digitale versie van deze leeswijzer is ook in te zienop de website van het NIMH (www.nimh.nl).

Directeur Nederlands Instituut voor Militaire Historie

Drs. P.H. Kamphuis

Algemeen

The Caribbean. The Genesis of a Fragmented Na-tionalism/Franklin W. Knight (New York/Oxford, 1990, 2edr.) ISBN 9780195054415; 389 blz.

A Brief History of the Caribbean. From the Arawak andCarib to the Present/Jan Rogozinski (New York, 2000)ISBN 0452281938 (pbk); 415 blz.De Nederlandse Antillen en Aruba maken deel uit van hetCaribisch gebied. Maar bestaat er wel zoiets als ‘het Cari-bisch gebied’ en wat verbindt de regio dan. In zijn klassiekgeworden studie stelt de Jamaicaanse historicus Knight datde gedeelde geschiedenis van slavernij, plantagelandbouwen kolonialisme de eilandenboog tot één cultuurgebiedsmeedt. De integratie kreeg vorm na 1600. Toen verander-den de Europese kolonisatoren de eilanden in zeer winstge-vende exploitatiekolonies door grootschalige plantageland-bouw op basis van goedkope slavenarbeid. De samenle-ving werd gekenmerkt door een piramidaal kastenstelsel:bovenaan de blanke planterselite, daaronder de vrije ge-kleurden en aan de basis de zwarte Afrikaanse slaven. Doordeze diepe sociaal-economische en raciale kloven en de ko-loniale verkaveling van de regio was desintegratie tegelij-kertijd ingebakken. De Haïtiaanse revolutie van 1791vormde het startpunt van een moeizaam en gevarieerdproces van sociale emancipatie en staats- en natievormingin de regio, dat nog steeds gaande is. Aan de hand van eenaantal voorbeelden demonstreert Knight hoe versplinterden soms ook halfslachtig het nationalisme in het Caribischgebied is en hoe overgeërfde kleur-, ras- en klassentegen-stellingen de ontwikkeling van een nationale identiteit be-moeilijken. Rogozinski biedt in A Brief History of the Carib-bean minder visie dan Knight, maar wel heel veel wetens-waardigheden over de geschiedenis van het Caribisch ge-

*

* * *

bied. Gepresenteerd in overzichtelijke hoofdstukjes meteen prima register een aanrader voor wie snel historischeinformatie nodig heeft.

Understanding the Contemporary Caribbean/RichardS. Hillman en Thomas J. D’Agostino red. (Boulder/Londen,2003) ISBN 1555879594; 393 blz.De gemeenschappelijke erfenis van kolonialisme, slaver-nij en plantage-economie bindt ook volgens de politico-logen Hillman en D’Agostino de hedendaagse Caribischewereld. Maar in de door hen geredigeerde bundel be-spreekt een keur aan specialisten vooral hoe uiteenlo-pend met die erfenis wordt omgesprongen in verschillen-de Caribische samenlevingen. Na een korte geografischeen historische schets wordt in negen hoofdstukken inge-gaan op politieke, sociale, economische en culturele the-ma’s. Op politiek terrein wordt de ontwikkeling van hetdemocratisch bestel met typisch Caribische trekken alshet cliëntelisme besproken, evenals de alom tegenwoor-dige invloed van de Verenigde Staten en de strijd tegende drugshandel, inclusief de omstreden shiprider over-eenkomsten. Regionale economische samenwerking, degrootscheepse migratiestromen en de maatschappelijkepositie van vrouwen komen eveneens aan de orde, alsmede ecologische problemen. Ook de zoektocht naar deCaribische en nationale identiteiten wordt geanalyseerd,resulterend in verschillende typen cultuurpolitiek bedoeldom ondanks de sociaal-economische en etnisch-racialediversiteit een ideële eenheid te smeden. De hoofdstuk-ken over literatuur en volkscultuur, en het bloeiende reli-gieuze leven illustreren deze culturele zoektocht. Alle op-stellen zijn bedoeld als een eerste wetenschappelijkekennismaking, hebben een heldere opbouw, maar ookeen hoge informatiedichtheid.

* * *

De parels en de kroon. Het koningshuis en de kolo-niën/Gert Oostindie (Amsterdam, 2006) ISBN 9023422554;192 blz.Formeel heeft het koningshuis alleen constitutioneel bete-kenis voor de Nederlandse Antillen en Aruba. De eilandbe-volking hecht echter evenzeer aan het beeld van de konin-gin als beschermende en zorgzame moeder. Door engage-ment te tonen wint het koningshuis tegenwoordig aan be-lang als bindende factor in onze multiculturele samenle-ving. Koninklijke symboliek was vanaf de stichting van hetkoninkrijk in 1815 een pijler voor het kweken van een ‘ver-beelde gemeenschap’ in het Nederlandse koloniale rijk. Deparels en de kroon is de enige studie over de bijzondereverhouding tussen het huis van Oranje-Nassau en de kolo-niën. Gert Oostindie verklaart de interne verdeeldheid enambivalente relaties van de koloniale samenlevingen in In-donesië, Suriname en de Antillen tot het moederland. Deopeenvolgende stadhouders, koningen en koninginnenwaren zelf ook niet allemaal in gelijke mate betrokken bijde overzeese gebieden. Het koningshuis wortelde in deWest beter dan in de Oost. Om twee redenen: Surinameen de Antillen waren het product van Nederlands kolonia-lisme. Leger, kerk, ambtenarij en onderwijs kweekten inbrede lagen van de bevolking verwantschap met Oranje enhet moederland. Daarnaast werd de meest ingrijpendewending in de koloniale maatschappij, de afschaffing vande slavernij, toegeschreven aan koning Willem III persoon-lijk. De aparte katernen met foto’s weerspiegelen de rol vanverjaardagen, regeringsjubilea en staatsbezoeken voor deversterking van dit Oranjegevoel.

Geschiedenis van de Antillen: Aruba, Bonaire, Curaçao,Saba, Sint Eustatius, Sint Maarten/L. Dalhuisen e.a.(Zutphen, 2009) ISBN 905730628X [Verschijnt in novem-ber 2009].Dit is een van de weinige boeken waarin de van oorsprongzes Nederlandse Antilliaanse eilanden als één entiteit wor-den beschreven. De eerste druk dateert uit 1997; in no-vember 2009 zal een herziene uitgave verschijnen. De her-druk bevat nieuwe onderzoeksgegevens, licht recente in-zichten over de dekolonisatie toe en gaat dieper in op deCaribische context van de eilanden. De opzet was en blijftthematisch. Een scala aan Nederlandse en Antilliaanse au-teurs behandelen onderwerpen als natuur en klimaat, deinheemse indianenbevolking, de slavenhandel, Europeseinvloeden, internationale betrekkingen, Antilliaanse cultu-rele en politieke identiteit, ‘mei 1969’, de relaties tussen deeilanden onderling en migratiestromen binnen de regio ennaar Nederland. Naast de grote lijnen krijgen interessante

Het paradijs overzee. De ‘Nederlandse’ Caraïben enNederland/Gert Oostindie (Amsterdam, 1997) ISBN9035119436; 386 blz.

Paradise Overseas. The Dutch Caribbean: Colonial-ism and its Transatlantic Legacies/Gert Oostindie (Oxford,2005) ISBN 1405057130; 204 blz.In Het paradijs overzee heeft de toonaangevende Neder-landse historicus Gert Oostindie tien opstellen gebundeldover de geschiedenis van de vroegere Nederlandse Caribi-sche koloniën: de Antillen en Suriname. Zeven zijn er na re-visie verzameld in Paradise Overseas. Oostindie belicht eenaantal spraakmakende thema’s, zoals slavernij, dekolonisa-tie en natievorming. Door het vergelijkend perspectief tus-sen de Antillen, Suriname en de rest van het Caribisch ge-bied scherpt hij zijn betoog. Leidraad is de vraag naar deoorsprong en consequenties van de verscheidenheid aanetniciteit, kleur, klasse en nationaliteit in beide oud-kolo-niën en de kloof tussen hen en Nederland. Suriname groei-de uit van een doorsnee Caribische plantagekolonie tot eenetnisch verzuilde maatschappij door de grootschalige aan-voer van Aziatische contractarbeiders. Op de eilandenweken de ongelijksoortige samenlevingen om diverse rede-nen af van de gangbare Caribische slavenmaatschappij.Kleur en klasse bepaalden al vroeg de sociale rangorde. Te-genwoordig voeden ook nationaliteit (c.q. ‘landskind’) encultuur (o.a. taal) het maatschappelijk onderscheid. Dezepluraliteit bemoeilijkt de ontwikkeling van een nationaleidentiteit. Daaraan doet de grootscheepse migratie naarNederland ook geen goed. Op de Antillen speelt boven-dien de tweeslachtige relatie met Nederland: het besef datmen beter af is mèt dan zonder Nederland, terwijl tegelij-kertijd de band met Nederland, die nooit hecht was, al snelknelt.

* * *

* * * *

*

ke integrerende en desintegrerende krachten mondt uit ineen pleidooi voor een veel ouder idee, een federale staats-opbouw.

De Antillen bestaan niet. De nadagen van een fictiefland/Miriam Sluis (Amsterdam, 2004) ISBN 9035126866;256 blz.Reizend langs de zes eilanden en de geschiedenis van deNederlandse Antillen concludeert journaliste en Antillen-watcher Miriam Sluis in 2004 dat dit land een kolonialeconstructie is, een ‘bedachte’ staat zonder natie. ToenAruba en daarna Sint-Maarten zich economisch ontwikkel-den, hun identiteit door de bijbehorende stroom arbeidsmi-granten in het gedrang kwam en het oude ‘hoofdeiland’Curaçao genoeg had aan zijn eigen problemen, viel dit fic-tieve land uiteen. In zes trefzekere portretten typeert zij desamenleving op ieder eiland en de opvattingen die er levenover het Antilliaans en Koninkrijksverband. In ieder portretverstopt zij onopvallend een flinke portie geschiedeniswaardoor het meer diepte krijgt. De zes reisverslagen wor-den afgewisseld met korte excursies in de belangrijkste na-oorlogse geschiedenis van de Antillen en het NederlandseAntillenbeleid. Ze besluit haar rondreis met een bezoek aande trieste Falgabuurt in Antillengemeente Den Helder enaan het ‘Haagse eiland’, waar desinteresse overheerst. Ditboek is dan ook bedoeld voor een Nederlands publiek datde Antillen louter associeert met bolletjesslikkers en vakan-tiefolders. Wie snel, goed en op aangename wijze geïntro-duceerd wil worden in de complexe, historische problemenachter die stereotypen, kan bij deze reisleider terecht.

De bewoners van Curaçao, vijf eeuwen van lief en leed1499-1999/F.E. Gibbes, N.C. Römer-Kenepa, M.A. Scriwa-nek (Willemstad, 2002) ISBN 9990403279; 251 blz.Met de Spaanse ontdekking van Curaçao in 1499 begon degeschreven geschiedenis van het eiland. Ter herdenkinghiervan heeft het Nationaal Archief een rijk geïllustreerdpublieksboek uitgegeven over de geschiedenis van de ‘ge-wone’ Curaçaoënaar in dat halve millennium. De invals-hoek is voornamelijk sociaal-economisch. Van een Spaansehaciënda annex kapersstation groeide Curaçao vanaf 1654uit tot een Nederlands centrum voor de slavenhandel. Min-stens 86.000 Afrikanen werden via Curaçao verhandeld.Ingegaan wordt op hun tijdelijk verblijf op Curaçao, de ei-genaardige slavenhoudersmaatschappij die daar in de acht-tiende eeuw ontstond, het verzet, het verval en, in 1863,de afschaffing van de slavernij. De zieltogende economieleefde pas na de Eerste Wereldoorlog op door de komstvan de olie-industrie. De economische hausse bracht na

of controversiële onderwerpen speciale aandacht in illustra-tieve teksten, bijvoorbeeld Tula, de strijd om het Papia-ments en racisme. De interessante, kundige bijdragen entalrijke afbeeldingen maken van dit naslagwerk een fraailees- en kijkboek over de geschiedenis van de NederlandseAntillen en Aruba.

Van kolonie tot koninkrijksdeel: de staatkundige ont-wikkeling van de Nederlandse Antillen en Aruba van 1634 tot 1994/H.B. van Aller (Groningen, 1994) ISBN 9001045901;631 blz. Ook te raadplegen via www.unimaas.nl (e-library di-gital archives UM publications).In dit juridische proefschrift analyseert Van Aller de staats-rechtelijke relatie tussen Nederland en de Antilliaanse eilan-den sinds de zeventiende eeuw. Die relatie was tot hetbegin van de twintigste eeuw typisch koloniaal. Nederland-se economische motieven domineerden beleid en bestuurop de Antillen, het bewind was autocratisch, steeds centra-listischer en in wezen een verlengstuk van Den Haag. Na1936 groeide een democratischer en na 1954, met het Sta-tuut, ook post-koloniaal bestuursstelsel. Aan die moderneontwikkelingen is het grootste deel van deze studie gewijd.Van Aller ontrafelt de dekolonisatie van de staatsrechtelijkeverbanden en legt uit hoe desondanks de botsende Neder-landse en Antilliaanse politieke culturen onvermijdelijk totpolitiek-bestuurlijke spanningen leiden. Waar Nederland denadruk legt op deugdelijk bestuur, floreert op de eilandenhet politieke cliëntelisme. Van Aller beperkt zich niet tot depolitiek-bestuurlijke relatie Antillen-Nederland. Ze gaat uit-voerig in op de geschiedenis van de staatkundige relatiestussen het ‘land’, de Antillen, dat geen nationale identiteitkent, en zijn samenstellende delen, de eilanden, die zich elkmeer natie voelen. Deze analyse van de politiek-bestuurlij-

* *

*

*

1945 ook de politieke en staatkundige emancipatie opgang. Dit succesverhaal gold echter niet voor iedereen,leerde de arbeidersrevolte van mei 1969. De schok brachteen heroriëntatie teweeg op de eigen economie, politiek,identiteit en cultuur. Dit ‘Antillianiseringsproces’ bleek ech-ter geen medicijn voor de economische malaise die het ver-trek van de olie-industrie in 1985 teweeg bracht. Het ge-lijktijdige vertrek van Aruba uit het Antilliaanse staatsver-band maant volgens de auteurs eveneens tot politieke her-bezinning.

De Curaçaose samenleving/René A. Römer (Curaçao,2000) ISBN 9990402523; 104 blz.

Di ki manera? A Social History of Afro-Curaçaoans,1863-1917/Rose Mary Allen (Amsterdam, 2007) ISBN9789066658516; 303 blz.De Curaçaose socioloog Römer biedt een handzaam over-zicht van de sociaal-culturele geschiedenis van Curaçao. DeCuraçaose samenleving wortelt in de gesegmenteerde sla-venmaatschappij, met aan de top de protestantse en jood-se bestuurs- en handelselite en aan de basis de grote groepvan Afrikaanse slaven. Deze verhouding bracht een speci-fiek heren-slavengedragspatroon voort. Typerend voor dehandelskolonie Curaçao was de kleinschaligheid van de sla-vernij en de snel groeiende groep vrije kleurlingen en ex-slaven, sociaal vooral geordend naar huidskleur. Door deolie-industrie veranderde Curaçao na 1918 in hoog tempovan een agro-commerciële in een industriële migrantensa-menleving. Daardoor groeide ook een blanke en gekleurdeinheemse middenklasse, die de motor was achter het suc-cesvolle streven naar politieke autonomie. De grote Afro-Curaçaose bevolkingsgroep profiteerde veel minder van detoegenomen welvaart. Haar emancipatie begon pas met derevolte van 1969. Sindsdien transformeerde het vakbonds-

wezen zich tot een belangrijke politieke machtsfactor.Römer geeft ook een bondige introductie in de creoolsecultuur en de karakteristieke wijze van gezinsvorming. DeCuraçaose cultureel antropologe Allen onderzoekt de on-derbelichte geschiedenis van de Afro-Curaçaoenaars directna de afschaffing van de slavernij. Zij laat de worstelingzien van de voormalige slavenbevolking met kerk en over-heid, onder andere belichaamd in de militaire politie.

Ken ta Arubiano? Sociale integratie en natievormingop Aruba 1924-2001/Luc Alofs en Leontine Merkies(Oranjestad, 2001) ISBN 9990481105; 247 blz.Meer nog dan op Curaçao speelt olie een hoofdrol in desociale geschiedenis van het twintigste-eeuwse Aruba, be-schreven door de antropologen Luc Alofs en Leontine Mer-kies. In het kielzog van de Lago-oliemaatschappij over-spoelden na 1924 duizenden Afro-Caribische gastarbeidersde kleine, agrarische Arubaanse gemeenschap met zijn aty-pische, relatief grote indiaanse en kleine Afrikaanse in-breng. Etnische spanningen tussen deze donkere emigran-tengroepen en de blankere autochtone Arubanen, die deeconomische concurrentie niet goed aankonden, waren hetresultaat. Langs deze etnische lijnen ontwikkelde zich ookhet politieke partijleven, inclusief de patronagerelaties.Alofs en Merkies stellen dat het langdurige streven naar se-paracion dan ook meer was dan Arubaans nationalisme te-genover Curaçaose dominantie. Bettico Croes’ MEP wastevens de hefboom voor de economische en cultureleemancipatie van de autochtone plattelands-Arubanen. Zijzagen zich als de ‘enige echte Arubanen’ die ‘hun’ eilandopeisten. Sociale integratie tussen deze ‘oude’ bevolkings-groepen vond heel opmerkelijk wel plaats na 1985. Toenmaakte de olie plaats voor de toeristenindustrie, die eennieuwe golf migranten naar Aruba bracht. Opnieuw werd

* *

* *

* * *

1600-1795: handel, slavernij en kaapvaart

De geschiedenis van de WIC/Henk den Heijer (Zutphen,2007, 3e dr.) ISBN 9789057304781; 208 blz.Wie belangstelling heeft voor de Nederlandse expansiege-schiedenis in het Atlantisch gebied dient dit standaardwerkover de West-Indische Compagnie (WIC) te lezen. Aandeze derde editie zijn fraaie illustraties in kleur toegevoegd,maar inhoud en structuur zijn identiek aan de oorspronke-lijke uitgave uit 1994. Alleen de literatuurlijst is aangevuldmet recente studies. Het boek bestaat uit twee delen.Daarmee doet Den Heijer recht aan het duale karakter vande WIC. De eerste WIC (1621-1674) was een geduchtwapen in handen van de Staten-Generaal in de strijd tegende Spanjaarden en Portugezen. De strijd overzee was nietalleen gericht op economisch gewin, maar diende ook po-litieke doelen. De compagnie veroverde na een moeilijkbegin grote delen van de West-Afrikaanse kust, Brazilië enenige eilanden in het Caribisch gebied. De kaapvaart bleekeen probaat middel om het Spaanse overwicht ter zee teondermijnen. Later ging de strijd in het Atlantisch gebiedeen eigen leven leiden met de Engelsen en Fransen alsnieuwe concurrenten. De tweede WIC (1674-1791) con-centreerde zich op het behoud van de voortgang van dehandel en scheepvaart. Nadat in 1734 het handelsmono-polie was opgeheven, fungeerde de WIC tot haar onder-gang vooral als beheersorganisatie van het koloniale bezitin Afrika en Amerika. Den Heijer verrichtte met dit heldereoverzicht pionierswerk, dat resulteerde in verschillende ver-volgonderzoeken.

**

een etnische scheidslijn getrokken, maar nu tussen zij-‘bui-tenlanders’ tegenover wij, autochtone èn ‘Lago’-Aruba-nen.

Riches from Atlantic Commerce. Dutch Transat-lantic Trade and Shipping, 1585-1817/Johannes Postmaen Victor Enthoven red. (Leiden, 2003) ISBN 9789004125629;526 blz.In de historiografie over de Nederlandse handelsvaart in dezeventiende en achttiende eeuw was de Atlantischescheepvaart altijd stiefmoederlijk bedeeld. De meeste pu-blicaties betroffen de internationaal meer tot de verbeel-ding sprekende Verenigde Oost-Indische Compagnie of degraanhandel op de Oostzee. De laatste twee decennia is dekennis over de omvang en het belang van de Atlantischehandel- en scheepvaart sterk toegenomen. Deze bundelgeeft een erudiet overzicht van recente onderzoekgege-vens van specialisten als Johannes Postma, Willem Klooster,Henk den Heijer, Han Jordaan, Victor Enthoven en ande-ren. Talrijke tabellen en cijferreeksen bevestigen de vitalebijdrage van de Atlantische handel aan de welvaart van deRepubliek, die de commercie op Oost-Indië zelfs overtrof.De omvang van de particuliere scheepvaart is opmerkelijk.De West-Indische Compagnie, indien nodig bijgestaandoor vlooteskaders, bood de vrije ondernemers bescher-ming en continuïteit van bestuur. Deze deden goede zakenin Brazilië, de Spaanse koloniën en op de Britse en FranseWest-Indische eilanden, steeds anticiperend op en profite-rend van de zich wijzigende omstandigheden. Het boekbevat interessante opstellen over Willemstad als centrumvan de transithandel in de achttiende eeuw, de slavenhan-del en de slavenmarkt op Curaçao.

The Dutch in the Atlantic Slave Trade 1600-1815/Johannes Postma (Cambridge, 2008) ISBN 9780521048248(pbk); 444 blz.; (Cambridge, 1990) ISBN 0521365856(hbk); 428 blz.

De Nederlandse slavenhandel 1500-1850/P.C. Emmer(Amsterdam, 2003, 2e dr.) ISBN 9029515600; 294 blz.

Slavernij, canon en trauma. Rede, in verkorte vormuitgesproken door prof.dr. G.J. Oostindie bij het aanvaar-den van het ambt van hoogleraar op het gebied van deCaraïbische geschiedenis aan de universiteit Leiden op 19oktober 2007. Download op: www.oraties.leidenuniv.nl Van de vijftiende tot de negentiende eeuw hebben Europe-se handelaars circa 11 miljoen Afrikanen als slaven naar deAmerika’s overgebracht. Van hen is bijna de helft te werkgesteld op plantages in het Caribisch gebied. Nederlandneemt met 5 % (500.000 slaven) een vierde plaats in derangorde van de slavenhalers in, ver achter koploper Enge-land. Deze Nederlandse mensenhandel, waarin Curaçao alsslavendepot kortstondig een cruciale rol speelde, is minuti-eus becijferd door de economisch historicus Postma. Met

zijn standaardwerk heeft hij het debat over de slavernij enslavenhandel van een solide basis voorzien. De morelevraagstukken in dit debat komen meer aan bod in de stu-die van specialist Piet Emmer. Hij heeft daarom ook meeroog voor de mens en de onmens achter de cijfers over deslavenhandel. Maar de lezer hoeft geenszins te vrezen voorpolitiek correcte vragen en antwoorden over karakter eneffecten van deze commercie. Integendeel, Emmer zoektexpliciet de polemiek. Daarmee werd hij ook partij in eenrichtingenstrijd tussen ‘zwarte’ en ‘witte’ perspectieven opde slavernijgeschiedenis. Aan die verschillende perspectie-ven wijdde Oostindie zijn zeer lezenswaardige openbare leseind 2007. Hij bespreekt waarom het slavernijverledenplotsklaps wel een plaats kreeg in onze geschiedeniscanonen gaat in op de wetenschappelijke houdbaarheid en maat-schappelijke bruikbaarheid van het begrip collectief slaver-nijtrauma.

The Pirate Wars/Peter Earle (New York, 2006) ISBN9780312335809 (pbk); 304 blz.

Kaperbloed en koopmansgeest. ‘Legale zeeroof’ doorde eeuwen heen/Joke E. Korteweg (Amsterdam, 2006)ISBN 9050187463; 342 blz.Kapers waren particulieren die in oorlogstijd, in opdrachtvan de overheid, vijandelijke handelsschepen veroverdenen als prijs opbrachten. Kaapvaart was een internationaalfenomeen dat tot het midden van de negentiende eeuwdoor oorlogvoerende landen op alle wereldzeeën werd be-dreven. Het Caribisch gebied was een van de beruchtsteregio’s, waar Europese kaapvaarders hun vijanden bestre-den. Gedreven door eigen gewin maakten kapers echterregelmatig de overstap naar de illegale piraterij of zeeroof,ten koste van de neutrale handelsvaart. Door effectief op-treden van de reguliere marines, in combinatie met zwarestraffen, kwam er omstreeks 1730 een einde aan de Gol-

**

* * *

* * *

*

* *

* * *

Johan Hartog heeft veel gepubliceerd over de geschiedenisvan de Antillen en Aruba. Het sluitstuk van zijn indrukwek-kende publicatielijst is de driedelige serie over alle vesting-werken die tussen 1630 en 1950 op de vijf eilanden zijngebouwd. Dat zijn er maar liefst 46 op Curaçao en 24 opSint-Eustatius – de belangrijkste eilanden tot de twintigsteeeuw - , zeven op Sint-Maarten, zes op Bonaire en moge-lijk één op Saba. Hartog verzandt daarbij niet in gespeciali-seerde vestingbouwkundige of kunsthistorische beschrij-vingen, maar plaatst de militaire bouwwerken in hun histo-rische context. Al doende belicht hij erudiet en anekdotischde militaire geschiedenis van de eilanden. Veel van de be-schreven militaire bouwwerken zijn inmiddels nagenoegverdwenen. Slechts een klein aantal is een tweede leven alstoeristische attractie gegund. Daarom laten deze gidsenzich het beste lezen als een virtuele wandeling door hetverleden, die mede mogelijk wordt door het overvloedigkaart- en illustratiemateriaal. In deze serie ontbreekt welbe-wust een deel over Aruba. Hartog schreef eerder namelijkal uitvoerige herdenkingsboeken over de gerestaureerdeverdedigingswerken (met museum) op Aruba: Fort Zout-man (1796) en de kustbatterij bij Juwana Morto (1940).Daarbij leidt hij de lezer eveneens langs de Arubaanse mili-taire geschiedenis.

Eerlijckman, 1680-1713. In dienst van het Staatse legeren de West-Indische Compagnie/Marjo Nederlof (Willem-stad, 2008) ISBN 9789990408201; 312 blz. Geen held, maar een gewone kapitein uit het Nederlandseleger die na jaren dienst in het door oorlog verscheurde Eu-ropa in 1710 overstapte naar de West-Indische Compag-nie, dat is de hoofdpersoon van Eerlijckman. Zijn promotietot garnizoenscommandant van Curaçao zou kapitein Pie-ter de Senilh echter noodlottig worden. Aan de hand vanzijn brieven en talloze andere bronnen, die zij ‘hertaalde’ inmodern Nederlands, heeft oud-journaliste Marjo Nederlofgereconstrueerd hoe Senilh op Curaçao het middelpuntwerd van een drama. De Hollandse bovenlaag die het ei-land in die tijd bestuurde, bestond uit enkele familiekliekjesdie door vriendjespolitiek, corruptie en smokkel zoveel mo-gelijk rijkdom en macht vergaarden. Nieuwkomer Senilh,eerlijker maar weinig tactvol, kreeg binnen enkele wekenslaande ruzie met de directeur (gouverneur) van Curaçao.De zaak liep zo hoog op dat Senilh uiteindelijk volstrektberooid terug moest naar Nederland. Behalve een span-nend verhaal over machtsmisbruik en zelfverrijking, tekentNederlof met een scherp oog voor details het benauwendeleven binnen de kleine Hollandse elite en de bezighedenvan commandant en garnizoen op Curaçao. Een aantrek-

den Age of Piracy in West-Indië. Een eeuw later beleefdenkaapvaart en zeeroof nog een korte opleving tijdens de on-afhankelijkheidsoorlogen in Latijns-Amerika. Opnieuw wasde inzet van Westerse zeemachten vereist ter beschermingvan de scheepvaart. Op basis van officiële documenten enbeschrijvingen van gevangengenomen opvarenden heeftPeter Earle de conflicten vanuit beider perspectief beschre-ven. Hij weet mythen en feiten te scheiden. Piratenschepenkenden een kosmopolitische bemanning en waren oor-spronkelijk ‘democratische’ instituten. Earle beperkt zich totde verrichtingen van de Royal Navy en later de USS Navy.Joke Korteweg besteedt wel aandacht aan het Nederland-se optreden in het Caribisch gebied. Haar boek graaft nietdiep en staat vol met citaten uit gangbare studies. Voor deNederlandse lezer is deze publicatie echter zeer geschikt alsintroductie op de intrigerende wereld van de kaapvaart,met verwijzingen naar recente literatuur voor meer infor-matie.

De forten, verdedigingswerken en geschutstellingen vanCuraçao en Bonaire: van Van Walbeeck tot Wouters, 1634-1942/J. Hartog (Zaltbommel, 1997) ISBN 9028864261; 184blz.

De forten, verdedigingswerken en geschutstellingenvan Sint Maarten en Saint Martin: van Jan Claeszen totWillem Rink, 1631-1803/J. Hartog (Zaltbommel, 1997)ISBN 902886427X; 119 blz.De forten, verdedigingswerken en geschutstellingen van

Sint Eustatius en Saba: van Pieter van Corselles tot Abra-ham Heyliger, 1636-1785/J. Hartog (Zaltbommel, 1997)ISBN 9028864288; 152 blz.Het Oude Fort van Aruba. De geschiedenis van het Fort

Zoutman en de toren Willem III. Gedenkboek bij het twee-honderd-jarig bestaan van Fort Zoutman in 1996/J. Har-tog (Assen, 1995) ISBN 9023229266; 78 blz.

*

*

*

*

*

registreerd. Gaande de opgravingen bezocht Nagelkerkenarchieven, musea en bibliotheken om meer te weten tekomen over de bouw en de geschiedenis van het fregat ende toedracht van de noodlottige ondergang. Alle gegevensheeft hij vastgelegd in dit rijk geïllustreerde boek, waarmeeeen einde komt aan de mythevorming rond de Alphen. Hetis aannemelijk dat het schip met opzet door de tweedekonstabel is geofferd. De vermeende herkomst van hetschegbeeld was al eerder naar het land der fabelen verwe-zen, maar de zeemacht zal de traditionele vertelling van de‘Loden Verrader’ ongetwijfeld blijven koesteren.

kelijk boek om kennis te maken met het militaire leven ophet Curaçao uit die tijd.

The Golden Rock. An Episode of the American War ofIndependence, 1775-1783/Ronald Hurst (Londen, 1996)ISBN 0850523451; 254 blz.

Het eerste saluutschot. De Amerikaanse vrijheidsstrijden de Republiek/Barbara W. Tuchman (Antwerpen/Hou-ten, 1988) ISBN 9002181302; 365 blz.Op 16 november 1776 liep een schip met de nieuwe Ame-rikaanse vlag in top de haven van Sint-Eustatius binnen.Het saluut werd op last van gouverneur Johan de Graaffdoor de kanonnen van Fort Oranje beantwoord. Laterwerd deze daad gezien als de eerste officiële erkenning vande Verenigde Staten van Amerika. De Britten sloegen wei-nig acht op het incident, maar protesteerden wel voortdu-rend tegen de lucratieve wapenleveranties van Sint-Eusta-tius aan de opstandige Britse kolonies in Amerika. Niet langna het uitbreken van de Vierde Engelse Oorlog werd deGolden Rock op 3 februari 1781 door de Engelsen vero-verd. Hurst heeft een leesbaar en authentiek boek geschre-ven over deze voor het eiland zo traumatische gebeurtenis,met oog voor militair succes en persoonlijk falen van deBritse commandanten. Heel veel schepen, koopwaar enwapens werden in beslag genomen, de joodse gemeen-schap werd gedwongen gedeporteerd. Binnen een jaar ver-loren de Britten het eiland en de buit aan de Fransen,bondgenoten van de Hollanders. De befaamde historica enschrijfster Barbara Tuchman laat haar boek over de Ameri-kaanse revolutie starten met Het eerste saluutschot. Hoe-wel niet haar beste werk, inspireerde dit boek Hurst tot zijnonderzoek naar de brandschatting van Sint-Eustatius.

De noodlottige geschiedenis van het Hollandse fregatAlphen. Geëxplodeerd en gezonken in 1778 in de havenvan Curaçao/Wil Nagelkerken (Willemstad, 2009) 386 blz.[Nog te verschijnen].In marinekringen is het fregat Alphen vooral bekend vande ‘Loden Verrader’, een boegbeeld dat volgens overleve-ring afkomstig zou zijn van dit oorlogsschip, dat op 15 sep-tember 1778 in de haven van Curaçao de lucht in vloog.Met grote regelmaat werd het schegbeeld door vlootperso-neel ontvoerd van Curaçao, om na een lange tocht via Ne-derland weer terug te keren op het eiland. Deze marinetra-ditie hield de herinnering aan de geëxplodeerde Alphen le-vend. De marien archeoloog/bioloog Wil Nagelkerkenbegon in 1987 met een onderzoek naar het wrak van hetschip in de Sint-Annabaai. Duizenden artefacten zijn in deloop der jaren boven water gehaald, geconserveerd en ge-

*

*

*

‘Vrije’ slaven. Een sociaal-historische studie over dedualistische slavenemancipatie op Nederlands Sint-Maar-ten, 1816-1863/A.F. Paula (Zutphen/Willemstad, 1993) ISBN9060118413; 191 blz.

Colonial borderlands. France and the Netherlands inthe Atlantic in the 19th century/Louis Sicking [vertalinguit het Frans door Peter Mason] (Leiden, 2008) ISBN9789004169609; 217 blz.Slavernij riep altijd verzet op. Zonodig moest de militairemacht hieraan een einde maken. Op de onrendabele Bo-venwindse Eilanden was echter sinds 1846 geen Neder-lands garnizoen meer gelegerd. Toen dan ook in 1848 opSint-Eustatius een slavenopstand uitbrak, in reactie op deafschaffing van de slavernij in de Franse koloniën, kwa-men gewapende burgers, de schutterij, in het geweer. OpSint-Maarten greep de schutterij echter niet in toen deslaven tegelijkertijd hun vrijheid opeisten. De slavenhou-ders gaven toe om een uittocht naar het Franse eilanddeelte voorkomen. De Nederlandse overheid gedoogde de

* *

*

1795-1939: van opstand tot twistappel

1795. De slavenopstand op Curaçao. Een bronnenuit-gave van de originele overheidsdocumenten verzorgd enuitgegeven door het Centraal Historisch Archief onder lei-ding van dr. A.F. Paula (Willemstad, 1974) 344 blz.Slaaf en meester/Carel de Haseth (Haarlem, 2008) ISBN

9789062655984; 79 blz.Curaçao heeft een bijzondere positie binnen de slavernijge-schiedenis van het Caribisch gebied. Het was de belangrijk-ste doorvoerhaven voor slaven naar Spaans-Amerika van1662 tot 1713. De slavernij op het eiland zelf was echterkleinschalig en de behandeling relatief mild. Toch kwamhet in 1716, 1750 en 1795 tot slavenopstanden. Behalvede onvrede over het arbeidsregime was de oorzaak voor delaatste en grootste opstand het voorbeeld van de geslaag-de slavenopstand op Haïti (1791). Op Curaçao sloeg hetgarnizoen, gesteund door vrije burgers, de opstand vanhonderden slaven onder leiding van Tula in een maandneer. Meer dan honderd slaven kwamen om. De leiderswerden op gruwelijke wijze geëxecuteerd. Tot in detail valtde opstand te reconstrueren uit de documenten die het Na-tionaal Archief heeft uitgegeven. Hierin is ook veel interes-sante militair-historische informatie te vinden, zoals over deuitputtingsstrategie van Tula versus de beslissende veldslagdie de garnizoenscommandant najoeg. Het nadeel vandeze bronnenuitgave is het antieke Nederlands en het Nederlandse perspectief. Een alternatief is de historischenovelle Slaaf en meester van politicus-literator Carel de Haseth. De Haseth laat om beurten de slavenleider LouisMercier en slavenhouder Willem van Uytrecht vertellenover hun ervaringen tijdens de opstand. Op indringendewijze maakt hij dit verleden zo tot het onze.

* *

*

*

wone mensen bieden vaak een ander perspectief op de ge-schiedenis dan monografieën en overzichtswerken. Zo ookde bijdragen in deze bundel, een compilatie van artikelendie Langenfeld wekelijks in het Antilliaans Dagblad publi-ceerde. De onderwerpen zijn zeer divers: van vechtpartijentot vrije slaven die plantage-eigenaar werden, van ge-mengde huwelijken tot illegale wapenleveranties, van ge-vangenissen tot begraafplaatsen, van quarantainevoor-schriften tot militaire hospitalen. De 25 verhalen gevensamen een caleidoscopisch beeld van Curaçao, voorname-lijk in de negentiende eeuw.

Engeland, Nederland en de Monroeleer, 1895-1914.Europese belangenbehartiging in de Amerikaanse in-vloedssfeer/Rob E.M. van Vuurde (Amsterdam, 1998)ISBN 9789067074698; 594 blz.Deze dissertatie gaat over de reacties van regering enschrijvende pers in Groot-Brittannië en Nederland op demachtsontplooiing van de Verenigde Staten in Latijns-Amerika en het Caribisch gebied. Het kloeke, lezenswaar-dige boek bestaat uit vier delen. In het eerste deel evalu-eert Van Vuurde de belangen van beide Europese landenop het westelijk halfrond. Het tweede deel beschrijft de defacto erkenning van de Amerikaanse invloedssfeer in deregio. De laatste twee delen betreffen casestudies van Eu-ropese acties in Venezuela (1899-1908) en Mexico (1913-1914). Nederland had als kleine koloniale staat meer teverliezen dan Groot-Brittannië en hield daarom langer vastaan een politiek van containment. De Verenigde Staten lie-ten Nederland meer ruimte dan Engeland, omdat het landgeen bedreiging voor de Amerikaanse hegemonie vormde.Prestige en het verlangen serieus genomen te worden alskoloniale macht waren de belangrijkste redenen voor Enge-land en Nederland om op te treden. De inzet van Neder-

feitelijke vrijheid van de slaven op Sint-Maarten. Wettelijkveranderde hun positie pas in 1863, toen de slavernij inalle Nederlandse koloniën werd afgeschaft. De ontwikke-lingen op Sint-Maarten leren volgens de Curaçaose hoog-leraar sociologie Paula dat de afschaffing van de slavernijniet zozeer het werk was van abolitionisten, maar dat deslaven zelf hun vrijheid bevochten. Behalve de sociaal-economische situatie op Sint-Maarten, bespreekt Paulaook de gespannen internationale relaties door de onge-lijktijdige afschaffing van de slavernij in de regio. Op deFrans-Nederlandse koloniale betrekkingen gaat Sickingdieper in. Hij behandelt in zijn studie onder meer de Fran-se annexatieplannen voor Sint-Maarten rond 1850.

Een leven in de West. Van Raders en zijn werkzaam-heden op Curaçao/W.E. Renkema (Leiden, 2009) ISBN9789067183321; 580 blz.Kapitein R.F. baron van Raders behoorde tot het kleinegezelschap van 23 officieren dat in 1816 het gezag opCuraçao voor Nederland overnam van de Britten. Hijmaakte vervolgens carrière als compagniescommandant,adjudant van de gouverneur, garnizoenscommandant enuiteindelijk gezaghebber van Curaçao en onderhorighe-den. De Nederlandse historicus W. Renkema heeft eenuitvoerige studie geschreven over de dertig Curaçaosejaren van Van Raders. Een flink deel daarvan handelt lo-gischerwijze over militaire aangelegenheden. Niet eerderzijn deze zo gedetailleerd onderzocht. Het benauwendeleven van de officieren en manschappen in het kleinegarnizoen komt aan bod, inclusief de huwelijkskansen enandere facetten van de relatie met de Curaçaose samen-leving. Ook de burgerwacht en natuurlijk de defensievan het eiland wordt besproken. Financiële lasten envooruitzichten domineerden het verdedigingsvraagstuk.Na tien magere jaren besloot koning Willem I ter willevan de handel tot de aanleg van kolossale vestingwer-ken. Renkema maakt goed duidelijk welke organisatori-sche hoogstandjes een dergelijk werk toentertijd vergde.Financiële nood, de Belgische opstand en krimpendehandelsperspectieven leidden al na een paar jaar tot eenbouwstop. De halfafgemaakte verdedigingswerken sym-boliseerden nog lang de verwaarlozing van de Curaçao-se defensie.

Verhalen uit het verleden/Els Langenfeld (Willemstad,2007) 208 blz.Archieven en oude kranten bevatten tal van documentenen berichten die de petite histoire van een samenlevingonthullen. Verhalen over alledaagse gebeurtenissen en ge-

* *

* *

*

landse marineschepen ter bescherming van de koloniale eneconomische belangen was altijd kleinschalig. Aan de handvan de casestudies komt Van Vuurde tot de conclusie datvlagvertoon en gunboat diplomacy eerder uitingen warenvan machteloosheid dan van machtsvertoon. Desalniette-min wist Nederland in 1908, tot verbazing van de Verenig-de Staten en Groot-Brittannië, met een opportunistischevlootdemonstratie de dictatuur van Castro in Venezuelaomver te werpen.

Olie op de golven. De betrekkingen tussen Neder-land/Curaçao en Venezuela gedurende de eerste helft vande 20e eeuw/M.J. van den Blink (Amsterdam, 1989) ISBN9067072028; 119 blz.Vanaf de verovering van Curaçao in 1634 waren er conflic-ten tussen de Nederlanders en de wisselende machtheb-bers van de ‘vaste kust’. Voor de Spaanse kolonisator wasde kaapvaart van de West-Indische Compagnie een doornin het oog. In de negentiende eeuw waren de Beneden-windse Eilanden een toevluchtsoord voor politieke tegen-standers van het zittende regime in Venezuela. Na 1915bracht de olie een fundamenteel nieuw element in de ver-houdingen. Deze publicatie analyseert de diplomatieke be-trekkingen tussen Nederland, Curaçao en Venezuela tussen1908 en 1935, tijdens de dictatuur van de Venezolaan JuanVincente Gómez. Centraal staat het beleid van de Ministe-ries van Koloniën en Buitenlandse Zaken, met speciale aan-dacht voor de rol van de ambassadeur in Caracas en degouverneur in Willemstad. De auteur concludeert dat eco-nomische belangen uiteindelijk prevaleerden boven tradi-tionele handels- en politieke belangen. Door de olie groei-de de wederzijdse afhankelijkheid en waren beide landengebaat bij stabiele relaties. Daarom werden de in 1908 ver-broken diplomatieke betrekkingen in 1921 weer hersteld.De nieuwe ambassadeur, W.G.E. d’Artillac Brill, lobbyde ac-tief om het beleid ten gunste van Nederland om te buigen.Anderzijds drong Gómez aan op strengere maatregelentegen politieke vluchtelingen. Tot op zekere hoogte gafNederland hieraan gevolg.

*

1940-1945: Tweede Wereldoorlog

Admirals and Empire. The United States Navy and theCaribbean, 1898-1945/Donald A. Yerxa (Columbia, 1991)ISBN 9780872497504; 202 blz.De Spaans-Amerikaanse oorlog markeerde het begin vaneen imperialistische politiek van de Verenigde Staten inhet Caribisch gebied. De opening van het Panamakanaalin 1914 verhief de regio tot een vraagstuk van nationaleveiligheid. De zuidwaartse uitbreiding van de Ameri-kaanse invloedssfeer zagen de Europese koloniale mach-ten aanvankelijk met lede ogen aan. Yerxa geeft eenknappe, compacte analyse van de Amerikaanse defen-siescenario’s en operationele activiteiten in de jaren1898-1945. Strategische en economische belangenwaren de voornaamste drijfveren om de eilandengordelte beschermen tegen externe dreigingen en interne con-flicten. Daarbij was de inzet van zeestrijdkrachten somscruciaal, zoals blijkt uit bijvoorbeeld de onderzeebootbe-strijding in 1942-1943. Mahans ideeën over de verdedi-ging van het American Lake beheersten lange tijd hetmilitair-strategisch denken. Vlagvertoon, gunboat diplo-macy en interventies waren middelen om de interne sta-biliteit te bewaren en buitenlandse bemoeienissen toteen minimum te beperken. Paternalisme en ideële motie-ven gingen daarbij hand in hand. In de jaren dertigwendden de Verenigde Staten de steven tijdelijk naar dePacific. Hoewel onvoldoende voorbereid – het belangvan escorteschepen voor de konvooivaart was ernstigonderschat – wisten de geallieerde zeestrijdkrachtenonder Amerikaans operationeel bevel de Battle of theCaribbean medio 1943 te winnen.

* *

Coast Guard beschrijft de Duitse aanvallen en het geallieer-de tegenoffensief en gaat verder in op de verschillendestrategieën van de Amerikanen en Engelsen, de tactiek vande onderzeebootbestrijding, de konvooiroutes en de logis-tieke problemen bij de Duitsers. De strijd speelde zichhoofdzakelijk af aan de monding van de Mississippi, bij deWindward Passage en in de wateren van Trinidad. Medio1943 was het grootste gevaar geweken en waren degrondstofleveranties voor de geallieerden veiliggesteld. To-taal gingen in de Caribische regio vierhonderd koopvaar dij -schepen ten onder, tegenover slechts zeventien U-boten.

Wereldoorlog in de West. Suriname, de NederlandseAntillen en Aruba 1940-1945/L. van der Horst (Hilversum,2004) ISBN 9065507949; 160 blz.

Beneden de Wind. Herinneringen aan Curaçao/J. vande Walle (Amsterdam, 1974) ISBN 9021413949; 179 blz.Digitaal beschikbaar via www.dbnl.nlVanaf 10 mei 1940 waren ook de Nederlandse koloniën inhet Caribisch gebied partij in de oorlog tegen nazi-Duits-land. Hoe die oorlog de Antillen en Suriname raakte, be-schrijft Liesbeth van der Horst in dit bondige publieksboek.In korte hoofdstukjes bespreekt zij de belangrijkste thema’sdie in beide gebieden speelden. Kernprobleem was de zeerzwakke koloniale defensie versus de voor de oorlogvoeringvitale productie van bauxiet in Suriname en olieraffinage opCuraçao en Aruba. Massieve geallieerde steun – 2500Amerikanen op beide eilanden - maar ook militaire voogdijwaren het gevolg. Van de bevolking werd eveneens eenflinke militaire bijdrage gevraagd. De impopulaire dienst-plicht bracht 3000 Antillianen onder de wapenen. Velendienden in vrijwilligerskorpsen. Uitvoerig wordt stilgestaanbij de U-bootdreiging in 1942 en de militaire inbreng van

War, Cooperation, and Conflict. The European Pos-sessions in the Caribbean, 1939-1945/Fitzroy André Bap-tiste (New York/Londen, 1988) ISBN 0313254729; 351 blz.De Caribische koloniën waren voor Europese mogendhe-den in de Tweede Wereldoorlog een zijtoneel, maar vanuitAmerikaans perspectief waren zij van vitaal militair belang.De Eerste Wereldoorlog had getoond hoe kwetsbaar Ame-rika was voor de nieuwste generatie maritieme- en lucht-wapens. De Cariben waren bovendien grootleverancier vanstrategische grondstoffen. In zijn grondige politiek-strategi-sche studie analyseert de Trinidadse historicus Baptiste hoede Verenigde Staten vanaf 1939 hun Atlantische veilig-heidszone uitbreidden. Zij bouwden een keten op vanvooruitgeschoven bases van Groenland tot Brazilië, metdaarbinnen de door hen gedomineerde Caribbean SeaFrontier. Nauwgezet ontleedt Baptiste ook het overleg meten de reacties van de Europese koloniale mogendheden,onder aanvoering van Groot-Brittannië, op de onvermijde-lijke Amerikaanse inmenging. Hij besteedt veel aandachtaan de onaangekondigde Brits-Franse bezetting van de vi-tale olie-eilanden Curaçao en Aruba in mei 1940, evenalsaan de bijna roekeloze halsstarrigheid waarmee Nederlandbegin 1942 Amerikaanse militaire steun ophield, zolang deVerenigde Staten daaraan Venezolaanse ‘inmenging’ dreig-den te koppelen. Beide eilanden lagen vol in de vuurlinie tij-dens de Battle of the Caribbean. De geallieerde overwin-ning op dit front acht Baptiste van groot belang voor de af-loop van de Tweede Wereldoorlog. Een ander resultaat wasde sindsdien onbetwiste hegemonie van de Verenigde Sta-ten in deze regio, inclusief de Europese Caribische koloniën.

The U-boat war in the Caribbean/Gaylord T.M.Kelshall (Annapolis, 1994) ISBN 9781557504524; 528 blz. German U-boat 156 brought war to Aruba, February 16,

1942. 60th Anniversary edition/ W.C. Hochstuhl (Oranje -stad, 2001) 50 blz. Te bestellen via www.uboat.netRuim een maand na de Duitse oorlogsverklaring aan deVerenigde Staten vertrok vanuit het Franse L’Orient eengroep U-boten richting de Cariben. In de vroege ochtendvan 16 februari 1942 vuurde de U 156 bij Aruba de eersteDuitse torpedo af op het westelijk halfrond en sloeg de U 67 toe bij Curaçao. Vier tankers werden tot zinken ge-bracht; de olieraffinaderijen op de eilanden bleven ge-spaard. In de brochure van Hochstuhl zijn de menselijke as-pecten van de duikbootaanvallen en paniekreacties opAruba opgetekend. Voor een chronologisch, gedetailleerdverslag van de duikbootoorlog in het gehele Caribische ge-bied dient men de publicatie van Kelshall te raadplegen.Deze gepensioneerde militair van de Trinidad & Tobago

* *

* *

*

*

*

mondiaal fenomeen en beschrijft de oorlogsgeschiedenisvan acht landen die vanuit Nederlands perspectief zoge-noemde herkomstlanden zijn. Een van de hoofdstukkenbetreft Suriname en de Nederlandse Antillen. Die keuze ac-centueert de overeenkomsten in deze overzeese koloniëntijdens de oorlogsjaren. Met deze literatuurstudie in dehand kunnen medewerkers in het onderwijs en migranten-organisaties veel onbegrip wegnemen. Want wie weet dattientallen Surinaamse en Antilliaanse jongemannen hunleven hebben gegeven voor ‘de zaak’? De Arubaanse ver-zetsstrijder Boy Ecury was een van hen. Diens journalistie-ke biografie ontvouwt het leven van een gewone, rooms-katholieke jongen met een sterk rechtvaardigheidsgevoelen grote dadendrang. Ook de arbeiders in de bauxiet- enolie-industrie in Suriname en de Antillen droegen indirectbij aan de bevrijding van Europa en Azië. Volgens de Suri-naamse arts-onderzoeker Makdoembaks schuwden de Ne-derlandse autoriteiten, Amerikaanse bezettingstroepen enhet bedrijfsleven geen enkel middel om de bauxietwinning,olieproductie en tankervaart veilig te stellen. Zijn Goelag iseen aanklacht jegens de “eenzijdige interpretatie van fei-ten” door de “gecensureerde wetenschap”. Makdoem-baks laat zijn eigen opvattingen de vrije loop met als doeleerherstel voor de arbeiders (kleurlingen), schepelingen(Chinezen) en vluchtelingen (joden) die het slachtofferwerden van het beleid.

Wuiven vanaf de waranda. De interneringskampen opBonaire en Curaçao tijdens WO-II/Junnes E. Sint Jago(Utrecht, 2007) ISBN 978051794960; 408 blz.Op 10 mei 1940 werden op Curaçao en Aruba meer dantweehonderd inwoners met de Duitse nationaliteit, twintigNederlanders en 220 Duitse schepelingen uit voorzorg op-gepakt. Velen van hen verbleven tot na de oorlog in kam-pen op Bonaire. De Staat van Beleg maakte het mogelijkdeze personen, wier aanwezigheid voor de rust en algeme-ne veiligheid gevaarlijk werd geacht, zonder vorm van pro-ces te interneren. Zo kon het gebeuren dat in de eerstemaanden een groep Duitse joodse vluchtelingen in barak-ken bij nazisympathisanten verbleef. Een nieuwe groep Eu-ropese joodse refugiés vond later onderdak in aparte on-derkomens op Curaçao, financieel gesteund door geloofs-genoten. De politicoloog Sint Jago heeft met dit boek overde interneringskampen op Bonaire en Curaçao een duiste-re episode uit de Antilliaanse oorlogsgeschiedenis belicht.In korte paragrafen beschrijft hij de individuele lotgevallenvan de kampbewoners. Volgens hem bezaten de handel-wijze van de gouverneur-generaal en de rigide opstellingvan de procureur-generaal geen enkele reële basis. Een ver-

Antillianen in andere oorlogsgebieden. Ook de sociale enpolitieke implicaties van de oorlog belicht Van der Horst: deinternering van Duitsers en ‘staatsgevaarlijken’, de toela-ting en behandeling van joodse vluchtelingen en het effectvan de oorlog op het dagelijkse en politieke leven. Een per-soonlijke blik op de spanningen en affaires tijdens de oor-log op Curaçao bieden de levendige herinneringen van dejournalist Van de Walle. Nog steeds het lezen waard en nuook digitaal beschikbaar.

Oorlog op vijf continenten. Nieuwe Nederlanders ende geschiedenissen van de Tweede Wereldoorlog/KeesRibbens, Joep Schenk en Martijn Eickhoff (Amsterdam,2008) ISBN 9789085066439; 342 blz.

Boy Ecury. Een Antilliaanse jongen in het Nederlandsverzet/Ted Schouten (Zutphen, 2003) ISBN 905730242X;144 blz.

Goelag in de Indische archipel: Joden en stakers in1942 staatsvijanden van bezet Koninkrijk der Nederlan-den/A.M.N. Makdoembaks (Amstelveen, 2008) ISBN9789081089050; 510 blz.De betekenis van de Tweede Wereldoorlog voor de Neder-landse samenleving is bij de omvangrijke groep nieuwko-mers niet in het geheugen ‘verankerd’. Anderzijds is hetverloop van de oorlog buiten onze landsgrenzen minderbekend bij autochtone Nederlanders. Toen in 2003 migran-tenjongeren in Amsterdam-West incidenten rond de Do-denherdenking op 4 mei veroorzaakten, nam het Instituutvoor Multiculturele Ontwikkeling het initiatief om de be-trokkenheid van enkele migratielanden en hun inwoners bijde oorlog te onderzoeken. Oorlog op vijf continenten, ver-schenen onder auspiciën van het Nederlands Instituut voorOorlogsdocumentatie, beziet de Tweede Wereldoorlog als

* *

*

*

*

Na 1945: verdediging en militaire ondersteuning

Knellende koninkrijksbanden. Het Nederlandse deko-lonisatiebeleid in de Caraïben, 1940-2000/Gert Oostindieen Inge Klinkers (3 dln, Amsterdam, 2001) ISBN 9053564675;1575 blz.

Het Koninkrijk in de Caraïben. Een korte geschiede-nis van het Nederlandse dekolonisatiebeleid, 1940-2000/Gert Oostindie en Inge Klinkers (Amsterdam, 2001)ISBN 9053564667; 286 blz.

Decolonising Caribbean. Dutch Policies in a Com-parative Perspective/Gert Oostindie en Inge Klinkers (Am-sterdam, 2003) ISBN 9053566546; 291 blz.In opdracht van de Nederlandse regering schreven GertOostindie en Inge Klinkers een uitvoerige studie over hetNederlandse dekolonisatiebeleid in de Cariben. Dat beleidkende scherpe wendingen. Aanvankelijk hield Nederlandlouter uit wrok over het verlies van Indonesië vast aan zijnlang verwaarloosde West-Indische koloniën. Wel kreeg dierelatie in 1954 een postkoloniale invulling met het Statuutvoor het Koninkrijk. De overzeese gebiedsdelen werdenautonome landen binnen het Koninkrijk. Nederland behieldnog enkele Koninkrijkstaken, zoals defensie, een terreinwaaraan de auteurs overigens weinig aandacht bestedenen dan nog deels in de voetnoten. Pas na de Curaçaose re-volte van 1969 streefde Nederland naar verdergaande de-kolonisatie. Maar alleen Suriname koos in 1975 voor soe-vereiniteitsoverdracht. De Antillen wilden hiervan vóór,noch na 1969 weten. Zij verdedigden koersvast hun plaatsbínnen het Koninkrijk. Bovendien wist Aruba zich in 1986zelfs uit het Antilliaans verband te manoeuvreren, zonderde Koninkrijksband te verliezen, een aanstekelijk prece-dent. Nederland accepteerde in 1990 dat het Koninkrijks-verband zou blijven bestaan. Sindsdien probeert het daar-

keerd gevallen uitdrukking of een onbezonnen daad leid-den in enkele gevallen al tot internering. Milde kampregelsverhulden de dramatische gevolgen van de vrijheidsbero-ving. Gezinnen werden ontwricht, bezittingen gingen ver-loren. Deze schrijnende geschiedenis ontbeert helaas eenanalyse van de internationaal wettelijke regelingen om hetbeleid van de Antilliaanse overheid te kunnen toetsen ende geïnterneerden te rehabiliteren.

* *

* *

* * *

aan wel financiële en bestuurlijke voorwaarden te verbin-den. Dat ervaren de Antillen en Aruba echter al snel alsaantasting van hun autonomie. Deze wederzijdse ambiva-lenties zetten de koninkrijksrelaties onder druk. Wie terug-deinst voor 1600 pagina’s kan terecht bij de veel bondigerpubliekseditie, een aanrader. De serie wordt afgesloten meteen deel waarin het Nederlandse beleid op onderdelenwordt vergeleken met dat van andere oud-koloniale mo-gendheden in ‘hun’ niet-soevereine Caribische gebieden.Zeker zo interessant is de vergelijking met de wel-soeverei-ne gebieden. De lagere levensstandaard daar verklaart veelvan het pragmatisme van de politieke leiders in de niet on-afhankelijke buurlanden.

Interventie op afspraak. Nederlandse mariniers opCuraçao/K. Croese (Zutphen, 1998) ISBN 9057300176;136 blz.

Dromen en littekens. Dertig jaar na de Curaçaoserevolte 30 mei 1969/Gert Oostindie (Amsterdam, 1999)ISBN 9053563571; 350 blz.

Curaçao, 30 mei 1969. Verhalen over de revolte/GertOostindie (Amsterdam, 1999) ISBN 9789053563725; 128blz.Op 30 mei 1969 liep een uit de hand gelopen arbeiders-conflict tussen de vakbond en een onderaannemer vanShell uit op een revolte in de straten van Willemstad, ge-richt tegen de gevestigde orde. Een uitzinnige menigteplunderde winkels en stak gebouwen in brand. Er vielentientallen gewonden en zelfs twee doden. Op verzoek vande lokale overheid verleenden mariniers ruim een week mi-litaire bijstand om de orde te herstellen. Sociale wantoe-standen en economische verschillen, gepaard gaande metraciale tegenstellingen en onvrede over het functionerenvan het Antilliaanse politieke systeem, vormden de toe-dracht tot de woede-uitbarsting. Op de dag zelf stuurdenradicale vakbondsleiders aan op het aftreden van het kabi-net – met succes. De revolte betekende een cesuur in deCuraçaose geschiedenis. Na 1969 veranderden de internepolitieke en sociaal-raciale verhoudingen ingrijpend. Optermijn gaven de gebeurtenissen de aanzet tot de onafhan-kelijkheid van Suriname in 1975 en de status aparte vanAruba in 1986. Nederland, dat aanvankelijk zijn handenvan de West wilde aftrekken, heeft zich het laatste decen-nium juist sterker doen gelden op de Antillen. ‘30 mei1969’ heeft velen in de pen doen klimmen. Met het ver-strijken der jaren nam de distantie tot het onderwerp toe.Croese geeft op basis van archiefonderzoek een gedetail-leerde interpretatie van de opstand en de betekenis van deinzet van de mariniers. Dromen en littekens biedt weten-

schappelijke verhandelingen van Antilliaanse en Neder-landse auteurs over de toedracht, gebeurtenissen en gevol-gen van de revolte. De titel illustreert fraai de niet waarge-maakte verwachtingen en scepsis over de sociaal-economi-sche en bestuurlijke erfenis van het oproer. De politieke enculturele emancipatie van de Afro-Curaçaoënaar na 1969wordt echter positief beoordeeld. Na het lezen van beideboeken geven de openhartige Verhalen van vijftien Antil-lianen, afkomstig uit verschillende maatschappelijke secto-ren, een ontluisterend beeld van de uiteenlopende visies endesillusies van betrokkenen.

The Right to Self-determination and Post-ColonialGovernance. The Case of the Netherlands Antilles andAruba/Steven Hillebrink (Den Haag, 2008) ISBN9789067042796; 391 blz.

De herdefiniëring van het Koninkrijk/Antonito(Mito) G. Croes (Nijmegen, 2006) ISBN 9789058501738;511 blz.Beleidsmakers, politici en bestuurders die zich bezighoudenmet de veranderende relaties binnen het Koninkrijk zoudendeze twee dissertaties moeten lezen. Volgens de jurist Hil-lebrink wordt de toekomst van de overzeese gebieden be-paald door een belangrijk volkenrechtelijk principe: hetzelfbeschikkingsrecht, zoals vastgelegd in het Handvestvan de Verenigde Naties. Het volkenrecht bepaalt dat eenoverzees volk mag kiezen of ze onafhankelijk wil worden,of ze voor een vrije associatie stemt, of voor integratie. Hetproefschrift vergelijkt verschillende dekolonisatieprocessenna 1945, ontleedt de volkenrechtelijke betekenis van hetKoninkrijksstatuut en analyseert de verplichtingen van deEuropese Unie ten opzichte van de overzeese gebieden.Nederland is de keuzevrijheid van de Nederlandse Antillenen Aruba steeds serieuzer gaan nemen, stelt Hillebrink. Cu-

* * *

* *

*

* * *

* * *

nieuwe dreigingen in de regio, de nasleep van de terreur-aanslagen in nationale, regionale en globale context en re-acties van overheidsinstanties en niet-gouvernementele or-ganisaties in de verschillende landen. Tot slot wordt stilge-staan bij de institutionele en operationele mogelijkhedenom nieuwe uitdagingen het hoofd te kunnen bieden. Decomplexiteit van het onderwerp heeft Griffith gemodel-leerd in een Discrete Multinational Security Framework,waarin aard, omvang, intensiteit en plaats van de gevarenen risico’s, de mogelijke reacties en oplossingen, en de be-trokken instanties zijn vervat. Het multidimensionale,grensoverschrijdende karakter van het veiligheidsvraagstukin de Caribische regio vraagt om regionale en multinationa-le inzet van politieke, economische, diplomatieke, militaireen juridische middelen op verschillende niveaus. Alleendoor samen te werken binnen bijvoorbeeld de CaribbeanCommunity (CARICOM) en de Association of CaribbeanStates (ACS) kunnen territoriale grensconflicten, corruptie,drugscriminaliteit, HIV/AIDS en migratieproblemen ingoede banen worden geleid en de noodzakelijke verande-ringen worden doorgevoerd.

Drugs and Democracy in Latin America. The Impactof U.S. Policy/Coletta A. Youngers en Eileen Rosin red.(Boulder, 2005) ISBN 9781588262547; 415 blz.De Verenigde Staten gaven tussen 1997 en 2005 honder-den miljoenen dollars uit om de invoer van drugs uit La-tijns-Amerika te verminderen. Het beleid om de teelt teverdelgen, de productiecentra te vernietigen en de drugs-lijnen op te rollen heeft schromelijk gefaald. Tot die conclu-sie komen de samenstellers van deze goed gedocumen-teerde studie. Sinds Ronald Reagan de war on drugs in1986 tot een vraagstuk van nationale veiligheid verklaarde,groeide de invloed van het Amerikaanse Ministerie van De-fensie ten koste van Buitenlandse Zaken en Justitie. Zolegde het Southern Command zich nog voornamelijk toeop drugsbestrijdingstaken. De vestiging van Forward Ope-rating Locations (FOL’s) en de samenwerking tussen deU.S. Coast Guard en buitenlandse strijdkrachten om desmokkelroutes binnen de zogenoemde Transit Zone te mo-nitoren, passen eveneens in dit patroon. Zes casestudies il-lustreren de negatieve gevolgen van het Amerikaanse anti-drugsbeleid in Colombia, Bolivia, Ecuador, Peru, Mexico enhet Caribisch gebied. Een wirwar van instanties was actiefbetrokken bij de training van binnenlandse veiligheidstroe-pen, wapenleveranties en inlichtingenwerk. De militarise-ring van het politionele en justitiële apparaat in de ‘narco-staten’ had desastreuze gevolgen voor de nationale demo-cratieën en de mensenrechtensituatie. De auteurs pleiten

raçao en Sint-Maarten willen autonome landen worden, deandere drie eilanden onderdelen van Nederland. De ge-wenste fragmentatie van het overzeese bestuur staat haaksop de schaalvergroting in Nederland en de Europese inte-gratie. Toch moet Nederland op grond van het zelfbeschik-kingsrecht in alle redelijkheid meewerken aan deze verlan-gens; anderzijds mogen de eilanden geen dictaat opleggenaan het moederland. De Antilliaanse politicus Croes bezietde toekomst pragmatischer. Hij streeft een herdefiniëringna van het Koninkrijk tot een strategisch partnerschap,waarin maximale synergie kan worden bereikt. De helft vanhet boek bestrijkt de factoren en ontwikkelingen die mede-bepalend zijn voor de formulering van een coherente toe-komstvisie, zoals de globalisering, de Europese integratieen de positie van Venezuela en Amerika binnen de Caribi-sche samenwerkingsverbanden. Croes ziet de Antillengraag toetreden tot de Europese Unie met de status vanUltra Perifere Gebieden (UPG). Daarmee kunnen de Antil-len aanspraak maken op Europese regioprogramma’s enfondsen.

Caribbean Security in the Age of Terror. Challengeand Change/Ivelaw Lloyd Griffith red. (Kingston/Miami,2004) ISBN 9789766371425; 552 blz.De terreuraanslagen van 11 september 2001 hebben dui-delijk gemaakt dat ieder land op elk moment doelwit kanzijn van terreurdaden en dat deze incidenten ingrijpendeconsequenties hebben op mondiaal niveau. Een conferen-tie van academici, beleidsmakers en militairen over de ge-volgen van 9/11 voor de veiligheid van de overwegendkleine, zwakke staten in de Cariben lag ten grondslag aandeze alomvattende bundel. Griffith, expert op het gebiedvan Caribische veiligheidsvraagstukken, trad op als project-leider. Het boekwerk bevat artikelen over de traditionele en

* * *

* *

Sint-Maarten kampt met een aanzienlijk en structureel cri-minaliteitsprobleem, concludeerde een team juristen vande Universiteit van de Antillen en het Nederlandse Ministe-rie van Justitie in 2007. In opdracht van de Antilliaanseoverheid voerden zij een onderzoek uit naar de aard, ernsten omvang van de georganiseerde misdaad op Sint-Maar-ten en de bestrijding daarvan. In degelijk, maar begrijpelijkjuristenproza geeft de studie de stand van zaken weer in debelangrijkste criminele sectoren en de greep die het opspo-ringsapparaat daarop heeft. De meeste opsporingscapaci-teit wordt opgeslorpt door de strijd tegen de drugshandel,waarbij ook de Koninklijke Marine en de Kustwacht na-drukkelijk zijn betrokken. Witwaspraktijken en andere vor-men van georganiseerde financieel-economische criminali-teit, inclusief die van de overheid zelf, kunnen nauwelijks inkaart worden gebracht, noch effectief bestreden. Overmensensmokkel en –handel is weinig bekend; wapenhan-del en terrorisme vormen vooralsnog geen bedreiging. Opde lijst met aanbevelingen prijkt weinig verbazingwekkendde versterking van het opsporingsapparaat. De personeels -tekorten bij het politiekorps zijn structureel. Van 1991-1998, toen Nederland zich vergaand bemoeide met het be-stuur en de criminaliteit op Sint-Maarten, moest een deta-chement van twintig man Koninklijke Marechaussee bij-springen. In de brochure van het Marechausseemuseumgeeft de laatste detachementscommandant een impressievan de wederwaardigheden van de eenheid.

Jaarboek van de Koninklijke Marine/M.C.F. van Drunenred. (Den Haag/Den Helder, 1990- ) ISSN 09238506.Sinds 1877 geeft de Koninklijke Marine een jaarboek uit,de laatste jaren onder auspiciën van het Nederlands Insti-tuut voor Militaire Historie en het Commando Zeestrijd-krachten. Hoewel de lay out in de loop der jaren drastischis veranderd, beantwoordt de inhoud nog steeds aan de

voor een alternatief multidimensionaal en transparanterbeleid, gericht op democratische en sociaal-economischehervormingen in de betreffende landen.

Sneeuw over Curaçao. Hoe Colombiaanse cocaïnekartelsde Nederlandse Antillen en Aruba in hun greep kregen/J.van den Heuvel (Den Haag, 2002) ISBN 9789045302119;192 blz.Justitie, politie, de Koninklijke Marechaussee, de KoninklijkeMarine en de Kustwacht Nederlandse Antillen en Arubastaan voor de schier onmogelijke taak de drugshandel enbij komende criminele activiteiten op de Beneden- en Bo-venwindse Eilanden te beteugelen. Op basis van gesprek-ken met rechercheurs, drugshandelaren, mula’s, advoca-ten, justitiemedewerkers, politici, marinepersoneel en be-woners in de regio en in Nederland doet Van den Heuvelverslag van de drugsproblematiek op Curaçao, Aruba, Bo-naire en Sint-Maarten. Toegankelijke en inzichtelijke jour-nalistiek, die de schaduwzijde van de toeristisch aanlokke-lijke eilanden belicht. Als voornaamste oorzaken van desinds 1990 sterk toegenomen drugssmokkel, witwasprak-tijken en corruptie gelden de geografische ligging, armoe-de en het gebrek aan bestuurlijke integriteit bij de localemachthebbers. Zolang Nederlandse, Antilliaanse en Aru-baanse instanties elkaar wantrouwen en beschuldigenvan gebrek aan inzet en begrip, komt er geen oplossingvoor de problemen.

Georganiseerde criminaliteit en rechtshandhaving opSt. Maarten/M.A. Verhoeven e.a. (Meppel, 2007) ISBN978905454 9338; 224 blz.

Detachement Koninklijke Marechaussee op Sint Maar-ten: “working together against crime”: project KMar-KPNA van 15 april 1991 tot 31 maart 1998/M. Robers(Buren, 2004) 34 blz.

*

* *

*

*

oorspronkelijke doelstelling: het informeren van marineper-soneel en overige belangstellenden over de verrichtingenvan de vloot en het Korps Mariniers. Reisverslagen vanschepen en jaaroverzichten van diensten en walinrichtin-gen vormen de harde kern van het jaarboek. Het Comman-dement der Zeemacht in het Caribisch gebied komt in eenapart hoofdstuk aan bod, met aandacht voor de marineba-sis Parera, de kazernes Suffisant en Savaneta, vliegveldHato-militair, de Kustwacht voor de Nederlandse Antillenen Aruba, het ondersteuningsvaartuig en de stationssche-pen. Het jaarboek is bijzonder handig om de namen vancommandanten, schepen en compagnieën, de uitoefeningvan defensietaken in de regio en operaties in het kader vanharde en zachte militaire bijstand op te zoeken.

De Koninklijke Marine en de United Nations Missionin Haiti/D.C.L. Schoonoord (z.p., 1998) 180 blz.Een internationaal embargo en diplomatieke druk moestenin 1993 de terugkeer van president Jean-Bertrand Aristidenaar Haïti mogelijk maken. Fregatten en maritieme pa-trouillevliegtuigen participeerden vanuit hun basis op Cu-raçao op gezette tijden in de door de Amerikanen geleideoperaties Support Democracy en Uphold Democracy.Omdat de Haïtiaanse leiders geen aanstalten maakten vooreen vrijwillig vertrek, besloot de Veiligheidsraad op verzoekvan de legitieme Haïtiaanse regering tot de vorming vaneen Multinational Force met een veelomvattender man-daat. De junta bond op het laatst toch in en vertrok. Devoornaamste doelen van de United Nations Mission inHaiti (UNMIH) werden toen de bestendiging van een vei-lige en stabiele situatie, het begeleiden van vrije en eerlijkeverkiezingen en de vorming van een nieuwe politiemacht.Nederland nam in 1995-1996 tweemaal met een compag-

nie mariniers deel, terwijl de organisatie van de comman-dant der Zeemacht in het Caribisch gebied, indien nodig,bijsprong. Binnen twee jaar na het beëindigen van hetmandaat, voltooide historicus en oud-marinier Schoonoordzijn onderzoek naar de Nederlandse betrokkenheid bijHaïti. Op basis van archieven van het Ministerie van De-fensie en dagelijkse rapportages van de UNMIH-eenhedenheeft hij het proces van besluitvorming, de internationalesamenwerking en de deelname van schepen, vliegtuigen,marechaussee en mariniers vastgelegd.

Gedenkboek uitgegeven ter gelegenheid van het vijfen-zestig jarig bestaan van het Vrijwilligers Korps Curaçao,1929-1994/Vrijwilligers Korps Curaçao (VKC) (Curaçao,1997) 75 blz.Dit gedenkboek brengt aan de hand van fotoreportages degeschiedenis en de taken van het Vrijwilligers Korps Cu-raçao in beeld. Het korps werd opgericht op 23 juni 1929op initiatief van de toonaangevende Antilliaanse burgerij inreactie op de gijzelingsactie van de Venezolaanse avontu-rier Urbina. Deze had eerder die maand moeiteloos de gou-verneur ontvoerd en zo doende de schrikbarend slechtestaat van de Antilliaanse defensie blootgelegd. De foto’sdateren grotendeels van na 1961, toen het VKC na een pe-riode van stilstand (1945-1961) aan een tweede levenbegon. Ze tonen onder meer de commandanten, inspec-ties, uniformen en oefeningen van het VKC, dat tegen-woordig kan worden ingezet voor bijstand bij ordehandha-ving en rampen alsmede voor bewakingstaken. Een mo-derne versie van dit gedenkboek is terug te vinden opwww.vkcur.org.

De Koninklijke Luchtmacht in de West. 336 Squadronop Curaçao, 1981-2000/J.A.M.M. Janssen en R. de Winter(Den Haag, 2000) ISBN 9073696178; 152 blz.Deze brochure verscheen bij de opheffing van 336Squadron van de Koninklijke Luchtmacht. Dit squadronvervulde tussen 1981 en 2000 in het Caribische gebied detaken die traditioneel door de Marine Luchtvaartdienstwerden uitgevoerd. Het squadron vloog met twee FokkerF-27 Maritime-toestellen. Het personeel bestond uit mili-tairen van de luchtmacht en marine, ondersteund door en-kele Antilliaanse burgermedewerkers. Tot de kerntaken vandeze ‘paarse organisatie’ behoorden transport- en surveil-lancevluchten, search and rescue missies, het opsporen vanolie- en milieudelicten en humanitaire hulpverlening. Na deoprichting van de Kustwacht voor de Nederlandse Antillenen Aruba kwamen daar counterdrugsoperaties bij. De bro-chure geeft inzicht in de soms moeizame bevelsverhoudin-

*

* **

Cultuur, literatuur en architectuur

Emancipatie & Acceptatie. Curaçao en Curaçaoënaars.Beeldvorming en identiteit honderdveertig jaar na de sla-vernij/Rose Mary Allen, Coen Heijes en Valdemar Marchared. (Amsterdam, 2003) ISBN 9066655348; 219 blz.

Curaçao geschiedenissen/Ilse Marrevee (Leiden, 2004)ISBN 9077808019; 175 blz.

De Antillen en ik/J. Leerdam red. (Amsterdam, 2008)ISBN 9789029081580; 223 blz.Onder cultuur verstaan maatschappijwetenschappers ookde veranderlijke waarden en opvattingen binnen (delenvan) een samenleving, zo ook in de bundel Emancipatie enAcceptatie. De afschaffing van de slavernij 140 jaar geledenwas aanleiding om na te gaan hoe (Afro-)Curaçaoënaarszichzelf en hun plaats in de samenleving inmiddels bezien.Twaalf Curaçaose en Nederlandse wetenschappers bespre-ken zulke uiteenlopende zaken als de beeldvorming over deeigen identiteit, het oordeel over de Caribische immigranten de politieke cultuur en bestuursstijl. Twee van henkomen samen met zes andere vooraanstaande Curaçaoë-naars, ook aan het woord in het prachtig vormgegevenboek Curaçao geschiedenissen. Hun levensverhalen, aange-vuld met (familie)foto’s, laten zien hoe de voortdurende(gedwongen) migratie naar het eiland heeft geleid tot ver-menging, maar ook tot afbakening en botsing van culturenin het dagelijks leven. Een confrontatie, maar dan tussen‘de’ Antilliaanse en ‘de’ Nederlandse cultuur, heeft zich ookvoorgedaan in het leven van bijna vijftig Antilliaanse, Aru-baanse en Nederlandse rolmodellen die PvdA-politicus JohnLeerdam hun verhaal laat doen in De Antillen en ik. Zij ver-tellen echter vooral over hun verknochtheid aan de eilan-den. Op deze wijze hoopt Leerdam het negatieve(zelf)beeld van ‘de Antillianen’ in Nederland op te krikken.

* *

*

*gen tussen de KM en KLu, de aanleg van infrastructurelevoorzieningen op vliegbasis Hato en de specifieke klimato-logische en operationele omstandigheden in de West. Er isveel aandacht voor de inzet van de F-27 Maritimes in hetkader van reddingsoperaties en als hurricane-fighters. Eencalendarium zet de belangrijkste gebeurtenissen tussen1981 en 2000 op een rij.

is het Papiaments al twee eeuwen de omgangstaal. AartBroek beschrijft in het eerste deel van De kleur van mijn ei-land hoe het Papiaments zich tot een cultuurtaal ontwik-kelde, tot grote bloei kwam na de revolte van 1969 en debasis vormt van de eigen identiteit. In het tweede deelwordt de bij die sociaal-culturele geschiedenis behorendebloemlezing uit de Papiamentse literatuur gepresenteerd,vertaald in het Nederlands. Moderne Nederlandstalige lite-ratuur van schrijvers van de eilanden en uit Suriname ver-gelijkt Wim Rutgers in De brug van Paramaribo naar Wil-lemstad. Die literatuurgeschiedenis bespreekt ook het werkvan moderne Nederlandse schrijvers over het NederlandseCaribische gebied. Een verrassende bloemlezing uit deze‘passantenliteratuur’, vanaf de vroegste tijd en van officiertot literator, biedt Noordoostpassanten.

Van Punt en Snoa. Ontstaan en groei van Willemstad,Curaçao vanaf 1634, de Willemstad tussen 1700 en 1732en de bouwgeschiedenis van de synagoge Mikvé Israël-Emanuel 1730-1732/Bernard R. Buddingh’ (Den Bosch,1994) ISBN 9070545284; 251 blz.Otrobanda. ‘Aen de Oversijde van deese haven’. De ge-

schiedenis van Ortrobanda, stadsdeel van Willemstad,Curaçao van 1696 tot 1755/Bernard R. Buddingh’ (Willem-stad, 2006) ISBN 9789990407266; 274 blz.

Een eeuw architectuur op Curaçao. De architectuur enstedenbouw van de twintigste eeuw op Curaçao/RonaldG. Gill (Curaçao, 2008, 3e dr.) ISBN 9789990408157; 160blz.Drie boeken van twee architecten die samen de ontstaans-geschiedenis van Willemstad en de veelzijdige architectuurvan Curaçao ontsluiten. In zijn dissertatie Van Punt en Snoabeschrijft Buddingh’ de ontwikkeling van het op de oostoe-ver van de Sint-Annabaai gelegen Punda vanaf de stichtingin 1634 tot 1732, toen de bouw van de synagoge, een vande markantste monumenten op Curaçao, was afgerond.De vervolgpublicatie over de wijk Otrobanda aan de over-zijde van de haven verscheen ruim tien jaar later. Door hetbestuderen van oude kaarten, verkoopakten, correspon-dentie en doop-, trouw- en overlijdensregisters heeft Bud-dingh’ tot in detail de groei van de wijken kunnen achter-halen en in driedimensionale tekeningen gevisualiseerd.Daarnaast getuigt de auteur van een warme belangstellingvoor het dagelijkse leven van de bewoners, in zijn woordenhet ‘stadsinterieur’. Toen het ommuurde Punda omstreeks1705 was volgebouwd, dijde de stad uit ten westen van dehaven. Punda was een koloniale wijk bewoond door protes - tanten, joden en dienaren van de compagnie. In Otroban-da vestigde zich een mengelmoes van minder welgestelde

Beneden en boven de wind. Literatuur van de Neder-landse Antillen en Aruba/Wim Rutgers (Amsterdam,1996) ISBN 9023435303; 468 blz. Ook te raadplegen viawww.dbnl.nl

De kleur van mijn eiland. Ideologie en schrijven in hetPapiamentu sinds 1863. I. Geschiedschrijving/Aart G.Broek (Leiden, 2006) ISBN 9067182664; 337 blz.

De kleur van mijn eiland. Ideologie en schrijven in hetPapiamentu sinds 1863. II. Anthologie/Aart G. Broek, Sid-ney M. Joubert, Lucille Berry-Haseth red. (Leiden, 2006)ISBN 9067182663; 562 blz.

De brug van Paramaribo naar Willemstad. Neder-lands-Caribische en Caribisch-Nederlandse literatuur1945-2005/Wim Rutgers (Curaçao, 2007) ISBN9789990422023; 455 blz.

Noordoostpassanten. 400 jaar Nederlandse verhaal-kunst over Suriname, de Nederlandse Antillen en Aruba/Michiel van Kempen en Wim Rutgers red. (Amsterdam/Antwerpen, 2005) ISBN 9025419143; 711 blz. Een middel bij uitstek om door te dringen in een anderecultuur is de literatuur van een land of volk. Dat geldt ookvoor de Antillen en Aruba. Een goed totaaloverzicht biedtBeneden en boven de wind. Literatuur van de Nederland-

se Antillen en Aruba van literatuurhistoricus Wim Rutgers.In dit ook digitaal beschikbare standaardwerk bespreekt hijde ontwikkeling van de meertalige Antilliaanse literatuursinds de achttiende eeuw. Op de Benedenwindse Eilanden

* *

*

*

*

* *

* *

* *

* *

Voor kinderen

Een bezoek aan…Aruba, Bonaire, Curaçao, Saba, SintEustatius en Sint Maarten/Martijn Reeser (Amsterdam,2007) ISBN 9789068327816; 48 blz.In de Wereldreeks van het Koninklijk Instituut voor de Tro -pen verschijnen met grote regelmaat informatieve landen-boeken voor kinderen in A4-formaat. De vormgeving isspeels en kleurrijk. In dit deel over de Nederlandse Antillenen Aruba worden allerhande wetenswaardigheden metfraaie foto’s geïllustreerd. De korte teksten over geschiede-nis, onderwijs, natuur, taal, geografie, economie en eetge-woontes van de eilandbewoners zijn interessant en gemak-kelijk leesbaar voor leerlingen van de bovenbouw van debasisschool. Voor een eerste kennismaking met de West isdit boek zeer geschikt.

*

blanken, joden, vrije negers, vrije mulatten en slaven. In1997 zijn de stadsdelen op de Werelderfgoedlijst van deUNESCO geplaatst, hetgeen hun historische waarde on-derstreept. Dat Curaçao ook een rijke moderne architec-tuur bezit, toont Gill. Hij concentreert zich op de steden-bouwkundige uitbreidingsplannen, de verschillende bouw-stijlen en de voornaamste architecten.

Bouwen op de wind. Architectuur en cultuur van Aruba/Olga van der Klooster en Michel Bakker (Bloemendaal,2007) ISBN 9789075238198; 343 blz.Op instigatie van de eilandelijke monumentenzorg zijn indit boek de bouwkundige en culturele aspecten van deArubaanse architectuur in kaart gebracht. De titel refereertaan een oude bouwtraditie. Voor de introductie van airco’sstonden de huizen met hun kopgevel op het oosten ge-richt om een optimale ventilatie mogelijk te maken. Deoorspronkelijke bouwstijl van het authentieke Arubaanseplattelandshuis (kunuku) is in veel moderne huizen nogherkenbaar. Daarnaast zijn uitheemse invloeden van deSpaanse bouwkunst (19e eeuw), het koloniale classicismeen het ‘Nieuwe Bouwen’ (twintigste eeuw) in de architec-tuur terug te vinden. De beschrijvingen van historische ofanderszins opmerkelijke gebouwen zijn thematisch ge-rangschikt op functie (bijvoorbeeld bestuursgebouwen,onderwijs- en zorginstellingen, nutsvoorzieningen) of op-drachtgever (zoals de Lago Oil and Transport Company).Aanverwante onderwerpen als kleurgebruik en materiaal,ambachtslieden en bouwondernemingen, stadsontwikke-ling en volkhuisvesting komen ruim aan bod. Foto’s enbouwtekeningen completeren de tekst. Eén hoofdstuk isgewijd aan de verdedigingswerken en militaire onderko-mens. Niet ten onrechte: Aruba’s oudste gebouw is FortZoutman uit 1796.

*

Colofon

Het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) in Den

Haag is een gespecialiseerd kennis- en onderzoekscentrum op het

gebied van de Nederlandse militaire geschiedenis. Het instituut pu-

bliceert wetenschappelijke studies, verzorgt onderwijs aan militaire

opleidingsinstituten en universiteiten en maakt zijn verworven ken-

nis en audiovisueel bezit toegankelijk voor een breed publiek.

Nederlands Instituut voor Militaire Historie

Alexanderkazerne

Van Alkemadelaan 357

Postbus 90701

2509 LS Den Haag

www.nimh.nl

Het NIMH heeft dankbaar gebruik gemaakt van de (titel)suggesties

die door een aantal personen en instellingen is gedaan. Onze dank

gaat uit naar: drs. F.E. Gibbes (Nationaal Archief Willemstad), com-

mandeur Peter W. Lenselink (Commandement der Zeemacht in het

Caribisch gebied), prof.dr. Gert J. Oostindie (Koninklijk Instituut

voor Taal-, Land en Volkenkunde).

Teksten

Dr. Anita M.C. van Dissel en prof.dr. Petra M.H. Groen

Beeldbewerking

Okke Groot, Louis Kaulartz en Hans Kragt

Eindredactie

Dr. Anita M.C. van Dissel en prof.dr. Petra M.H. Groen

Illustratieverantwoording

Nederlands Instituut voor Militaire Historie, Den Haag; Centrum

Audiovisuele Dienst Defensie, Amsterdam (Peter Bijpost, Keesnan

Dogger, Rob Gieling, Hennie Keeris, Ruud Mol, Arnoud Schoor);

Nederlands Scheepvaartmuseum Amsterdam

Vormgeving

Van Marle, Moerkapelle

Druk

OBT, Den Haag

© 2009 Nederlands Instituut voor Militaire Historie, Den Haag

Nos isla i nos mundu. Our island and our world. Onseiland en onze wereld. Wereldatlas voor de NederlandseAntillen, Aruba en het Caribisch gebied/H. de Jong (Am-sterdam, 2007) ISBN 9789080210233; 158 blz.Vanuit hun eigen vertrouwde woon- en leefomgeving ont-dekken kinderen stapje voor stapje de wereld om henheen. Met dat oogmerk hebben de lokale bestuurscollegesen scholen op de Nederlandse Antillen en Aruba het initia-tief genomen voor de publicatie van deze bijzondere atlas.De uitgave onderscheidt zich van alle andere bekende,grote wereldatlassen. In deze editie, speciaal ontwikkeldvoor het basis- en middelbaar onderwijs ter plekke, staande Nederlandse Antillen en Aruba centraal. De atlas opentmet gedetailleerde kaarten van de zes eilanden, aangevuldmet de gebruikelijke staatkundige, topografische en geo -grafische gegevens. Grafieken en thematische kaartengeven inzicht in demografische ontwikkelingen, klimaat-veranderingen, bodemschatten etc. Daarna volgen kaartenen aardrijkskundige informatie over het Caribisch gebied,Noord- en Zuid-Amerika en de rest van de wereld.

*