Workshop 21e eeuwse vaardigheden Hilversum, 19 november 2015 Activiteit U heeft tijdens de presentatie gehoord welke 21e eeuwse vaardigheden onderscheiden worden en wat de stand van zaken in het Nederlandse onderwijs is op het gebied van de integratie van deze vaardigheden in het funderend onderwijs. Met behulp van onderstaande activiteit willen wij graag van u horen welke ervaringen u heeft met de vaardigheden die gerelateerd zijn aan digitale geletterdheid, wat u nodig heeft om met de vaardigheden aan de slag te gaan in de lerarenopleiding en op welke manier lerarenopleidingen en SLO kunnen samenwerken aan een vervolg. Omdat de focus van vandaag op Mediawijsheid ligt kijken we wel even kort naar het geheel van digitale geletterdheid, maar zoomen daarna in op Mediawijsheid. Een beschrijving van Mediawijsheid en de bijbehorende inhouden en doelen vindt u in de bijlage van dit document. Stap 1 Maak groepjes van 4 à 5 personen, het liefst personen die u (nog) niet kent. Stap 2 (5 à 10 minuten) Beantwoord individueel onderstaande vragen. Staat u op dit moment niet zelf voor de klas, bedenk dan hoe u het zou doen of hoe u verwacht dat uw collega´s het doen. Let op: niet te lang over nadenken, een eerste ingeving is op dit moment voldoende! ICT-(basis)vaardigheden In onze opleiding leren studenten… Bijna

altijd Vaak Regel-

matig Soms Bijna

nooit computers en/of andere digitale apparaten gebruiken (bijv. aanzetten, inloggen, muis gebruiken of "swipen" op een tablet, foto's of video's maken)

programma's zoals Word en PowerPoint gebruiken om teksten te schrijven en presentaties te maken

over beveiligings- en privacyaspecten bij internetgebruik

Mediawijsheid In onze opleiding leren studenten… Bijna

altijd Vaak Regel-

matig Soms Bijna

nooit over de invloed die media kan hebben op onze samenleving en op henzelf

hoe zij actief (sociale) media kunnen gebruiken om informatie te maken, presenteren en delen

constructief deelnemen aan social media zoals weblogs en Facebook.

bewust en kritisch om gaan met nieuwe media

Informatievaardigheden In onze opleiding leren studenten… Bijna

altijd Vaak Regel-

matig Soms Bijna

nooit eigen informatievragen opstellen op meerdere manieren relevante informatie op internet zoeken

bronnen van internet selecteren op basis van relevante en/of inhoudelijke criteria

informatie van internet te verwerken in een presentatie, werkstuk of website

Computational thinking In onze opleiding leren studenten… Bijna

altijd Vaak Regel-

matig Soms Bijna

nooit informatie en gegevens logisch te ordenen

taken op te delen in kleinere taken algoritmisch te redeneren door het opstellen van een serie van geordende stappen een bepaald doel te bereiken

een computerprogramma te schrijven met behulp van code

Stap 3 (10 minuten) Bespreek kort met uw groep:

§ op welke manier mediawijsheid in de opleiding aan bod komt (in een apart vak, geïntegreerd in specifieke vakken, vakoverstijgend, anders?)

§ op welk moment in de opleiding deze vaardigheid aan bod komt (leerjaren? projecten? anders?)

§ wat voor soort materialen u op dit moment zelf al gebruikt in de opleiding (methoden, zelf ontwikkeld, anders?)

Stap 4 (20 minuten) Bekijk de SLO materialen met betrekking tot de vaardigheid die u gekozen heeft (zie bijlages). Bespreek met elkaar

§ op welke manier het materiaal dat nu voor scholen ontwikkeld wordt, gebruikt kan worden in de opleiding (kan het gebruikt worden? moet het anders? zijn er aanpassingen nodig? op welke manier?)

§ op welke manier SLO en lerarenopleidingen/opleiders samen kunnen werken aan het toerusten van leraren basisonderwijs op het gebied van 21e eeuwse vaardigheden

Stap 5 Schrijf per groepje de belangrijkste punten op die u vanmiddag besproken heeft. Tijdens de plenaire afsluiting zullen wij u om deze punten vragen. Wilt u uw bevindingen ook mailen aan ons? a.strijker@slo.nl. Wilt u persoonlijk feedback geven over deze onderwerpen, dan kan dat na deze workshop en/of via a.strijker@slo.nl. Hartelijk dank voor uw bijdrage!

Digitale geletterdheid - Mediawijsheid

Concept - november 2015

Inleiding

Digitale geletterdheid is het geheel van ICT-(basis)vaardigheden, mediawijsheid, informatievaardigheden en computational thinking. In dit document wordt mediawijsheid verder toegelicht.

De term ‘mediawijsheid’ werd in 2005 geïntroduceerd in het advies van de Raad voor Cultuur ‘Mediawijsheid: de ontwikkeling van nieuw burgerschap’ aan de toenmalige staatssecretaris van Onderwijs. Mediawijsheid werd gedefinieerd als “het geheel van kennis, vaardigheden en mentaliteit waarmee burgers zich bewust, kritisch en actief kunnen bewegen in een complexe, veranderlijke en fundamenteel gemedialiseerde wereld” (Raad van Cultuur, 2005). Volgens de Raad voor Cultuur gaat het bij mediawijsheid om drie belangrijke activiteiten (die betrekking hebben op álle burgers, dus niet alleen kinderen):

• functioneren: mediawijsheid is nodig om optimaal te kunnen functioneren in de hedendaagse maatschappij;

• participeren: mediawijsheid is nodig om goed te kunnen participeren in het maatschappelijk proces;

• produceren: mediawijsheid is nodig omdat de nieuwe media (het internet) uitnodigen tot het produceren (en publiceren) van content door niet-professionals.

De definitie van de Raad voor Cultuur is door Mediawijzer.net verder uitgewerkt in een competentiemodel1, waarbij aandacht is voor het geheel van kennis, vaardigheden en attitudes die nodig zijn om burgers bewust, kritisch en actief te kunnen laten bewegen in een complexe, veranderlijke en fundamenteel gemedialiseerde wereld. Ook in de huidige kerndoelen voor basis en voortgezet onderwijs en in de eindtermen voor voortgezet onderwijs is mediawijsheid al deels opgenomen.

Waarom is het belangrijk om hier in het onderwijs aandacht aan te besteden?

Mediawijsheid is onmisbaar om te kunnen functioneren, participeren en produceren in de 21e eeuw. De samenleving zal steeds verder medialiseren, in alle domeinen van het menselijk samenleven (werk, gezondheid, vrije tijd, geldzaken, etc.), en nieuwe en sociale media bieden ook steeds meer kansen voor het onderwijs. Educatieve content zal steeds meer digitaal beschikbaar zijn en nieuwe technologieën zoals augmented reality, virtual reality en 3D zouden de vorm van het onderwijsaanbod kunnen gaan veranderen en bieden kunnen gepersonaliseerd leren mogelijk te maken. Leraren en leerlingen hebben meer mogelijkheden om zich met elkaar te verbinden, samen te werken, informatie te delen en content te creëren, ongebonden aan tijd, plaats en land. Doordat er telkens nieuwe platformen opkomen verandert ook voortdurende de plaats waar leraren en leerlingen informatie vinden en wordt die informatie steeds interactiever, persoonlijker en visueler. Naast deze nieuwe mogelijkheden is het ook van belang dat andere aspecten van (sociale) media die aandacht moeten krijgen om er voor te zorgen dat het gebruik van deze media bijvoorbeeld niet leiden tot uitsluiting en isolement of een verminderd vermogen tot concentratie en reflectie door multitasking en toenemende 'infotainment'. Om optimaal gebruik te kunnen maken van de mogelijkheden en kansen die nieuwe en sociale media bieden voor het functioneren, participeren en produceren van leerlingen, zowel in de samenleving later, als in het onderwijs nu, is het van belang aandacht te besteden aan mediawijsheid.

Een leerling is mediawijs als hij/zij een actieve en kritische houding heeft en daarbij passend gedrag laat zien ten aanzien van geldende normen en waarden wat betreft privacy, veiligheid en weerbaarheid. Dit uit zich in het bewust en beredeneerd gebruik en publiceren van media.

Leeractiviteiten voor mediawijsheid richten zich op het reflecteren op mediagedrag van jezelf en van anderen. Daarnaast richten de leeractiviteiten zich op het gebruiken en produceren van informatie die 1  http://www.mediawijzer.net/competentiemodel/  

(digitaal) beschikbaar wordt gemaakt. Daarbij ligt de focus op privacy, identiteit en (actieve) houding ten aanzien van deelname aan sociale netwerken en het gebruik van internet. Hierbij gaat het in het bijzonder om respect en veiligheid voor anderen en jezelf.

Mediawijsheid, een verdere uitwerking

Mediawijzer.net heeft mediawijsheid opgedeeld in vier competentiegroepen: • begrip: inzicht hebben in de werking van media (passief), met aandacht voor het inzicht hebben

in de medialisering van de samenleving, begrijpen hoe media gemaakt worden en zien hoe media de werkelijkheid kleuren;

• gebruik: zelf gebruiken van media (actief), met aandacht voor het gebruiken van apparaten, software en toepassingen en het oriënteren binnen mediaomgevingen;

• communicatie: uitwisselen met anderen via media (interactief), met aandacht voor informatie vinden en verwerken, content creëren en participeren in sociale netwerken;

• strategie: omgaan met media (effectief), met aandacht voor het reflecteren op het eigen mediagebruik, en doelen realiseren met media.

Mediawijsheid is hiermee een belangrijk onderdeel van digitale geletterdheid en heeft raakvlakken met ict-(basis)vaardigheden en informatievaardigheden2. De mediawijsheidcompetenties zijn geformuleerd vanuit het gedachtegoed achter mediawijsheid. Om het mogelijk te maken deze te integreren in het wettelijk leerplankader zijn de competenties verder geduid op basis van het landelijk wettelijk kader (kerndoelen en eindtermen). Daarbij zijn de competenties ingedeeld op de thema's die in de kerndoelen en eindtermen aan bod komen:

• Medialisering van de samenleving: bewust zijn van en inzicht hebben in de medialisering van de samenleving, en het effect daarvan vanuit verschillende perspectieven (politiek, beleid, maatschappij, cultuur, individu) kunnen belichten;

• Produceren van media: begrijpen hoe media gebruikt worden, hoe media tot stand komen en kan zelf doelen realiseren met media en daarop reflecteren;

• Media en de werkelijkheid: bewust zijn van en inzicht hebben in de manier waarop media de werkelijkheid kleuren, de rol herkennen die media kunnen vervullen bij beeldvorming en overdracht van normen en waarden, op welke manier media van invloed is op beeldvorming en overdracht van normen en waarden;

• Media, identiteit en privacy: participeren in sociale netwerken, samen met anderen, en daarop kunnen reflecteren; de veiligheid en privacy van zichzelf en dat van anderen bewaken en beschermen; impact van wereldwijd publiceren;

• Media, basisvaardigheden ICT en Informatievaardigheden: om kunnen gaan met apparaten, software en toepassingen, kennis en vaardigheden in toepassingen die privacy en veiligheid moeten waarborgen, basisvaardigheden die zich richten op het toewijzen van informatie en het bewust en kritisch gebruiken van informatie.

Deze thema's zijn verder uitgewerkt in inhouden en doelen, zie Bijlage.

2  Gezien  het  belang  van  ict-­‐(basis)vaardigheden  en  informatievaardigheden  (zie  o.a.  Thijs,  Fisser  &  van  der  Hoeven,  2014)  worden  deze  vaardigheden  in  een  apart  document  verder  uitgewerkt.  

Bijlage: Mediawijsheid, inhouden en doelen Thema Inhoud Tussendoel Medialisering van de samenleving

Media en samenleving Kan de rol van medialisering betrekken op het eigen gedrag en dat van de samenleving

Beeldvorming Kan de betekenis van media en beeldvorming door media beschrijven

Overheid Kan de invloed van medialisering op overheid, beleid, maatschappij en cultuur aan de hand van voorbeelden uitleggen

Politiek Kan de rol van medialisering op het proces van politieke besluitvorming omschrijven

Produceren van media Media proces Kan het tot stand komen van media uitleggen Media gebruik Kan het gebruik van media uitleggen Intenties van media Kent de intenties van verschillende soorten

mediagebruik zoals vermaak, veiligheid en gezondheid

Commercie en sociale netwerken

Kent de commerciële motieven van sociale netwerken

Media doelen Weet welke media voor welk doel gebruikt kunnen worden

Media produceren Kan media produceren met behulp van hard- en software

Media publiceren Kan zelf media produceren en publiceren via internet

Media doelen Kan zelf de werkelijkheid beïnvloeden met media Participeren in

communities Kan actief in sociale netwerken participeren binnen het gezamenlijke doel van een community

Media inzet Weet media op het juiste moment in én uit te schakelen

Media en de werkelijkheid

Rol van Media Kan de rol van de media en de invloed op beeldvorming en daarmee de werkelijkheid aangeven

Normen en waarden Kan de overdracht van normen en waarden door media en commercie beschrijven

Invloed van media Kan de invloed van de media op gedrag en houding beschrijven, onderzoeken en analyseren

Media en werkelijkheid Kan fictie en werkelijkheid in de media onderscheiden

Media, privacy en identiteit

Media en privacy Kan de relatie tussen media, identiteit en privacy uitleggen aan de hand van voorbeelden

Participeren in sociale netwerken, veiligheid

Kan in sociale netwerken participeren door informatie te selecteren en bewust informatie te delen in groepen of met individuen

Bevorderen participatie in sociale netwerken

Kan in sociale netwerken participeren en participatie van anderen bevorderen

Respecteren eigen privacy en dat van anderen

Kan de eigen veiligheid en dat van anderen respecteren

Bewaken en beschermen eigen privacy en dat van anderen

Kan privacy aspecten benoemen en beschrijven hoe de eigen privacy en die van anderen bewaakt kan worden

Gevolgen privacy misbruik voor zichzelf en anderen

Kan de gevolgen van privacy misbruik omschrijven aan de hand van voorbeelden

Impact van wereldwijd publiceren

Kan de impact van wereldwijd publiceren aangeven en consequenties benoemen

Thema Inhoud Tussendoel Media, ICT-(basis)vaardigheden en informatievaardigheden3

Informatie ontsluiten Kan verschillende media gebruiken om informatie te ontsluiten en informatie te delen

Privacy Kan beveiligings- en privacyaspecten voor zichzelf en anderen benoemen

Betalingsverkeer Kan op basis van vuistregels eigen veiligheid rondom betalingsverkeer inschatten

Informatie gebruiken Heeft een kritische houding ten aanzien van individuele informatiebronnen

Informatie gebruiken Beoordeeld of informatie logisch, consistent en realistisch is

Presentatie Beoordeeld representatie van gegevens op consistentie

3  Voor  een  uitgebreide  omschrijving  van  ICT-­‐(basis)vaardigheden  en  informatievaardigheden  verwijzen  wij  naar  de  desbetreffende  uitwerkingen,  ook  te  vinden  via  www.slo.nl  (t.z.t.).