22 januari 201538ste Jaargang • nr. 16

‘ De meeste vrouwen gieren om ons’

Tweehonderd jaar stufi: die bezuiniging uit 1843 was pas echt drastisch

Hoe duurzaam zijn die tilapiafilets uit het vriesvak eigenlijk?

Je bent plantaardiger dan je denkt, aldus filosoof Wouter Oudemans

Pagina 5 Pagina 4 Pagina 4 Pagina 6

Toch nog stufi? Neem de sluiproute!Leidse derdejaars geneeskunde, biomedische wetenschappen en wiskunde en natuurwetenschappen kunnen toch nog basisbeurs krijgen.

Gratis koffie door einde van chipknipOmdat de chipknipautomaten bij Sociale Wetenschappen, W&N, Rechten, en de UB niet op tijd zijn vervangen is de koffie er momenteel gratis.

Bijklussende profs zijn geen probleem Onderwijsminister Bussemaker heeft geen probleem met het vele nevenwerk van hoogleraren, zolang ze maar ‘onpartijdig’ en ‘onafhankelijk’ blijven.

Opinie: Leiden moet terug naar de basis De Leidse universiteit moet geen hippe onderzoeksthema’s verzinnen, vindt Herman Overkleeft, maar doen waar ze goed in is: fundamenteel onderzoek.

Pagina 11

Pagina 3 Pagina 7 Pagina 9

Dinsdag stemde de Eerste Kamer in met het leenstelsel. Mare volgde de Leidse hoofdrolspelers. ‘Het gaat om talenten, niet om centen.’

DOOR VINCENT BONGERS Na een mara-thondebat over het leenstelsel loopt Eerste Kamervoorzitter Ankie Broekers-Knol (VVD) de lijst van senatoren af. In de zaal klinkt er na elke naam een ‘ja’ of een ‘nee’. Op de volle publieke tribune worden de studenten steeds een beetje bleker. De teleurstelling is van hun gezicht af te lezen.

‘Koole’, leest Broekers-Knol voor.‘Ja’, zegt de Leidse hoogleraar po-

liticologie en PvdA-senator Ruud Koole.

Het laatste beetje hoop op be-houd van de basisbeurs is daarmee vervlogen. Het leenstelsel haalt het met 36 stemmen voor en 29 tegen. Meteen na de stemming stromen de Kamerleden naar onderwijsmi-nister Bussemaker toe om haar te feliciteren.

Het is dinsdagavond kwart voor twaalf en de studenten weten al een tijdje dat de missie kansloos is. PvdA-woordvoerder Esther-Mir-jam Sent had eigenlijk een minuut of twintig eerder al het laatste beetje spanning uit het debat weggeno-men door te verklappen dat ‘de hele

Tevergeefs hopen op tegenstemmersMaar het leenstelsel kwam toch door de Eerste Kamer

fractie het voorstel steunt’.Vijftien uur eerder. Het Binnen-

hof is vrijwel leeg. Demonstrerende studenten zijn er niet. Tom Hoven, voorzitter van studentenvakbond LSVb, staat bij de ingang van de Eerste Kamer. ‘De kans is groot dat ik morgen een flinke kater heb. Dat kan zijn omdat we een overwin-ning hebben gevierd of juist een nederlaag hebben weggedronken.’ Hoven verwacht een spectaculair debat. ‘Het is een controversieel voorstel, dat vinden ook veel sena-toren. We hebben drie dissidenten nodig, dan redt het leenstelsel het niet. We hopen op PvdA-senatoren Adri Duivesteijn, Guusje ter Horst en uiteraard Ruud Koole. Hij heeft al de nodige kritiek geleverd op het leenstelsel. Je voelt de spanning bij de Kamerleden. Ik hoop dat alle senatoren onafhankelijk hun afwe-ging maken en zich niet laten leiden door fractiediscipline.’

VVD-senator Jan Anthonie Bruijn is hoogleraar immunopatho-logie aan het Leids Universitair Me-disch Centrum. Hij wandelt een uur voor aanvang door de vergaderzaal waar hij straks namens zijn fractie het woord zal voeren. Hij wacht nog even met de verspreiding van de tekst die hij in de eerste termijn gaat uitspreken. ‘Ik wil mijn collega’s wel een beetje kunnen verrassen. Daar-

naast wil je altijd nog een beetje ruimte laten voor improvisatie en niet teveel van tevoren weggeven. Anders gaat de pers er mee aan de haal. Dit debat moet in de Senaat gevoerd worden en niet op straat.’

Bruijn is voorstander van het stu-dievoorschot. ‘Vrijwel iedereen, van links tot rechts, wil investeren in het hoger onderwijs. Dan kun je maar aan een paar knoppen draaien. De belastingbetaler blijft het grootste deel van de studiekosten betalen. Dat studenten ook een deel bijdra-gen is niet meer dan reëel. Zij zijn de hoogst opgeleiden in hun generatie en verdienen meer als ze gaan wer-ken. De oppositie biedt geen reële alternatieven.’ Bruijn heeft nog wel ‘kritische vragen’ aan de minister. ‘Wij willen dat ze toezegt dat do-centen en studenten een grote rol spelen in waar het geld voor kwa-liteitsverbetering naartoe gaat en dat ze heel scherp de effecten van het leenstelsel in de gaten houdt. En uiterst belangrijk: iedereen die wil, moet kunnen studeren.’

Broekers-Knol was jarenlang di-recteur van Moot Court, een afde-ling van de Leidse rechtenfaculteit waar studenten leren pleiten. ‘Ik heb er nu nog een nul-urenaan-stelling’, zegt ze in haar werkka-mer. Hoe ervaart ze de debatten in de senaat? ‘Het niveau is hoog.

En nee, ik noem geen namen. Ik heb bewondering voor leden die een kort, bondig en helder betoog houden. Er zijn geen enge mompe-laars in de Kamer. Geen leden die beginnen met een luid: “Minister. Ik vind…..” waarna hun betoog ver-volgens als een nachtkaars uitgaat.’ Over het leenstelsel: ‘Ik stem wel, maar in mijn rol als voorzitter past het niet om inhoudelijk in te gaan op wetsvoorstellen.’

Bussemaker is inmiddels gearri-veerd en babbelt wat met partijge-noot Koole, die onlangs door zijn partij op een onverkiesbare plaats werd gezet voor de kandidatenlijst van de Eerste Kamer. De studen-tenorganisaties hopen dan ook op een deels door rancune ingegeven tegenstem. Alle aanwezige jour-nalisten proberen hem tijdens een schorsing te strikken. Tevergeefs.

Op de gang richting de Kamer geeft hij toch een korte reactie aan Mare. ‘Ik hou de media even op afstand en concentreer me op het debat’, zegt Koole. ‘Onlangs werd er een quote aan mij toegeschreven die echt niet uit mijn mond is gekomen. Ik heb gezegd dat ik mijn standpunt zou innemen na het debat en dat werd dan gemeld als: Koole dreigt tegen te stemmen. Gelijk ontplofte mijn mailbox, toen besloot ik voor-lopig niet te reageren. Ik richt me

dan ook nu eerst op wat de minister en mijn collega’s in de Kamer te zeg-gen hebben over dit voorstel.’

‘Het is onzin dat ik uit rancune er-gens tegen zou stemmen’, zal hij een dag later aan de telefoon verklaren. ‘Zo zit ik helemaal niet in elkaar. Het gedoe rond de kandidatenlijst heeft helemaal geen rol gespeeld in de besluitvorming. Ik vind nog steeds niet alles fantastisch aan de wet maar gisteren zijn twee erg be-langrijke zaken aangepast.

‘Ik heb vorige week op mijn werk-kamer in Leiden anderhalf uur ge-sproken met de minister over het voorstel. Ik heb haar toen uitgelegd dat ik de toegankelijkheid van het hoger onderwijs heel belangrijk vind. Kinderen met een dunne portemonnee moeten ook kun-nen studeren. Als er voorgerekend wordt dat er jaarlijks 2700 jongeren niet gaan studeren als het stelsel er komt, kun je daar niet zomaar overheen walsen. De minister heeft toegezegd dat er heel intensief ge-speurd wordt naar mensen die om financiële redenen niet gaan stude-ren. Zij moeten hulp krijgen. Vaak weten kinderen en ouders ook niet welke mogelijkheden er allemaal zijn. Het gaat om talenten, niet om centen.’

> Verder lezen op pagina 5

De Leidse hoogleraar politicologie en PvdA-senator Ruud Koole feliciteert onderwijsminister Jet Bussemaker na afloop van de stemming in de Eerste Kamer. Foto Taco van der Eb

Bandirah Pagina 12

Redactie-adres Pieterskerkhof 6 2311 SR LeidenTelefoon 071–527 7272

Website mareonline.nl E-mail redactie@mare.leidenuniv.nl De redactie is op vrijdag gesloten. Oplage circa 15.000

Hoofdredactie

Frank Provoost frank.provoost@mare.leidenuniv.nl

Redactie

Vincent Bongers vbongers@mare.leidenuniv.nl

Bart Braun bbraun@mare.leidenuniv.nl

Petra Meijer p.meijer@mare.leidenuniv.nl

Marleen van Wesel h.g.van.wesel@mare.leidenuniv.nl

Veerle van der Gracht (stagiaire) vgrachtmare@gmail.com

Medewerkers

Talitha Dehaene • Tim Meijer • Esha Metiary • Marc van Oostendorp • Benjamin SprecherFotografie Taco van der Eb • Marc de Haan

Illustraties Bas van der Schot • Bandirah • Silas.nlBasisontwerp Roeland Segaar, Zabriski CommunicatieArt direction en vormgeving M-spaceDrukwerk Rodi Rotatiedruk, Broek op LangedijkAdvertenties Bureau van Vliet B.V. Postbus 20 2040 AA Zandvoort Telefoon 023 - 571 47 45

Redactieraad

Prof. dr. J.C. de Jong (voorzitter) • Prof. dr. F. Israel (vice-

voorzitter) • drs. B. Funnekotter • J. Daemen • S. Grootveld • mr. F.E. Jensma • M. Kuipers• dr. S.J. van der Linde • prof. dr. N.J. Schrijver • dr. J.P. Vollaard • F. Vermeeren • C. van der Woude

Jaarabonnementen

Een jaarabonnement op Mare loopt van september t/m juni. Belangstellenden kunnen Mare thuisgestuurd krijgen door €35 over te maken op bankrekening 1032.57.950 ten name van Universiteit Leiden (o.v.v. Mare en SAP-nummer 6200900100) en vervolgens een bevestigingsmail met daarin hun adres te sturen naar redactie@mare.leidenuniv.nl. Studenten betalen €25. Ter controle graag in de bevestigingsmail ook het studentnummer vermelden.

Adreswijzigingen

Alleen schriftelijk met postwikkel. Klachten en opmerkingen over de toezending van Mare 071-5277272. Mededelingen voor het op donderdag verschijnende nummer moeten uiterlijk de voorafgaande donderdag 16.00 uur in het bezit van de redactie zijn.

ISSN 0166-3690

Crystal is, zoals haar vrienden het zeggen, ‘America’s smal-lest performing circus midget’. Ze staat een paar meter van mij vandaan, op een parkeerplaats ergens in Dubai.

‘Hey Benjamin. We’re gonna party! Yeah, put that in your column, BITCH!’

Normaal werkt Crystal in Las Vegas, waar ze voor dui-zend dollar burleske stripshows geeft bij vrijgezellenfeest-jes. Met een groepje showgirls overwintert ze in Dubai, omdat er in de rest van de wereld tussen ruwweg Hal-loween en Valentijnsdag niet veel te verdienen valt.

Maar in Dubai rolt er altijd geld. En hoe. Een enigszins willekeurige impressie van mijn eerste acht uur hier.

Uur 1, 2 en 3: in de rij voor paspoort controle, in de file om de stad in te komen, douchen en een nieuwe outfit aangemeten krijgen. (‘Benji, you dress like a nerd.’)

Uur 4: we lopen Club Cavalli binnen. Kroonluchters, twee meter lange geblondeerde hoeren en tafels. Vergele-ken met een club in Nederland vallen vooral de tafels op. Iedereen die iets betekent, heeft een tafel. Met bijbeho-rende bottle service natuurlijk. Het zal allemaal peperduur zijn geweest, maar gelukkig kennen mijn vrienden de lo-cals. De sponsorende Arabier zelf zal overigens nooit ko-men opdagen.

Uur 5: er staat een jongetje voor me, jaartje of acht-tien hoogstens. Vlassig snorretje, brilletje, in een pak van vijfduizend dollar dat waarschijnlijk door zijn moeder is uitgekozen. Hij kijkt enigszins verwonderd om zich heen, naar de extreem mooie meisjes die om hem heen zweven. Hij heeft duidelijk geen idee wat hij met ze aan moet. Een beetje zoals ik vroeger was, behalve dat die ongemakke-lijke tienerperiode toch andere proporties aanneemt als je oneindig veel geld en Russische hoeren hebt.

Uur 6: Ik wil wanhopig graag met Crystal dansen. Maar Crystal denkt daar anders over. Ik probeer haar naar de dansvloer te trekken. Ze klampt zich vast aan iemands been. Ik vergeet even dat Amerika’s kleinste circusdwergje ook Amerika’s lichtste circusdwergje is, en een paar secon-

den lang hangt ze tussen ons in voordat ik bedenk dat dit waarschijnlijk een teken is dat ik het op moet geven.

Uur 7: Ik sta met een uitermate vriendelijk meisje in een glitterjurk te praten (‘I’m in the entertainment business’). Ik hou een heel verhaal – zoals alleen dronken promo-vendi dat kunnen – over hoe ik aan een universiteit werk, de wereld probeer te redden en het liefst elke avond met mijn kat in bed lig. Terwijl ze vakkundig aan haar non-al-coholische cocktail nipt, kijkt ze met een schuin oog over mijn schouder naar de chaotische taferelen aan mijn tafel: ‘I know you know I’m not actually a business woman, but you should know that I know you are even more full of shit than me.’

Op dit punt zou ik willen opmerken dat alles in deze co-lumn waargebeurd is.

Uur 8: De afterparty is in de villa van John, een van oor-sprong Libanese professioneel skater die voor Red Bull werkt. Hij heeft er net een skateramp en een zwembad laten bouwen. Een groepje graffiti-artiesten neemt de bui-tenmuur onder handen. Het is zijn vierde villa in evenzo-veel jaren. Hij wordt regelmatig door de politie ontruimd; het is verboden om ongetrouwd een villa te bezitten.

John – uitermate goed bekend met de prijslijst van hoe-ren – vertelt dat, hoewel de besten per avond net zo veel verdienen als ik in een jaar, de meesten echt geen fantas-tisch leven hebben. Net zo min als driekwart van de an-dere mensen die je in Dubai tegenkomt. ‘There are all of these people here that will do anything because there is nothing for them in their own countries.’ Een van de meis-jes, kaal en helemaal onder getatoeëerd, mengt zich in het gesprek: ‘But the biggest problem with Dubai is the club scene. It’s pretty boring.’

Mijn circusvriendjes zijn duidelijk nog nooit in Leiden geweest.

Benjamin Sprecher is promovendus bij het Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden

ModelmuizenDOOR BART BRAUN De zelfverklaarde dierenvrienden van Leiden zijn boos. Op het Leidse BioSciencePark zit sinds drie weken namelijk een vestiging van het Lelystadse proefdierbedrijf InnoSer. Onder leiding van PvdD-raadslid Dick de Vos morren zij hardop over de ‘vivisectie’ binnen de gemeentegrenzen. ‘Vrijwilligers van Animal Rights halen op de Leidse zaterdagsmarkt met gemak duizend handtekeningen voor hun petitie tegen dierproeven’, schept De Vos op in het Leidsch Dagblad.

Ja, dank je de koekoek. Moet je eens zien hoeveel handtekeningen het KWF of de hartstichting krijgen, als ze gaan vragen of u ook vindt dat nieuwe medicijnen zo goed en zo veilig mogelijk moeten zijn. Of de stelling dat voedselfabrikanten geen eten mogen verkopen waarvan onbekend is of het misschien kankerverwekkend is. Bijna niemand gaat letterlijk de straat op vóór dierproeven, maar we plukken er maar al te graag de vruchten van. De Vos is overtuigd veganist, en van hem kun je dus nog zeggen dat hij leeft naar zijn eigen woorden. Dat geldt echter zeker niet voor zijn duizend handtekenaars.

De dierproeven in kwestie dienen prijzenswaardige doelen: vooral het testen van aspirant-medicijnen uit het BioSciencePark . Die proeven vin-den al jaren plaats in Leiden, in precies hetzelfde gebouw waar InnoSer sinds kort zit. Alleen gebeurde dat eerst onder de vlag van TNO. Het ‘Horrorhotel voor dieren’ zoals De Vos het noemt, werd niet ineens tijdens de kerstvakantie uit de grond gestampt, het krijgt alleen een professionelere eigenaar.

Omgekeerd schiet geen proefdier er iets mee op als dankzij de protesten zo’n centrum verhuist van Leiden naar Utrecht, en raakt Leiden er wel werkgelegenheid en onderzoekscapaciteit mee kwijt. Als het dieronderzoek zich verplaatst naar landen met een minder strenge wetgeving, zijn de proefdieren zelfs nog slechter af. Sterker nog: hoe meer proefdieronderzoek er gecentraliseerd wordt bij bedrijven als InnoSer, hoe kleiner het fokoverschot waar De Vos zo van gruwt.

De alternatieven voor dierproeven zijn nog ver weg, hoe graag dieren-vrienden dat ook anders zouden zien. Het is echt niet zo dat wetenschap-pers liever peperdure muizen ombrengen dan met een handzame celkweek of computermodel aan de slag te gaan. Waar dat kan, gebeurt het, maar wie denkt dat dierproeven nu al te vervangen zijn, heeft een schrikbarend onbegrip van hoe complex een dier eigenlijk is.

Dat blijft echter niet eeuwig zo. Door het samenvoegen van stamcel-onderzoek, genetica, big data en andere technieken zal de komende tien, twintig jaar steeds meer proefdieronderzoek veranderen in modelonder-zoek. Eén van de plekken in Nederland waar ze goed zijn in zulke tech-nieken? Het BioSciencePark in Leiden. Het zou zomaar kunnen dat InnoSer vooral hier wil zitten omdat ze hun ogen op de toekomst houden. Als hun muizen ooit echt overbodig zijn, zullen ze die met plezier cadeau doen aan de duizend mensen die hun hand-tekening zetten.

Amerika’s kleinste circusdwergje

2 Mare · 22 januari 2015

Column

Colofon

Geen commentaar

Zo ging het de vorige 200 jaarDe politieke geschiedenis van de studiefinancieringEen dag nadat het leenstelsel door de Eerste Kamer werd geloodst, promoveerde Pieter Slaman op de geschiedenis van de studiefinan-ciering. ‘De minister van Onderwijs krijgt vaak de schuld, terwijl die van Financiën gniffelend aan de storm ontsnapt.’

Door Marleen van Wesel ‘De invoe-ring van de basisbeurs in 1986 wordt overschat’, zegt historicus Pieter Sla-man (28). En de verandering naar een leenstelsel noemt hij ‘relatief ’. Gisteren promoveerde hij op de po-litieke geschiedenis van de studiefi-nanciering in Nederland. De twee-honderd jaar die voorafgingen aan het besluit dat eergisteren in de Eer-ste Kamer genomen werd dus. ‘Een bizar toeval’, benadrukt hij. Als hij echt zo goed kon voorspellen, had hij een andere carrière overwogen.

De basisbeurs en het leenstelsel vallen volgens Slaman ‘niet in de categorie 1919/1953’, toen de studie-financiering nog veel ingrijpender veranderde. ‘In november 1918 was de Eerste Wereldoorlog uitgewoed. Europa lag plat en op verschillende plaatsen ontstonden socialistische opstanden. Nú weten we dat het in Nederland zover niet kwam, maar krantenlezers die zagen wat er in het buitenland gebeurde, vreesden daar wel voor. Er werd al gestaakt in Rotterdam en er was oproer in een legerkamp op de Veluwe. De sociale kwestie, in het kort: de strijd van de arbeiders, was al decennia aan de gang, maar nu trof de re-gering maatregelen. De 48-urige werkweek, vrouwenkiesrecht én een beurzenstelsel.’

Dat studiebeurzen werden ingezet om de omstandigheden van mensen te verbeteren, was een primeur. Eer-der waren er al wel beurzen, maar dan vooral om talent te selecteren en om tekorten in bepaalde beroeps-groepen te verhelpen.

‘Vijf jaar later werden de beurzen alweer vervangen door een leenstel-sel, want de overheidsuitgaven ver-dubbelden in die tijd, en de inkom-sten niet.’ Dat stelsel hield stand tot 1943. ‘De Duitse bezetter ronselde dwangarbeiders onder studenten. Die durfden hun gezicht dus niet meer te laten zien in de collegezaal. Als stimulans werden de studiele-ningen weer even giften, maar on-der de dreiging van deportatie had dat nauwelijks effect. Bovendien had iedereen wel wat anders aan z’n hoofd dan studeren.’

Ondanks de beurzen uit 1919 was studeren voor de Tweede Wereld-oorlog nog een eliteaangelegenheid. De omstandigheden ná de oorlog leidden echter tot een tweede gro-te verandering. Nederland moest

vlug terug opgebouwd worden, om concurrerende landen bij te benen. ‘Door de industrialisatie en de uit-breidende dienstensector konden we niet meer toe met ons beperkte aantal hogeropgeleiden. Maar van-wege de inflatie deelde iedereen in de soberheid en armoede. Zelfs de-genen met wat spaargeld, die voor-heen hadden kunnen studeren.’

In 1953 kwam de regering daarom met een verhoogde kinderbijslag voor ouders van studerende kinde-ren. Er zat nog een addertje onder het gras voor mensen die écht arm waren: ‘Het gemene was dat de bij-slag alleen gold voor ouders die hun kinderen zélf konden onderhouden.’

Dat de protestgeneratie een de-cennium later flink tekeer ging tegen deze voorloper van de basis-beurs, had een andere reden. Die extra kinderbijslag ging namelijk naar hun ouders. ‘Zij konden het gebruiken als middel om hun kin-deren in het gareel te houden. Ter-wijl díe net experimenteerden met

eigen, onafhankelijke levensstijlen. Dat was een explosieve situatie. Het gebeurde ook heus wel eens dat ou-ders het geld in hun eigen huishoud-pot staken.’

In 1986 werd het geld eindelijk verplaatst van de ouders naar de stu-denten. ‘Eigenlijk had dat alleen ef-fect als je vervelende ouders had. De invoering van de basisbeurs wordt in die zin wel overschat.’

Toch kwamen er drie onderwijs-ministers en een staatssecretaris aan te pas voor het zover was. ‘En die vrij grote basisbeurs met een kleine aanvullende beurs was eigenlijk he-lemaal niet wat onderwijsminister Wim Deetman zelf wilde. De kwestie werd de hele tijd gefrustreerd door ministers van Financiën en Sociale Zaken. De basisbeurs moest van hen dezelfde denivellerende werking hebben als de extra kinderbijslag.’

Slaman betreurt het dat het ge-steggel over inkomensgroepen ook in latere periodes nogal eens ten korte van onderwijskundige argu-

menten ging. ‘De discussie is ver-vuild. In plaats van over het onder-wijs, of desnoods over het verwachte inkomen, gaat het telkens over het inkomen van de ouders. Zo kwam men niet toe aan andere belang-rijke problemen waarvoor de stu-diefinanciering een oplossing kon bieden.’

‘Het punt is: er is een informele rangorde tussen de ministeries. Al-gemene Zaken, Sociale Zaken, Fi-nanciën en Economische Zaken be-palen grofweg hoe het geld besteed wordt. De minister van Onderwijs krijgt vaak de schuld, maar studen-ten zouden van mij wat beter mogen kijken naar wat er in de rest van het kabinet gebeurt.’

Of hij met zijn proefschrift wil op-komen voor de onderwijsminister? ‘Een beetje wel. Die krijgt alle kritiek over zich heen, terwijl de minister van Financiën haast gniffelend aan de storm ontsnapt.’

Door inmenging van al die ver-schillende beleidsterreinen zijn grote

veranderingen zoals in 1919 en 1953 haast onmogelijk geworden. Dat we nu weer teruggaan naar een leenstel-sel, kun je volgens Slaman zien als de voltooiing van het proces van 1986. ‘De basisbeurs werd steeds kleiner, kleiner en kleiner. In 1986 was het nog 7000 gulden per jaar, op een totaal benodigd budget van 11.000 gulden. Begin jaren negentig werd de studiefinanciering bevroren: er werden geen inflatiecorrecties meer toegepast.’ Wie z’n uitwonende beurs van 286 euro zou omrekenen naar guldens, komt volgens Slaman nog steeds bijna op die 7000 gulden uit, terwijl het totale benodigde budget aanzienlijk is gestegen. ‘De verande-ring is relatief, historisch gezien dan. Een symbolische laatste stap. Per-soonlijk ligt het natuurlijk anders.’

Pieter Slaman, Staat van de stu-dent. Tweehonderd jaar politieke geschiedenis van studiefinanciering in Nederland. Promotie was 21 februari

lokale beurzen voor theologiestudenten beston-den in de zestiende eeuw al. Koning Willem I intro-duceerde in 1815 voor het eerst een landelijk sys-teem. slaman: ‘voor alle universiteiten tegelijk. Dat waren er weliswaar slechts drie, in leiden, Groningen en Utrecht, maar toch: 12,5 procent van de studenten ontving daardoor een staatsbeurs. veel meer dan voorheen én veel meer dan daarna, tot na de Tweede Wereldoorlog.’

Het systeem van Willem I hield namelijk niet lang stand. Hij streefde naar een gemeen-schappelijke identiteit voor zijn hele koninkrijk. onderwijzers, predikanten en priesters kon hij daarbij goed gebruiken. ‘na de afsplitsing van België verloor dat plan z’n relevantie. niet alleen

verdween de grootste tegenstelling, die tussen noord en zuid. ook de scheidingen bínnen ne-derland vervaagden, door een collectieve ver-ontwaardiging tegen de Belgen, maar ook tegen de Fransen en engelsen die de Belgen steunden.’

studiefinanciering is de afgelopen tweehon-derd jaar telkens enorm gevoelig geweest voor bezuinigingen, maar in 1843 ging het er pas echt drastisch aan toe: bijna alle beurzen werden wegbezuinigd. nederland stevende namelijk op een staatsbankroet af. De rest van de eeuw bleef de regering terughoudend met studiebeur-zen, met uitzondering van forse lerarenbeurzen als onderdeel van de investeringen in openbaar lager onderwijs.

In de jaren zestig en zeventig organiseerden studenten nog demonstraties, boycotacties en bezettingen voor en tegen alles. Tijdens de laatste protesten tegen het leenstelsel, op 14 november, was slechts een hoekje van het Haagse Malieveld gevuld. ‘Het protest raakte in de jaren tachtig versnipperd, minder geor-ganiseerd en bovendien mengden krakers en voetbalhooligans zich. Maar in de jaren negen-tig ging het er soms nog fel aan toe’, schetst slaman. Tegen de ov-studentenkaart bijvoor-beeld, die in 1991 werd ingevoerd met een in-perking van de basisbeurs. ‘Maar dat zijn we snel vergeten door de vrijheid die we ermee kregen. Prins Bernhard, de zoon van Prinses

Margriet, richtte met wat medestudenten zelfs een koeriersbedrijfje op met behulp van hun gratis reisrecht.’

Hoe ‘relatief’ slaman de overgang naar het leenstelsel ook vindt: ‘Twintig jaar geleden zou je hiervoor heus nog tienduizend man op de been hebben gekregen. Misschien ligt het aan de huidige mentaliteit: demonstreren wordt geassocieerd met de hoek waarin de klappen vallen, met losers dus.’

Hij betwijfelt overigens of demonstreren zin heeft. ‘studenten zouden eerder invloed kun-nen uitoefenen via de partijgelederen of via de media. en al tijdens de kabinetsformatie: dát is het cruciale moment.’

In 1843 was het pas echt drastisch Demonstreren is voor losers

Studentenprotest op 23 januari 1986 tegen de wet studiefinanciering van minister Deetman. Politie te paard slaat de betogers van het Binnenhof in Den Haag. Foto Hollandse Hoogte

Achtergrond

22 januari 2015 · Mare 3

Zilveren CameraMare-fotograaf Taco van der Eb is met zijn fotoserie over de burgemeester van Leiden en zedendelinquent Benno L. genomineerd voor een Zilveren Camera, de belangrijkste prijs voor fotojournalis-ten in Nederland. Vorig jaar ontstond er commotie toen burgemeester Henri Lenferink zich hard maakte voor het recht van voormalig zwemleraar Benno L. om in Leiden te mogen blijven wonen. Benno L. werd veroordeeld tot zes jaar gevangenisstraf wegens het plegen van ontucht met minderjarige meisjes. Na vier jaar kwam hij voorwaardelijk vrij. Buurtbewoners protesteerden tegen zijn komst. Op zondag 25 januari worden de winnaars van de Zilveren Camera – uit elke categorie wordt een foto en een fo-toserie gekozen - bekendgemaakt in het Fotomuseum Den Haag.

Beurs voor hartonderzoekMoleculair bioloog Yaël Nossent ontvangt een Dekkerbeurs van 400.000 euro van de Hartstichting. Nossent onderzoekt hoe afgesloten of vernauwde bloedvaten ver-holpen kunnen worden door bepaalde moleculen af te remmen. De Leidse on-derzoeksgroep waar zij deel van uitmaakt ontdekte eerder dat het afremmen van deze moleculen tot de groei van meer nieuwe bloedvaten leidt, en dat het hart er beter door gaat pompen. Met de beurs kan Nossent de komende twee jaar on-derzoeken hoe deze moleculen precies werken en een promovendus aannemen. De Hartstichting reikt elk jaar beurzen uit om onderzoek naar hart- en vaatproble-men te stimuleren.

ZonnekijkerEen team van Leidse sterrenkundigen en instrumentmakers is bezig met een inza-melingsactie voor een nieuwe telescoop voor de Oude Sterrenwacht in de Hortus. Het gaat om een zogeheten zonnekijker, die het oppervlakte van de zon zichtbaar moet maken op een groot scherm in het bezoekerscentrum. Voor de zonnekijker is een bedrag van bijna twintigduizend euro nodig, dat bijeen moet worden gebracht via de universitaire crowdfun-dingsite Steunleiden.nl.

Trainingsfaciliteit valt duurder uitDe bouw van de Bio Training Facility op het Bio Science Park valt flink duurder uit. Dat meldt wethouder Robert Strijk in een brief aan de gemeenteraad. Het ge-bouw, waar 8 miljoen euro voor begroot was, valt zeker 490.000 euro duurder uit. De gemeente Leiden, de universiteit en het LUMC leggen elk nog eens ruim 250.000 euro extra in om de bouw af te ronden. Van dat geld wordt ook een potje van 290.000 euro gecreëerd om eventuele verdere onvoorziene kosten te dekken. In het centrum zullen labo-ranten die medicijnen produceren wor-den bijgeschoold. De bouw duurt naar verwachting tot medio 2015.

Fusie in bladenlandMacMillan, de uitgever van onder meer de Nature-bladen, fuseert met de weten-schapstak van Springer. Het fusieproduct is deels eigendom van het Duitse uitge-versconcern Holtzbrinck en deels van pri-vate equity-bedrijf BC Partners. Het heeft 13,000 werknemers en een jaaromzet van anderhalf miljard. Daarmee wordt het de tweede wetenschapsuitgever ter wereld, achter het Nederlandse Elsevier. MacMil-lan heeft 160 titels, stukken minder dan Springer (bijna 3.000), maar vlaggenschip Nature en daaruit voortgekomen bladen als Nature Biotechnology behoren wel tot de meest geciteerde titels in de weten-schap. De wetenschaps-uitgeefbusiness staat meer en meer onder druk. Er is een overschot aan titels, er zijn steeds meer wetenschappers en overheden die alles Open Access willen hebben, en universi-teiten hebben geen zin meer om de im-mer stijgende prijzen voor bladenpakket-ten te betalen.

Gratis koffie door einde chipknipAutomaten niet op tijd vervangen

Het afschaffen van de chipknip als betaalmethode pakt erg gunstig uit voor de Leidse student. De koffieautomaten geven name-lijk gratis consumpties. Dit geldt voor diverse faculteiten zoals Sociale Wetenschappen, Wiskunde en Natuurwetenschappen en Rechtsgeleerdheid, en ook voor studieruimtes zoals de Universiteitsbibliotheek.

door veerle van der GraChT Tot 1 ja-nuari was het mogelijk om met de chipknip te betalen, daarna moesten alle koffieapparaten van de Univer-siteit Leiden omgebouwd worden naar contactloos betalen. ‘Eind de-cember zouden de automaten al ver-vangen moeten zijn, maar er waren problemen met onze leverancier’, aldus woordvoerder Caroline van Overbeeke. Ondanks dat studen-ten en medewerkers nog steeds met contant geld kunnen betalen, vond de Universiteit toch dat ze de kof-fie gratis moesten aanbieden. ‘Het is een service van ons aan de student’, vertelt Van Overbeeke.

Over het algemeen reageerden de studenten blij op de meevaller. ‘Ja het is heel fijn! Althans, totdat het op is voor die dag, en je dus alleen waterige drab kunt krijgen. Dan kan je alleen nog koffie of thee bij het

café kopen’, vertelt rechtenstudente Milou Neijens.

Geneeskundestudenten heb-ben iets minder geluk, want op het LUMC geven de koffieautomaten geen gratis consumpties. ‘De kof-fieautomaten waren altijd al duur-der en nu staan ze ook nog eens uit’, zegt geneeskundestudente Kirsten van der Neut. LUMC-woordvoerder

Niels Pols zegt hierover: ‘Er zijn een paar automaten inderdaad buiten-werking gesteld, maar je kunt ook met je LUMC-pas betalen die je via iDEAL kan opwaarderen.’

‘De gratis koffie stopt eind janu-ari, en het contactloos betalen is vanaf begin februari mogelijk’, laat Van Overbeeke weten.

Je kunt dan betalen door sim-

pelweg je bankpas of mobiele tele-foon kort bij de betaalautomaat te houden.

Voor bedragen tot en met 25 euro heb je geen pincode nodig. Vooral de geneeskundestudenten zien uit naar het contactloos betalen. ‘Dan hoef je tenminste niet meer voor koffie het dubbele te betalen én ver te lopen’, zegt Van der Neut.

Minder geld voor Horizon2020De Europese Commissie gaat 2,7 miljard euro snijden uit het budget van Horizon2020, het Europese financieringsprogramma voor on­derzoek en innovatie. Oorspron­kelijk was er voor Horizon2020 tachtig miljard euro beschikbaar gesteld voor de periode van 2014 tot 2020.

De bezuinigde 2,7 miljard euro gaan naar het investeringsplan van commissievoorzitter Jean Claude Juncker. Het startbedrag van dit in-vesteringsplan zal 21 miljard euro bedragen, maar moet leiden tot een totaal aan investeringen van 315 mil-jard euro in de komende drie jaar.

Universiteiten maken zich zorgen over de bezuiniging en de vereniging

van universiteiten VSNU trok aan de bel. Volgens VSNU-voorzitter Karl Dittrich is het ‘een onverstan-dige keuze om geld, bestemd voor onderzoek en innovatie, te gebrui-ken voor onbekende en niet gede-finieerde investeringsprojecten’. Hij verwacht niet dat de investerings-gelden van Juncker naar onderzoek en innovatie zullen gaan.

Volgens eerste vicevoorzitter van de Europese Commissie Frans Tim-mermans hoeven de universiteiten zich geen zorgen te maken. Omdat de Nederlandse projecten van hoge kwaliteit zijn, verwacht hij dat de gelden uiteindelijk evengoed bij Ne-derlandse wetenschappers en insti-tuten terecht zullen komen, liet hij weten aan ScienceGuide. PM

Doorstart BoekenzolderDe Boekenzolder, die boeken weg­geeft, ging op 1 januari wegens huisvestingsproblemen dicht. Er wordt nu hard gewerkt aan een doorstart om het burgerinitiatief boeken gooi je niet weg, die geef je door weer mogelijk te maken.

‘We zijn met een serieuze doorstart bezig, maar het is nog niet rond’, zegt voorzitter van de Boekenzolder Sjaak van Rijn. De Boekenzolder heeft twee potentiële panden op het oog, dertig actieve vrijwilligers en veel steun en sympathie vanuit de stad, maar de financiën moeten nog geregeld wor-den. ‘We hebben al tweederde van onze financiering van externe fond-sen voor drie jaar toegekend gekre-gen, alleen de gemeente Leiden moet nog inspringen.’

‘De boekenzolder is een belangrijk onderdeel van de participatiesamen-leving. Het is veel meer dan boeken weggeven: het ontplooit mensen, bevordert educatie en is een ont-

moetingsplaats’, vertelt Van Rijn. ‘Ooit begon een Engelse vertaler en literatuuragente met vluchtelingen-organisaties en dagopvangen van boeken te voorzien die ze over had. Vandaag de dag proberen we laag-geletterden te helpen en mensen met lage inkomens de kans te bieden een boek te bezitten.’ De Boekenzolder gaat binnenkort in gesprek met het gemeentebestuur in de hoop dat ze de subsidie heroverwegen. ‘Het be-stuur heeft alleen naar economische argumenten gekeken en is het sociale aspect vergeten. Eén boekenwinkel heeft zelfs geprotesteerd, omdat we gratis boeken weggeven’, zegt Van Rijn. Maar hij hoopt dat het bestuur het belang van de Boekenzolder in-ziet. ‘Je kunt je bijna niet voorstellen dat Leiden en daarbij de Leidse uni-versiteit cultuur laten glippen.’ Eind februari of eind maart verwacht Van Rijn dat alles rond is, en de Boeken-zolder weer ‘een snuffelzolder’ voor menig boekenliefhebber is. vvdG

Geluidslek bij Gebr. De NobelGebr. De Nobel, de nieuwe Leidse poptempel, is iets minder geluids-dicht dan voorzien. Vooral zware bassen dreunen via de fietsenstalling richting huizen aan de Oude Singel. Geen klachten van bewoners, maar controlemetingen na de oplevering in december brachten dat aan het licht. Dat staat in een brief die cultuurwet-houder Robert Strijk vorige week aan de raadscommissie Werk en Midde-

len schreef. De komende weken wordt er meer onderzoek gedaan. ‘Als repre-sentatieve situatie wordt gekozen voor een dance-event, omdat dance mu-ziek een zwaartepunt heeft in de lage tonen’, schrijft de wethouder. De ho-gere geluidsuitstraling komt namelijk vooral voor bij lage frequenties. De resultaten zijn overigens afhankelijk van het weer. Regen of wind kunnen de metingen dwarsbomen. MvW

Zolang bijklussende hoogleraren de principes ‘onpartijdigheid’ en ‘onafhankelijkheid’ respecteren, heeft minister van Onderwijs Jet Bussemaker geen probleem met het vele nevenwerk van hoog­leraren.

Dat stelt zij in antwoord op de Ka-mervragen van SP-lid Jasper van Dijk. Die stelde Kamervragen naar aanleiding van een artikel in De Groene Amsterdammer, waaruit bleek dat meer dan tachtig procent van de Nederlandse hoogleraren nevenwerkzaamheden uitvoert. Een derde daarvan blijft volgens het arti-kel onvermeld. ‘Het professoraat zelf is voor velen een bijbaan geworden naast werk voor andere organisaties, vaak in het bedrijfsleven. De agenda van de wetenschap wordt dan mede bepaald door andere partijen’, con-cludeerden de journalisten.

Bussemaker zegt nauwe banden tussen de universiteiten en com-

Bijklussende hoogleraren geen probleem

merciële en niet-commerciële maat-schappelijke partijen toe te juichen, mits daar transparantie over bestaat en de Nederlandse gedragscode we-tenschapsbeoefening in acht wordt genomen.

Volgens de minister blijft een deel van het nevenwerk onvermeld omdat universiteiten uitsluitend re-levante nevenwerkzaamheden, en geen nevenfuncties in de privésfeer registreren. Ze erkent echter dat de registratie van nevenwerkzaamhe-den door bijzonder hoogleraren nog niet goed op orde is. De minister laat bovendien weten het gepast te vin-den wanneer bijzonder hoogleraren met een kleine aanstelling op hun profielpagina hun hoogleraarschap als nevenfunctie benoemen.

In het door Van Dijk voorgestelde landelijk register ziet ze niets. Het is ‘een bureaucratische oplossing die niets toevoegt aan de verantwoor-delijkheid van de hoogleraren en universiteiten.’ PM

4 Mare · 22 januari 2015

Nieuws

‘Ik heb zelf ook kinderen’

> Vervolg van de voorpagina

Koole heeft ook een probleem met de filosofie die ten grondslag lag aan het wetsvoorstel. ‘De nadruk werd op persoonlijk profijt gelegd. Ik studeer nu om later lekker veel geld te verdienen. Het business case-denken, noem ik dat. Ik vind dat verkeerd. Studenten gebruiken talent ook om de samenleving te verbeteren. In het debat heeft Bus-semaker ook afstand genomen van de investerende student en de fo-cus op het rendemenstdenken. Ik zag veel terug van waar we het over hebben gehad.’

Hoogleraar internationaal recht en PvdA senator Nico Schrijver zegt ‘haast te worden verscheurd door de pros en cons van het plan’. ‘Ik heb zelf twee kinderen, een studeert al en de ander zit op het vwo. Het gaat mij dus ook persoonlijk aan. Maar we behandelen vaak begrotingen en dan blijkt toch vaak dat bepaalde kosten uit de hand lopen. En voor het onderwijs geldt dat ook. Ho-pelijk is het voorstel meer dan een besparingsoperatie en lukt het om te investeren in kwaliteit. Geluk-kig is er in de Tweede Kamer al het nodige geamendeerd. De OV-kaart blijft behouden bijvoorbeeld. En zo zijn er meer reparaties geweest. De toegankelijkheid van het hoger on-derwijs is voor mij het belangrijk-ste.’ Schrijver verwacht geen grote

problemen. ‘Er is een akkoord met GroenLinks over het behoud van de OV-kaart. Maar de VVD, D66 en ook onze fractie hebben nog de nodige kritische vragen. En als de minister die niet goed beantwoordt, dan volgt uitstel.’

In het debat wordt al snel duide-lijk dat de kans klein is dat het leen-stelsel gaat sneuvelen. GroenLinks steunde het plan in de Tweede Ka-mer, al zijn er grote twijfels bij de collega’s in de Eerste Kamer. Maar woordvoerder Ruard Ganzevoort is al snel duidelijk. ‘Het voorstel van de minister komt al aardig in de buurt van wat wij in ons hoofd hebben.’ D66 stribbelt nog wel tegen. ‘Veel zal afhangen van de reactie van de minister.’

Daarvoor neemt Bussemaker uit-gebreid de tijd. Als ze meer dan twee uur aan het woord is geweest, vraagt Broekers-Knol voorzichtig aan Bus-semaker of ze al aardig door ‘haar pakketten papier heen is.’ Dat blijkt niet zo te zijn ‘Ik stel voor dat we om iets over acht uur schorsen voor het diner’, besluit de voorzitter.

‘De minister is goed bezig’, zegt Bruijn tijdens de onderbreking in de foyer. Schrijver schuift aan: ‘Ze heeft zich de materie heel erg eigen ge-maakt. Al die papieren die om haar heen liggen, heeft ze vaak niet no-dig. Het is ook heel belangrijk dat dit heel doorwrocht gebeurt. Een rech-ter grijpt bijvoorbeeld ook terug op

de Handelingen van de Kamer.’Het debat gaat om negen uur ver-

der. Bussemaker rondt haar termijn af. De woordvoerders van de steu-nende partijen laten al snel weten dat het allemaal wel in orde komt. Ook D66 is op een paar hele kleine puntjes na tevreden.

De PvdA wil in eerste instantie twintig minuten schorsen voor-dat de hoofdelijke stemming volgt. Maar Broekers-Knol krijgt vrijwel meteen te horen dat tien minuten bedenktijd ook wel genoeg is. Voor de studenten op de tribune is het dan al duidelijk. Vanavond is de PvdA-fractie eensgezind.

Bruijn kijkt woensdagochtend ‘tevreden’ terug op het debat. ‘Maar ons werk houdt niet op. Ik ben steeds in overleg met studentenor-ganisaties om uit te leggen waarom dit de beste oplossing is. En dat blijf ik doen. Zeker ook omdat we precies willen weten wat de gevolgen gaan zijn van deze wet.’

De LSVb baalt er flink van dat het stelsel niet is gesneuveld. ‘Ik heb een zure smaak in mijn mond overgehouden aan het debat’, zegt Hoven. ‘Aan de wet zelf kunnen we niets meer doen. Maar de minis-ter heeft een flink aantal toezeg-gingen gedaan, en we gaan er heel scherp op letten dat die ook worden doorgevoerd.’

Door Vincent Bongers

Bèta’s en geneesko’s, haast je!Het leenstelsel komt er. Maar de basisbeurs is nog niet helemáál verloren. Althans: voor derdejaars-studenten geneeskunde, biomedi-sche wetenschappen en een aantal opleidingen binnen wiskunde en natuurwetenschappen.

Door Marleen Van Wesel Hun master-opleidingen hebben namelijk flexi-bele inschrijfmomenten, in tegen-stelling tot veel andere studies, waar je alleen in september of februari kunt instromen. Wie vanaf septem-ber 2015 begint aan een masterop-leiding, krijgt namelijk definitief te maken met het leenstelsel. Voor alle duidelijkheid: ook als je al een vierde jaar studiefinanciering hebt opgemaakt terwijl je bachelor uit-liep, moet je dat straks terugbeta-

len. Wie echter uiterlijk 1 augustus al met een masteropleiding begint, behoudt nog nèt de basisbeurs. En soms is dat dus mogelijk, mits je een toestemmingsbrief hebt van de betreffende opleidingen.

Reden om de inschrijfmomenten van andere opleidingen ook even uit te breiden? ‘De Universiteit Leiden overweegt dat niet te doen, ruimere inschrijfmomenten’, zegt woord-voerder Caroline van Overbeeke. ‘Bij het Leids Universitair Medisch Centrum en Wiskunde en Natuur-wetenschappen bestaat momen-teel inderdaad al de mogelijkheid om je maandelijks in te schrijven.’ Dat had natuurlijk een heel ander doel: bijvoorbeeld bij co-schappen die al eerder of juist pas later dan 1 september of 1 februari beginnen.

Van Overbeeke: ‘We wijzigen in elk geval niets, hier moeten studenten het mee doen.’ Goed nieuws voor bèta- en geneeskundebachelorstu-denten die even een tandje hoger schakelen? Van Overbeeke: ‘Er staat maandelijks, dat lijkt me ook voor de zomer gelden.’

‘Dat is ook mijn begrip van de zaak’, zegt wiskundeonderwijsdi-recteur Bart de Smit. ‘Al weet ik niet of het ook in de zomer kan. En via Studielink kun je je sowieso alleen per september of februari inschrij-ven, dus een student zou wel naar Plexus moeten.’

Een telefoontje voor de zeker-heid naar de front office van Plexus wijst inderdaad uit: als baliemede-werkers een student voor zich krij-gen met een toestemmingsbrief,

Jet geht los! Hoe zat het ook alweer?

Teleurgestelde studenten op de publieke tribune. De Eerste Kamer in beraad: ‘We gaan hier graag diep op in.’ Foto’s Taco van der Eb

met daarin 1 augustus als startda-tum, moet die student toegelaten worden.

Sommige universiteiten wijzen hun bachelorstudenten wat actiever op deze loophole. De TU Eindhoven stuurde alle bachelorstudenten af-gelopen week een informatiemail. ‘Aan de examencommissies is ge-vraagd om gezamenlijk te overleg-gen hoe studenten die nog in juli hun laatste vakken afronden gefaci-liteerd kunnen worden’, zegt TU/e-woordvoerder Charlotte van den Heuvel. ‘De examencommissies zijn daar op dit moment nog over in beraad. Dit plan is daarom dus nog niet definitief en van tijdelijke aard omdat studenten volgend jaar rekening kunnen houden met het nieuwe leenstelsel.’

Ook in Twente kunnen snelle bachelorstudenten het leenstelsel ontlopen dankzij de maandelijkse aanmeldmogelijkheid. ‘Dat lijkt mij wel’, reageert UT-woordvoer-der Bertyl Lankhaar. ‘Het daadwer-kelijk beginnen aan een opleiding kan hier trouwens maar wel twee keer per jaar. Het is niet anders dan andere jaren.’

De TU Delft, eveneens met een maandelijkse inschrijfmogelijk-heid, heeft bachelorstudenten geïn-formeerd dat het verstandig is om je op tijd in te schrijven als je klaar bent voor je master. Woordvoerder Karen Collet: ‘We hebben ons daar-bij niet actief gericht op derdejaars, maar bij de toelating maken we geen onderscheid hoeveelstejaars iemand is.’

Het grootste misverstand is dat huidige bachelorstudenten straks tijdens hun master nog recht hebben op de basis-beurs. Dat is dus niet zo: zij hebben nog wel recht op drie jaar basisbeurs, voor een driejarige bacheloropleiding. Dát bedrag wordt omgezet in een gift, als ze binnen tien jaar hun diploma halen. Maar een vierde jaar studiefinanciering, dat je misschien al hebt opgemaakt tij-dens een uitloopjaar: dat was eigenlijk bedoeld voor je master. En dát is nu dus wel een lening.

Aankomende bachelorstudenten ont-vangen helemaal geen basisbeurs meer, ook niet tijdens de bachelor. Alleen als het inkomen van je ouders lager is dan 46.000 euro, kun je een aanvullende beurs aanvragen van maximaal 365 euro. Na het behalen van je diploma wordt die beurs wel omgezet in een gift. Verder kan iedereen dus lenen, gedu-rende de nominale studieduur, plus drie jaar: maximaal 1016,71 euro per maand. Over het aflossen, dat twee jaar na je afstuderen begint, mag je 35 jaar doen. Voorheen was dat vijftien jaar: als je de basisbeurs moest terugbetalen, omdat je niet afstudeerde bijvoorbeeld, of als je bijleende.

Voor wie het straks niet kan beta-

len: volgens de nieuwe regeling moet je maximaal vier procent aflossen, van het deel van je inkomen dat boven het minimumloon uitkomt. Over eerder of meer aflossen doet DUO trouwens niet moeilijk.

Dan degenen die gestopt zijn met hun opleiding, of besloten te switchen: zij behouden wel het recht op de reste-rende basisbeurs bij de bachelor, als ze alsnog verder studeren. Of bij de master, mochten ze daaraan al voor 1 september 2015 begonnen zijn.

Alleen wie al aan een masteropleiding bezig is op 1 september, behoudt daar-voor de basisbeurs.

Andere dingen die handig zijn om te weten: de OV-kaart blijft, voor de nomi-nale studieduur plus één jaar. En tijdens het aflossen kun je vijf jokerjaren inzet-ten, waarin de rente doorloopt, maar je even niets hoeft af te lossen. De ko-mende jaren hoopt minister Bussemaker met dit plan tot een miljard euro vrij te maken voor investeringen in onderwijs. Dat zal nog niet meteen gebeuren, maar de eerste leenstelselstudenten, die tus-sen 2015 en 2018 aan een opleiding be-ginnen, krijgen na afloop een goedma-kertje: een tegoed van 2000 euro voor bijscholing. MvW

Het leenstelsel komt er dus echt. en het treft níet alleen de huidige scholieren.

22 januari 2015 · Mare 5

Nieuws

6 Mare · 22 januari 2015

De Nationale Wetenschapsagenda veroorzaakt een beauty contest waarbij universiteiten zich met hippe thema’s van elkaar onder-scheiden, vreest Herman Overkleeft. Leiden moet doen waar het goed in is: hoogstaand fundamenteel onderzoek.

Na jaren van onrust en onzekerheid rondom de richting en sturing van academisch onderwijs en onderzoek

zal na dit jaar iedere wetenschapper weten waar zij of hij aan toe is. Im-mers, in opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Weten-schappen zal dit jaar een heuse Na-tionale Wetenschapsagenda worden opgesteld. Een Roadmap 2025 waarin alle maatschappelijke problemen be-noemd worden. Die aangeeft hoe we door met zijn allen de schouders er-onder te zetten deze problemen tot ieders tevredenheid en met maat-schappelijk en economisch gewin voor allen op gaan lossen.

Veel wetenschappers verzetten

zich tegen de recent door OCW uit-gebrachte wetenschapsvisie, die als opmaat voor de Nationale Weten-schapsagenda en in samenwerking met het algemeen bestuur van de Nederlandse Organisatie voor We-tenschappelijk Onderzoek (NWO) is opgesteld. Dit verzet is niet zo-zeer vanwege het uitblijven van extra financiële middelen, als wel vanwege de aanslag die gepleegd wordt op fundamenteel onderzoek. Onderzoek dat onmisbaar is voor de aanpak van de maatschappelijke problemen die in de Wetenschapsa-genda zullen worden opgenomen. En ja, ook wetenschappers we-ten die vragen prima te benoemen. Individuele onderzoekers – ook ondergetekende – wijzen daarom in grote meerderheid het hele idee van een wetenschapsagenda cate-gorisch af. Kansloos verzet vrees ik, want er heerst al heel lang een maat-schappelijk gestold wantrouwen je-gens specialisten. Of je nu leraar of hoogleraar bent, het feit dat je een vak beheerst, betekent automatisch dat je geen zicht hebt op het grotere plaatje. Wetenschap behoeft volgens deze misvatting externe sturing, met de wetenschapsvisie als gevolg.

Gremia waarin wetenschappers sterk vertegenwoordigd zijn en waarmee beleidsmakers nog wel praten - de Koninklijke Akademie van Wetenschappen (KNAW), de KNAW-jongeren, de club van Spi-nozaprijswinnaars - lijken het hoofd dan ook al in de schoot te hebben gelegd. Ze onderschrijven het be-lang van een wetenschapsagenda en pleiten voor een belangrijke plaats op deze agenda voor fundamenteel, ongebonden, door nieuwgierigheid gestuurd onderzoek.

Het kan zijn dat KNAW-leden en Spinozisten daadwerkelijk behoefte hebben aan sturing. Het lijkt mij waarschijnlijker dat men het onver-mijdelijke inziet en probeert te red-den wat er te redden valt. Hoe dan ook zal de wetenschapsagenda dit jaar een feit worden. En zullen we ons erop moeten voorbereiden.

Dat geldt óók voor onze universi-teit. Zoals gezegd, er komt geen extra

geld. Wel wordt er met geld gescho-ven. Het meest in het oog springend zijn de voorgenomen wijzigingen in de structuur van NWO. Minder opvallend, echter minstens zo rele-vant, is de opdracht aan universitei-ten zich te profileren. De financiële prikkel hiertoe wordt gevonden in de promotiepremie: deze zal worden afgetopt en het vrijgekomen geld kan een universiteit terugverdienen door zich te onderscheiden.

Op het eerste gezicht lijkt dat voor de Universiteit Leiden niet zo’n inge-wikkelde opgave. Immers, we heb-ben al zes profielthema’s. Simpelweg deze thema’s leidend maken in de aanstaande beauty contest tussen universiteiten is echter onwenselijk, al is het maar omdat ze weinig onder-scheidend zullen zijn. Want gezond-heid, een duurzame samenleving en grip op complexiteit, dat zullen thema’s zijn waar iedere universiteit voor zal gaan. Het moet dus anders.

En het kán ook anders. Om dat in te zien moeten we nog eens kijken naar de basisgedachte achter de we-tenschapsvisie van OCW. Die luidt namelijk dat complexe maatschappe-lijke problemen alleen kunnen wor-den opgelost door een geïntegreerde aanpak waarin wetenschappers van verschillende komaf op hoog niveau samenwerken. Interdisciplinair on-derzoek dus, top-down gestuurd en thematisch van opzet. Dit is de reden waarom NWO op de schop moet, en dit zal terug te zien zijn in de aard van tweede geldstroomsub-sidies. Minder projecten, meer pro-gramma’s, minder monodisciplinair en meer multidisciplinair. En on-geacht de wenselijkheid van een zo drastische ombuiging van de tweede geldstroom staat één ding buiten kijf: goed interdisciplinair onderzoek kan niet bestaan zonder een stevig funda-ment van monodisciplines. En juist de monodisciplines zijn gebaat bij fundamenteel, nieuwsgierigheidsge-dreven onderzoek.

In dit licht bezien zou de Pavlov-reactie van iedere universiteit op de wetenschapsvisie moeten zijn: in-vesteren in de basis. De realiteit zal waarschijnlijk anders zijn: universi-

teitsbestuurders zullen zich uitput-ten in thema’s als ‘healthy aging’ en ‘renewable economy’. Ze zullen zich, met andere woorden, committeren aan de doelen van de wetenschapsa-genda zonder zich rekenschap te geven van de onderliggende weten-schappelijke basis die nodig is om die doelen überhaupt te kunnen halen.

En dáár ligt een mooie kans voor onze Leidse universiteit. Onze uni-versiteit blinkt van oudsher uit in hoogstaand monodisciplinair en fundamenteel onderzoek. Ook van-daag blijkt dat uit het bovengemid-deld hoge aantal wetenschappers met een beurs van de European Research Council, of een Spinozaprijs. Vanuit dit wetenschappelijk fundament zijn deze wetenschappers uitstekend in staat bij te dragen, ja zelfs het voor-touw te nemen, in interdisciplinaire consortia waarbinnen relevante maatschappelijke vragen worden aangepakt.

Dit blijkt uit het recente – en ook bovengemiddelde – succes waarin Leidse wetenschappers participeren in Zwaartekrachtprogramma’s, ERC Synergy-programma’s en andere the-matische consortia zoals het door het ministerie van Economische Za-ken gefinancierde programma ‘Arti-ficial Leaf ’. Al deze activiteiten wor-den ontplooid door wetenschappers die de afgelopen pakweg twintig jaar de gelegenheid hebben gekregen hun eigen fundamentele discipline uit te bouwen, om van daaruit bruggen te slaan.

Het zou van moed en verantwoor-delijkheidsgevoel getuigen als de Leidse universiteit zich zou profile-ren met het versterken van die fun-damentele basis. Op het investeren in opleidingen waarin deze basis centraal staat, en in het aantrek-ken van jong onderzoekstalent dat vanuit een fundamentele basis de vleugels uitslaat. Bijdragen aan de maatschappelijke thema’s zoals in de wetenschapsagenda zullen worden verwoord, komen dan als vanzelf.

Herman Overkleeft is hoogleraar Bio-organische chemie aan het Leiden Insti-tuut voor Chemisch Onderzoek

Terug naar de basisWetenschapsagenda is aanslag op fundamenteel onderzoek

De prijs voor een Maretje bedraagt €9,– per 30 woorden, opgegeven via re-dactie@mare.leidenuniv.nl uiterlijk t/m maandag 16.00 uur. Maretjes aangebo-den voor commerciële doeleinden wor-den niet geplaatst, evenmin als Maretjes waarin zaken worden aangeboden die de waarde van 4.500 euro te boven gaan.

Doe meer met je kennis! Vrijwilligers gezocht voor één uur per week bijles en huiswerkbegeleiding op verschillende locaties of bij de leerling thuis. Leiden-Noord, 31 leerlingen, basisonderwijs, groep 4 t/m 8, waarvan 8 met vergoeding van €5-7,- per les. Voortgezet onderwijs, 15 leerlingen Nederlands, economie, En-gels, wiskunde, natuurkunde, waarvan 2 met vergoeding van €5,- per les. Marok-kaans meisje, Engels, eerstejaars hbo. Marokkaans meisje, Engelstalige gram-matica, tweedejaars mbo-4-opleiding. Ook hulp gezocht bij: *Engels, Nederlands, brugklas vmbo, €5,- per les. *Twee jon-gens, Nederlands, burgklas. *Biologie, geschiedenis, 2mavo. *Wiskunde brug-klas, 4vmbo. *Economie, 4vmbo. *Natuur-kunde, scheikunde, 2vmbo. *Wiskunde A, 4vwo. *Engels, Nederlands, 4havo. Engels, biologie, 4vmbo-t. *Engels, 5vwo. *Wis-

kunde, rekenen, brugklas vmbo. *NASK, geschiedenis, Engels, 2havo. *Engels, 3vmbo-TL, tot €10,- per les. Leiden-Zuid, 12 leerlingen basisonderwijs groep 4 t/m 8 en 4 leerlingen voortgezet onderwijs, wiskunde. Marokkaans meisje, wiskunde, 1e klas vmbo-kader. Ook hulp gezocht bij: *Wiskunde, 2vmbo. *Wis- en natuur-kunde, 3havo. Economie, 4vwo. *Engels, Nederlands, brugklas vwo. *Marokkaans meisje, Duits, brugklas vmbo.

Vrijwilliger uit Stevenshof gezocht voor basisschoolleerlinge, huiswerkbege-leiding, basisonderwijs middenbouw. Onderwijswinkel, Driftstraat 77, ma, wo en do 15-17u. Tel: 071-5214256. E-mail: hdekoomen@owwwleiden.nl.

Minder stress, meer plezier en energie in je leven? Yogacentrum De Lindewei biedt dagelijks yoga en meditatie, studentenkorting en betaalbare prijzen. Proefles 5 euro. www.delindewei.nl

Gezocht: oppas voor 2-jarig meisje, op flexibele basis, die in elk geval re-gelmatig beschikbaar is op donderdag (middag en avond, tot 21:00). Binnen-stad Leiden. Tel: 0641468633; e-mail:

e.kurpershoek@gmail.com

Kamer te huur: Ehrenfesthuis, Witte Rozenstraat. Kamer met keuken, wc en badkamer. Near centre and University Library. Room second storey with first-storey kitchen, toilet and bathroom. €450,- monthly. 1 March. Tel. 071-5133681.

Lezing: ‘Van onderwijs naar (on-der)wijsheid’ Door Stichting I.S.I.S. Toegang gratis. Woensdag 28 janu-ari, 20.00 uur. Leiden, Lorentzkade 15a. www.stichtingisis.org

Project X. Voor persoonlijke groei en bewustzijn: verder gaan waar de yoga ophoudt. Een maandelijkse verdiepings-groeps voor jongvolwassenen waarin je de ruimte krijgt om aan je persoonlijke doelen te werken. Neem contact op voor een kennismakinggesprek via http://www.studentenyogaleiden.nl/projectx/

Kom duiken bij LSD! De Leidse Studenten Duikvereniging organiseert de komende weken introductieduiken. Kan je duiken of wil je dat juist leren? Mail dan naar se-cretaris@lsdweb.nl kennis te maken.

Maretjes Brief

In deze rubriek kunnen lezers in maximaal 300 woorden reageren op artikelen in Mare. De redactie be-houdt zich het recht voor bijdragen in te korten of te weigeren. Over weigering wordt niet gecorrespon-deerd. Mail naar redactie@mare.leidenuniv.nl

In Mare 14 staat een opmerkzame visie van professor Vincent Icke op Vermeer en zijn Meisje met de parel uit de collectie van het Mauritshuis te lezen. Icke zegt dat de oorbel is gemaakt van spiegelend gepolijst metaal, en dat parels bovendien niet weerspiegelen. Vermeer schilderde kortom “Het meisje zonder de parel.”

Op de vraag of Vermeer gewoon niet wist hoe hij een parel moest schilderen antwoordt Icke: ‘Het mooie van het Mau-ritshuis is dat je vlakbij de schilderijen kan komen. Een blik op de stofuitdrukking en het penseelgebruik en je weet: dit is naar het leven geschilderd.’

Wat weerspiegelt deze visie nu ei-genlijk? Dat de door Icke bepleite op-merkzaamheid het toch niet kan stellen zonder nieuwsgierigheid. Bijvoorbeeld nieuwsgierigheid naar de reden waarom het schilderij heet zoals het heet: ik sluit niet uit dat die naamgeving is ingegeven door de beschrijving van dit schilderij in

de catalogus van 1890 van Pulchri Studio ‘… In het linker oor een groote parel’.

Kon Vermeer geen parels schilderen? Vergewis u van Vermeers vaardigheid door vergelijking met de parels in uw eigen collectie, of, als dat meer voor de hand ligt, zie Vermeers schilderij Het pa-relsnoer en oordeel. Daar moet je dan wel voor naar Berlijn en dat is wellicht lastig met (mijn bron) de oeuvrecatalogus Ver-meer van Albert Blankert, John Michael Montias en Gilles Aillaud (1987/1992) on-der de arm.

Wellicht helpt een blik in de inventa-rislijst van Vermeers inboedel bij diens overlijden in 1675: veel uit die lijst op de weinige schilderijen die het indruk-wekkende oeuvre van Vermeer vormen komt met zekere regelmaat voor: het be-roemde gele jakje afgezet met hermelijn, het blauwe jakje met wit bont, en (oor)sieraden waaronder … parels, bij de vele ontmutste dames met blote oren op

Vermeers schilderijen. Die onthutsende nieuwsgierigheid naar wat er al bekend en met het blote oog zichtbaar is miste ik.

Ronald E. KonLIAS/Midden-Oostenstudies/Arabisch

Meisje met de parel

Excellent Nederlands onderzoek zonder sturing: Christiaan Huygens’ buisloze telescoop, uit de zeventiende eeuw.

Opinie

De vis- en garnalenkwekerijen van Azië voorzien miljoenen mensen over de hele wereld van goedkoop dierlijk eiwit. Maar hoe verantwoord is het om dat te eten? Een Leidse promovendus probeerde dat uit te rekenen.

DOOR BART BRAUN We noemen onze planeet ‘Aarde’, maar eigenlijk is het vooral zee. Die zeeën raken

leeg, waarschuwen biologen. De totale hoeveelheid in

het wild gevangen zee-

dieren stijgt nog steeds, maar van allerlei soorten – vooral de lekkere – is de piek bereikt, en

komt er steeds minder binnen. Bij het vissen val-

len ook nog een heleboel slachtoffers die we niet opeten; bij-vangst, of dieren als schildpadden en dolfijnen die verstrikt raken in achtergebleven netten of lijnen. Sleepnetten trekken als een tapijt-bombardement over de zeebodem, en laten een van leven verstoken woestijn achter.

In de Science van afgelopen week benadrukten Amerikaanse ecolo-gen dat ingrijpen dringend nodig is om een

‘defaunation disaster’ te voorkomen.Als de hele mensheid echter

morgen ophoudt met het eten van wilde vis, ontstaat er een nieuw probleem. In 2012 haalden de vis-sers van de wereld 91,3 miljoen ton vis en andere zeedieren omhoog, volgens de wereldvoedselorgani-satie FAO. Als die vis, garnalen en schelpdieren vervangen moeten worden door iets anders, moeten er heel veel natuurgebieden omge-ploegd worden om dat te verbou-wen, of om het eten te verbouwen voor de dieren die we in plaats van vis gaan eten.

Zowel de natuur onder als de natuur boven water zijn dus drin-

gend afhankelijk van een al-

ternatieve manier om de

mensheid van eiwit te voorzien. De ogen van de

wereld zijn daarom gericht op Azië, dat in een hoog tempo industriële viskwekerijen uit de grond heeft gestampt. Van de bijna 70 miljoen ton gekweekte waterdieren die de wereld in 2012 produceerde, kwam de helft uit China en 90 procent uit Azië. De garnalen, de pangasiusfi-lets en de tilapia in uw vriezer ko-men naar alle waarschijnlijkheid uit een Aziatische kwekerij.

‘Hoe ethisch en duurzaam is het om die op te eten?’ vraagt promo-vendus Patrik Henriksson van het Leidse milieu-instituut CML. De Zweed heeft de afgelopen jaren hard gerekend aan viskwekerijen, om antwoord te krijgen op die vraag. De sommen in kwestie he-ten levenscyclus-

analy-ses,

en die leiden uiteindelijk tot een ‘voetafdruk’: de hoeveel-heid landgebruik, ge-produceerd CO², gebruikt schoon water, enzo-voort. Re-cent liet hij in

het vakblad Aquaculture de voetafdruk-ken van verschillende soorten garnalenfarms zien. ‘We proberen altijd meerdere categorieën te to-nen, omdat het heel makkelijk is om blind te varen op één factor, en dan de fout in te gaan. Bio-brandstoffen zijn bijvoorbeeld kli-maatvriendelijker dan aardolie. Ze leiden echter ook tot de kap van re-genwoud voor oliepalmplantages, en stijgende voedselprijzen. Je wil eigenlijk alle effecten meenemen in je berekening.’

Ook de aquacultuur heeft zo haar nadelen. ‘Met name in de jaren tachtig en negentig waren er enorme problemen. Veelvuldig gebruik van antibiotica, bijvoor-beeld. Mangrovewouden verdwe-nen om plaats te maken voor kwe-kerijen, die hun afvalwater lekten op de nabijgelegen koraalriffen. De grote tsunami van 2004 onder-streepte het belang van mangro-ves voor kustbescherming, en als kraamkamer van de zeevis; en veel landen beschermen ze nu beter. De kwekerijen liggen op veel plaatsen nu achter de mangrovebossen.’

Een ander probleem is dat vissen moeten eten. Een van de belang-rijkste voedselbronnen is vismeel: de zeedieren die wij niet lekker vinden, gaan fijngemalen de aqua-cultuur in. Dat is natuurlijk niet

zo efficiënt: ‘De zalmkweek-industrie gebruikt bijvoor-

beeld meer viseiwit dan ze produceert’, illustreert

Henriksson. Maar ook hier gaat

de industrie voor-uit, benadrukt hij. ‘We moeten vooral de goede aanpak stimu-

leren. Pangasius en tilapia zijn om-nivore vissen; er hoeft maar

een paar procent vismeel in hun voed-

sel te gaan. Voor de rest eten ze planten: soya, cassave, maïs en

rijstzemelen - het bruine spul om de rijstkorrel dat overblijft bij het slijpen van rijst. Als je dat soort

afval, dat mensen niet of nauwelijks

eten, kan gebrui-

ken, maak je echt meer voedsel.’

In een recent ar-tikel in Sci-ence bracht Henriksson samen met collega’s uit ver-

schil-lende

landen de Chinese vraag

naar vismeel in kaart. Cijfers zijn moeilijk te krij-

gen, maar die vraag lijkt enorm. De beste inschatting van Henriksson en co is dat de aquacultuur in dat land jaarlijks 1,4 miljoen ton vis-meel gebruikt; het equivalent van 6,7 miljoen ton vis. Een kwart van alle wild gevangen vis op de wereld gaat naar vismeelfabrieken.

Daar valt nog een hoop te win-nen. Door vissen te kiezen die ook planten eten, maar ook door effici-

enter om te gaan met de vis die nu al wordt gebruikt. ‘Het fileren van vis is hier in het Westen te duur. Een kabeljauw die op de Atlanti-

sche Oceaan gevangen wordt, wordt aan boord

ingevroren, en gaat vaak naar China om daar te worden ge-fileerd. De kop en andere onderdelen blijven achter. Van een tilapia is maar een derde filet, de rest van de vis zou

je tot vismeel kun-nen malen. Dat ge-

beurt wel, maar nog niet overal en nog niet overal op z’n

efficiëntst. Je zou het voor de hele markt willen doen.’

Eventuele zorgen over rare ziektes die voortkomen uit kan-nibalisme kun je omzeilen door de vissen garnalenmeel te geven, en de garnalen vismeel. Ook voor het langzaam opstapelen van zware metalen of andere gifstoffen zijn inmiddels technische oplossingen, zegt de onderzoeker.

Zelf is hij vegetariër, maar Hen-riksson stelt dat niemand zich schul-dig zou moeten voelen over het eten van vis of garnalen uit aquacultuur. ‘Het is een goede manier om dier-lijk eiwit te produceren.

Omdat ze koud-bloedig zijn, gebruiken ze veel minder energie dan zoogdieren, en is dus hun milieu-impact lager. De kwekerijen liggen in het water, dus is er minder compe-titie om het landgebruik. En vis is behoorlijk gezond, dus ook dat is een voordeel. Je hoort vaak dat de aquacultuur wel vies moet zijn, omdat het in China zit. Die voor-oordelen zijn niet altijd juist. Het kan nog stukken duurzamer, maar ondertussen voeden de Chinezen wel miljoenen mensen.’

De vis uit je vriezerHoe duurzaam zijn gekweekte pangasius en tilapia?

De Aziatische aquacultuur-industrie omvat meer dan honderd zoetwatervissen en zestig zeevissen, en een onbekend aantal schaal- en schelpdiersoorten. Daar valt in Nederland maar wei-nig van te proeven. Want wij eten vooral:

PangasiusNog niet zo gek lang geleden lag er ‘meerval’ in de Nederlandse supermarkten, maar die naam zie je nu niet meer. Er ligt wel een meerval, maar die heet ‘pangasius’ of ‘panga’. Die naam kan slaan op verschillende, verwante soorten, maar de Pangasius bocourti en de Pangasiodon hypophthalmus zijn het populairst. Een volwas-sen exemplaar van de laatste soort kan 130 centimeter lang en 44

kilo zwaar worden. De meeste panga’s komen uit viskwekerijen in Zuid(oost)-Azië; waar de productie tussen 2008 en 2012 vertwaalf-voudigde.

TilapiaSmakeloze doch stevige vis, en dus heel geschikt om met veel te zoute marinade en al te verkopen aan mensen die niet van koken en niet van vis houden. Er zijn tientallen eetbare tilapia-soorten; de productie van Oreochromis niloticus bedraagt volgens wereldvoed-selorganisatie FAO 3,2 miljoen ton. De achternaam niloticus betekent inderdaad dat de soort oorspronkelijk in de Nijl voortkwam, maar inmiddels worden ze vrijwel overal gekweekt. Ze stellen nauwelijks

eisen aan de kwaliteit van het water, maar het moet wel warm zijn, namelijk 20 graden. In koudere landen kweken ze tilapia’s daarom in het afvalwater van energiecentrales.

PenaeidaeEen verzamelnaam voor zo’n twintig garnalensoorten, waarvan de bekendste (Penaeus monodon) hier wordt verkocht als tiger prawn. Samen met de verwante P. vannamei (in goed Nederlands: whiteleg shrimp) zijn de tijgergarnalen goed voor een wereldproductie van 4 miljoen ton. Vergeleken met de vissen moeten de garnalen relatief veel vismeel of –olie in hun dieet krijgen: ongeveer een kwart van de totale voeding.

22 januari 2015 · Mare 7

Wetenschap

Bij ons leer je de wereld kennen

Ontdek jouw master aan de Universiteit Leiden

Masterdag 6 februariunileidenmasters.nl

@WeekbladMare voor het laatste nieuws

Dhr. D.P. Caputo hoopt op donderdag 22 januari om 13.45 uur te promoveren tot doctor in de Wiskunde en Natuur-wetenschappen. De titel van het proef-schrift is ‘The Great Collapse’. Promotor is Prof.dr. S.F. Portegies Zwart.Mw. S. Hillebrand hoopt op donderdag 22 januari om 15.00 uur te promoveren tot doctor in de Geneeskunde. De titel van het proefschrift is ‘The role of the autonomic nervous system in diabetes and cardiovascular disease’. Promoto-ren zijn Prof.dr. F.R. Rosendaal en Prof.dr. M. den Heijer (VUMC).Mw. M.A. Schel hoopt op donderdag 22 januari om 16.15 uur te promoveren tot doctor in de Sociale Wetenschap-pen. De titel van het proefschrift is ‘Free won’t’. Promotor is Prof.dr. E.A. Crone.Prof.dr. J.G. van der Bom zal op vrij-dag 23 januari een oratie houden bij haar benoeming tot hoogleraar bij de faculteit der Geneeskunde, met als leeropdracht Klinische Epidemiologie, in het bijzonder Transfusiegenees-kunde.Dhr. M.J. Wensink hoopt op dinsdag 27 januari om 13.45 uur te promoveren tot doctor in de Geneeskunde. De titel van het proefschrift is ‘The Evolution of Ageing: Concepts, Causation and Calcu-lus’. Promotoren zijn Prof.dr. R.G.J. Wes-tendorp en Prof.dr. A. Baudisch (Univer-sity of Southern Denmark).Mw. S.V. de Werd hoopt op dinsdag 27 januari om 15.00 uur te promoveren tot doctor in de Geesteswetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘De stijl van gewoon proza’. Promotoren zijn Prof.dr. A. Verhagen en Prof.dr. J.L. Goe-degebuure.Dhr. I.M. Veer hoopt op dinsdag 27 januari om 16.15 uur te promoveren tot doctor in de Sociale Wetenschap-pen. De titel van het proefschrift is ‘The Stress Connection’. Promotoren zijn Prof.dr. S.A.R.B. Rombouts en Prof.dr. M.A. van Buchem.Mw. A.M. van der Kant hoopt op woensdag 28 januari om 10.00 uur te promoveren tot doctor in de Gees-teswetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘Neural correlates of vo-

cal learning in songbirds and humans’. Promotoren zijn Prof.dr. N.O. Schiller en Prof.dr. A.M. Van der Linden.Mw. S.M. van Walraven hoopt op woensdag 28 januari om 11.15 uur te promoveren tot doctor in de Genees-kunde. De titel van het proefschrift is ‘Focus on the Donor: Aspects of Stem Cell Donation and the Donor Search Pro-cess’. Promotor is Prof.dr. A. Brand.Mw. W. Pan hoopt op woensdag 28 januari om 13.45 uur te promoveren tot doctor aan de Campus Den Haag. De titel van het proefschrift is ‘Crises and Opportunities: Strengthened European Union Economic Governance after the 2008 Financial Crisis’. Promotor is Prof.dr. M. Hosli.Mw. D.H.W. Vlecken hoopt op woens-dag 28 januari om 15.00 uur te promo-veren tot doctor in de Wiskunde en Natuurwetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘Modulating the behavi-our of pancreatic cancer cells’. Promoto-ren zijn Prof.dr. M.K. Richardson en Prof.dr. H.P. Spaink.Mw. I. Postmus hoopt op woensdag 28 januari om 16.15 uur te promoveren tot doctor in de Geneeskunde. De titel van het proefschrift is ‘Genetics, statins, and lipid metabolism in cardiovascular disease’. Promotoren zijn Prof.dr. J.W.

Jukema en Prof.dr. R.G.J Westendorp.Dhr. S.H. Cuylle hoopt op donderdag 29 januari om 11.15 uur te promoveren tot doctor in de Wiskunde en Natuurweten-schappen. De titel van het proefschrift is ‘Carbon in interstellar ice’. Promotor is Prof.dr. H.L.V. Linnartz.Dhr. G.P. Voshol hoopt op donderdag 29 januari om 13.45 uur te promove-ren tot doctor in de Wiskunde en Na-tuurwetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘Biodiesel production using blue-green cyanobacterium Sy-nechococcus elongatus PCC 7942’. Pro-motoren zijn Prof.dr. C.A.M.J.J. van den Hondel en Prof.dr. V. Meyer (Technische Universität Berlin).Mw. N.E. Kolfschoten hoopt op don-derdag 29 januari om 15.00 uur te pro-moveren tot doctor in de Geneeskunde. De titel van het proefschrift is ‘Clinical Audits to measure and improve quality of care’. Promotoren zijn Prof.dr. J. Kievit en Prof.dr. R.A.E.M. Tollenaar.Dhr. G. Mensink hoopt op donderdag 29 januari om 16.15 uur te promoveren tot doctor in de Geneeskunde. De titel van het proefschrift is ‘Bilateral sagittal split osteotomy by the splitter–separa-tor technique: Technical aspects, safety, and predictability’. Promotor is Prof.dr. J.P.R. van Merkesteyn.

Academische Agenda

PROGRAMMA STUDIUM GENERALE FEBRUARI/MAART 2015 www.studiumgenerale.leidenuniv.nlStudium Generale organiseert brede activiteiten voor studenten, medewerkers, alumni en andere geïnteresseerden die graag over de grenzen van hun vakgebied heen kijken. Indien niet anders vermeld geldt: Toegang is gratis! Geen aanmelding nodig. Iedereen is welkom! (Kom wel op tijd, want vol = vol!) Voor een uitgebreid programma zie: www.studiumgenerale.leidenuniv.nl

Voor een papieren programmaboekje mail uw postadres naar studiumgenerale@sea.leidenuniv.nl

ORGANISATIE & INFORMATIEStudium Generale Universiteit Leiden • Postbus 9500, 2300 RA Leiden • 071 527 7283/7295/7296/1964

studiumgenerale@sea.leidenuniv.nl • www.studiumgenerale.leidenuniv.nl

SERIE: GLOBAL CHALLENGESWOENSDAG 4 FEBRUARI 2015The West and the Islamic StateMaurits Berger

WOENSDAG 4 MAART 2015Topic to be announced

TIJD & LOCATIE19.30 uur- 21.00 uur. Auditorium,Leiden University College, Anna van Buerenplein 301, Den Haag

SERIE: MIJN ANDERE ‘IK’DINSDAG 3 FEBRUARI 2015Het reële en het virtuele zelfBernard Hommel

DINSDAG 10 FEBRUARI 2015Autisme, (virtuele) identiteit, zelf & anderMeredith Plug

DINSDAG 17 FEBRUARI 2015Towards Sage or Zombie? Reconsidering Mindfulness and Self-TransformationChris Goto-Jones

DINSDAG 24 FEBRUARI 2015Het ‘Mentale Lichaam’ in Tibetaans BoeddhismeTussen twee levens, in dromen, en visualisatieHenk Blezer

DINSDAG 3 MAART 2015Een onbegrensd zelf Zelftransformatie & Religieuze ervaring of Zelfverlies & VerwarringElpine de Boer

DINSDAG 10 MAART 2015Self-transformation without a SelfIndian Buddhist accounts of virtue and viceStephen Harris

DINSDAG 17 MAART 2015Het probleem van het bewustzijn in de westerse filosofieRico Sneller

TIJD & LOCATIE19.30 – 21.00 uurZaal 011, Lipsiusgebouw, Cleveringaplaats 1, Leiden

SERIE: FOODTOPIAWOENSDAG 11 FEBRUARI 2015Een alternatieve manier om vlees te makenMark Post

WOENSDAG 18 FEBRUARI 2015Het voedsellabyrintJaap Seidell

WOENSDAG 25 FEBRUARI 2015Onze haat-liefdeverhouding met vlees Hoe moet het verder?Cor van der Weele

WOENSDAG 4 MAART 2015Duurzame voedingLucas Reijnders

WOENSDAG 11 MAART 2015Eetcultuur en identiteitsconstructie De uitvinding van de Belgische keukenPeter Scholliers

WOENSDAG 18 MAART 2015Technologie tegen voedselschaarsteRemko Boom

TIJD & LOCATIE15.30 – 16.45 uurMuseum Boerhaave, Lange Sint Agnietenstraat 10, LeidenToegang met een geldig entreebewijs voor het museum

Wel vooraf aanmelden via www.studiumgenerale.leidenuniv.nl

SERIE: HUTSPOT

MAANDAG 2 MAART 2015The time of our lives A brief history of the calender and time keepingDonna Caroll

TIJD & LOCATIE19.30 – 21.45 uurZaal 011, Lipsiusgebouw, Cleveringaplaats 1, Leiden

DONDERDAG 19 MAART 2015The Moral Arc How Science Leads Humanity Toward Truth, Justice, and FreedomMichael Schermer

TIJD & LOCATIE19.30 – 21.00 uurGroot Auditorium, Academiegebouw, Rapenburg 73, Leiden

Museum Boerhaave is het Rijksmuseum voor de geschiedenis van de natuurwetenschappen en van de geneeskunde. Voor aanvulling van het huidige team publieksbegeleiders zoeken wij studenten die in het Nederlands en Engels enthousiast kunnen vertellen. Een bèta achtergrond helpt, maar is geen noodzaak. Geïnteresseerden graag per mail vóór 28 februari reageren.presentatie@museumboerhaave.nl Voor meer informatie Tel. (071) 5662 714 of 5662 715

mare-boerhaave 150112.indd 1 14-01-15 09:29

Advertentie

8 Mare · 22 januari 2015

Th. C. W. OudemansWouter Oudemans heeft tientallen artikelen en boeken op zijn naam waaron-der: Tragic Ambiguity: Anthropology - Philosophy and Sophocles’ Antigone (Met A. Lardinois, 1987), Echte filosofie (2007) en In Natura (2012).

In zijn colleges en teksten speelt het denken van de Duitse filosoof Martin Hei-degger een hoofdrol. Verder houdt hij zich bezig met filosofen als Plato, Aristo-teles, Descartes, Leibniz, Rousseau en Wittgenstein maar ook met darwinisten zoals Dawkins en Dennett.

In mei opent hij zijn arboretum Tenaxx in het Groningse plaatsje Wedde. In deze bomentuin heeft hij een unieke verzameling van zogenaamde treurvarianten van bomen bijeengebracht op geografische grondslag.

Wouter Oudemans (63) ging onlangs met vervroegd pensioen. Zijn nieuwe boek Plantaardig – Vegetatieve filosofie schreef hij samen met zijn oud-student Nor-bert Peeters, die op verzoek van Mare zijn oude leermeester inter-viewde. ‘Filosofie kan nooit een wetenschap zijn zonder lachwek-kend te worden.’

“Wat een ontzetting! Geen funda-menten, geen onveranderlijke beteke-nissen, geen voorstellingen of ideeën in je hoofd, geen laatste doelen, geen idealen, geen ethiek, geen waarheid, geen metafysica en... geen God!” (Student over zijn eerste college-reeks Wijsgerige antropologie bij Oudemans)

Het is koud en het regent. De bomen druipen en de natte straten voor station Amsterdam-Zuid weer-spiegelen de skyline van de zuidas. Aangekomen bij zijn pied-à-terre in Buitenveldert snel ik naar binnen. ‘Gadverdamme, heb jij je baard laten staan!? Kom je naar boven, knul?’

Ruim een kwart eeuw doceerde Wouter Oudemans wijsbegeerte in Leiden. Ik ken hem de laatste ze-ven jaar als student en later als zijn student-assistent. Hij laat zich niet eenvoudig samenvatten. Hij filoso-feert met de hamer: ontmaskert filo-sofische waanbeelden en laat daarbij weinig overeind.

Wijsbegeerte was een zelfstandige faculteit, maar is de laatste jaren opgegaan in een groot geesteswe-tenschappelijk conglomeraat. Een goede zet? ‘Wijsbegeerte klampt zich als een drenkeling op zee wanhopig vast aan een wrakstuk dat zelf zinkende is. Zodra je jezelf aan een geestes-wetenschap gaat onderwerpen, wat die idiote filosofen gedaan hebben, is de filosofie ten einde. Dat is su-icidaal. Ten eerste zijn zij daarmee wetenschapsbeoefenaars geworden, en filosofie kan nooit of nimmer een wetenschap zijn zonder lach-wekkend te worden. Ten tweede is men zo stompzinnig geweest zich te onderwerpen aan een geestes-wetenschap – in het tijdperk van de overheersing van de natuur- en levenswetenschappen en de daaruit voortvloeiende informatisering!’

‘Neem bijvoorbeeld de archeolo-gie. Die laat een prachtige ontwik-keling zien. Vroeger heette dat nog oudheidkunde. Tegenwoordig is zij steeds minder geesteswetenschap-pelijk. In Leiden is de faculteit zelfs bijna bij de geesteswetenschappen ingedeeld. Terecht heeft zij zich daar met hand en tand tegen verzet. Archeologie is verwant met de na-tuur- en levenswetenschappen. Dat zijn nou echte wetenschappen: die leiden tot beheer, beheersing, tech-nologie. Dáár zou de filosofie zich moeten bevinden: op het breukvlak van wetenschap, technologie en da-gelijks leven.’

Bevindt uw nieuwe boek Plant-aardig zich op dit breukvlak?‘Ja, dat gaat in de basis om de denk-dwang en de vanzelfsprekendheden in mijn verhouding tot de natuur. Eeuwenlang is als vanzelfsprekend aangenomen dat planten een saai, passief, onbeweeglijk bestaan lei-den. Het echte menszijn was daar-mee het tegenovergestelde van plantaardig; waarnemend, beweeg-lijk en cognitief. Alleen als het met jou als mens misloopt, ga je plant-aardige termen gebruiken: als je in een coma ligt, leef je bijvoorbeeld

als kasplant. Pas in het botanische werk van Charles Darwin begint het vanzelfsprekende onderscheid tussen plant en mens langzaam te verdwijnen. In het licht van de mo-derne plantkunde is er niet aan te ontkomen dat jij plantaardiger bent dan je denkt en dat planten meer quasihumane eigenschappen heb-ben dan je je kunt voorstellen.’

Maar een plantkundige zou toch zeggen dat miljoenen jaren te-rug de evolutionaire paden van mens en plant zijn gescheiden? Waarom heeft de mens dan toch meer gemeen met planten dan we denken?‘Je bent natuurlijk geen plant! Maar jouw identiteit is wel in hoge mate door planten bepaald. Niet alleen je uiterlijke voorkomen, maar ook de wereld waarin jij verkeert is door planten gegenereerd. Eén van de belangrijkste plantaardige invloe-den op de mens is de landbouwre-volutie (circa 10.000 jaar geleden). De mens heeft het graan gedomes-ticeerd, maar het graan heeft op zijn beurt ook de mens gedomesticeerd. Bijvoorbeeld door de mens te dwin-gen net zo plantaardig te worden als het graan zelf door op één plaats te blijven wonen.’

Draait u daarmee niet de rollen om? Wij beheersen niet, maar wij worden beheerst door planten?‘Nou, het prachtige aan onze ver-houding tot de plantenwereld is dat je ziet dat onze behoefte aan be-heersing op grenzen stuit. Je kunt bijvoorbeeld proberen om de voed-selvoorziening voor de mensheid te reguleren tot je groen ziet. Maar tegelijkertijd gebeuren er continu onverwachte dingen.

‘Toen de aardappel werd geïn-troduceerd in Ierland in de zeven-tiende eeuw, werden de Ieren daar ontzettend blij van. De aardappel groeit op vrijwel elke grondsoort en heeft een hoge voedingswaarde. Maar dan slaat plots de aardappel-ziekte (Phytophtora infestans) toe en wordt de bevolking geteisterd door hongersnood. Hieraan zie je hoe de Ieren eigenlijk parasitair leven op de aardappel. En denk maar niet dat dit nu voorbij is! Er is nu bijvoor-beeld in China een verschuiving bezig van plantaardig naar dierlijk voedsel. Als een heel nieuwe bevol-kingsgroep en masse varkens- en rundvlees gaat eten, zijn de gevolgen daarvan onvoorstelbaar.’

Want als vleeseter ben je afhan-kelijk van grote grazers - en dus

indirect van de plantenwereld?‘Juist! Terwijl die Chinees rustig zijn karbonade opeet, is er intussen een enorme wijziging gaande in de plantenwereld, namelijk de cultive-ring van de laatste ongecultiveerde stukken aarde.’

“De wijsbegeerte heeft in de weten-schappelijk gestuurde wereld geen eigen betekenis. Ze teert als een blindedarm op de gemobiliseerde universiteit. Die tolereert het worm-stekig aanhangsel als cultuurpolitieke legitimatie.” (Oudemans in zijn boek Echte filosofie)

Volgens u heeft filosofie geen plaats meer binnen het huidige universitaire klimaat. Toch heeft u het lang volgehouden.‘Hoewel de universitaire wereld al-tijd al een financieel-economische machinerie is geweest, was er een tijd lang een soort Narrenfreiheit; men tolereerde wat vreemdere ty-pes. Ook aan de Universiteit Leiden en bij de daartoe behorende Facul-teit Wijsbegeerte vond je dit soort figuren. De belangrijkste was naar mijn mening Bertus de Rijk (van 1969 tot 1988 hoogleraar Wijsbe-geerte aan de Universiteit Leiden, †). De Rijk accepteerde dat mensen die totaal anders waren dan hijzelf ook een plaats verdienden op de rand van de universiteit. Zo heeft hij mij gevraagd om naar Leiden te komen.

‘Maar geleidelijk aan is mijn randpositie met de invoering van onderzoeksprogramma’s, Engels als lingua franca, internationale samenwerkingsverbanden en de publicatiedwang langzamerhand verdwenen. Als de mogelijkheid er niet meer is om dat hele kleine afstandje te bewaren binnen de uni-versiteit ten opzichte van de uni-versiteit, is het wak wat mij betreft gesloten.’

Wat bedoelt u precies met af-stand?‘Als filosoof kun je nadenken over de woorden waarbinnen de univer-siteit zichzelf begrijpt. Dan merk je dat de betekenis van deze woor-den soms is verouderd. Een schril voorbeeld daarvan is de bewiero-king van de protestlezing van Cle-veringa. Er wordt volop gesproken over de waarde van het vrije woord, om met de mantel der liefde te be-dekken dat de universiteit zich daar ondertussen ver van heeft verwij-derd. Met het onderscheid tussen vrijheid en onvrijheid dat Cleve-ringa bewoog, heeft zij niets meer te schaften. Die woorden hebben hun zeggingskracht verloren.

De Duitse filosoof Immanuel Kant kon nog pleiten voor een vrij-heid van politieke inmenging aan de universiteit. Tegenwoordig is een dergelijk pleidooi krankzinnig. Het is significant dat de universiteit niet wil dat er bij haar aard wordt nagedacht en inmiddels een me-chanische Juggernaut is geworden met bijbehorende propagandaka-nalen, zoals het universiteitsblad Mare.’

De Titanic zonk – en toch bent u zoveel jaar gebleven?‘Het orkest bleef toch spelen!?’

“Ik heb nooit betreurd dat ik als decaan Wouter uit Amsterdam heb binnengehaald. Ik heb altijd de pest gehad aan filosofiehistorici als fei-tenboeren. Ook vastgeroest in je ei-gen kamp, moet je kwaliteit van het andere kamp binnenhalen.”(De Rijks laatste reactie op Oude-mans)

‘De universiteit heeft zich ver verwijderd van het vrije woord en is een mechanische Juggernaut met bijbe-horende propagandakanalen, zoals het universiteitsblad Mare.’ Foto Maarten Kools

De filosoof met de hamerAchtergrond

22 januari 2015 · Mare 9

Arthur Miller is perhaps the best known playwright ever produced by America. He was born in New York and studied journalism and English at the University of Michigan, writing his first play, No Villain, while still a student.

Miller did not immediately achieve success. The 1940 play The Man Who Had All the Luck was torched but he hit the big time on Broadway seven years later, receiving a Tony Award, the “Oscar” for plays, for his play All My Sons.

His most famous play, Death of Salesman, premiered in 1949 and soon emerged as a monument in theatre history. Miller received the Pulitzer Prize and other awards for it.

After challenging McCarthyism, the persecution of American communists, in his play The Crucible in 1953, he had to appear before the House Committee on Un-American Activities (HUAC). He told them that he had flirted with the Commu-nist Party but refused to name anyone else. He was sentenced and blacklisted.

In 1956, he left his first wife and married Marilyn Monroe. He wrote the script for the film The Misfits in which his wife was to play the principle character. The marriage fell to pieces even before the film reached the cinemas and Monroe died a year later.

In 1964, Miller worked with director Elia Kazan, producing After the Fall. It was unexpected because Kazan had betrayed a number of people to HUAC in 1952, which cost him his friendship with Miller at the time. Nonetheless, after ten year of not speaking to each other, they decided to get in touch.

Miller wrote the script for the film version of The Crucible in 1996. The last play he wrote was the Finishing the Picture, which premiered in 2004.

The fear of othersThe recurring topicality of a play about witches

What does the War on Terror have in common with a sixty-year-old play about witches? Aamir Aziz, a PhD graduate from Pakistan, dis-covered the reawakening of Arthur Miller’s The Crucible. “I felt a shock.”

BY VINCENT BONgErs “So much changed suddenly for my generation after 9-11”, says Aamir Aziz (1983). “I grew up in the eighties and nineties, a fairly quiet period in Pakistan. But in the aftermath of the attack on the Twin Towers, the world turned its gaze on my country and terrorist ac-tivity increased. We suddenly had to deal with bombings – violence was everywhere. One of my relatives, my sister-in-law’s husband, was killed in the suicide bombing of the Marriott Hotel in Islamabad in 2008. The War on Terror affected us personally and has made me what I am.

“When I was doing my Master’s in English in Islamabad, I took a course on American Literature. One of the works we discussed was The Cruci-ble by the writer Arthur Miller, a play based on a true story of a witch hunt, and it really touched a nerve.

The play is set at the end of the seventeenth century, when British settlers were trying to scratch for a living in America. In 1692, in the lit-tle town of Salem, Minister Samuel Parris’s daughter and niece suffered fits and severe spasms. The girls, racked with pain, crawled around on the floor, had demonic visions and seemed to speak in tongues. They said that had been touched by the “hand of evil” and blamed some of their fellow villagers.

Then other women and girls start-ed to display strange behaviour. The superstitious community panicked: it had to be witchcraft. A period of mass hysterics followed and thirteen women and six men were eventually sent to the gallows. Two other resi-dents of Salem died in goal. And just to be certain, two “demonic” dogs were hung too. When an elderly man refused to confess, heavy stones were piled on top of him and he died after two days.

How could a play written 1953 affect Aziz so much? “Something like this witch hunt occurred in my country too. When the War on Terror reached its climax and Pakistan had become a front line, all sorts of peo-ple were arrested in the streets for no reason and thrown into Guantánamo or another illegal prison.”

That is exactly the subject of his research: how a work can suddenly become relevant again due to social and political developments.

“Miller used an event from the past to criticise the society in which he lived. When I found out why he had written the play, I felt a really huge shock.  The Crucible  is really about the Red Scare in America in the forties and fifties of the previous century. A wave of fear of commu-nism swept across the nation. Of course, the Cold War was the main reason, but much more was going on. After the Second World War, a new middle class appeared, which con-sisted largely of immigrant groups that had arrived in America in the nineteenth and early twentieth cen-turies. Some of the newcomers had progressive ideas and challenged the establishment. The conservative forces violently resisted that de-velopment. Communists were the standard-bearers of all that was new,

wrong and more particularly, all that was un-American. Joseph McCarthy, a Republican senator was the most rabid of the Communist haters and he instigated a hunt against anything that had a merest whiff of the Red Peril.”

A special committee of senators held hearings in which people who were suspected of Communism, in-cluding many artists, were prosecut-ed and sentenced under the gaze of the entire nation.

“McCarthy really turned the whole thing into a spectacle. He knew how to create fear and people just swal-lowed it.” Miller also appeared before the committee and was given a very hard time indeed. “He had supported the Communist party in the forties, but later distanced himself from it due to Stalin’s cruelties. However, that didn’t stop him writing a play in which he took on McCarthy and his supporters. He challenged the witch hunters, deflating the Red Scare spec-tacle with literature.” The committee asked Miller to name his colleagues and friends, but the playwright re-fused. “He only wanted to explain about his own connections with the Communist Party, saying ‘I could not use the name of another person and bring trouble on him.’ He was taking a huge risk; they gave him a year’s suspension in prison and fined him five hundred dollars. By then, he had already paid forty thousand dollars in legal fees. However, he appealed and was acquitted.

“He was what French philosopher Michel Foucault calls a  parrhésiast: someone who put his life in the bal-ance to speak the truth. In The Cru-cible, Miller compared the McCarthy

trials with the witch trials and that connection was clear to everyone: back then, the local leaders were the manufacturers of panic, feeding it and using it as a weapon. That produced a fertile ground for perse-cution and the same thing, more or less, happened again three centuries later.”

When The Crucible opened, it was regarded as a satirical revolt against McCarthy’s inquisition. Howev-er, later versions lacked the impact and the 1996 film, starring Daniel Day-Lewis and Winona Ryder, fell flat. “In 1953, French philosopher Jean-Paul Sartre wrote a film script for an obscure Eastern German/French/Belgian co-production, but that Marxist version failed too.”

However, the mood changed after 9-11: “The play was very successful-ly performed on Broadway in 2002. The hunt for terrorists, the illegal kidnappings and the restriction of freedom following the Patriot Act rendered  The Crucible a topical work again. The fear of others has returned. It’s a play that needs an op-portunity and that opportunity arose with the war on terror. Since Obama’s presidency, there has been less inter-est in The Crucible. “The Democrats don’t have a reputation for witch hunts, although the play does suit the NSA espionage operations, the flee-ing of Edward Snowden and Julian Assange’s situation.” Having obtained his doctoral, Aziz has returned to Pakistan to teach and do research. “But I’m still inspired by The Crucible. I’ll never be a kind of an amateur Christ, but I will oppose any persecution and people who sow fear.”

Arthur Asher Miller (1915-2005)

“Senator Joseph McCarthy, the most rabid of the Communist haters, instigated a hunt against anything that had a merest whiff of the Red Peril.”

10 Mare · 22 januari 2015

English page

FILMTRIANONThe Theory of Everything dagelijks 21.30Interstellardagelijks 21.30KIJKHUIS Pulp Fictiondi. 27 januari 21.00Mr. Turnerdagelijks 15.30Birdmandagelijks 18.45 + 21.30LIDOGooische Vrouwen 2dagelijks 18.45 + 21.30, za. zo. 15.30Homiesdagelijks 18.45, za. zo. 15.30, do, vrij, za. zo. ma. + wo. 21.30The Hobbit: Battle of the Five Armies 3Dvrij. za. zo. 18.15 + 21.30, do. + ma. di. wo. 20.30

MUZIEKQBUSThe Band Project: Nod to the GodsZa. 24 januari 20.00 €10Her & Kings Countryzo. 25 januari 21:00 €10DE TWEE SPIEGHELSFrans Heemskerkdo. 22 januari 21.00 gratisTenorBattle vrij. 23 januari 21.00 gratisRotterdam Jazz Riotza. 24 januari 21.00 gratisAALMARKTZAALBrodsky Quartet: Sjostakovitsj Ivrij. 23 za. 24 zo. 25 januari 20.15 vanaf €20PAARD VAN TROJEPrinsenkindvrij. 23 januari 19.30 gratisYellow Grass + Rev Triggerdo. 29 januari 19.00 gratisGEBR. DE NOBEL90’s Now: nostalgische dansavondvrij. 23 januari 23.00 €10Averechts: W. Jägerverb, Saint George & Dr. Dijkmanza. 24 januari 23.00 €10Double AA Nightsdo. 29 januari 20.00 €7,50SUB071Hombre Malo 26 januari 21.00 gratis

THEATERIMPERIUM THEATERWILLEM’s Comedy Showdo. 22 januari 20.30 €9Nachtgasten: Ontzettend Nodigza. 24 januari 20.15 €7,50LEIDSE SCHOUWBURGNiet Schieten!: Vrouwen willen maar 1 ding za. 24 januari 20.15 vanaf €14,50Sanne Vogel, Nienke RÖMER, Camilla Siegertsz: De verleiding van een moordvrouwma. 26 januari 20.15 vanaf €17THEATER INS BLAUTroep: Firma Mesdo. 29 januari 20.30 vanaf €14.50

DIVERSENVOLKENKUNDETentoonstelling: Geisha10 oktober 2014 t/m 6 april 2015MUSEUM DE LAKENHALTentoonstelling: Een Deftige Parade. De Selectie van Rudi Fuchs11 oktober 2014 t/m 31 mei 2015RIJKSMUSEUM VAN OUDHEDENTentoonstelling: 75 jaar NINO1 oktober 2014 t/m 3 mei 2015Tentoonstelling: Carthago27 november 2014 t/m 10 mei 2015SIEBOLDHUISTentoonstelling: Kwahara Keiga. Fotograaf zonder camera28 november 2014 t/m 22 februari 2015MUSEUM BOERHAAVETentoonstelling: Ik zie, ik zie. Over licht en illusies30 november 2014 t/m 6 april 2015DE KUNSTGANGTentoonstelling: A New Earth11 januari 2015 t/m 21 februari 2015UNIVERSITEITS BIBLIOTHEEKTentoonstelling: Humbert de Super-ville: tekenaar, geleerde, visionair29 januari 2015 t/m 2 juni 2015

Het gevoel van toen naar nuKoen Hauser zet door beeldbewer-kingen de waarheid naar zijn hand. Dit weekend vertelt de Fotograaf des Vaderlands over zijn nieuwe tentoonstelling. ‘Ik wil het gebruik van de computer aan het voetlicht brengen.’

DOOR PETRA MEIJER Hoe zou het zijn als we onze kinderen elke dag in plaats van naar school, naar een naaiate-lier zouden brengen? En hoe zou de watersnoodramp er nu uitzien, in een moderne woonwijk? De Leidse fotograaf Koen Hauser liet zich in-spireren door foto’s van Nederlands-Indië en de Watersnoodramp uit het Nationaal Archief. Op zondag 25 januari is hij een van de gasten die tijdens de Podium Pitch in het Rijksmuseum van Oudheden over zijn werk vertelt.

‘Vanaf februari is de tentoonstel-ling “Blikvangers” te zien in het Nationaal Archief. Die foto’s zijn natuurlijk gemaakt in een histori-sche context, maar met mijn werk probeer ik dezelfde impact als in die tijd te genereren, en het gevoel van toen naar nu te vertalen.’

De foto’s van Koen Hauser heb-ben op het eerste gezicht een docu-mentaire sfeer, maar met behulp van moderne computerbewerkingen zet hij de waarheid vaak naar zijn

Fotograaf des Vaderlands ‘schildert met fotomateriaal’

hand, wat een surrealistisch beeld oproept. Zo maakte hij eerder voor museum Boerhaave een foto van Georgina Verbaan, waarin hij haar kaak verving hij door een anato-misch exemplaar. Hij fotografeerde naaktmodellen, maar bewerkte ze vervolgens tot sculpturen, en ge-wone kiekjes van gelukkige mensen veranderen schijnbaar moeiteloos in glamourfoto’s.

‘Binnen de fotografie wordt er

vaak een onderscheid gemaakt tus-sen gedocumenteerde en geënsce-neerde foto’s. Op dit moment lijken vooral onbewerkte foto’s in de smaak te vallen, er moet zo min mogelijk aan bewerkt worden. Ik denk dat deze twee gebieden echter minder gescheiden zijn dan wij denken. Ik wil beiden laten zien en het gebruik van de computer voor het voetlicht brengen. Tegenwoordig worden bij-na alle beelden bewerkt, we zijn ons

daar alleen niet altijd van bewust.’Als kunstenaar heeft Hauser wei-

nig te maken met de beperkingen van een documentair fotograaf. ‘Ik schilder met fotomateriaal. De ma-nier waarop ik dat doe is onderge-schikt aan het concept.’ Toch heeft hij zeer diverse opdrachtgevers. Zijn portfolio bevat eigen projecten, maar ook fashion shoots en commer-ciële opdrachten. ‘Die diversiteit is juist leuk. Ik heb lang alleen als kun-stenaar gewerkt, en ook een tijdlang enkel opdrachten gedaan. Ik had het gevoel dat ik mezelf moest definië-ren. Het past niet bij me om lange tijd hetzelfde te doen. Als ik mijn werk bekijk, zie ik toch een soort onderliggende logica. Een sfeer die overal aanwezig is, maar die ik moeilijk kan beschrijven.’

Vorig jaar werd Hauser benoemd tot Fotograaf des Vaderlands. Een jaar lang is hij ambassadeur voor de fotografie. ‘Voor zover dat mogelijk is, want het is een breed medium.’ In de toekomst wil hij zich weer meer bezig gaan houden met video. ‘Daarnaast vind ik het erg leuk om met objecten uit museale en natuur-wetenschappelijke collecties te wer-ken. Als het dan ook nog Leidse mu-sea zijn, is dat natuurlijk extra leuk.’

Podium Pitch Rijksmuseum van OudhedenZo 25 jan 14.30 uur, gratis

Wat vrouwen écht willenCabaretduo Niet Schieten! over hét vrouwengeheim

In de cabaretshow Vrouwen willen maar 1 ding onthult Niet Schieten! dé waarheid achter vrouwen. En dat is niet alleen een openbaring voor mannen.

DOOR VEERLE VAN DER GRACHT ‘In onze vorige voorstelling, Mannen zijn zeikwijven, pakten we de mannen flink aan. Nu leggen we de vrou-wen het vuur aan de schenen’, zegt Maarten Hennis.

‘We leggen de vrouw bloot, maar dan op een nette manier’, zegt Arend Edel lachend. ‘In de show gaat één van ons trouwen en een aangebo-den vrijgezellenfeestje loopt hele-maal mis. Het is eigenlijk een uit de hand gelopen geheel, maar zelfs als je de verhaallijn niet snapt is het nog steeds hilarisch’, zegt Edel.

Al twintig jaar bestaat Niet Schie-ten! uit een trio met Erik Jobben, maar de laatste twee jaar zijn Edel en Hennis als duo door gegaan. ‘Erik is gelukkig nog nauw betrok-ken bij Niet Schieten! en hij heeft aan het huidige programma Vrou-wen willen maar 1 ding  ook  mee geschreven’, zegt Edel.

De mannen van Niet Schieten! zaten vroeger samen in een bas-ketbalteam. Hennis: ‘We waren het mindere godenteam, maar ondanks onze fanatieke instelling werden we bijna nooit opgesteld.’

Maar de trainingen op de bank hebben hen wel samengebracht. ‘We dachten: we gaan eens wat leuks doen’, vertelt Edel. Vervolgens zijn ze samen shows gaan schrijven.

In 1994 stond Niet Schieten! in de finale van het Amsterdams Klein-kunst Festival en datzelfde jaar wonnen ze op cabaretfestival Ca-meretten de jury- en publieksprijs.

Niet Schieten! haalt hun inspi-ratie uit hun eigen ervaringen. ‘Je hebt een druk leven, veel werk en dan ook een relatie, dan maak je het beste, slechtste, mooiste en het le-lijkste mee’, zegt Hennis. Edel: ‘We weten eigenlijk gewoon ontzettend veel van vrouwen en dat willen we delen met Nederland.’

Hoewel de vrouw onder de loep wordt gelegd, wordt ze er niet slech-ter op. ‘Eigenlijk komen vrouwen er niet zo slecht vanaf, het probleem ligt meestal bij de mannen’, zegt Hennis lachend. ‘Soms komen vrouwen ons vertellen dat ze het er niet mee eens zijn, maar meestal zeggen ze “Oh wat zijn we toch erg”.

Het is herkenbaar en confronte-rend, maar het is vooral heel veel lachen’, zegt Edel. Bovendien kan de vrouw wel tegen een stootje. Hennis: ‘Mannen kunnen zichzelf meestal niet uitlachen. Vrouwen daarentegen herkennen zichzelf en gieren erom.’

‘We hebben de voorstelling al ruim 130 keer gespeeld en hij loopt als een trein. We hebben nog maar zeven shows te gaan, maar we zijn al druk bezig met de volgende show, Kusje erop’, zegt Hennis.

‘De nieuwe show gaat over dro-men en vooral durven dromen, weer eens wat anders dan mannen of vrouwen vooroordelen’, vult Edel aan.

Vrouwen willen maar één ding. Maar wat willen vrouwen dan ei-genlijk? Hennis: ‘Als ze daar ach-ter willen komen, dan moeten ze vooral komen kijken.’

Niet Schieten! Vrouwen willen maar 1 dingLeidse Schouwburg24 jan, 20.15 uvanaf €10‘We weten gewoon ontzettend veel van vrouwen.’ Foto Suzan van de Roemer

‘Tegenwoordig worden bijna alle beelden bewerkt.’ Foto Koen Hauser

22 januari 2015 · Mare 11

Cultuur Agenda

Schaamteloos

‘OH MIJN GOD, IS DAT EEN VAATWASSER?!’Nee, beste lezers, dit is niet het relaas van die ene keer toen ik allerlei as-ses kickte in een spelprogramma op televisie en zo een stapel prijzen mee naar huis sleepte waar zelfs Oprah in haar kerstspecials een tintje ble-ker van zou worden, helaas. Boven-staande zin zorgde ervoor dat ik ooit als enige uit 300 kandidaten gekozen werd om in een gigantisch apparte-ment in hartje Amsterdam te wonen. Mijn enthousiasme was het grootst, zeiden ze. Fijn, want daar had ik niet eens moeite voor gedaan: ik ben van nature gewoon een heel erg enthousi-ast persoon. Dat werpt dus soms zijn vruchten af, omdat het doorgaans wel gewaardeerd wordt. Bovendien zijn vaatwassers gewoon awesome.

Toch heb ik lange tijd geworsteld met dat ongebreideld enthousiasme van me. Ik heb steeds geprobeerd om het te onderdrukken, omdat het niet cool is. Het is nu eenmaal niet zo stoer om blij te worden van volsla-gen random dingen als die ene soort pluizenrollers met grafische printjes bij de Hema of onverwacht ieniemini marshmallows bij je warme chocola-demelk krijgen. Ik had het gevoel dat ik me eigenlijk een beetje voor dat enthousiasme moest schamen, want coole mensen zijn niet zo snel onder de indruk.

Mijn Lief is ook een stuk nuchterder. Hij is het die me rationeel langs alle schreeuwerige SALE!-bordjes heen loodst, die me vijf kilo boeken op de luchthaven weg doet leggen wegens bagagelimieten, die me al mijn inte-rieurdecoratiedromen afpakt door de oppervlakte van ons appartement in vierkante meters op te dreunen. Ik loop eerder mijn hart dan het meetlint achterna, maar hij zorgt ervoor dat ik realistisch blijf.

Hij snapt echter wel dat ik er geluk-kig van word. Mijn Lief kijkt dan ook niet verontschuldigend om zich heen als ik weer eens te hard praat en te weidse gebaren maak tijdens een ver-haal, hij gaat er gewoon in mee. En hij staat niet hoofdschuddend langs de zijlijn als ik me tussen de kindjes door probeer te wringen in Madurodam, maar komt er spontaan een paar uit de weg duwen voor me. Echte liefde is dat.

Ik kan en wil mijn alom aanwe-zige enthousiasme dan ook niet meer wegstoppen. Hoe meer ik dat aan-vaard, hoe blijer het me eigenlijk ook maakt. Dus blèr ik luidkeels mee met de Spice Girls in het openbaar. Ik koop die mini-aardbeienjampotjes waar je niks aan hebt als je meer dan een halve boterham wil smeren gewoon, juist omdat ze zo tiny zijn en ik dat leuk vind. En ik word er uitzonderlijk blij van. Schaamteloos.

Dus ja, ik weet wel dat blasé nu erg hip is en cynisme het nieuwe zwart, maar ik heb er persoonlijk gewoon geen talent voor. Zo cool ben ik dan maar niet.

DOOR TALITHA DEHAENE

V.l.n.r. Laurens Kooiman, Daan Dols, Wichard Boon, Ivo Verseput, Ewout Nysingh. Foto Arthur Koppejan

‘Sommigen vallen hier in slaap’Minervahuis Gerecht 12Laurens Kooiman (22, geneeskunde): Sinds 1999 heeft dit huis al een jacuzzi. Deze hebben we nu een jaar. De vorige heeft het slechts vier jaar volgehouden. Toen viel hij uit elkaar.’Ivo Verseput (19, geschiedenis): ‘Bij de aanschaf hebben we een verdeelsleutel gehanteerd. De mensen die er het langst gebruik van kunnen maken, betalen het meest.’Daan Dols (18, rechten): ‘Ik heb geluk gehad want hij was net aangeschaft voordat ik hier kwam wonen.’Rogier Blank (21, human resource ma-nagement): ‘We maken er vooral ge-bruik van als we brak zijn na een goed feestje. Of als het sneeuwt, dat is echt fantastisch.’

Verseput: ‘Maar vaker in de zomer. Als we bijvoorbeeld een barbecue georga-niseerd hebben en het is ’s avonds afge-koeld, dan is het echt lekker om na het eten in de jacuzzi een drankje te doen.’Blank: ‘We hebben er zelfs een barbe-cue mee gewonnen.’Kooiman: ‘Een tijdje geleden was er de Amstel Challenge. Het was de bedoeling dat je een originele foto inzond met een Amstelbiertje in de hand. Dus wij voor de grap met z’n allen op de foto in de jacuzzi met een Amstelbiertje, en twee weken later hadden we een barbecue op de binnenplaats staan.’Wichard Boon (19, civiele techniek): ‘Soms zetten we de televisie buiten om een filmpje te kijken.’

Kooiman: ‘Of tafelvoetbal, dat was la-chen. Er zitten namelijk geen poten meer onder ons spel, zodat we de voet-baltafel gestrekt over de jacuzzi konden neerleggen.’Kooiman: ‘We doen geen uitspraken over wat er allemaal voor spannends in de jacuzzi gebeurt. Alleen dat diegene hem dan de volgende dag zelf moet schoonmaken.’Verseput: ‘En hij wordt toch zeker een paar keer per maand schoongemaakt…’Kooiman: ‘We hebben regelmatig avon-den die lekker uit de hand lopen en dat we er met vijftien personen in zitten. Dan staat er daarna nog maar een heel klein laagje water in.’Verseput: ‘We hebben er ooit eens met

achttien man in gezeten.Blank: ‘Terwijl er maar acht zitplaatsen zijn. En dan is het al krap, want dan voel je elkaars knietjes al.’Dols: ‘Is heel gezellig!’Verseput: ‘Er vallen ook wel eens men-sen in slaap. De laatste keer dat dat ge-beurde was bij drie andere huisgenoten na een avond op Sine Regno (de week waarin een vereniging zonder bestuur zit, red.).’Blank: ‘Ik stapte de binnenplaats op, liep verdwaasd rond en zag ineens drie mondjes net boven het water uitkomen. Echt schandalig. Toen heb ik ze maar wakker gemaakt.’

DOOR SEBASTIAAN VAN LOOSBROEK

12 Mare · 22 januari 2015

Inburgeren

Bandirah

Het Clubje