Die woede verpakt ze in collages en filmpjes,

die eigenlijk helemaal niet mooi zijn, maar

omdat de verschillende beeldelementen heel

krachtig zijn, word je wel aangezet tot naden-

ken. De woede die je voelt, de verbazing die je

hebt over hoe de samenleving zich ontwikkelt,

dat weet zij heel mooi te verbeelden.

Wat ook interessant is aan haar werk is dat

zij in musea hangt, maar dat haar grootste

doel was om ook in de massamedia te komen

omdat ze zo de meeste mensen kon bereiken.

Ik kom precies van de andere kant. De mas-

samedia is makkelijk voor mij, maar om de

kunstinstelling, het museum, te bereiken vind

ik heel moeilijk. Terwijl ik daar wel wil zijn

omdat je daar de ruimte en de vrijheid krijgt

om nuances aan te brengen. Iets wat in de

massamedia nooit kan omdat alles volgens

vaste formats moet: 6, 8 of 10 pagina’s, een-

duidige beelden die één verhaal vertellen.’

Maar het moet ook in de massamedia komen?

‘Ja, want het moet wel onder de aandacht ko-

men. Bij publiek én beleidsmakers.’

derlijke uitspraak voor een fotograaf? In het

geval van Dirk-Jan niet. ‘Het gaat erom dat je

verhaal aanzet tot denken.’

Toen hij in maart 2012 werd gevraagd een

lezing te geven over zijn werk in relatie tot

beeldend kunstenares Martha Rosler viel het

kwartje. ‘Ik zag haar werk voor het eerst en

dacht: fuck, zij heeft het echt vroeg begrepen.

Ze maakt heel geëngageerd werk, zoals foto-

collages over de Vietnam en Irak oorlog, over

de rol van de vrouw in de media en de vrouw

als lustobject. Daar maakt ze zich kwaad om.

MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN..

Dirk-Jan Visser

Of het nu de vluchtelingen uit Zimbabwe

Exodus, ongedocumenteerden uit

Status Undocumented, of de burgers in

Bagdad uit Our Life zijn, Dirk-Jan Visser

richt zijn camera vaak op de underdog,

vertelt de verhalen van hen die vergeten

dreigen te worden. Een portret in drie

delen van een geëngageerde docu-

mentairemaker die alles wilt weten en

begrijpen.

Deel 2

Het grote publiek kent Dirk-Jan Visser vooral

van zijn zwart-wit nieuwsfoto’s en reportages

voor NRC handelsblad. Met Offside laat Dirk-

Jan een kant zien die weinigen van hem kennen.

Maar eigenlijk was hij nooit een nieuwsfotograaf.

‘Een foto maken van een demonstratie vind ik

niet interessant. Ik wil weten waarom mensen

demonstreren.’

Een inspiratiebron uit de fotografie? Dirk-Jan

Visser haalt zijn schouders op. ‘ Vorm vind ik

niet belangrijk, fotografie ook niet.’ Een won-

© Martha Rosler - Photo Up - bringing the war home: house beautiful(2004)

MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. DIRK JAN VISSER

MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. DIRK JAN VISSER

‘Elk langetermijnproject begint met onder-

zoek, ook je eerste reizen zijn een soort voor-

onderzoek. Je kijkt rond, vraagt je af: wat is je

verhaal, hoe zit het precies? Pas daarna kun

je concreet worden. Je fotografeert eerst heel

veel onzin. Nou ja, geen onzin, leuke plaatjes

die je nog wel als stock kunt inzetten. Daaruit

destilleer je de verhaallijn en ontdek je wat je

wilt laten zien. Niet dat je daar dan aan vast

zit, maar dat is wel wat je meeneemt naar de

volgende reis. De eerste reis voor Offside ging

ook zo, maar er waren wel meteen handvatten

waar ik mee verder kon. De volgende reizen

weet je dan precies waar je heen wilt, wat je

wilt fotograferen.’

Dat staat haaks op hoe je bent begonnen als

nieuwsfotograaf? Dan moet je plotseling op pad

en direct een paar goede beelden maken.

‘Zo heb ik nooit echt gewerkt. Een echte

nieuwsfotograaf ben ik nooit geweest. Ik vind

het eigenlijk een wonder dat ik zo lang voor

Je bent er van overtuigd dat fotografie invloed

heeft, van belang is?

‘Nee, het heeft geen invloed. Maar het is wel

van belang. Waar ik echt een hekel aan heb –

of laat ik het iets genuanceerder zeggen – wat

mij echt verbaast is dat mensen zo weinig

willen weten. In 2007 was ik in Zuid-Ossetië,

maar ik kreeg het verhaal niet gepubliceerd.

Toen een jaar later de pleuris uitbrak werd

ik van alle kanten gebeld of ik nog foto’s had.

Pas als het oorlog is wordt er over bericht,

zonder oog voor wat er aan vooraf is gegaan.

Dat zorgt voor lege analyses. Ik vind het be-

langrijk dat er dingen gemaakt worden die

misschien niet direct nieuwswaarde hebben,

maar die het publiek wel informeren. Verhalen

die laten zien dat niets zwart-wit is. Natuurlijk

kun je niet alles bijhouden, maar je moet die

verhalen wel blijven documenteren.’

Maar fotografie heeft geen invloed?

‘Nee, het is niet zo dat er door Offside morgen

vrede is in Nagorno-Karabach. Het zou mooi

zijn als er iets gebeurt. Maar het is vooral

van belang dat je mensen informeert en dat

er niet stompzinnig wordt gereageerd als er

weer ergens een oorlog uitbreekt. Totaal

ongenuanceerde analyses kunnen niet ge-

maakt worden als je een verhaal al hebt

gedocumenteerd. Als er dan een oorlog uit-

breekt kun je informatie opzoeken, en je eigen

verhaal destilleren.’

Kun je dit soort achtergrondverhalen nog wel

kwijt in de reguliere media?

‘Nee. Dat wordt steeds moeilijker. Een pu-

blicatie moet nu een aanleiding hebben. Bij

Offside is er een tentoonstelling en een boek,

daarom komt het in Vrij Nederland. Anders

kun je die verhalen niet kwijt.’

Het is dus eigenlijk omgekeerde wereld gewor-

den? Waar je vroeger begon met een serie arti-

kelen waar dan misschien een boek uitkwam, is

het nu andersom?

‘Ja, daar komt het wel op neer. Het heeft een

soort showbizzachtig gehalte. Niet dat je een

soort ster wordt. Maar je moet met een bril-

jant, groots project komen, pas dan schrijven

de media erover.’

Is deze manier van werken wel vol te houden?

‘Lastig. Dit is echt een subsidieverslindend

project geweest.’

Het project waar je nu mee bezig bent, ‘Status

Undocumented’, wordt wel regelmatig gepu-

bliceerd in NRC. Is er verschil in je werkwijze

tussen de projecten? Werd bij Offside pas gelei-

delijk duidelijk wat je wilde maken?

Agdam region / Azerbaijan / Guzanly: Local Qarabag Agdam-fans celebrate their team’s 2-1 victory over title favourite Khazar Lenkaran. As a result, FK Qarabag Agdam goes into the final match only one point deficit for the championship.

MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. DIRK JAN VISSER

‘Ik heb altijd op die manier proberen te wer-

ken. Maar op een gegeven moment loop je

stage bij NRC, publiceer je daar en kent ie-

dereen je als nieuwsfotograaf. Omdat dat het

platform is waar ze je zien, en dat heeft na-

tuurlijk een megabereik. Terwijl dat voor mij

altijd een bij-ding is geweest, ook om geld te

verdienen. Daarnaast ben ik altijd met eigen

projecten en reizen bezig geweest, waar ik

ook over publiceerde. Maar dat heeft in ver-

gelijking zo’n klein bereik dat iedereen je blijft

kennen als nieuwsfotograaf.’

Is het belangrijk dat je daar nu meer in erkend

wordt?

‘Ik hoef niet erkend te worden als documen-

tair fotograaf, dat ben ik gewoon. Punt. Alleen

mijn werk is wel aan het veranderen en is be-

ter aan het worden. Het is fijn dat dát erkend

wordt.’

NRC handelsblad heb gewerkt, dat zij me op

pad bleven sturen. Ze bellen me nu trouwens

steeds minder, maar dat is geloof ik vooral

omdat ze denken dat ik altijd in het buitenland

ben.’

Wat was er leuk aan die manier van werken?

‘Ik heb er heel veel van geleerd, zowel tijdens

mijn stage toen ik nog op de academie zat

als daarna. Het werken onder enorme tijds-

druk, maar ook hoe journalistiek in de praktijk

werkt. Ik heb wel journalistiek gestudeerd

maar hoe het echt in elkaar zit, een persvoor-

lichter bellen, iemands nummer achterhalen,

dat leer je niet op de academie.’

Helpt dat je ook bij het werken aan lange termijn

projecten?

‘Ja. Je leert dingen te regelen, te ritselen. Als

het niet rechtsom gaat dan linksom. Je leert

ook een goed netwerk op te bouwen.’

Is het soms ook wel fijn om op pad te worden

gestuurd in plaats van alles zelf te moeten

bedenken?

‘Ja, als er geen deadlines aanhangen. Ik vind

het verschrikkelijk als ik gebeld wordt en een

uur later moet de foto al verstuurd zijn. Dat

gebeurt, dat is gewoon hel.’

Kun je dan wel goed werk afleveren?

‘Dat is moeilijk. Je moet. Maar ik heb er nooit

een goed gevoel over. Voor mij is het heel be-

langrijk dat ik de dingen die ik fotografeer ook

begrijp, dat ik het in een context kan plaatsen.

Als ik bijvoorbeeld wordt gevraagd om een

of andere demonstratie te fotograferen, dan

interesseert die foto me niets, de publicatie

in NRC ook niet. Wat me wel interesseert is

waarom mensen demonstreren. Waarom gaan

die mensen de straat op, in de regen, om te

demonstreren voor iets waar ze in geloven of

juist tegen zijn? Dat vind ik interessant. Maar

die foto moet ik wel maken en een half uur

later verstuurd hebben.’

Je moet je op zo’n moment eigenlijk bezig hou-

den met licht, compositie, etc. Maar eigenlijk wil

je weten waarom ze aan het demonstreren zijn?

‘Ja en ik wil dan iets met hun activisme doen.

Waarom demonstreer je voor betere arbeids-

omstandigheden als schoonmaker? Hoe is het

dan om als schoonmaker te werken? Wat kom

je zoal tegen? Ik ga liever een dag mee met

iemand die schoonmaakt dan dat ik een foto

van een demonstratie maak.’

Is dat ook de achterliggende oorzaak dat je

steeds meer van de nieuwsfotografie bent afge-

keerd?

Barda - Azerbaijan: Naile Mamedova (68) fled in 1993 from the village of Nemirli in Nagorno Karabag to the Barda region in Azerbaijan. Together with her son Yasen and her daughter in law she build her own house out of mud bricks where later her two grandchildren Ramin (14) and Kenan (8) where born. Because the family was able to sustain themself and took their own initia-tive the government is not willing to give the family a settlement house. These houses where only build for the refugees living in tents and trains.

MEEKIJKEN OVER DE SCHOUDER VAN.. DIRK JAN VISSER

Hoe maak je die keuze? Doe je dat op het mo-

ment zelf of bepaal je dat in de nabewerking?

‘In Offside wist ik op een gegeven moment

wat de functie van zwart-wit en kleur zou zijn

en was die keuze tijdens het fotograferen al

duidelijk. Kleurenfotografie is in Offside ge-

relateerd aan een plaats, zwart-wit aan tijd,

dat zijn de levens van de mensen die worden

geportretteerd, en de archiefbeelden vormen

de connectie tussen tijd en plaats.’

Waarom moeten de beelden die over tijd gaan

dan zwart wit?

‘Omdat ik dat zo ervaar. Tijd, hun levens, laten

zich het best in zwart-wit vertellen; door het

licht, de compositie. Ik maak foto’s en weet

al precies hoe ik het ga afwerken. Maar naar

de plaatsen die ik wilde vastleggen keek ik op

een andere manier. In mijn hoofd zat daarbij

geen zwartwit.’

Ik zie alles in kleur, dat is niet zo bij jou? Jij ziet

de mensen die je portretteert tijdens zo’n pro-

ject in zwartwit?

‘Ja. Maar dat was het dogma in Offside, die

keuze staat niet vast. Ik ben net op Lampa-

dusa geweest en daar heb ik weer heel andere

keuzes in zwart-wit of kleur gemaakt. Het is

voor mij ook een soort avontuur, een onder-

zoek. Ik weet dat zwart-wit heel goed commu-

niceert. Maar ik ben er ook achter gekomen

dat als je zwartwit tegen kleur afzet, je een ra-

dicale keuze kunt maken. Je kunt er een heel

duidelijke punt mee maken, want iedereen

begint hier over. Dat vind ik interessant. Het is

een middel om een statement te maken.’

wordt vervolgd...

Beeld © Dirk Jan Visser

Tekst © Eefje Blankevoort

Op welke manier vind je dat je werk vooruit is

gegaan?

‘Dat ik autonomer denk, werk en autonomer

met mijn werk durf om te gaan. Van werken

voor een krant leer je in hele korte series een

punt te maken. Ik denk dat ik heel goed ben

om in 8 of 12 beelden een verhaal te maken.

Pleur mij ergens in de wereld en je hebt een

goed verhaal. Maar ook een heel eenduidig

verhaal. Met autonomer werken bedoel ik dat

je op een andere manier met fotografie durft

om te gaan, dat je bijvoorbeeld misschien je-

zelf er in durft te verwerken, wat journalistiek

een dooddoener is. Dat versta ik onder meer

autonoom werken. Niet kunstzinniger, maar

vrijer.’

Uit zich dat ook door het gebruik van kleur? Zo

zullen niet veel mensen je kennen. Waarom doe

je dat nu steeds meer?

‘Omdat ik me er steeds comfortabeler mee

voel. Maar het moet wel een reden hebben.

Ik doe alles alleen met een reden, daar ben

ik heel dogmatisch in. Vorm moet een functie

hebben.’

Agdam region / Azerbaijan / Guzanli