MA

TT

SIM

ON

Waarom

wesp

en ru

psen

hersen

spoelen

MATT SIMON

… en andere evolutionaire oplossingen voor levensbedreigende situaties

V ERWONDER JE OV ER DE NATUUR,

DE SAMENH ANG DER DINGEN

EN HOE EVOLUTIE PROBLEMEN OPLOST

Dit is een uniek boek over de evolutie in actie. Lees hoe dieren in moeilijke

omstandigheden als soort weten te overleven door curieuze aanpassingen,

variërend van vingerdier en waterbeer tot pistoolgarnaal, snorpad en

zombiemier.

39 boeiende voorbeelden van hoe de evolutie ogenschijnlijk onmogelijke

problemen van de meest onwaarschijnlijke oplossingen weet te voorzien.

Met leuke terzijdes, interessante feiten en bijzondere illustraties van de

hoofdrolspelers.

• Populaire wetenschap vol humor!

Kosmos UitgeversUtrecht/Antwerpen www.kosmosuitgevers.nl

NUR 410

Waarom wespen rupsen hersenspoelen

kosmosBOwespenrupsen0417.indd 1 25-04-17 15:01

Oorspronkelijketitel:The wasp that brainwashed the caterpillar

UitgegevendoorPenguinBooks,NewYork©2016MattSimon

Illustraties:VladimirStankovic

Nederlandstaligeuitgave:

©2017KosmosUitgevers,Utrecht/AntwerpenVertaling:LindaJansen(www.creativitekst.nl)

Omslagenbinnenwerk:GarageBNO

ISBN:9789021565576NUR:410

Matt Simon schrijft wetenschappelijke artikelen voor

Wiredmagazine.Zijnspecialiteitiszoölogie,metname

debizarresoorten.Hijiseenvandeweinigendiehetfabu-

leuze paringsritueel van de axolotl salamander van dichtbij

heeftgezien.Inditboekvertelthijerallesover.Hijwenstjeveel

leesplezier!

The wasp that brainwashed the caterpillarUitgegevendoorPenguinBooks,NewYork

©2016MattSimonIllustraties:VladimirStankovic

Nederlandstaligeuitgave:

©2017KosmosUitgevers,Utrecht/AntwerpenVertaling:LindaJansen(

Omslagenbinnenwerk:GarageBNO

ISBN:97890NUR:

Matt Simon schrijft wetenschappelijke artikelen voor

www.kosmosuitgevers.nl

kosBWwespenrupsen0417.indd 4 19-04-17 11:02

Voor de wormen die ik als kind op bladeren zette en door overvolle goten spoelde. Dat was niet grappig. Ik was een eikel. Het spijt me.

En voor mijn familieleden. Ook voor hen. Niet dat ik hen op bladeren zette en door overvolle goten spoelde; ik bedoel dat ik dit boek ook aan hen opdraag.

kosBWwespenrupsen0417.indd 5 19-04-17 11:02

InhoudInleiding 9

1 Hebsekstotdedooduscheidt 14

Buidelmuis 17Zeeduivel 23Platworm 29Snorpad 35Paddenvis 41

2 Waarvindjeeenbabysitter? 46

Mier-onthoofdendevlieg 49Sluipwesp 55Aspisadder 61Atlantischezonnevis 67Gestreeptetenrek 73Pipa 79

3 Mennemeeenplekomtecrashen 84

Parelvis 87Tongetendepissebed 93Pistoolgarnaal 99Republikeinwever 105Heldmier 111

kosBWwespenrupsen0417.indd 7 19-04-17 11:02

4 Jewoontmaarineentreurigbuurtje 116

Waterbeer 119Duikerspin 125Zombiemier 131Gordelmol 137Naaktemolrat 143

5 Gegetenwordenblijktlastigteoverleven 148

Slijmprik 151Axolotl 157Inktvis 163Satanischebladstaartgekko 169Manis 175Manenrat 181

6 Nietetenblijktooklastigteoverleven 186

Afrikaansereuzenslak 189Vingerdier 195Bidsprinkhaankreeft 201Botetendeworm 207Zandloopkever 213

7 Zogemakkelijkkomenzeertochnietmeeweg? 218

Lassospin 221Fluweelworm 227Geografischekegelslak 233Lamprei 239Roofwants 245

Tenslotte 251

Dankwoord 253

Bibliografie 255

kosBWwespenrupsen0417.indd 8 19-04-17 11:02

 n

 9

Inleiding

Wemoetenhetoverdewesphebben.Nietoverdiekleine,geel-zwartedingendievroegerje

zomerverpestten.Datwarenlammetjes,geloofme.Nee,ikbedoel,inwillekeurigevolgorde:diemetzo’nvuileangelwaardooreenwetenschapperdieisge-stokenjeadviseertomtegaanliggenenbrullentotde pijn wegebt (of je zult als een kip zonder koprondrennen en jezelf bezeren). Of de bijtgragesmeerlapdieindehersensvaneenkakkerlakhaptenhetzombischgewordenbeestnaarzijnholsleept,waardewespenlarvenhemlevendsoldaatmaken.Ofdekannibaaldieeenrupsinjecteertmetzijnjon-gen,diehetonfortuinlijkekruipertjevanbinnenuitverorberen. Wespen zijn onovertroffen in hun ver-mogen om andere dieren te laten lijden. Het zijnzulkewredeinsectendatCharlesDarwinstelligver-klaarde dat een goedbedoelende schepper ze nooitbedachtzouhebben.

kosBWwespenrupsen0417.indd 9 19-04-17 11:02

 10 

n 

Inle

IdIn

g

Maarinhetdierenrijkishetetenofgegetenworden–endaarkunjezomaarinéénhapwegzijn.Zoishetmiljardenjarengeweest.Voorzo’nbeetjeelklevendwezen(behalvedemens)isvredigschapenwolkjestel-lenopeencomfortabelbedjeernietbij,wantergaatgeenmomentvoor-bijzonderdateenofanderdierzijnvegekopuitdebekvaneenanderdierprobeertteredden.Enikgarandeerjedatdiekophierofdaarvanbinnenuitdooreenwespenlarfwordtopgevreten.Dekansisgroterdatiemandopditmomentflinkgeplaagdwordtdooreenkater.Eenkater.

Doodenlijden,hetlaatdenatuurkoudendaarwordenwijmensenzenuwachtigvan.Hetideedateendierzijnkopuitdebekvaneenanderdierprobeerttereddenvindenwijmaarniets.Jezusmina,daarisnietsbeschaafdsaan.Maarinwerkelijkheidishetjuistoverbeschaafd.Hetisprachtig. De roof- en prooidieren die onze planeet opluisteren zijn desomvaneenfabelachtigeevolutie,millenniumnamillennium.Uitéénenkel,supersimpelorganismeheeftzicheenexplosievanlevenoverdeplaneetverspreid,endatlevenlooptnietinallegevallengoedaf.Daarkomtnogeensbijdatdiewezensnietalleenbeduchtmoetenzijnvoorelkaar.Barbaarseweersomstandigheden,overstromingen,tornado’senasteroïdenzijnookredenvoorongerustheid.

Eenvoudiggezegd,dierenhebbenkopzorgen.Maarinhaaressentieisdeevolutiedemeestmajestueuzeprobleemoplossendekrachtopdeplaneetaarde.Hetwordtingewikkelddoorhetfeitdatzetevensdeoor-zaakvandeproblemenis. Inhetrijkderdieren ishetdusenigszins ...complexgesteld.

Neembijvoorbeeldhetlotvandezombiemier.Zijnlevenbegintalsdat van een heel gewone mier in de regenwouden van Zuid-Amerika,waarhijsamenmetzijnmateninhetvoetspoorvandekolonietreedt.Maar ongemerkt pikt hij een passagier op: de spore van een fungus(zwam). Die hecht zich aan de cuticula, de bovenhuid van de mier, enbaantzichvervolgenseenwegnaarhetlijf–enhetbrein–vanzijngast-heer.Daardropthijchemischestofjesdiehetbreinvandemierkapenenhemingevenzichvandekolonieaftezonderenenzichaandeonder-kantvaneenbladtenestelen.Ditgebeurtaltijdophetzelfdeuurvandedagenpreciesopdiehoogtewaardefungushetbestgedijt.Deparasiet

kosBWwespenrupsen0417.indd 10 19-04-17 11:02

InleId

Ing

 n 

11

commandeertdemieromindebladnerftebijten;daarnadoodthijzijnslachtofferenbarstuitdienskopomeenregenvansporenuittesproei-enopdekoloniedieietsjelagervoorbijschuifelt.Zoblijftdecycluszich-zelfherhalen.

Teneerste:ikhebditnietverzonnen(inhoofdstuk4zienwedezom-biemierinvolleglorievoorbijkomen).Tentweede:dezeillustratievandenatuurdiezelfhaarproblemenscheptenoplostwerktonsopdezenu-wen.Hetpuntwasenisdateenfungusvoorhetverspreidenvanzijnsporen wind nodig heeft en die ontbreekt in het dichte regenwoud.Daaromheeftdefungusindeloopvandemillenniaeenoplossingont-wikkeld, namelijk mieren als transportmiddel gebruiken. De mierenhebbenweerhuneigenoplossingvoorditprobleem:soortgenotendienietaltefitlijkenslepenzedekolonieuitenwordengedumptineenmassagraf.Helaasheeftdefungusdaarweerwatopgevonden:doordegehersenspoeldemierdekolonieuittedirigeren,voorkomthijontdek-king. De een ontwikkelt een aanvalsmethode, de ander een verdedi-gingsmechanisme,endatgaatjaaropjaar,millenniumopmillenniumzodoor.Actie-reactie,actie-reactie.

Alsof predatoren en zelfs kwaadaardige fungi een organisme hetlevennognietzuurgenoegmaken,kandezewisselwerkingzelfstotcon-flictentussendeseksenvandezelfdesoortleiden.Alshetomseksgaat,hebbenmannetjesenvrouwtjesnietdezelfdebelangen.Mannetjeszijngeneigdomintegaanopalleswatbeweegt,terwijlvrouwtjesveelkies-keurigerzijn.Hitsigeknaapjeskunneninoorlogkomenmetanderehit-sige knaapjes. De mannetjes van een bepaalde paddensoort zijn zelfsgewapendmetsnorren,waarmeezeelkaarbevechtenomhetparings-recht.Zelfstweeslachtigewezens,zoalssommigeplatwormsoorten,zul-lenhetonderlingmetelkaaraandestokkrijgen,wantalstweesinglessamenkomenomteparen,wilgeenvantweeënzwangerraken.Hunop-lossing?Eenpenisgevecht.(Komtmeteeninheteerstehoofdstukaandeorde,wantikvermoeddatjebelangstellinggewektis.)

Watzullenwijdanzeggenvanaldiebonjeinhetdierenrijk?Datisdus het systeem; het systeem. Preciezer omschreven: Charles Darwinsdenkbeeldenovernatuurlijkeselectie.Erwoedtonderorganismeneen

kosBWwespenrupsen0417.indd 11 19-04-17 11:02

 12 

n 

Inle

IdIn

g

concurrentiestrijdomwater,voedselenvaakeennestplaats,zowelbin-nenalsbuitenhunsoort.Deindividueleexemplarenverschillenonder-ling natuurlijk als gevolg van afwijkingen in DNA-replicatie en deuniekegenenmixdiedeoudersaaniedernageslachtmeegeven.Omdaternietaltijdgenoegvoedselvooriedereenis,redtnietiedereenhet.Alsde overlevers mazzel hebben met hun genen, zodat zij het benodigdekunnenbemachtigen,komenzijaanvoortplantingtoe.Daarbijgevenzehundominantegenendooraandevolgendegeneratieenhandhavendefamilielijn.

Voedselisdaarmaaréénonderdeelvan.Deexemplarendiehetbestzijnuitgerustomaanroofdierenteontsnappen,wellichtomdatzeeenstuksnellerzijndanhunsoortgenoten,levenlanggenoegomhungenendoortegeven;hetzelfdegeldtvoorhendiehetbeterkunnenuithoudenineenonherbergzameomgeving.Exemplarendieeenonuitwisbarein-druk maken op het andere geslacht, wellicht omdat ze buitengewoneverenofpaardanscapaciteitenhebben,winnenhetrechtomteparenendusomhungenendoortegeven.Strijdiseroveral;tussenpredatorenprooi,broerenzus,geslachtsrijpmannelijkengeslachtsrijpvrouwelijkdier.Eenbepaaldesoortheeftmisschieneenbepaaldvoordeel,maarelkvoordeelwordtwelweergepareerd.

Zwakheidwordtinhetdierenrijkmeteenafgestraft.Dierendwingenelkaar soms letterlijk op de tenen te lopen. Wat maar weer duidelijkmaaktdatdeevolutieindeloopvandemiljardenjarendaterlevenisopaarde, veel problemen heeft opgeworpen, maar ook veel oplossingenheeftgebracht.Actieenreactie;actieenreactie.Enmeestalpaktdatver-bluffendvindingrijkenverbijsterendvreemdsoortiguit.Maargeenvandezedierenkomtaanzijneindedoortoedoenvaneenboom.Misschiendoortoedoenvaneenmoordzuchtigefungus,maarnooitdooreenkater.Datverzekerikje.

kosBWwespenrupsen0417.indd 12 19-04-17 11:02

 48 

n 

waa

r vI

nd

 je e

en b

abys

Itte

r?

kosBWwespenrupsen0417.indd 48 19-04-17 11:02

 n

 49

Mier-onthoofdende vlieg

probleempje:  larven zijn hulpeloos. Voor larven op dit aardrijk kan dat een probleem zijn.

oplossing: de mier-onthoofdende vlieg dropt zijn kindje in een levende mier, waar de larve zich naar het brein begeeft en zijn gastheer naar een hangmatje van blad dirigeert. Dan scheidt hij een chemisch goedje af waardoor de kop van de mier eraf valt. In zijn veilige schuilplaats ontwikkelt de larve zich als een baby in een wiegje.

Alsevolutiedoornatuurlijkeselectiehetbesteideeisdatooitineenhoofdisopgekomen,magdeontdekkingdaarvanbeslisteenvandespraakma-kendstetoevalstreffersinhetdenkenvandemensgenoemdworden.AlleeeraangoeieouweCharlieDarwin,maardereedsgenoemdeAlfredRusselWallacehadnietalleentegelijkertijddezelfdetheorieontwikkeld,maarisdaar–althansgedeeltelijk–ookdoordezelfdeinspiratiebronopgekomen:ThomasMalthus’An Essay on the Principle of Population.Malthus rede-neerdedatalshetmenselijkraszijnbevolkingsgroeinietondercontrolehield, zij de rekening wel gepresenteerd kreeg in de vorm van oorlog,honger en intense rivaliteit om bestaansmiddelen. Zowel Darwin alsWallace beseften dat in de natuur hetzelfde principe van kracht is. Desoortenproducerenmeernageslachtdanerkanoverleven,metalsge-volgdathunaantallendoorpredatieenvoedselschaarstegereduceerdengereguleerdworden.Doordiversiteitbijdebroersenzussenbinneneengeneratiewetendeexemplarenmetgunstigemutatiesteoverlevenenhungenendoortegeven.Zodoendedrijvenzijdeevolutieaan.

kosBWwespenrupsen0417.indd 49 19-04-17 11:02

 50 

n 

waa

r vI

nd

 je e

en b

abys

Itte

r?

dode slangen op sterk water en andere borneose partytrucs ...

Wallace mag dan op hetzelfde briljante idee gekomen zijn en ze werden weliswaar goede vrienden (ondanks het feit dat Darwin in de spotlights kwam te staan), de verschillen in hun levens hadden niet groter kunnen zijn. Darwin kwam uit een rijke familie. Hij kon studeren en schrijven zonder zich druk te maken over de kost verdienen. Wallace was niet zo bevoorrecht. De verschillen in de reizen die beide mannen naar hun ontdekkingen voerden, hadden ook niet groter kunnen zijn. In vergelijking met Wallace maakte Darwin een droomreis om de wereld aan boord van de Beagle. Er waren regelmatig momenten van gevaar en hard werken, zeker, maar ook vijfsterren accommodaties en het gezelschap van rijke Europese emigranten als hij over land reisde. Wallace – een slungelig manspersoon met bril – crepeerde in de jun-gles van Zuidoost-Azië en verdiende zijn brood, om het eufemistisch uit te drukken, met het versturen van speci-mens voor en naar Europese verzamelaars. Zelfs het conser-veren van de specimens was al een heel dingetje. Op Borneo pekelde hij ze in een lokale drank, arak genaamd, uiteraard de favoriet van de plaatselijke bevolking. ‘Om te voorkomen dat de natives ervan drinken, stop ik er voor hun ogen een stuk of wat slangen en hagedissen in’, noteerde hij in The Malay Archipelago, een fantastisch verslag van zijn reizen. Of het ooit bij hem is opgekomen het bijltje er mismoedig bij neer te gooien en de alcohol zelf te nuttigen, is een vraag die in de schoot der geschiedenis verscholen is gebleven.

kosBWwespenrupsen0417.indd 50 19-04-17 11:02

mIer-o

ntH

oo

fden

de vlIeg

 n 

51Als het gaat over explosieve populaties die de mensheid naar de

kroonsteken,zijnermaarweinigsoortenzosuccesvolalsdemieren.Vol-gens voorzichtige schattingen behaalt hun aantal de tienduizend tril-joen. Maar helaas voor hen zijn ze niet ieders favoriete huisdier enmeldenzichaltijdgenoegvrijwilligersomdediereneenkopjekleinertemaken.Eenvanhen,misschienweldecreatiefsteenwreedstetegelijk,isdemier-onthoofdendevlieg.Ja,zoheetdatbeest.Enja,datisprecieswathijdoet:mierenonthoofden...vanbinnenuit.

Sekshebbenisgoedenwel,maardanzouhetookleukzijnalsjejejongenkuntbeschermenalszegrootgroeien,wantjehebtgeenzinomeenlevenlangvoordeflauwekulteschermenenzingenenseksen.Daar-omlaatdemier-onthoofdendevliegzijnlarvennietaandegenadevandepredatorenenelementenover,maarzoekthijeenoppas,bijvoorkeureenZuid-Amerikaansevuurmier.Vrouwelijkemier-onthoofdendevlie-genkiezenpositieboveneenkolonie,zwevenoverhundoelwitten–dievelemalengroterzijndanzijzelf–enwachtenophetjuistemomentomtoeteslaan.Voorjemetjeogenhebtgeknipperdishetgebeurd:zeduikt,slaathaarlegboorinhetvliestussendepotenvaneenmier,enbrengteenminuscuuleitjein.(Ziedelegbooralseennaalddiegeendrugsmaarbaby’stoedient.Eeninteressantzijpaadje:delegbuisvaneenbijiseenaangepastelegboordiegeenbaby’smaarvergifspuit.Eenbijensteekisaltijdvaneenvrouwtje,nooitvaneenmannetje.)

Daarzijndemierennietvangediend.Zespringenalsgekkeninhetrondenrollenzichoptoteenbalineenverwoedepogingzichzelftebe-schermen. Ondertussen scheiden ze aan één stuk door feromonen af,waarmeezehetalleenmaarergermaken.Anderemier-onthoofdendevliegenwordendoordezegeuraangetrokkenenerkomtalgauwverster-kingaanrukken.Binnendekortstekerenzweeftereenhelezwermvlie-gen boven een slagveld bezaaid met verwonde, nog springlevendemieren,diegeenflauwideehebbenwathunbovenhethoofdhangt.

Naeenpaardagenontpoptheteitjeindemierzichtoteenlarve,diezichdoorhetlijfeenwegnaarvorenbaant.Hiervoedthijzichmetsap-penenzorgterwelvoordathijhetbreinvanzijngastheerintactlaat.Demier gedraagt zich niet anders dan normaal, maar binnen een paarwekenwordtduidelijkwaaromdevlieghetbreinmetrustheeftgelaten:

kosBWwespenrupsen0417.indd 51 19-04-17 11:02

 52 

n 

waa

r vI

nd

 je e

en b

abys

Itte

r?demierisnietsimpelwegeengastheer,maareenvervoermiddel;eneenvervoermiddeldoethetnietzondermotor.Delarvescheidteenchemischgoedje af dat controle neemt over de hersenen. Dit zorgt ervoor dat demier zich verwijdert van de kolonie, regelrecht naar een hangmat vanboomblad.Daarishetbehaaglijkenvochtig,deperfecteomgevingvoorhet volgende stadium van de ontwikkeling tot vlieg. (Tussendoor sneleven een college over de levenscyclus-terminologie van insecten. Heteitjeontwikkeltzichtoteenlarve,ofmade,eensoortzompig,wormachtigding.Datfoerageertengroeiteentijdjeenwordtdaneeninactievepop,tevergelijkenmethetcoconstadiumvaneenvlinder.Alshetinsectuitdecoconkomt,heefthetdevolwassenheidbereikt.)

Isdemierbijdeidealekraamkameraangekomen,scheidtdelarveeenchemischstofjeafwaardoordemembranenoplossendiedeledematenvandemierbijeenhouden,inclusiefdespierwaardekopaanvastzit.Opeenge-gevenmomentvaltzijnknikkermetdaarindelarvepardoesvanzijnrompenpasdanbegintdevliegzichviadeherseneneenwegnaarbuitenteeten.Alshijgenoegheeft,schraapthijdekakenschoonencreëertzoeenont-snappingsroutediehijopvultmeteenuitgehardstukjevanhetlijf.(Alsjedepopinditstadiumlospelt,heeftdezedevormvaneenmierenkop,hijlijktweleenbeetjeopeengraankorrel.)Demier-onthoofdendevliegblijftzichnogeenpaarwekeninzijnknusseholletjeontwikkelenvoorhijhethoofdverlaat,wegvliegtomteparenenhethelecircuszichherhaalt.

Demier-onthoofdendevliegisinNoord-Amerikaeensoortnationalevolksheldgeworden.Nietomdatmenzoonderdeindrukisvanzijnver-richtingenbijhunzuiderburen,maaromdathijzichonmisbaarheeftge-maakt. De Verenigde Staten zijn overspoeld met vuurmieren uit hetzuidenendiedoenhetenormgoedinhunnieuwethuisland.Hunecono-mische impact loopt elk jaar opnieuw in de miljarden, variërend vanoogstschade tot medische kosten voor mensen die zo onfortuinlijk zijngeweestmetheninaanrakingtekomen(eenbeetveroorzaaktpijnlijkeblarenenincidenteeldebekende,ernstigeallergischereactie).Demierenlijkeneenonneembarenicheinhetecosysteemtehebbengevonden;al-thans dat dachten ze. De overheid heeft de enigszins wanhopige stapgezetdemier-onthoofdendevliegteimporterenomdevuurmierinbiolo-gische oorlogvoering te vloeren. Waar zaken als insecticiden goeddeels

kosBWwespenrupsen0417.indd 52 19-04-17 11:02

mIer-o

ntH

oo

fden

de vlIeg

 n 

53

faalden,lijkendezedierensuccestehebben.Denatuurbestrijdenmetdenatuuriseenvreemdeenhachelijkeme-

thode.Wezijnerzoaangewendgeraaktonzeproblemenondertedom-peleninchemicaliëndatjehetmachtigstewapenzomaarzouvergeten.Iederdierheeftzijnnatuurlijkevijand;zelfstoproofdierenalsberenenleeuwenhebbentemakenmetparasietenwaarzevanwakkerzoudenmoetenliggen.Toegegeven,eeninvasiefsoortbinnenhalenomeeninva-siefsoortterugtedringeniseenriskanteaangelegenheid.Minmaalminisplusendatsoortdingen.MaarwetenschappersvanhetAmerikaanseministerievanLandbouwhebbenvastgestelddatdemier-onthoofdendevliegzo’nklasseapartis,zogefocustophettegrazennemenvandevuur-mierendevuurmieralleen,dathetverderniemanddekopzoukostenalshijnaardeVerenigdeStatenwerdgehaald.Geziendeverwoestingendiedevuurmierenaanlandbouwenveeteelttoebrengenendechaosdiezeveroorzakeninhetecosysteem,omnogmaartezwijgenvanhunuitha-lennaardemens,kaniknietechtmedelijdenmetzehebben.WelkominAmerika,mier-onthoofdendevlieg.Laatdekoppenrollen.

what’s in a name? wat dacht je van ‘zappa’!

Ik heb zo vaak de woorden ‘mier-onthoofdende vlieg’ opge-schreven dat ik nu het gevoel heb dat ik er iets mee moet. Het is een van mijn favoriete namen uit het dierenrijk. Andere die hoog bij me scoren zijn de balzak waterkikker (die eruitziet zoals de naam doet vermoeden), de gekke Rasberry mier (ras-berry zonder p, omdat ’ie vernoemd is naar een gozer die hem gestoord vond) en die gedraagt zich zoals de naam doet vermoeden, en de Phialella zappai, een kwal die is vernoemd naar Frank Zappa. Moet haast zo zijn dat een bioloog niets liever wilde dan een ontmoeting met Zappa en hij redeneer-de dat dit zou lukken als hij een soort naar hem vernoemde. Natuurlijk werkte het. We hebben het over Frank Zappa.

kosBWwespenrupsen0417.indd 53 19-04-17 11:02

 n

 251

Ten slotte

L evenisdood;zoveelisjedoorditboekwaarschijnlijkwelduidelijkgeworden.Erdreigtgevaarvanlinksenrechtsenvoorenachteren

boven en onder; er dreigt gevaar van predatoren en parasieten en erdreigtgevaarvandenatuurlijkeomgevingzelf.

Hetisopdezeplaneetalmiljardenjareneengegonsvanleven,waar-vanopditmomentongeveer99procentdoodenbegravenis.Maardatkomtnietdoorgebrekaanvindingrijkheid.Levendewezenshebbenzichinallerleibochtengewrongenomteoverlevenendatenedoeltescoren:kindjesmaken.Zezagenzichvoortegenspoedgeplaatstenhebbenoplos-singengevonden,alwasdatsomsmetveelmeergelukdanwijsheid,enzehebbenzichontwikkeld,ontwikkeld,ontwikkeldtothethoogsthaal-bareinhetwaanzinnigesamenstelvanlevenwaarmeewijnudeeerheb-ben een planeet te delen. Het komt op onze menselijke geest ronduitschokkendoverdateendierzichzokanontwikkelendathijinsulineofsnottotwapenombouwt,dathijhetbreinvaneenmierofrupskaapt,dathijschermtmetzijnsnorofpenis.Enwekunneneralhelemaalnietbijdatditallemaalautomatischgaat.Knal,heteerstemicro-organismewaseenfeitendaarnaisderestopzijnplaatsgevallen.Geenleidendehand,geendoeleinde;nietsmeerofminderdanspeciesdiemetelkaarendeelementendestrijdaanbinden.Zewerpenobstakelsopvoorhetanderegeslacht of voor hun prooidieren, die door het andere geslacht of hunprooidierenweergepareerdworden.Soortenwordensneller,taaier,gro-terofkleinerterwijlzedoordetijdschrijdenenzichaanpassenaandeuitdagingendieinijltempovoorbijblijvenkomen.

Jestaaternietaltijdbijstildatditprocesnogsteedsaandegangis.Soortenzullenzichblijvenontwikkelen,somsvlakvooronzeneus.Hetismetgeenmogelijkheidtevoorspellenofdevingervandeaye-ayenoglangerzalgroeienenofhetsekslevenvandeAntechinusnogfanatiekerzalworden,maarwekunnenwelmetzekerheidstellendatdeevolutie

kosBWwespenrupsen0417.indd 251 19-04-17 11:02

 252

 n

 te

n s

lott

ehedentendagemeteenextracomplicerendefactormoetdealen:wij.

Deaardeisnooiteerdergetuigegeweestvaneenkrachtfactoralsdemens.Wijhalenhogebergenneerendelvendiepegateninhetaardop-pervlak.Wehebbenervoorgezorgddathetklimaatisveranderdenheb-bendezeeëntotplasticsoepvervuild.Wehebbenontelbaresoortennaaruitsterving gedreven en andere houden het maar ternauwernood vol.Demensishetgrootsteprobleemvandeaardeendesoortendiedaaroplossingen voor vinden, zullen het redden. Individuen die beter be-standzijntegenopwarmingenverzuringvandezee,zullenlanggenoeglevenomhungenenenveerkrachtdoortegeven.

SindshetpionierswerkvanMariaSibyllaMerian,CharlesDarwinenAlfredRusselWallaceishetwerkvanmilieuhistoricinognooitzovitaalgeweest.Alswedesoortendiedooronsbedreigdwordenwillenredden,moeten we snappen wat ze doen. Daarom zwoegt Brian Fisher gewa-pend met zijn iPad door de jungle, op zoek naar de heldmier. TierneyThysheeftruziemetdeAtlantischezonnevis,degrootstebeenvisvandewereld,terwijlzezendertjesaanbrengtomhunbewegingenindesnelveranderendeoceanentekunnenbestuderen.MariellaSuperinazwerftalvelejarenindewoestijnenvanArgentinië,opzoeknaardemysterieu-zegordelmol.Enditzijnslechtsdrievantallozewetenschappersdiedooronderzoekinzichtproberentekrijgenindezewaanzinnigeplaneetdieaardeheet.

Wieweetvindenwenogweleenoplossingvoorhetprobleem:ons.Ennubedoeliknietdatweonszelfuitroeien.Deevolutieheeftonsten-slotte niet voor niets zo’n groot brein gegeven. Misschien kunnen wedaarwelmeeuitknobbelenhoeweopdezeplaneetkunnenlevenzon-derhaarteverwoesten.Wantalswedatnalaten,restermaaréénoptie:deruimte.

Maarkunnenwedannietopzijnminsteenpaarwaterbeertjesmee-nemenalsgezelschapsdieren?Ofisdatonverantwoord?

Verregaandonverantwoord.Zekerweten.

kosBWwespenrupsen0417.indd 252 19-04-17 11:02

MA

TT

SIM

ON

Waarom

wesp

en ru

psen

hersen

spoelen

MATT SIMON

… en andere evolutionaire oplossingen voor levensbedreigende situaties

V ERWONDER JE OV ER DE NATUUR,

DE SAMENH ANG DER DINGEN

EN HOE EVOLUTIE PROBLEMEN OPLOST

Dit is een uniek boek over de evolutie in actie. Lees hoe dieren in moeilijke

omstandigheden als soort weten te overleven door curieuze aanpassingen,

variërend van vingerdier en waterbeer tot pistoolgarnaal, snorpad en

zombiemier.

39 boeiende voorbeelden van hoe de evolutie ogenschijnlijk onmogelijke

problemen van de meest onwaarschijnlijke oplossingen weet te voorzien.

Met leuke terzijdes, interessante feiten en bijzondere illustraties van de

hoofdrolspelers.

• Populaire wetenschap vol humor!

Kosmos UitgeversUtrecht/Antwerpen www.kosmosuitgevers.nl

NUR 410

Waarom wespen rupsen hersenspoelen

kosmosBOwespenrupsen0417.indd 1 25-04-17 15:01