er aan mee. Zelf moest ik er toen natuurlijk

ook daadwerkelijk iets mee doen. Maar ik vind

het tot nu toe erg moeilijk te visualiseren. Het

is niet tastbaar. Wat is populisme in Neder-

land en hoe fotografeer je dat? Ik ben boos,

teleurgesteld, verdrietig. Ik had het gevoel dat

ik daar iets mee moest doen, maar ik wist

tegelijkertijd niet goed wat. Hoe ventileer je

die woede? Op een gegeven moment kwam

het besef dat mijn woede al tot uiting kwam in

het Usquert project, de boerderij die ik vorig

jaar heb gekocht.’

Je kocht de boerderij niet om er zo maar een

vakantiehuis van te maken, maar als statement?

‘We wilden een boerderij kopen als vakantie-

huis, waar je je even terug kan trekken uit

het hectische stadse leven. Maar het moest

ook een plek voor kunstenaars worden waar

ze mooie dingen kunnen komen maken, een

soort artist in residence. Voor mij zelf is het

ook een daad van verzet tegen het huidige

maatschappelijke debat over linkse hobby’s en

subsidies. Terwijl ik vroeger op feestjes werd

bejegend als een bijzonder iemand die uit

bevlogenheid de wereld over reisde om mooie

uit verschillende Europese landen op zoek gaan

naar (politieke) populistische verschuivingen

dicht bij huis. Jij hebt het project samen met

fotograaf Jan Joseph Stok geïnitieerd. Hoe is het

project begonnen?

‘Jan Joseph en ik maakten ons allebei heel

druk over de opkomst van het populisme. We

reizen heel veel, maar we maakten ons steeds

meer zorgen over de ontwikkelingen dicht bij

huis. Het leek ons interessant om daarover

een project te maken. FOTODOK kwam erbij,

verschillende fotografen uit heel Europa doen

MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN..

Dirk-Jan Visser

Of het nu de vluchtelingen uit Zimbabwe

Exodus, ongedocumenteerden uit

Status Undocumented, of de burgers in

Bagdad uit Our Life zijn, Dirk-Jan Visser

richt zijn camera vaak op de underdog,

vertelt de verhalen van hen die vergeten

dreigen te worden. Een portret in drie

delen van een geëngageerde docu-

mentairemaker die alles wil weten en

begrijpen.

Deel 3

Na de Palestijnse Gebieden, Zimbabwe,

Nagorno-Karabakh en andere ‘moeilijke

gebieden’ is Dirk-Jan neergestreken in de

Groningse Noordpolder. Geleidelijk knapt hij

daar een boerderijtje op, ‘Atelier aan de Mid-

dendijk’, dat hij met een aantal vrienden heeft

gekocht. ‘In Usquert creëren we een soort

kolonie, waar we met gelijkgestemden kunnen

werken.’

Afgelopen najaar was de eerste editie van The

Rise of Populism te zien, een project in samen-

werking met FOTODOK waarin fotojournalisten

MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. DIRK JAN VISSER

MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. DIRK JAN VISSER

‘Atelier aan de Middendijk’ te zien. Ze tonen niet

alleen de werkzaamheden rondom de boerderij,

maar ook de omgeving.

Meestal werk je in ‘moeilijke gebieden’, zoals je

het zelf noemt. Is het dan niet vreemd om op-

eens in Groningen te werken?

‘Het is Nederland, maar ook dit gebied is

exotisch. We hebben het wel over Noord-

Groningen. Zelfs de mensen in de buurt vra-

gen zich af waarom iemand in de Noordpolder

gaat wonen. Het is een gebied met groot-

schalige agrarische industrie, monocultuur,

eindeloze horizonnen. Het kan er echt heel

rauw weer zijn. Als het koud is, is het ook echt

koud, regent het heel hard en waait het er on-

stuimig. Vlakbij liggen de Wadden, maar ook

grote kolencentrales. De Europese computer-

centrale van Google ligt in Eemshaven, een

fascinerend en vreemd gebied. Ook de

gesprekken die je hier hebt zijn fantastisch:

met de garnalenvissers, met een boer die

graan voor 1 miljoen broden per jaar verbouwt

en nog niet rondkomt, over de wurgcontracten

voor nieuwe, jonge boeren. Het Nederlandse

platteland verandert snel, daar zijn wij

ooggetuigen van. Veel van wat wij voorbij zien

en belangrijke dingen te maken, krijg ik nu

vaak het gevoel dat ik me moet verdedigen.

‘Kunst, cultuur, journalistiek: what’s the

point? Waarom moeten wij dat als gemeen-

schap betalen?’ hoor je vaak. Als dit het

klimaat is, dan gaan we het zelf doen,

bedachten we. In Usquert creëren we een

soort kolonie, waar we met gelijkgestemden

kunnen werken.’

Je creëert een soort utopie?

‘Ja. De boerderij die we hebben gevonden was

ook al een soort utopie. De eigenaar was een

antropoloog-bioloog, een specialist op het

gebied van zoetwatermosselen en slakken, die

30 jaar lang zijn eigen biotoop had

gecreëerd. Hij heeft de tuin ingericht op een

manier waarvan hij vindt dat natuur zou

moeten werken, het is een broedplaats voor

allerlei soorten slakken. Omdat hij zich druk

maakte over de ruilverkaveling, de chemische

bestrijdingsmiddelen etc, liet hij zich als daad

van verzet afsluiten van gas en licht.

Hij deed afstand van de boerderij omdat hij

in de clinch lag met de gemeente en hij is in

het Rif gebergte in Marokko gaan wonen. Voor

de verkoop had hij een enorm eisenpakket; er

mochten nooit honden komen, we mochten

geen bestrijdingsmiddelen gebruiken, niets

aan de tuin veranderen, na zijn dood wordt hij

begraven in de tuin. In de tuin is al een be-

graafplaats voor 10 mensen. Eén dag per jaar

heeft hij recht van over pad om daar een

ceremonie te houden. We hebben heel lang

met hem onderhandeld, hij had geen

computer of internet dus we kregen mooie

handgeschreven brieven. Uiteindelijk hebben

we overeenstemming bereikt. Hij is voor ons

de eerste kunstenaar.’

Je werkt er samen met verschillende mensen.

Had je ook behoefte aan een groep?

‘Dat niet zozeer, want alleen werken vind ik

heerlijk. Maar wel dat je in contact komt met

andere kunstenaars, die heel anders in het

leven staan, die dingen op een heel andere

manier bezien en beschrijven. We hebben al

een eerste artist in residence gehad,

ontwerper Guido Marsille die bezig is met een

moderne uitvoering van de Groningse

Stijlkamer. Dat is inspirerend. Ook al heb ik er

niet direct iets aan in mijn werk, als

geestelijke verruiming is het heel interessant.

Daarnaast vind ik het ook fijn om een fysieke

plek te hebben, iets tastbaars waar je verant-

woordelijk voor bent en dat je verzorgt.’

In september waren in de kerk van Jubbega

(tijdens een satellietprogramma van Noorder-

licht) Dirk-Jans foto’s van de verbouwing van

MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. DIRK JAN VISSER

net zo goed over hoe wij erop reageren. Het

gaat om mijn eigen onmacht, een gevoel dat

veel mensen denk ik delen. Ik heb het gevoel

dat de politiek alleen nog loze beloftes doet,

en dat het grote publiek nergens echt meer in

geïnteresseerd is. Welke impact heeft journa-

listiek dan nog? Wat voor zin heeft het om

verhalen te vertellen als je het gevoel hebt dat

je niemand bereikt? Ik zit midden in een... –

crisis is overdreven – maar ik vraag me wel af:

wat wil ik maken, wat wil ik vertellen?’

Je twijfelt ook over de rol van de fotojournalis-

tiek?

‘Ja. Soms heb ik het gevoel: what’s the point?

Je maakt een heftig verhaal, publiceert het

in de krant, maar wat gebeurt er mee? Onze

samenleving is zo in zichzelf gekeerd. Ik zag

laatst bij Brandpunt een shockerend verslag

uit Syrië. Als zo’n reportage in de jaren

negentig in Joegoslavië zou zijn gemaakt,

stonden de mensen op de barricades en werd

er vanuit de politiek iets gedaan. Nu kijken we

ernaar, denken wat erg en gaan vervolgens

trekken aan onze voordeur in het Groningse

landschap staat symbool voor grote maat-

schappelijke veranderingen. Dat je zelf onder-

deel van het verhaal bent, er middenin woont,

vind ik mooi.’

Voor het project Rise of Populisme leg je met

jouw serie ‘In de Polder’ de ontwikkelingen op

en rond de boerderij vast. Het Usquert project,

je terugtrekken in een utopie, is jouw manier om

om te gaan met het populisme?

‘Ja, we trekken ons letterlijk achter de dijk

terug. Alleen weet ik niet of ik dat fotografisch

kan vastleggen en of het ook nog begrepen

wordt. Natuurlijk zoek ik naar beelden met

een dubbele laag of een symbolisch waarde,

maar misschien ben ik wel de enige die dat

ziet of zo voelt. Het publiek ziet misschien

alleen het letterlijke plaatje: een sneeuw-

storm, een verbouwing. In die zin weet ik niet

zo goed wat ik met het project wil of kan.’

De andere fotografen hebben heel fotojournalis-

tiek werk gemaakt. In de foto’s die je tot nu toe

hebt gemaakt figureer je zelf ook. Waarom heb

je daarvoor gekozen?

‘Omdat het ook over mij gaat en over mijn

beleving. Het mooie van The Rise of Populism

is dat de projecten allemaal verschillende

facetten laten zien van het populisme, of het

nou The English Defence League is, of de

Roma. In die series herkennen we ook

elementen die in Nederland zichtbaar zijn,

zonder dat het daar direct over gaat. The Rise

of Populism gaat voor mij ook over onbehagen,

de vraag hoe je om kunt gaan met populisme.

Maar hoe fotografeer je je ergernis, je angst?

Daar kom ik nog helemaal niet uit. Ik voel me

op dit moment een vreemde eend in de bijt.’

Is het wel een onderwerp dat je kunt visualise-

ren? Jan Banning voelde ook de noodzaak om

iets met de opkomst van Wilders te doen en

heeft toen de serie National Identies gemaakt,

waarin hij als een essayist te werk ging. Hij

worstelde met hetzelfde: na drie foto’s had hij

zijn statement wel gemaakt.

‘Ja, daar loop ik ook tegenaan. Ik kan het

allemaal wel vertellen, maar fotograferen is

iets anders. Als ik alleen maar dat utopietje in

Usquert creëer en vastleg, is het eigenlijk ook

geen journalistiek meer.’

Ik vind het wel dapper dat je voor deze vorm en

onderwerp hebt gekozen. Je had ook een serie

over de Wilders aanhang kunnen maken, maar

je kiest ervoor om je eigen vertwijfeling te laten

zien.

‘Daar gaat het voor mij niet over. Natuurlijk

gaat populisme over de politiek, maar het gaat

MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. DIRK JAN VISSER

met Status Undocumented. Dat is te gek, maar

ergens vind ik het allemaal ook gerommel in

de marge.’

Zelfs een gevierde fotograaf als Carl de Keyzer

die tientallen boeken en tentoonstellingen heeft

gemaakt noemt het gerommel in de marge. Als

je kijkt naar hoeveel tijd en geld de projecten

kosten en hoeveel het oplevert, niet alleen fi-

nancieel maar ook in bereik, dan is het peanuts,

zegt hij. Dat is nogal deprimerend.

‘Ja, dat gevoel heb ik soms ook. Daarom denk

ik er ook wel eens over om iets anders te gaan

doen. Dat moet dan wel iets zijn dat zin heeft.

Maar ik weet ook niet wat. Tegelijkertijd moet

ik ook niet zo klagen. Momenteel heeft ieder-

een zorgen over zijn baan, vrienden met een

vaste baan hebben ook stress. Ik heb geen

rooie cent, maar tegelijkertijd zat ik laatst nog

voor mijn werk in Canada, in Parijs, daarvoor

in Marokko. Ik denk bovendien dat ik gewoon

niets anders kan. In ieder geval niets waar je

hetzelfde genot en bevrediging uit haalt. En

waarbij je dezelfde vrijheid hebt.’

verder met de kerstinkopen. Ik vind dat heel

moeilijk.

Fotografie is ook nog eens een marginaal

onderdeel van de journalistiek. Het wordt

gebruikt om de krant er goed uit te laten zien.

Het gaat niet zozeer om het verhaal, maar het

is illustratief, het wordt als lokkertje ingezet.

Zelfs een project als Offside, dat goed wordt

opgepikt, heeft nauwelijks impact. Het wordt

gezien als mooi fotografisch project, maar

over de inhoud gaat het nauwelijks.’

Twijfel je ook over jouw toekomst als fotojour-

nalist?

‘Ja. Soms zie ik niet zoveel toekomst. Er zal

altijd behoefte zijn aan beeld, de fotojournalis-

tiek zal niet verdwijnen, maar of ik zelf

fotograaf moet blijven, betwijfel ik weleens.’

Maar het gaat toch best wel goed, bijvoorbeeld

met Offside?

‘Ja, dat is succesvol, maar ik heb bijvoorbeeld

nauwelijks opdrachten. Ik zit in zo’n niche van

een niche met een beeldtaal die nu niet heel

populair is. Ik heb net wel weer geld gekregen

van het Sem Presser Fonds om door te gaan