Memoires Op de Lêste Dei Fan Odlehre en Syn Skriuwer.-frysk-Gustav Theodor Fechner

7/25/2019 Memoires Op de Lste Dei Fan Odlehre en Syn Skriuwer.-frysk-Gustav Theodor Fechner

1/25

memoires

op de lste dei fan Odlehre en syn skriuwer.

fan Fechner

(Leipzig, printe en tjn troch Breitkopf & Hartel. 1876.)

ynhld:

. foarop!"r#

. Hi$toar%$k

. en#"l"' ek$peri'inten

ei *o'an rep"taa$je $alarie# +e$ocht

ach$chriftliche$

I. foaropwurd.

-e $anea'#e #lehre liket $nt #e #ea fan $%n tfiner, 'en 'oat +aa$ /.

0eichen+ach !ier$k%nlik nea'e, hielen#al ferlern, trape of t$jin it $piriti$'e, #at hat

in fiere relaa$je nei #e eftergrn. #e folgjen#e +%#rage oan #e $kie#ni$ no 'oatte

noch +ehl#en it$el#e !at +elang$telling, troch $a $a te $prekken #e l2$te hanneling

fan it optre#en fan #izze lear !"r#t nea'#, #at hat $pile $%n #+el$innige rol foar in

tii# %n oanfolling op #e krekte lear 'ei #e oan$praken fan hearren#e. 3k #at $oe in

+egr"t$jen a$ in negati/e en in po$iti/e te$t #at"', #at ik $il %n 4e rin fan #izzeko''"nikaa$je 'oatte prate, +lea" ferjitten.

5n #e !ichtich$te, #e folgjen#e oantinken$ +inne troch hiel nfrij!illige relaa$je

%n #2r4t ik $tapte #e l2$te jierren /. 0eichen+ach $%n #ea op $%n opkringerichhei# foar

$%n lear. oart na''entlik 0. /. *oe %n '%n #ielna'e %n $%n +e$%kjen #e l2$te

lifeline fan #izze lear, #. Lea"#en h, nei#at h% kloppe o' 4e nocht hjir en #2r op4 e

#oarren fan #e ek$akte n#er$%k foar a#'ittance foar it$el#e, 'ei '%n help noch in

ntfang$t+ef2$tiging #2rfan te t!ingen. -% fer!achting, ik no fan$el$ net kinnen

'atch, en hja !ie fan it +egjin f in %llzje !ant ik koe #er ek 9lle h% 'akke $%n

$tate'ent te +ef2$tigjen, : l%k!ol$, it net $el$ t te !"r#e oanjn re#enen in klinken#e

n#er$%k : #"$ ik $oe +% #e foaroar#ielen #%4t +e$tiet %n ek$akte rnten t$jin /

0eichen+ach $%n lear $a. ha!!e nei alle ge#achten $ear '%n rep"taa$je, $%n lear, 'ar

net holpen o'heech.

;oar#at fier#er te gean %n kinne t$jinje inkele koarte not%$je$ te ferfar$kjen it

nthl# fan 4e heal:fergetten #.

-e - i$ nei 0eichen+ach, it 'agneti$'e en elektri$iteit analoge, i'pon#era+le

agent #%4t, l%k!ol$, 'ear of 'in#er fan it pre$intearret oare $%'pto'en en $%n

+%$n#ere !etten folget. t i$ opnaa' %n alle %n$tn$je$, en hat krekt a$ 'agneti$'een elektri$iteit t!a, te n#er$kie#en po$it%f en negat%f, oanpa$$ing$, #%4t $kaai'erke

troch in +e$kate oppo$%$je fan fer$k%n$el$ of effekten. -e effekten kinne l%k!ol$ op
http://odlehre1.html/http://odlehre2.html/http://odlehre2.html/http://odlehre3.html/http://odlehre3.html/http://odlehre4.html/http://odlehre5.html/http://odlehre2.html/http://odlehre3.html/http://odlehre4.html/http://odlehre5.html/http://odlehre1.html/


2/25

alle allinne troch +e$kate 'in$ken, $anea'#e $en$iti/e$, !"r#e $eagen, #%4t +egiftig#

'ei in aparte $en"!eftich niteligen$, !aan$ $%'pto'en fan 0eichen+ach !"r#e

jn. ar


3/25

fnen #at #e noar#poal cool (nei alle ge#achten cool), oar$o', fan it rjocht. effen$

a$ 'agneten ge#rage harren %n #it fer+n, kri$tallen en in protte oare liif op $%n

t$jinoer$tel#e einen.

*i$ /erlaag# pen#"l"' kinne !"r#e tafoege oan #e +oppe$te taheak$el p"nt %n

trilling troch it tapa$$en fan #e finger fan $en$iti/e$.

-e 'ea$t #etaillearre, !i$!ier gjin ge#"l# alle$ o'fie'jen#, fert$jint!"r#iging fan

0eichen+ach $%n $%$tee' te finen %n #e t!a:fol"'e !"rk fan it$el#e@ C#e gefoelige

'in$keC (acte

n#er$iker$ ha!!e fn oant no ta #ogge noch oare en #"$ ik ni' oant fier#er '%n

each gean gear@ it kin !2ze #e !ierhei# en nei 0eichen+ach $%n lear, 'ar kin net

$n#er fier#er n#er$%k te +e$l"te hoefolle, en net $kie#e #e goe# nt fan 4e gr"tte

!oa$t%n. 5n #e$el#e +et$j"tting, 'ar %nko''en# en hjir, ik $priek ear#er %n 4e

+oppenea'#e e$$a% '%n 'oanne +oek, en tinke #at #er !"r#t $ein $el$ no korrekt.

0eichen+ach 'akket '% %n 4e rin fan $ korre$pon#in$je in ko'pli'int, !at ik lea"

oan fert$jinje troch $kri"!en@ C-e 'oai$te part fan jo +rief i$ #at %n #2r4t jo $izze #at,

$a !2ze foar$ichtich jo +inne %n it lea"!e, $a !2ze foar$ichtich jo %n nlea"!e.C 5n

feite, ik 'oti/earre t$jin hi' en 'oti/earret ek troch #it eigen#o', #e po$%$je foar

$%n lear, a$ ik krekt al nea'#. -e$el#e eigen#o' !ie ek #at 0eichen+ach koe $a

$teech te $izzen lang o' let $a op '%n hakken foar $tapling, #%4t ik +rkt o' net $aak

hi', en ge#rage hi' '%$el$ o' fer$kate re#enen ha$t allinnich it fer#igenjen t$jin

hi'. -iel k hie $el$ #rok 'ei oare #ingen, net like '% o' te gean op in a$ like tige

nrein freegje frje'# ek$peri'intele fjil#, 'ei, ik ienri$ lit '% t, net foar$jogge,

!%l$t it koe #i$$ipate !at ik !i$t, a$ ik $ei, #at ik koe helpe t allinnich $%n oar$aak

gjin 'ei 0eichen+ach teinlik rjochtfear#ige noch hokker oar a$ +a$i$ !itten$kiplik


4/25

te ni''en '%n fkear nei #it kon$ort$i"'.

k $il no folgen#$@ ear$t in hi$toar%$ke 0e$"'G fan, 'ei 0eichen+ach %n #e frne

jierren tfier# foar $%n #ea, n#erhanneling$ en $%n ferline li++en$o'$tannichhe#en

%n Leipzig, 1)t!a##e, in fert$jint!"r#iging fan $alarie# op $%n gelegenhei# pen#"le

te$ten #%4t ha!!e !at alge'ien +elang, en harren 'eit$jen 0eichen+ach $el$ hechte

gr"t +elang, 'ar #%4t ha!!e jn in negat%f re$"ltaat tre##e, #e fert$jint!"r#iging fan

in re'an#e# rige ek$peri'inten #%4t ik #ien ha! 'ei '% op 4e !rl# troch

0eichen+ach, 'ei!"rker


5/25

!ero' nei in koarte tii#. t +e$%kjen ik noch %n har oan!2zichhei# hjir

!ie #!aan#e 'ei har, #2ro' +lea" 'atich a$ gehiel. ="on 'iKlangen

+e$letten it $"k$e$ fan g"on ferra$t '% $n#er !er'ei !at f2$t o'#at #e

%, #%4t ferla''e hi'

ien$i#ich, +e$telle hi' fan +e!"$t!2zen en nei in pear #agen fan $%n

li++en $ette in ein oan. ant $%n l2$te #agen er alt%# $priek kearen fan #e

$p%t #at er $oe 'oatte $tjerre te ha!!e #e oerhn $n#er #e goe#karring

fan $%n 'etoa#e goe##at trag%$ke lot i$ no, l%k!ol$, ek !"r#en part fan

hi'.

%n per$oanlike relaa$je$ 'ei 0eichen+ach hat t$ein #e folgen#$

!"r#e +e$pr"t$en parti$ipaa$je %n $%n +e$%kjen +ehein# hi' nei4t h% koe

net 'ear tgean +% langer t"$ken$koften o' +e$ite ri$ te freegjen hoe4t it

!ie 'ei $%n $nen$ en +e$%kje $aak oan '% te litten /orerzAhlen !at'a$$a fan !aarni''ing$ h% hat $nt 0e'a#e te $en$iti/e$ en

regi$trearre, !at i$ +oppe $keel #at 'oatte fine gr"tte peallen fan


6/25

hn$krift %n $%n 0e+ate$, $a4t it !"r#t #rea"n jierren $a, en $%n

$"gge$tje$ foar '% te +lie#e foar $%n oar$aak %ntere$$earre, fer#"l#ich te

ak$eptearjen.


7/25

III. Pendulum testen.

B% #e tii# #oe4t apoleon $%n +e!l# !ie noch %n +loei, ferklearre tagel%k in fro"

/"lgair foar!erp a$ ik +in net fer$inne %n in $t2# fan +erla"$itz, h% !ie #ea. ar

$nt ien fan harren hie gjin offi$jele klant, it !ie fan!ege fer$prie#ing fan $okke

%nfor'aa$je oan l"t$en ferant!"r#likhei#, en +it$jge #at $e ha!!e #e neiko''en#e

'i##el$, 'ei re$pekt o' te n#erfine in a+$entee a$ h% !ie #ea of li++en. Oo $ette t!a

$tikje$ +le en $a cro$$!i$e t!a $tikken fan $tienkoal oppo$itel%. er it 'i##en fan,

op E perifeare p"nten troch +ehein#, ro'te ferlit ji' in ring of oar$ $!iere liche' op

in f2$t en $ta#ichoan hie $%n finger$ trie# hingje, en $oarget foar eagen #e fraach oer#at f!2zich, #ea of li++en. $ er %n li++en, $a#at #e $linger +egjint t"$ken #e t!a

$tikken fan +rea, oan 4e oare kant, a$ er #ea i$, t"$ken #e t!a $tikken !ero' $tienkoal

en herz"$ch!ingen. 5n it fer$%k foar apoleon no it ant!"r# hie +erie no''en op

#ea#en, nett$jin$tean#e h% !ie noch hiel goe# !aar# fe$tige.

-izze +oar$t+%l# hong op 4e folgjen#e o'$tannichhei#. 'agine it pro$e$ $el$ troch

ni''en in per$oan %n gea$t, fan 4e iene al !it oft $e i$ #ea of li++en, en ji''e $ille

fine #e 'aatregel fan #e $!ing alge'ien korrekt. ar it echt ek heart ta #at jo !itte

%n 4t foar oft #e per$oan i$ li++en of #ea, en #at +oar$t+%l# $a allinnich o'4t #e fro"

!i$t net fan apoleon hong. '4t nfrij!illich, $el$ a$ 'en tinkt te hl#en #e $lingertrie# frij $ta#ich, folge troch #e hn fan 4e foarf of fer!achte feat"re# rjochting fan

+e!eging, en l%t$e p"l$e$ a## "p $ta#ichoan ta in 'ear $"+$tan$jele effekt. : Hoe

'aklik te $jen #an +a$earre #e +eken#e +e$%kjen o' in %n hl#en troch in trie# %n in

gl2zen ring $jen litte #e oeren.

5n #e foarige 'en hat te $izzen $a pop"l2r ferzje$ fan in ek$peri'int, 'ei $%n

fer$kate !iziging$, 'ar ha!!e #!aan#e nat"erk"n#igen. Bena''en ="on ha!!e

lea"# nt#ekke troch fi$htailing !etter of 'etalen n#er #e grn of #e #e$el#e te

kinnen in oare rjochting fan fi$htailing op fer$killen#e organen of liche' n#er#ielen

polar %n nat"er #e'on$trate nei alle $okke +e$%kjen troch it +oppe$tean#e, a$ ik +innet fer$inne ear$te 9l. /. H"'+ol#t jn en +e$et 'ei ek$peri'inten, taljochting fn

$%n ek$ek$je, #at hat !e$t #at %n f%$ike fer'i##en$ en ge$kriften net prate.

effen$ #izze, #at koe !"r#e opfallen #at 0eichen+ach hat ko''e !ero' nei te$t$

fan harren $oarte ea $nt hi' 'ar #at $tate'ent koe net !e$t ha !ite. 5n feite, h% hie

ear#er oert$jge hi' fan harren a#e?"ac%, oant er +% fer$in fn #at #e o$cillation$ fan

4e $linger n#er #e hn fan $en$iti/e$, 'ar allinne troch $en$iti/e$ %nfier#, $el$ a$ #e

rea#e trie# fan4 e +e!eging ak$je fan #e hn frij %nl"t$en en gl2$ o'kriten !aar#

+e$ker'e fan it ferpleat$en loft %nfloe# en !a $oe graach o' in +e$!ier t$jin it

folgjen#e, it P parten fan $%n Cafori$'enC fan f"orthelle, fert$jint!"r#iging fan #izze

ek$peri'inten.


8/25

Cear nei !ii#fer$praat 'ania %ngean# teplet$je #an te n#er$%kjen $%n +oarne, ik

ha! in l%t$ apparaat +%inoar, i$ #2r4t #e pin#el+"$ trie# !ne op in $kaft $a #at it

rekket it, #2r4t it $trakke 'ei jo finger$ a$ 'ar !2r i$ it +e!eech+ere troch #e$el#e kin

net helle !"r#e. it gehiel !"r#t +e$ker'e troch in gl2zen c%lin#er fan l"cht

+e!eging. hjir i$ #2r4t #e $linger i$ fol$lein +e$ker'e fan ek$terne 'egan%$ke

%nfloe#en, ik lei '%n finger oan 4e trie# a$, en !ie it $k$e$ a$ ik oar$ fer!achte,fol$leine $toppage fan 4e $linger. k !ie +lii# o' ha!!e fn it paa# nei in %ngean#e

!jerlizzing fan $a +e!oartele %n 'in$ken flater, en !oe allinnich nei alle oer$tallige

kontrle repeat oanreit$jen fan #e $linger a$ g"on oare 'in$ken, ear4t ik $i$ 'akke it

apparaat #e $linger +lea" 'ei fer$killen#e 'in$ken $a nfer!eechlik a$ nei '% . oan

'%n gjin l%t$ ferra$$ing, 'ar #at echt +ar# %n ien fan harren, in $terke 'in$ke fan ED

jier, %n +e!eging, en in feit, $a faak a$ h% !erhelle rekket #e $kaft, $a#at gjin t!ifel

!aar# ta$tien o' #e /eracit% fan it fer$k%n$el. ar #% 'an !ie, a$ gefolch, #e ienige


9/25

ln$ #e trie# en $%n 'etalen ge!icht $icht+er Lohe t, i$ %n #e #arkroo'

o#le"chten#. en ko't %n line2re o$cillation$ %n #irekte ferhl#ing$ oan it loa#

(foar$prongQ) fan #. -e po$iti/e # a$ it !aar# oer #e negati/e regel, ge#rach fan

hi' $%n effekt op #e $linger, en #at ko't nei in $til. : ' te !innen #e !itten$kip in

nije 'ot%f kr2ft en #e # #ocht 'ei it +ehein#e tal f%$ike 'otoaren C.

' oanfolje k a## fan #e korre$pon#in$je tafoege 'ei 0eichen+ach folgjen#e%nfor'aa$je #2rfan (a"g"$t"$ 1866)@ H% hie Clitte +rekke in +a$i$ '"orre fan $%n h$

#e $linger te leaf en it apparaat 'o"nte# #2rop hoe!ol4t it har $el$ net ne#ich,C oan it

'eit$jen !i$ #e ein re$"ltaten oan !in : C#e rjochting fan #e o$cillation$ i$ alt%#

heak$ oan it $intr"' fan it liche' fan 4e $en$iti/e$,C en hie +e!ii$# troch in neier

n#er$%k a$ it effekt fan in Cf!izingC troch it ek$peri'int : C#e $linger +e!eging

+egjinne hiel $!ak en $ta#ich, +ena''en ne#ich #e ear$te fer$k%n$el$ langer tii# oant

na''entlik #e hiele gl2zen klok /erza#ig# oant # i$. foar #it it ne#ich nei alle

ge#achten inkele 'in"ten. Letter $k$e$$en fan 4e %ngong fan4 e o$cillation$ fl"ch. $e

foarko''e 'ar hiel $2ft, #at $e a'per ferni't op.


10/25

#e $linger, !aar# %nfoege 'ei $%n legere rne rne %n in getten !aak$ ring op in

$n$tiennen $la+, #%4t %n ien, #e f%$ike ka+inet 9"g"$te"' fer+n, arterre Lokaal

!"r#t %nfoege i''o/a+l% %n 4e '"orren fan in fin$ter 0ece$$, #2r4t #e $teat fan it

apparaat !ie $a re$er/ekop% op #at $terke !aait koenen pro#"$earje gjin 'erk+aar

+e!eging fan #e $linger op #e $n$tiennen $la+. #2rfan foar #e pro#"k$je ik ha!!e

profe$$or ;erl te !2zen tank+er. -e oan #e ek$peri'inten ear$te #i$poni+le


11/25

te tin foar !ichtige te$ten, #2r4t ik '%$el$ kearen +e$%kje 'ei po$iti/e re$"ltaten

$n#er kontrle ek$peri'inten gjin fertro"!en hie jn. p it ear#ere p"nt, l%k!ol$,

'in#er ge!icht !aar# $etten o'#at it #raaien !ie allinnich 'ei in $oa# %n$panning,

!%l$t #e finger$ #oe4t +e$ocht !"r#e 'ar in +%t$je hingje, en in opheffen en ferleging

fan #e garen !ie 'aklik te !erkennen. -at, l%k!ol$, #e t!a##e o'$tannichhei# !ie

net $n#er %nfloe# %n 4e ek$peri'inten, i$ it +liken t it folgjen#e. -oe4t ik inrjocht$aak n#er!erpen %n 4e ek$peri'inten 'akken #e 'erk+er #at ik $joch in $poar

$irkelfoar'ige +e!eging fan #e $linger "na'+ig"o"$ a$ ear$t, h% ant!"r#e@ COa, h%

fiel#e #at er 'oa$t !2ze hiel foar$ichtich, net oan it rit'e fan $%kheljen nfrij!illich

te krijen 'ei #e #ea op 4e $kacht finger$ in !ero' en her$chie+en#e +e!eging a$ net,

it $k$e$ koe fhinklik op oer C. t !ie no nei it %nfoljen fan it hiele te$t, %n #at #e

'oa$je !aar# ferlern !er oan #e #+el$innige of i'percepti+le, 'akke 'ei op$et$in

troch #e $%kl"$$en fan $%kheljen #izze alternating ak$je %n !apene learjierren en

foart%nienen net allinne #e $linger %n 4e hel#er$te +e!eging, 'ar #e #eflection fan #e

threa# $haft foart en !ero' koe $joen !"r#e nei. Mn#er!ilen$, #e $linger +e!eging!ie tige erratic, $t%kje $illen hat +% ti#en ha$t !ero', 'ar allinne fhinklik op #at fan

4e $%kl"$ fan $%kheljen net 'ei #e oerienko''en nei $linger $!ing$. 3n #oe4t #e

ak$je i$ op$etten op #e *elle, #at 'aatregel$ n#er #e trilling$ !iene net allinne

reg"liere 'ar fergr"tte ek, en ik ha! #2rnei +rocht oant 1 oant 1 rigel$ op #e

+oaie' (op it l foet lingte fan garen) $el$ fier#er it koe net $lagje.

-oe4t ik 'el#e 0eichen+ach #e negati/e $"k$e$ fan $alarie# +e$%kjen er ant!"r#e

#at te$t n#er!erpen net noch !e$t ha!!e gench gefoelige en noch $ocht oare

e>c"$e$ nei$t o'$tannichhe#en, $n#er !2zen kinne $el$ har taheakje folle

ge!icht. 'ar ik tink ik kin $parje #e l2zer 'ei #e #i$k"$je oer it nei4t ik net allinnich+e#oel te ha!!e tfier# #e ek$peri'inten $ek"er a$ 0eichen+ach $el$ 'ar ek, #oe4t

ko't !ero' nei #e $linger te$t n#er #e t$jin$t 'ei fro" oprop +e$ocht troch in gr"tte

feit can4ll +e!ize. 9$ $il $joen !"r#e, na''entlik, !2ro'4t #e te$ten 'ar

0eichen+ach 'aklik glFckten !%l$t $e net fan #oel te $lagjen %n '%n !"rk !ei.

ei#at ik hie klear in lange tii# 'ei #izze ek$peri'inten, #e $linger apparat"$ !ie,

'ar no $toppe net feroare, hat #2rnei in oar, foar genezing #oelen troch tapa$$ing fan

#e $anea'#e +i$t 'agneti$'e a$ 'ei 0eichen+ach fan #lehre nei alle ge#achten

+eken#, 'el#e Hear 'ei '%, #%4t fan #e te$t$ heart en #%jingen #%4t te hieren $el$ a$ it

!eage, #at $e $oe $lagget. -e $linger +lea" (nei alle 'etal #ellein) n#er #e %nfloe#fan $%n hn $a kal' a$ %n 4e ear#ere ek$peri'inten.

IV. ei frou reputaas!e salaried "esocht.

Hjir er ik jo" in protte !"r#lik, 'ei 'ar in pear fl"chtoet$en en

a$i#e$, !er, !at ik krige %n '%n oantekening$ /orfin#e a$ in #ei+oek,

$a4t ik lea" #at #e +elang$telling %n !at #it +erjocht kin ha!!e oer, $oe

#ien !"r#e troch in koartere kri'p #e$el#e $top, ek in protte #etail$ foar

#e +eoar#ieling fan #e te$ten i$ nee#$aaklik.

Jonger$#ei, E j"l% 1867th

-izze 'oarn r ferra$t '% /. 0eichen+ach 'ei $%n +e$ite$. p '%n


12/25

!erhelle epi$tolar% f!izing, 'ei#!aan 'ei $%n +e$%kjen nei#at ik

tfier# gjin ko''i$je '%n kollega te kontrolearje $e koe o' te +ringen

oer, en #e $linger toet$en foar neat, h% hie ant!"r#e, #at er ko''e

#och$, en $el$ !oe +ringe in gefoelich, allinne o' '% #e +e$ocht o' gjin

+e!earing #at ik +in it 'eit$jen fan in iepen+iere oar#iel oer fan$el$

pre$"'ing #at ik $oe net nt+rekke oan te #!aan i$, a$ ik hie 'ar krektoert$jge hi'$el$ %n gefal $%n +erop '% 'ar ,

k krige hi' tige kl#, fertel#e hi' !er, ik !oe !ero' te lken '%n

#iel fan in hl#en %n $%n ek$peri'inten. -2r4t neat $oe ko''e t foar

hi', 'ar gie o'#at er #2r ien kear, 'ei hi' nei $%n hotel oan 4e $t2# fan

-re$#en, #2r4t er fertel#e '% $%n gefoelige, in gr"tte, 'ar 'ear lean a$

$terke, fro"lj" t"$ken E en D jier l#, #e ienri$ 'i$kien ha!!e 'oai,

%ntro#"$earre, en ik $each in tafel op #2r4t it alle 'ooglike tarie#ing$,

'agnet$, $!e/el en 'etalen, fergroei# %n +"izen, kri$tallen, in ra" en

$ean aai, etc, !at ik !it, hie fer$praat.

-e


13/25

%n papier, !aar#en n#er$kie#en goe# fan har. en na"l, ik !it net !at

foar fiele na''entlik 'ei $%n lofterhn ek troch it papier troch kFhliger

a$ #e oare.

E) k naa' t!a colo"rle$$


14/25

nochri$.


15/25

ek$peri'inten, 'ar ek net rekkenje op in lichte 'ear#erhei# fan !iere

gefallen !at $nt it $"k$e$ fan tafallichhe#en likegoe# foarko''en %n

g"on gefallen $a leech oerge!icht karakteri$earre koe !"r#e

feroar$ake. t $oe gench a$ ha$t alle gefallen +inne !ier. ' 'ar in

'ear #efiniti/e oar#iel %n #it fer+n foar in 'ere 9perc", %n '%n each,

koe +rke #e kn$ teor% op 4e neiko''en#e prin$ipe. J$j"tten 'en in !iere gefal 'ei R, in +oar$t+%l# 'ei :. 9$ #er gjin o#ic

%nfloe# %n$tee, #"$ #e kn$ fan R en : fan geliken$e gr"tte #%4t net

foarko''e #at %n in einige tal te$t gefallen, a$ !% !2rfan n#er$tel

troch 0an#o' R of : oer!icht ar #e i'pro+a+ilit% fan tefolle ge!icht

oan ien kant groeit 'ei #e gr"tte #2rfan, en kin !"r#e +erekkene $ek"er

en $n#er '"oite te +et hoefolle (it t$jinoer$tel#e fern#er$telling

t$jinoer), #at #e oerfloe# fan R 'ei #e$el#e kn$ op : +li"!e jn n#er in

oantal $oe. P) , 'ar i$ in oerfloe# fan #izze gr"tte i$ +erikt, #an $il krekt

+et $a folle, #at #e ea$k fan geliken$e gelegenhei#, #2r4t #e fakt"er !aar#fiel#, +e$tiet net, 'ar #at in +e$kate %nfloe# hat #e oerfloe# +rocht nei it

heech$te.

3ar#er k hie #izze pro$e#"ere, #at i$ ek in 'ear#erhei# fan #e

'in$ken i$ fan tapa$$ing +% elke l te$t ear#er a$ in 'ear#erhei# fan #e

ek$peri'inten 'ei l per$oan, E) -e hear /. 0eichen+ach +rief te $parje

$%n ge+rklike regi$traa$je en ?"otation fan l# fan tapa$$ing gefallen,

#e 'ar !i$ net a$ $"/er plak, foar$tel# en %nfor'earre hi' fan

+erekkenjen it 'ar h% !ie net op ien, 'ar klee'#e h% krije %n rjocht

'tinken l#er pa$$en#e gefallen. ;an$el$, it pro$e$ i$ 'ear !i$, #e

'ear ien inc"r$ gefallen 'ar ik net fier#er a$ %n #e $%klike

gefoelichhei# fan #e


16/25

!illeC en #e op'erking op 8 j"l%, Ch% net t!ifelje #at it


17/25

o#ic %nfloe# !ie #e kn$ fan R 'ei #e : it$el#e l2$te o"t!eighe# $el$.

k hie ek in $!e/el plaat en in $ink plaat, (eartii#$ +rkt foar

ek$peri'inten op kontakt elektri$iteit), #e +enea'ing fan #e t!a##e

$oarte fan ek$peri'inten +rocht fan alle #e$el#e f'jitting$ ar #e


18/25

n"lle %n in $irkel. k $each op 4e finger fan $en$iti/e$ %n $%n rin, en n#er

#e $piker$ $ek"er 'ooglik, #e per$oan lit $%n ear' o'heech +oppe $%n

ear'takken a"f$treifen o' earne izer of $titche$, koe !"r#e trea"n troch

#at ee#le$ n#er #e h#, te nt#ekken neat. ar, ik hl#en ko't

!ero' nei '% foar op #izze +e$ocht.

Jroch freonlik konfe$$% ik hie op#ien it fertro"!en fan 4e $en$iti/e$, en$nt 0eichen+ach i$ heal #f, $e #ie "na+a$he#l% leech $ti' g"on

"tering$ #at $e it nei alle ge#achten net !e$t ha!!e a$ "tter +ena''en

op $ !ei nei #e $!ing $et$, #2r4t ik !ie op $%k nei eat a"$z"holen. t i$

net rele/ant foar it gefal fiele -3 fan harren "tering$, !ant $e kinne

helpe o' eli'ineren it fer'oe#en #at troch $el$ in !illeke"rige +e#rog

hie tgien. 9$ 0eichen+ach nei #e 7 toet$en 'ei 'agneten frege oft $%

$oenen !2ze $k$e$fol en ik !egere te +eAnt!"r#zjen oant nei frin fan

alle , $e $ei $e net lea"!e har$el$, #at $e hiene 'oete. 5n #e

ek$peri'inten 'ei #e $linger $e taljochte, $e net lea"!e %n #itek$peri'int, 'ar #e +aron tolerate gjin t!ifel en $e fpraat 'ei '%n

each, it pro$e$ kin ear#er $lagge allinne troch 'inne tarie#ing fan it

$%$tee', alle$ +%.p #e !ei hja $ei, Cch, a$ 'ar $e $oe allinne !er th$,

$e hie lang$t'e $a foar har +ern, it $oe !2ze $kriklike o' te +li"!en hjir

gjin 'ear.C k frege har hoe4t it +ar#e, #at $e na'en #e +aron o' te

+e$%kjen.


19/25

nett$jin$tean#e ik $ocht te $l"ten alle 'ooglike oar$aken fan +e#rog.

5n 4e foarige ek$peri'inten, #e


20/25

hol#en elkoar finger$ $oe pre$intearre ko'+inearre. -it, +ar#e, en #e

o$cillation$ na'en it in +ree#te fan E S oant D S oan elt$e kant fan. k

!ie #oe in f$t en knokkel$ oan+o#. t$el#e $k$e$. 5n al #izze

ek$peri'inten it ek$peri'intearjen ear' !ie +oppe #e ear'takken

o'heech keal, en #e oare ear' lei i#le %n har $koat. -e 'ea$t /oe#en#e

$k$e$, 'ar #2r4t #e trilling$ ha$t nei I S oan elt$e kant a/en$ear#en,%nfier# #oe4t #e n"lle 'ei $%n ear'takke +ena#ere 'ei #+eltear#

ear'en.

0eichen+ach !ie hie+ei oeral $a op f$tn en $til #at $%n #ielna'e %n

4e te$ten !ie #er neat te frezen en op 4e $en$iti/e$ ik nea opfallen in

+e!eging fan4 e lea, #%4t $tipe it erchtinken #at jo in 'agneet n#er #e

j"rk, troch #e +e!eging fan $k$e$ $oe !"r#e feroar$ake. k hie ek har in

pear kear +e$ocht krekt in finger n#er #e t#r"klike ko''an#o te

hl#en it hiele liif !%l$t noch 'ooglik, #!aan $n#er finen op ticht+%

o'tinken rjochte oan#acht, #at #it +o# $oe !"r#e $kein#.

ei#at alle$, 'en kin net oanni''e #at, hoe!ol4t hie l# 'agnet%$ke

ee#le$ en #it f2$t oeral 'ei #e$el#e rjochting fan #e poalen #at #e

per$oan ee#le$ op n#er #e h# op alle finger oan 4e ear'takke,

en. *at oan 4e oare kant it erchtinken #at $e n#er #e "t #e 'agnet%$ke

fer$k%n$el$ ha!!e erkFn$telt oan #e n"lle troch it ferpleat$en fan in

'agneet, #an it$el#e fol$lein t$letten troch it feit #at #e fergr"tting a$

fer$te"ring fan4 e n"lle o$cillation$ !aar# +ena#ere en f"ort$'iten

fhinklik fan 4e !ei #e finger, !%l$t (fgl. +oppenea'#e op'erking), it

prin$ipe fan 4e


21/25

L%k!ol$, #at naa' #e 'agnet%$ke pre$taa$je$ fan #e $en$iti/e$ %n 4e

rin fan ek$peri'inten op #it 'oarn$ $el$ $ta#ichoan 'ear en 'ear t,

$a#at fier#er a'en#e'inten #2rfan, #%4t !% noch !iene op, foar in part te

!innen oare $eiz"re$, $o'$ $el$ nei it


22/25

nfer!achte, #at, %n f!aging fan #e ear#er +e!ii$# n'ooglik te repro#"$earjen #%

oare %n#i/i#"en, t it +egjin fan alle t!i/el$ oer #e krekten$ fan #e #e$el#e 'oat

!"r#e ta$tien. Lag ein$ gjin ill"$ion oer #atQ -at 0eichen+ach $el$ !ie net ferrifelje,

elkenien $il tajaan #at hat $2##e hi'$el$ %n per$oanlike o'gong 'ei hi' of fan $%n

!"rk #at er te +e$et troch #e realiteit fan 4e $a+eare troch hi' feiten te hl#en noch

trick$ te $t%pjen harren lea"!en$!ear#igen$ ne#ich en #at #e


23/25

ar no ik $oe graach #%jingen #%4t 'ei $o'na'+"li$' of $piriti$'e, #e tnoeging

$tjoer#, net 'i$ te kontrolearjen harren te$t n#er!erpen oan it fer'ogen %n fraach a$

$n#er gene#e op !at jo #e !ei te tinken fan #% $teaten, it f!iken#e +eting$t it

ner/e"$ niteligen$ fan $okke %n#i/i#"en i$ nei alle ge#achten #e 'aklik$te lit in

$k$e$ hope, a$ hat al +e!ii$# oan it achler allinnich in nat"erk"n#ige of

f%$iolooch fan hannel $oe %n it gefal fan $k$e$ !"r#e $et #2rfan, a$ ik ha #e fro"oanrikke'an#earre rep"taa$je, foar in part o' #e $aak te kon$tatiren !i$ : !ant nei

'ere #etail$ fan leken $oe !2ze %n #e ek$akte !itten$kip +it : foar in part te $tjoeren

in 'ear #etaillearre n#er$%k op it. *i$ $oe #2r'ei $lagje #e fert$jint!"r#iger$ fan #%

ge+ieten +etter a$ %n it ferline, o' o'tinken te freegjen foar harren krekte n#er$%k

trial fjil#. Jro"!en$, it $oe !2ze leaf foar '%, echt 'oat earne ek$peri'inten %n #izze

rjochting !"r#t 'akke te krijen fan it $"k$e$ fan it it$el#e, #at it $oe ek !2ze in

negat%f, note te co'pile !at 'i$kien letter oer it.

5n oan'erking fan 4e oan!2zigen$ fan elektr%$ke


24/25

i'pro+a+ilit% ferheget troch it o'tinken #at 0eichen+ach #izze !riten $oe net ha!!e

pre$intearre 'ei $okke gr"tte fertro"!en oan '%, a$ $e !ienen net al tapa$t 'ei

hi'$el$. Bena''en liket #e l2$te +e$%kjen te !2zen 'ei it finen fan #e kaai n#er in

#oek, in ge!oane $peci'en 0eichen+ach troch '% ien kear foar (a"g"$t"$ 6, 1866

5n ant!"r# nei in, it 'akke '% op'erking neifolgjen#e *rote @. C;oar it fer$!ijen

fan 4e #raech$tokken nei #e $en$iti/e$, ik akkoar# tige folle oan it effekt fan papier,#oek, etc +%t$je fer$!akke. k ha! $okke +e$ocht i$ hjir #e Berl%n hearen. ik krekt

fer$toppe 'ar ien kaai, #"$ #2r4t peallen !ienen net $el$ oan!2zich, n#er #oek. in

goe#e gefoelich per$oan, 'ei #e pal' fan $%n hn +oppe Hin$ch !ea/ing, !ie alt%#

it plak krekt !2r4t #e lei 'etal n#er it #oek. it i$ n+egr%plik, koe a$ it$cherlich,

0ie$$, oggen#orff 'ei nfer$killigen$ oer in feno'een fan $okke hege f%$ike

+et$j"tting te gean f"ort. #it i$ %n !2zen #e$el#e ek$peri'int, ik hie Berzeli"$ pre

$ho!$ 'ei !ne %n papieren +lok. ar #it te$ten, #2r4t $e +inne +ang #at ik noch net

'akke, ik ha! 'akke in protte hn#ert kear %n it t$j"$ter C, en$fh

-oe4t #e Berl%n hearen gie f"ort 'ei nfer$killigen$ op #% te$t t $oe goe# !e$tha!!e, !ant a$ jo net $el$ ni''e $okke +e$%kjen fan it +egjin f %n 4e hn, net alle$

te organi$earjen hi'$el$, kinne jo nea !2ze hiel !i$ #at net in +%t$je fan leger#e'ain

of lizzen# %n "ncontrolla+le o'$tannichhe#en +e#rog 'akket 'ei troch +e$%kjen

n#er!erpen in con#"cti/e 'ark kin +eken# !at #e ek$tern $"per/ening oan #e

ek$peri'inten, !aarni''er$ i$ n+eken# ea ek$peri'inten fan 4e $oarte ha!!e gjin

ge!icht, a$ net +e!ii$# harren $k$e$ n#er altere# o'$tannichhe#en. -och$, ik $oe

jaan allinne fol$leine fertro"!en $el$ $okke +e$%kjen, a$ ik $el$ +rocht #e apparat"er

oan ja $afolle 'ooglik feilichhei# fan !ille %n elt$e ek$peri'int #e ge'einte 'oatte

ha!!e $koar#e a$ ik hol# it %n 4e ek$peri'inten 'ei #e Hor$e$hoe 'agneet, ik #ochnet ien$ 'ei '%n fer+%l#ing #e fer!achte t+ar$ting #e


25/25

fol$lein ferlern, en 'i$kien kin #rage it l2$te i$ noch alt%# po$it%f foar #e tako'$t

fr"it , 9, net:li++en 'agnetic 'ar f%$%k 'agnetic, eigen#o' op 4e 'in$klike liche',

!ant al kin !erhelle !"r#e $tel# allinne n#er tige +%$n#ere o'$tannichhe#en, $oe

%n#ie foar #e !itten$kip fan +elang, en 'oatte %n$keakelje it !er, #at $oe #och$ #e

#lehre tank+er foar ha!!e te !2zen #at $e #ien hat op 4e !ei nei it.

Memoires Op de Lêste Dei Fan Odlehre en Syn Skriuwer.-frysk-Gustav Theodor Fechner

Documents

Transcript of Memoires Op de Lêste Dei Fan Odlehre en Syn Skriuwer.-frysk-Gustav Theodor Fechner