metaalM A G A Z I N E

In dit nummer:

Robots lassen flenzen razendsnel De omzet

van morgen Lichtgewicht profiel met

variabele doorsnede Lasers voor

plaatbewerking Crisis nog zichtbaar op

EuroMold Professional Motorsport World

Expo 2010 Vimag: ontwikkeling in

plaatbewerking Aerospace en elektronica

inspiratiebron vonkmachines

J a a r g a n g 4 9 | 1 - 2 0 1 1

D é k e n n i s b r o n v o o r d e m e t a a l

w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l

01_Cover 17-01-11 10:09 Pagina 1

10 j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 1 - 2 0 1 1

Voor het ‘abspecken’ van automassa’s biedt

ThyssenKrupp de T3-technologie aan. In Duisburg (D)

is al enkele jaren een proefpers operationeel. Nu is

het ook mogelijk om op klassieke dieptrekpersen

‘Tailored Tubes’ om te vormen waarvan de

dwarsdoorsnede over de lengterichting van het

profiel kan variëren.

DOOR: REINOLD TOMBERG

De druk vanuit de automobielindustrie op

materiaalleveranciers om te zoeken naar licht-

gewicht materialen neemt voortdurend toe. Dit

is een belangrijke conclusie van het ‘Fachpresse-

Forum Werkstoffe 2010’ van ThyssenKrupp dat

deze staalleverancier medio november vorig

jaar organiseerde in de Duitse plaatsen Essen en

Duisburg.

Autobouwers willen lichtgewicht constructies

om o.a. te kunnen voldoen aan lagere emissie-

eisen (lager dan 100 g CO2/km). Andere zaken

die momenteel spelen rondom ‘afslanken’ zijn:

de steeds hogere eisen gelet op comfort en vei-

ligheid, de veelheid van autovarianten gelet op

individuele wensen van de afnemers, de elek-

tromobiliteit die zal doorbreken zal de wens

naar lichtgewicht auto’s nog verder versterken

en het reduceren van het materiaalverbruik is

een manier om de marges in de automobielin-

dustrie, die stevig onder druk staan vanwege de

wereldwijde overcapaciteit, weer te verbete-

ren.

De T3-technologie die ThyssenKrupp ontwikkeld

(en gepatenteerd) heeft is een manier om licht-

gewicht profielen te kunnen produceren. T3 is

een afkorting voor ‘ThyssenKrupp Tailored

Tubes’. Intussen praten we over de derde gene-

ratie. Met deze technologie is het mogelijk om

holle stalen profielen te vervaardigen waarvan

de dwarsdoorsnede over de lengterichting van

Als een toeleverancierVoor de T3-omvormtechnologie wil ThyssenKrupp het liefst functioneren als een toeleverancier

die de omgevormde delen aanlevert. Daarbij is het mogelijk om het T3-deel op te nemen in

een puntlascontructie (sub-assemblies). Metaalbewerkers die zelf aan de slag willen met de T3-

technologie moeten een licentie nemen. In ons land heeft ThyssenKrupp een hoofdvestiging

te Veghel.

Lichtgewicht profielmet variabele doorsnede

1. Samen met machinebouwer Karl Eugen Fischer heeft ThyssenKrupp een zogeheten ‘Pressenadapter’

ontwikkeld. Deze is inzetbaar op bestaande dieptrekpersen (foto: ThyssenKrupp)

10-11_materiaal THK 03-01-11 14:43 Pagina 10

j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 1 - 2 0 1 1 11

het profiel behoorlijk kan variëren met een va-

riabele kromming. Voor het maken van de T3-

profielen heeft ThyssenKrupp enkele jaren ge-

leden in Duisburg (D) al een grote, indrukwek-

kende try-out pers in gebruik genomen (tweede

generatie T3). Het voorgevormde plaatmateriaal

krijgt door middel van vormrollen en laserlassen

de gewenste holle eindvorm. Intussen is een vol-

gende stap gezet en kan de T3-technologie nu

ook aangeboden worden voor conventionele

dieptrekpersen. Dit maakt een brede ontsluiting

van deze innovatieve omvormtechnologie mo-

gelijk.

PressenadapterSamen met machinebouwer Karl Eugen Fischer,

ook de bouwer van de bestaande try-out pers,

heeft ThyssenKrupp twee varianten ontwikkeld

die de T3-technologie beschikbaar maken voor

ingeburgerde productie-installaties. Heel inte-

ressant voor ons land is de zogeheten, ook ge-

patenteerde, ‘Pressenadapter’ (zie afbeelding

1). Dit persgereedschap maakt het gewenste

holle profiel in een aantal stappen (zie schema

in afbeelding 2) op een gebruikelijke dieptrek-

pers waar toeleveranciers mee werken:

•De start is het inleggen van het uitgangsma-

teriaal. Omdat bij het geperste halffabrikaat

de doorsnede over de lengterichting moet va-

riëren, heeft deze platine veelal een grillig

contour (zie afbeelding 3). Door middel van

lasersnijden is dit contour vanzelfsprekend

snel te maken;

•De tweede stap is het persen van het profiel

in een U-vorm;

•De volgende stap is het sluiten van het profiel

tot een O-vorm. Daartoe verschuift het bo-

vendeel van het persgereedschap. Het is mo-

gelijk om een kern in te brengen in het te slui-

ten profiel gelet op de gewenste dwarsdoor-

snede;

•Na het sluiten ontstaat een hol profiel met

een nog open naad in de lengterichting.

De open naad wordt vervolgens door laserlas-

sen gesloten. Bij de try-out pers in Duisburg is

dit een geïntegreerde processtap (zie afbeel-

ding 4). Bij het persen op dieptrekpersen zal

voor dit lassen naar verwachting een separate

laserlasinstallatie ingezet worden.

Tijdens het persen is het ook mogelijk om gaten

in het profiel te ponsen. Of om eventuele las-

flenzen aan het profiel te vormen. Het nabe-

werken van het profiel, of de flenzen, met be-

hulp van een buislaser (lasersnijden) kan een af-

sluitende stap zijn om het holle profiel helemaal

aan de gewenste maat te maken.

Volgens ThyssenKrupp is het werken met een

‘Pressenadapter’ interessant voor een serie-

grootte vanaf 10.000 stuks. Het is natuurlijk ook

mogelijk de ‘Tailored Tubes’ te maken met be-

hulp van ‘Tailored Blenks’ (dit is de eerste gene-

ratie T3). Op deze manier lukt het om holle sta-

len profielen te maken die bestaan uit verschil-

lende staalkwaliteiten. Bijvoorbeeld combina-

ties van materialen met verschillende sterkte- en

breukrek-eigenschappen. En let wel: zoals ge-

zegd in een hol profiel met een variabele door-

snede. Op deze manier kunnen ook hoge-

sterkte- of andere eigentijdse stalen gericht,

gelet op de locatie in het profiel, ingezet wor-

den.

Toeleveranciers of OEM’ers met hoge productie-

aantallen (grootserie) kunnen voor de T3-tech-

nologie kiezen voor een tweede variant die ge-

schikt is voor bestaande perslijnen of transfer-

persen. Het verschil met de ‘Pressenadapter’ is

dat niet het gereedschap beweegt, maar dat

het vormstuk getransporteerd wordt naar een

volgend station voor een volgende persbewer-

king.

ThyssenKrupp ziet de T3-technolgie als een al-

ternatief voor IHU (hydroforming) en tevens als

alternatief voor het werken met schaalvormige

delen die na het vormen aan elkaar gelast moe-

ten worden. De T3-technologie is snel: Thyssen-

Krupp noemt cyclustijden in het bereik van 12 s

tot 15 s. Bovendien zijn er in vergelijking met

de schaaltechniek massareducties mogelijk tot

pakweg 20%. Dit omdat er geen materiaal

meer nodig is, bijvoorbeeld in de vorm van las-

flenzen, om de beide schalen samen te voegen.

In vergelijking met IHU werkt de T3-technologie

met een dunnere materiaaldikte. Wél biedt IHU,

als gevolg van de hoge binnendrukken, betere

kalibreermogelijkheden. <<<

M A T E R I A L E N

2. Schematische weergave van het aantal

processtappen met de ‘Pressenadapter’, het

bovengereedschap beweegt tussen de U- en O-fase

(schema: ThyssenKrupp)

3. Een platine voor het omvormen in de try-out pers van ThyssenKrupp in Duisburg. Rechts is de kern die bij het

O-vormen in het profiel geschoven wordt goed zichtbaar (foto: ThyssenKrupp)

4. De T3 try-out pers bij ThyssenKrupp in Duisburg (D). Deze pers is in

2006 in gebruik genomen. Met deze pers kunnen holle profielen tot

3 m lengte worden vervaardigd. De doorsnede kan variëren van

50 mm tot 180 mm. Een geïntegreerde Nd:YAG-laser met een

vermogen van 4 kW last de langsnaad (foto: Reinold Tomberg)

10-11_materiaal THK 03-01-11 14:44 Pagina 11

Onze tweets op Twitter zijn een handige, ei-

gentijdse manier om het nieuws in de me-

taalbranche te volgen. Twitter is een internet-

dienst waarbij gebruikers korte berichtjes pu-

bliceren.

Op http://twitter.com/Metaalmagazine krijgt

u een indruk van onze berichtgeving. Meld u

ook aan voor Twitter en ‘follow’ Metaal Ma-

gazine om steeds snel op de hoogte te zijn

van het metaalnieuws. Dus twitter met ons

mee vanaf uw pc of mobiele telefoon.

Voorpagina:De lasers voor plaatbe-

werking zijn, gelet op

het actieve medium, in

te delen in twee klas-

sen: gas- en vastestofla-

sers. De vraag is nu:

nemen bij plaatbewer-

king de vastestoflasers de rol over van CO2-la-

sers? Of zijn de vastestoflasers een nuttige aan-

vulling op de mogelijkheden van CO2-lasers? In

een zespagina-artikel zetten we een aantal

zaken rondom lasers voor de plaatbewerking

op een rijtje. Ook hebben we onze indrukken

van de EuroBlech 2010 in Hannover (D) ver-

werkt in dit artikel. (foto: Champion Laser)

nieuws4 ‘Machining by wire’ met spaakwiel

5 Centerpunt

6 Tuimelend van drie- naar zesklauw

9 Marktimpuls

materialen10 T3-technologie

De T3-technologie biedt ThyssenKrupp de

mogelijkheid om lichtgewicht profielen te

kunnen produceren. Deze gepatenteerde

technologie sluit aan bij de vraag naar

licht gewicht materialen vanuit de autoin-

dustrie

metaalbewerken12 Innovatiedrang Sodick

De innovatiedrang bij de Japanse fabrikant

Sodick is met name te verklaren uit ontwik-

kelingen in de elektronica- en vliegtuigin-

dustrie

forumdiscussie14 Trends in plaatverwerking

De geluiden in de plaatverwerkingsindustrie

zijn weer positief. De meest recente editie

van de Vimag-forumdiscussie had onder an-

dere aandacht voor de innovaties op het ge-

bied van de plaatverwerking

toeleveren en uitbesteden18 Potentiële groeimarkten

Begin 2010 gingen vertegenwoordigers uit

de maakindustrie de uitdaging aan om uit te

zoeken welke maatschappelijke en techni-

sche ontwikkelingen ons te wachten staan

en wat dat onder andere betekent voor de

toeleveringssector

metaalbewerken20 Specialisten in de motorsport

De Professional MotorSport World Expo is

een ontmoetingsplaats voor professionals

om technologieën, innovaties en ideeën uit

te wisselen. Verspaning in de auto- en mo-

torsport is duidelijk werk voor specialisten

metaalbewerken22 Toekomst vastestoflaser

Veel leveranciers toonden tijdens de Euro-

Blech in 2010 nieuwe fiberlasers. Welke rol is

weggelegd voor de vastestoflasers bij plaat-

bewerking wordt duidelijk in de toekomst

bedrijvigheid28 Robotlassysteem

De samenwerking van vier robots zorgt niet

alleen voor een besparing van twaalf dure

en schaarse mensen bij IHC Piping in Slie-

drecht, maar draagt ook bij aan een kost-

prijsverlaging

beurs30 EuroMold 2010

De invloed van de crisis was nog duidelijk

zichtbaar op de EuroMold die afgelopen

december in Frankfurt werd gehouden.

De fotoreportage van deze beurs toont en-

kele noviteiten

productnieuws32 Plasmasnijden zonder nabewerking

34 Compleetbewerking grote werkstukken

37 Terugkoppeling

37 Colofon

inhoud januari

metaalM A G A Z I N E

Neem nu een gratis abonnement op de wekelijkse

e-mailnieuwsbrief van Metaal Magazine

Aanmelden: www.metaalmagazine.nl/nieuwsbrief

(Advertentie)

Volg Metaal Magazine op Twitter

metaalM A G A Z I N E

In dit nummer:

Robots lassen flenzen razendsnel De omzet

van morgen Lichtgewicht profiel met

variabele doorsnede Lasers voor

plaatbewerking Crisis nog zichtbaar op

EuroMold Professional Motorsport World

Expo 2010 Vimag: ontwikkeling in

plaatbewerking Aerospace en elektronica

inspiratiebron vonkmachines

J a a r g a n g 4 9 | 1 - 2 0 1 1

D é k e n n i s b r o n v o o r d e m e t a a l

w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l

j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 1 - 2 0 1 1 3

03_Inhoud 17-01-11 14:25 Pagina 3

4 j a a r g a n g 4 9 | w w w . m e t a a l m a g a z i n e . n l | 1 - 2 0 1 1

werkingsdiepte zal de Z-as nooit dieper het

werkstuk ingaan dan die waarde, ook al blijf je

draaien aan de bedieningshendel. Op dezelfde

manier kan een handmatige bediening van de

Z-as gecombineerd worden met een tapcyclus

voor schroefdraad.

Gibas Numeriek karakteriseert de nieuwe Pico-

max 56 TOP als “het invullen van het gat tussen

teach-in en CNC”. De 56 is de opvolger van de

54, waarvan er in ons land pakweg 100 machines

operationeel zijn. In vergelijking met de 54 be-

schikt de 56 nu ook over een CNC-gestuurde Z-

as. Twee assen bevinden zich in het gereedschap

(Y en Z), de derde as is de bewegende tafel (X).

Het is dus een compleet bestuurd drie-assig be-

werkingscentrum. Naast het gebruikelijke maga-

zijn voor het handmatig wisselen van gereed-

schappen kan de 56 ook voorzien worden van

een automatisch werkend magazijn (ATC) met

20 of 30 gereedschapposities.

Enkele andere technische gegevens van de

Fehlmann Picomax 56 TOP zijn: X x Y x Z is

500 mm x 400 mm x 400 mm, het opspanvlak be-

draagt 910 mm x 480 mm en de 8 kW ISO 30 spil

heeft een toerentalbereik van 50 min-1 tot

12.000 min-1 en een maximaal koppel van 60 Nm.

De kast van de Heidenhain TNC620 CNC-bestu-

ring van de nieuwe precisiefreesboormachine

Fehlmann Picomax 56 TOP, onderscheidt zich

van andere CNC-besturingskasten door drie

elektronische handwielen. Deze bevinden zich

aan de voorzijde van de kast, rechtsonder en

-boven aan de zijkant. Met name de bedie-

ningshendel met de drie handvatten rechtsbo-

ven is in het oog springend; deze oogt als het

mechanische bedieningsorgaan voor de hand-

matige voeding van een klassieke boormachine.

Die associatie is terecht: het is een elektronisch

handwiel voor de Z-beweging van de hoofdspil.

N I E U W S

Tijdens een onlangs gehouden Open Huis van Gibas

Numeriek demonstreerde Fehlmann de gloednieuwe

drie-asser Picomax 56 TOP. Een bijzondere machine.

Met elektronische handwielen kan een gebruiker

werken alsof het een conventionele machine is.

‘Machining by wire’ met spaakwiel

Niet mechanisch gekoppeld, maar ‘machining

by wire’. De twee onderste, kleinere handwie-

len zijn voor de beweging van de Y- en X-as.

Fehlmann spreekt in dit verband van ‘Touch Or

Program’. Vandaar TOP. Dit zijn softwarefunc-

ties die het een gebruiker van de nieuwe

Fehlmann mogelijk maken om met deze drie-as-

sige CNC-bestuurde machine ook op een slimme

manier handmatig te werken.

Dit type Fehlmann-machines is populair voor

prototypebouw, fijnmechanica, kleine series, la-

boratoriumwerk, scholing en dergelijke. Na-

tuurlijk willen de gebruikers van deze machines

ook waar mogelijk de voordelen van een CNC-

besturing gebruiken. Maar voor het simpel

boren van een gaatje, het tappen van een

schroefdraad of het frezen van een vlakje is

veelal geen CNC-besturing nodig. De TOP-func-

ties bieden de mogelijkheid om eenvoudig, ook

parallel aan een CNC-programma, deze werk-

zaamheden handmatig uit te voeren. De ge-

bruiker werkt dan met de elektronische hand-

wielen alsof het een conventionele machine is,

echter wel met een paar voordelen. De hoofd-

spil is bijvoorbeeld gemakkelijk te nullen op een

bepaalde diepte en na het instellen van een be-

Vijf-asser Fehlmann Picomax 825 Versavoor Mevi in Helmond Tijdens het Open Huis eind november 2010, toonde Gibas

Numeriek ook de vijf-assige Fehlmann Picomax 825 Versa.

Deze machine is tijdens de metaalvakbeurs AMB 2008 in

Stuttgart voor het eerst gepresenteerd. De machine is in-

tussen uitgeleverd aan Mevi in Helmond. Samen met een

Erowa Robot Easy-palletwisselsysteem met zes palletplaat-

sen. Dit is een HSK 63-hoofdspil met een 20.000 min-1 hoofd-

spil met een 80 bar inwendige gereedschapkoeling.

De Picomax 56 TOP van de Zwitserse machinebouwer Fehlmann zoals eind vorig jaar gedemonstreerd bij het

Open Huis van Gibas Numeriek in Almere. Opvallend is het elektronische handwiel met de drie handvatten aan

de rechterzijde van de CNC-besturingskast. Dit maakt handmatige bewerkingen mogelijk bij eenvoudige

verspanende werkzaamheden (foto’s: Reinold Tomberg)

DOOR: REINOLD TOMBERG

De Picomax 825 Versa. Door de ruit heen is de zwenk brug van deze

vijf-asser zichtbaar. Een operator kan voor en naast de machine staan

en de besturingsunit van de CNC om de hoek heen zwenken.

04-09_Nieuws 12-01-11 09:55 Pagina 4

Profiteer nu van 20% korting op een introductieabonnement van Metaal Magazine! Metaal Magazine is het enige praktijkgerichte, technische vakblad voor de hele metalektro-branche dat alle aspecten van het metaalbe- en verwerken behandelt. Onafhankelijk van welke vereniging of organisatie dan ook houdt Metaal Magazine elke maand de lezers op de hoogte van technische ontwikkelingen, automatisering, materialen en branchenieuws. Wilt u ook profiteren van het voordelige Introductieabonnement? Vul dan onderstaande bon in en stuur deze zonder postzegel naar onderstaand adres. Of mail uw gegevens naar abonnement@eisma.nl Voor meer informatie, vragen of suggesties, kunt u contact met mij opnemen. Ik wens u veel leesplezier en inspiratie!

Met vriendelijke groet, Imke Hammerman i.hammerman@eisma.nl Metaal Magazine, Dé kennisbron voor de metaal Antwoordstrook introductieabonnement Metaal Magazine Ja, ik meld mij aan als nieuwe abonnee van Metaal Magazine en ontvang hierbij 20% korting en betaal

slechts 185,- in plaats van 232,- euro!

Naam:…………………………………………………. Postcode:……..………………………………

Adres:…………………………………………………. Telefoon:………………………………………

Plaats:…………………………………………………. Handtekening:………………………………

E-mail:………………………………………………….

U kunt de ingevulde bon opsturen naar Eisma Industrialmedia BV, antwoordnummer 155, 7000 VB Doetinchem. Abonnementen gelden tot wederopzegging. Opzeggingen dienen schriftelijk en tenminste 1 maand vóór verschijnen van het laatste nummer van de abonnementsperiode te geschieden. Prijzen gelden alleen voor Nederland, andere landen op aanvraag.