NIEUWSBRIEF | 06.2013

Kinische Bacteriologie

Diagnostische preanalyse

Klinische Virologie

Infectiepreventie

Moleculaire Diagnostiek

MB

MB

MB

MBMB

Contacten

Informationen für

deutsche Besucher

Meetings, sym

posia

en seminars

Nieuw

s en persberichten

Grensoverschrijdende informatie

Grens

over

schr

ijden

de a

ctiv

iteite

n

Molecular Bacteriology

Molecular Virology

Infectious Disease 

Epidemiology

Clinical Virology

Genomics

 for Infec

tion 

Preventio

n

Oral Microbiology andAnaerobes

PIPI

PI

PI

PI

PI

Opleiding to

t 

medisch mi

crobioloog

Opleiding tot MM

Mer

Onderwijs voor studenten

Opleiding tot 

ziekenhuishygienist

MedischeMicrobiologie

Patiëntenzorg en

 diagnostie

k Onderzoek/Research

Algemene informatie

Onderw

ijs en Opleiding

Medische Microbiologie & Infectiepreventie

Voor de website, klik op de cirkel.

Dr. Greetje Kampinga, dr. John Rossen

Nieuwe diagnostiek voor Clostridium difficile

Dr. Greetje Kampinga

Nieuwe wattenstok voor afname van kweken: ESwab™

Drs. Janette Rahamat-Langendoen, dr. Annelies Riezebos-Brilman

Emerging viruses: MERS-Coronavirus en aviaire influenza A (H7N9)

Dr. Alewijn Ott, dr. Jerome Lo Ten Foe

Regionale samenwerking op het gebied van TB diagnostiek

Drs. Janette Rahamat-Langendoen, Dr. Annelies Riezebos-Brilman

Signalering

© MMB Newsletter | 06.2013 • Medische Microbiologie en Infectiepreventie © MMB Newsletter | 06.2013 • Medische Microbiologie en Infectiepreventie

Robotisering is belangrijk binnen de Medische Microbiologie. Het is nodig voor het kostenef-fectief kunnen verwerken van grote aantallen materialen, het

voorkomen van verwisselingen, betere stan-daardisatie en voorkomen van lichamelijke klachten door repeterende handelingen. Een bijkomend voordeel is dat bij een gestandaar-diseerde wijze van uitstrijken van agarplaten meer losliggende kolonies worden verkregen. Hierdoor kan de diagnostiek versneld worden omdat het minder vaak nodig zal zijn dat een reinkweek moet worden gemaakt (wat een dag kost) voordat testen kunnen worden gedaan.Voor robotisering binnen de bacteriologie is het nodig dat uitstrijken worden afgenomen met een wattenstok met een vloeibaar medium (E-Swab™) i.p.v. een gel-achtig verzendmedium (zwarte koolstofwat).

De ESwab™ heeft nog een aantal voordelen:

- De “flocked” wattenstok heeft een groot op-pervlak en geeft geabsorbeerd materiaal beter af aan het vloeibare medium dan de huidige wattenstok. Hierdoor kan de sensitiviteit van de kweek verbeterd worden.

- Het vloeibare medium is geschikt voor het verrichten van onderzoek met behulp van PCR.

- Het maken van een grampreparaat is van vloeibaar medium betrouwbaarder.

- Herhaling van onderzoek of aanvullend on-derzoek kan beter verricht worden van een vloeistof dan van een wattenstok die al op diverse platen is geweest.

- Door vloeistof te enten is er geen risico op kruiscontaminatie van platen. Bij strijken van een wattenstok op een agarplaat kan een niet opgemerkte contaminatie op de plaat de wattenstok besmetten en de besmetting kan vervolgens via de wattenstok van plaat naar plaat worden overgebracht waardoor een fout-positieve kweek kan ontstaan.

Op dit moment is de ESwab™ (zie figuur) al in gebruik voor het verrichten van sneltesten voor MRSA. In de komende maanden zullen alle watten-stokken voor bacteriologische kweken vervangen worden door de ESwab™.

Dit zal gaan in samenwerking met inkoop en de facilitaire dienst. Met behulp van posters zal deze belangrijke wijziging onder de aandacht worden gebracht bij de gebruikers.

Dr. Greetje Kampinga

Clostridium difficile is een belangrijke ver-wekker van diarree ontstaan in het zieken-huis. Diagnostiek naar deze verwekker wordt aanbevolen bij iedere patiënt met diarree ont-staan >48 uur na verblijf in het ziekenhuis. Met name patiënten die in de voorgaande 2 weken behandeld zijn geweest met antibiotica hebben een verhoogd risico op infectie met deze verwekker. Aan deze verwekker moet ook gedacht worden bij patiënten waarbij de diarree thuis is ontstaan en die in de voorgaande 3 maanden opgenomen zijn geweest of die uit een verpleeghuis afkomstig zijn. Recentelijk is duidelijk geworden dat bepaalde ribotypen ook infecties in de “community” kun-nen geven, zodat bij onbegrepen diarree waar-voor de huisarts geen verwekker heeft gevon-den, het zinvol kan zijn om ook naar C. difficile te kijken. Ribotype 078, die voor 2005 zeldzaam was, maar nu het 3de meest voorkomende type in Nederland is en frequent aanleiding geeft tot ernstige diarree, wordt ook gevonden bij var-kens en kalveren en is tevens geassocieerd met “community acquired” infecties. Diagnostiek is van belang om de patiënt goed te kunnen be-handelen en ziekenhuisuitbraken te voorkomen door hygiënische maatregelen toe te passen bij

geïnfecteerde patiënten. Tot op heden is de di-agnostiek in het UMCG verricht met behulp van het aantonen van het toxine A en B antigeen (an-tigeentest). Het nadeel van deze antigeentest is de beperkte sensitiviteit (slechts 41-48% t.o.v. de kweek gevolgd door toxine bepaling op de geïso-leerde stam). Daarom is per 1-6-2013 overgegaan op een PCR die een veel hogere sensitiviteit (95-100%) en een vergelijkbare specificiteit (≥96%) heeft. Een bijkomend voordeel van de PCR is, dat ook kan worden vastgesteld of er sprake is van een binair toxine en of bepaalde deletie in het tcdC gen aanwezig is. Aanwezigheid van beide is geassocieerd met het ribotype 027. Dit is een stam die wereldwijd aanleiding heeft gegeven tot uitbraken, die veel toxine produceert en ge-associeerd is met ernstiger infecties dan non-027 stammen. Van fecesmonsters die op werkdagen voor 14:00 uur zijn ontvangen, is op dezelfde werkdag een uitslag beschikbaar. Evenals nu het geval is, wordt van positieve fecesmonsters vervolgens een kweek ingezet om een stam te krijgen voor typering.

Dr. Greetje Kampinga, dr. John Rossen

Hoe zijn wij te bereiken?

Secretariaat MMB (050 36) 13480

Administratie laboratorium:

bacteriologie (050 36) 13589virologie (050 36) 15184

Consulenten (tijdens kantooruren):

bacteriologie sein 77856 / 77857virologie sein 77830infectiepreventie sein 55141

Consulenten (buiten kantooruren):

dienstdoende arts-microbioloog via telefooncentrale

dienstdoende arts-viroloog via telefooncentrale

infectiepreventie via dienstdoende arts-microbioloog

Website www.mmb-umcg.nl

INFOBOX

In september 2012 is bij twee patiënten met een ernstig respiratoir ziektebeeld, afkomstig uit Saoe-di-Arabië en Quatar, een nieuw coronavirus gedetecteerd.

Coronavirussen zijn RNA virussen die verschillende diersoorten kunnen infecteren, waaronder vleermuizen, vogels, honden, varkens en vee. Bij de mens zijn tot nu toe vijf respiratoire coronavirussen beschreven, leidend tot een gewone verkoudheid (229E en OC43), bovenste luchtweginfectie (NL63), of pneumonie (HKU1 en SARS-CoV) (Figuur 1). Het nieuwe coronavirus, genaamd Middle East

Respiratory Syndrome coronavirus (MERS-CoV) is genetisch nauw verwant aan coronavirussen die in vleermuizen in Afrika en Eurazië zijn gevonden. Vooralsnog is onduidelijk wat het oorspronkelijke dierreservoir is van MERS-CoV. Tot op heden (17 juni 2013) is bij 64 patiënten infectie met MERS-CoV bevestigd, waarvan er 38 zijn overleden. De meeste patiënten hadden een ernstig respiratoir ziektebeeld, echter een meer atypisch beloop (buikpijn, diarree) is ook gerapporteerd. Het merendeel van de patiënten had een chronische onderliggende aandoening of was immuun gecompromitteerd.

De patiënten kwamen zelf allen uit landen in het Midden Oosten (Saoedi- Arabië, Quatar, Jordanië en Verenigde Arabische Emiraten); secundaire transmissie naar nauwe contacten is aangetoond in Engeland, Frankrijk, Italië en Tunesië. In Saoedi-Arabië is een groot cluster van meer dan 20 patiënten gerapporteerd in een ziekenhuis, waarbij nosocomiale transmissie waarschijnlijk is. In Nederland zijn tot nu toe geen patiënten gemeld. Diagnostiek is mogelijk bij patiënten met een ernstige infectie met of zonder respiratoire symptomen, die in de 14 dagen voorafgaand aan de eerste ziektedag in het Midden Oosten waren.

Emerging viruses: MERS-Coronavirus en aviaire influenza A (H7N9)

Nieuwe wattenstok voor afname van kweken: ESwab™

Nieuwe diagnostiek voor Clostridium difficile

© MMB Newsletter | 06.2013 • Medische Microbiologie en Infectiepreventie © MMB Newsletter | 06.2013 • Medische Microbiologie en Infectiepreventie

Figuur 1. Phylogenetische boom op basis van partiële sequentie van het polymerase gen van MERS-CoV, samen met representatieve cornavirussen van andere genogroepen (bron: Bermingham et al. Euro Surveill. 2012 Oct 4;17(40)).

Figuur 2. Schematische weergave van het ontstaan van influenza A (H7N9) (bron: CDC).

Het standaard respiratoire panel detecteert dit nieuwe coronavirus niet. Daarom is het belangrijk om bij verdenking contact op te nemen met de dienstdoende arts-viroloog te bereiken op 77830 binnen kantooruren en daarbuiten via de centrale. Voor diagnostiek verdient het de voorkeur om naast een flocked swab tevens een dieper materiaal (uitzuigsel of sputum) in te sturen voor diagnostiek.

STEC-ID-net

STEC-bacteriën (shigatoxine produ-cerende E. coli-stammen) komen vrij veel voor en kunnen gastro-enteritis veroorzaken. Patiënten herstellen door-gaans binnen een paar dagen. Er bestaan minder onschuldige varianten van STEC, zoals EHEC. Deze kunnen ernstige complicaties veroorzaken waarvoor ziekenhuisopname nodig kan zijn. EHEC veroorzaakte in 2011 in Duits-land een grote uitbraak.

De variabiliteit in diagnostische methodes in medisch microbiologische laboratoria en de wisselende respons op STEC meldingen door verschillende GGD’en vragen om een optimalisatie van diagnostiek en surveillance. In april is een prospectieve multicenter studie (STEC-ID-net) gestart waarin onderzocht zal worden of bij een aangetoonde STEC-besmetting met aanvullende testen een betere risico-inschatting gemaakt kan worden voor de openbare gezondheidszorg.In deze studie bundelen het LvI, UMCG, STAR-mdc, GGD Groningen, GGD Drenthe, GGD Rotterdam-Rijnmond en het RIVM hun expertise. Bij vragen of opmerkingen over deze studie kunt u contact opnemen met Dr. Mirjam Kooistra-Smid of Dr. John Rossen via stec-info@rug.nl.

INFOBOXIndien opname in het ziekenhuis nood-zakelijk is, moet dit in strikte isolatie gebeuren (eenpersoonskamer, FFP2 mond/neusmasker, handschoenen, veiligheidsbril en schort met lange mouwen).

Meer informatie:RIVM MERS-coronavirus | ECDC

Aviaire Influenza A(H7N9)

Op 31 maart 2013 rapporteerden de Chinese gezondheidszorg autoriteiten drie patiënten met een laboratorium bevestigde infectie met aviaire influenza A (H7N9). Twee patiënten waren afkomstig van de stad Shanghai.Inmiddels zijn er (17 juni 2013) 132 patiënten met influenza A (H7N9) gemeld vanuit 10 verschillende provincies en gemeenten in China

en Taiwan; 37 patiënten zijn aan de gevolgen van de infectie overleden. Vooralsnog zijn geen patiënten met influenza A (H7N9) gemeld buiten China en Taiwan.Aviare influenza A (H7N9) is een recombinatie van drie verschillende influenza virussen afkomstig van pluimvee en wilde vogels (Figuur 2). Hoe-wel de exacte bron van infectie nog onbekend is, heeft driekwart van de patiënten contact gehad met pluimvee in de dagen voorafgaand

aan infectie. Daarnaast is sinds de implemen-tatie van bestrijdingsmaatregelen, waaronder het sluiten van vogelmarkten, het aantal nieu-we infecties afgenomen.

De meeste infecties worden gemeld bij oudere mannen (mediane leeftijd 61 jaar), het meren-deel met een chronische onderliggende aan-doening. Er is in sporadische gevallen mens-op-mens transmissie aangetoond, maar dit lijkt tot op heden nog niet efficiënt te kunnen gebeuren. Het standaard respiratoire diagnostische pakket dat binnen de sectie Klinische Virologie wordt uitgevoerd, is in staat deze variant van influ-enza A te detecteren. Echter bij verdenking ver-dient het de voorkeur om contact op te nemen met de dienstdoende arts-viroloog te bereiken op 77830 binnen kantooruren en daarbuiten via de centrale. Indien opname in het ziekenhuis noodzakelijk is, geldt net als bij het MERS-CoV, dat dit in strikte isolatie moet gebeuren (een-persoonskamer, FFP2 mond/neusmasker, hand-schoenen, veiligheidsbril en schort met lange mouwen).

Drs. Janette Rahamat-LangendoenDr. Annelies Riezebos-Brilman

Namens de secties Klinische Virologie en Infectiepreventie

© MMB Newsletter | 06.2013 • Medische Microbiologie en Infectiepreventie © MMB Newsletter | 06.2013 • Medische Microbiologie en Infectiepreventie

Figuur: RIVM

Sinds de laatste week van mei zijn er meerdere clusters van mazelen gemeld in de zogenaamde Biblebelt, een gebied in Nederland waar mensen vanuit levensbeschouwelijke over-

tuiging afzien van vaccinatie (Figuur). Inmiddels zijn meer dan 160 patiënten met mazelen gemeld, waarbij er zeer waarschijnlijk sprake is van een grote onderrapportage omdat lang niet alle patiënten zich bij de huisarts melden. De meest patiënten zijn ongevaccineerd (98%) en in de leeftijdsklasse van 4-12 jaar (77%). Gezien de lage vaccinatiegraad is het aannemelijk dat de epidemie zich verder zal uitbreiden in de Biblebelt.

Mazelen kan zich uiten met klinische verschijnselen van koorts en maculopapulaire rash, hoesten of neusverkoudheid, of con-junctivitis. Laboratoriumbevestiging vindt bij voorkeur plaats middels PCR op een keeluitstrijk, speeksel of urine (positief 2-3 dagen voor het uitbreken van de rash tot 7 dagen erna). Serologie is ook mogelijk, echter alleen betrouwbaar bij immuuncompetente, niet ge-vaccineerde personen (IgM detecteerbaar vanaf 1-3 dagen na uitbreken rash tot 6 weken erna).

Mazelen is een zeer besmettelijke infectieziek-te. De patiënt is infectieus van 4 dagen voor het ontstaan van de rash tot 4 dagen erna. Patiën-ten met een mazeleninfectie moeten in het zie-kenhuis in aerogene isolatie worden verpleegd (isolatiekamer met drukhiërarchie, gebruik van FFP1-masker). Mazelen is een meldingsplichtige ziekte groep B2. Een vastgesteld geval van ma-zelen dient binnen 1 werkdag aan de GGD in de regio te worden gemeld.

Meer informatie: LCI-richtlijn mazelen | www.rivm.nl/mazelen

Tuberculosecentrum Beatrixoord is een onderdeel van het UMCG en het grootste TB centrum in Nederland. Op 8 maart 2013 is de nieuwbouw van dit centrum geopend. De nadruk

ligt op de behandeling van patiënten met gecompliceerde vormen van tuberculose. Tuberculose (TBC) is een infectieziekte ver-oorzaakt door Mycobacterium tuberculosis (MTB). MTB infecteert vooral de longen maar in principe kunnen alle organen worden aangetast. De meest voorkomende symptomen van longtuberculose zijn aanhoudend hoesten, gewichtsverlies, nachtzweten, pijn in de borstkas en het ophoesten van sputum waarin sporen van bloed kunnen zitten. Veruit de belangrijkste wijze van besmetting vindt plaats door het inademen van kleine, in de lucht zwevende MTB bevattende druppeltjes die door longtuberculosepatiënten worden uitgehoest. Vooral patiënten met “open TBC” zijn besmettelijk. Mensen met een verminderde afweer (bijvoor-beeld door transplantatie, chemotherapie, etc.) lopen meer risico op het ontwikkelen van TBC na besmetting dan mensen met een goed func-tionerend immuunsysteem.

Het kweken van Mycobacterium tuberculosis duurt weken tot maanden. Goede moleculaire testen zijn daarom essentieel voor snelle diag-nostiek. Ook bij TBC is sprake van toename van resistentie tegen de gebruikelijke antibiotische behandeling.

In de regio Noord-Oost Nederland zijn ver-schillende laboratoria actief op het gebied van de tuberculosediagnostiek. Samenwerken binnen de regio kan voordelen opleveren voor de laboratoria en voor de aanvragers van diagnostiek. Naast een verbetering en versnelling van de diagnostiek, hetgeen de dienstverlening richting de patiënt ten goede komt, kan door taakverdeling de diagnostiek ook efficiënter worden. Doel is binnen de regio de activiteiten van betrokken laboratoria op het gebied van de TB diagnostiek op elkaar af te stemmen. Hiervoor zal een structuur worden opgezet waarin deskundigen werkzaam in de verschillende laboratoria zullen participeren.

In Groningen is er een actieve samenwerking met het Laboratorium voor Infectieziekten. Het is onze gezamelijke doelstelling om de tuberculose diagnostiek te optimaliseren. Naast primaire detectie van MTB zal ook worden

ingezet op de ontwikkeling van nieuwe technieken waarmee uitslagen sneller gegenereerd kunnen worden. Innovatieve methoden voor diagnostiek zullen in een zo vroeg mogelijk stadium toegepast worden om zowel toekomstgericht als translationeel onderzoek ten behoeve van de patiëntenzorg uit te kunnen voeren.

De samenwerking zal vorm krijgen door middel van gezamenlijke werkbesprekingen. Daarnaast zal er op het gebied van opleiding en onderzoek intensiever worden samengewerkt. In het UMCG bestaat het team dat zich vanuit de MMB bezig houdt met TB uit Bhanu Sinha, Kasper Wilting, John Rossen en Jerome Lo Ten Foe.

Dr. Alewijn OttDr. Jerome Lo Ten Foe

Drs. Janette Rahamat-LangendoenDr. Annelies Riezebos-Brilman

Signalering

Regionale samenwerking op het gebied van TB diagnostiek

© MMB Newsletter | 06.2013 • Medische Microbiologie en Infectiepreventie © MMB Newsletter | 06.2013 • Medische Microbiologie en Infectiepreventie

Alex W. FriedrichProf. dr. Afdelingshoofd

Afdeling Medische MicrobiologieUniversitair Medisch Centrum Groningen

Tel: +31.(0)50.361 3480Fax: +31.(0)50.361 9105

nieuwsbrief.mmb@umcg.nl

© 2013 Realisation & Design by IDEART-Agentur.de

Impressum

Oratie Prof. Alex W. Friedrich

Op 18 juni 2013 heeft Prof. A.W. Friedrich zijn inaugurele rede gehouden met de titel:

From Fibonacci to Dynamic Networks: Art and Science of Maintaining Health in a Connected Life. Ter gelegenheid hiervan is er een film gedraaid over het thema zorggerelateerde infecties:

Medische Microbiologie en InfectiepreventieUitdagingen vandaag en morgen: [film 18-6-2013]

Uitnodiging voor de REMIS-BIJEENKOMST op Maandag 9 september in het UMCG, Lokaal 4 van het onderwijscentrum

17.45-18.30 uur Ontvangst met koffie/thee en broodjes

18.30-19.15 uur Lilli Gard, UMCG

„BK virus in niertransplantatie patienten“

19.15-20.00 uur Xuewei Zhou, UMCG

„BRMO / Eur Prev study: Prevalence of highly resistant enteric bacteria in the Euregio“

18 JUNI 2013 | SYMPOSIUM

9 SEPTEMBER 2013 | REGIONALE MICROBIOLOGISCH INFECTIOLOGISCH SYMPOSIUM (REMIS)