ruimtelijke uitdagingen voor

de woonzorg

Kortrijk, 22mei 2012

wonen en zorg op maat – ontmoetingsavond Leiedal

ir. Marc Martens, architect ruimtelijk planner

bureau voor architectuur & planning, bv bvba

VUB architectonische ingenieurswetenschappen

wonen en zorg : een belangrijk maatschappelijk

thema, vandaag en in de nabije toekomst.

we moeten er met zijn allen heel hard over

doordenken.

wellicht schrijven we dan een nieuw decreet, stellen

we een gewestelijke of provinciale verordening vast,

richten we een nieuw instituut op (agentschap,

bureau…) dat de nodige regels zal schrijven…

maar is dat wel de goede weg?

vandaar deze parabel : “kort verhaal gesitueerd in

het dagelijkse leven dat dient om een moreel of

filosofisch idee te illustreren”. (wikipedia)

voorafgaande reflectie

“voorbij de muur” (parabel)

1

de 24 bewoners

DE 24 BEWONERS

ze horen niet goed, ze zijn niet altijd makkelijk in de

omgang… het lijken wel gemiddelde Vlamingen1

2

hun woonst

HUN WOONST

ze wonen in een somber ommuurd klooster, met een

leegstaande kerk.2

HUN WOONST

versleten en vervallen…2

HUN WOONST

onaangepast, zeker geen geborgen thuis…2

HUN WOONST

het tehuis is op de rand van het failliet…2

3

een nieuwe directeur

EEN NIEUWE DIRECTEUR

hij wil de poort openzetten…

“oei, gaan onze gasten niet weglopen?”3

EEN NIEUWE DIRECTEUR

hij wil zelfs de muur slopen… de burgemeester wordt

uitgenodigd om de eerste steen uit te breken.3

EEN NIEUWE DIRECTEUR

hij nodigt de buren uit op jaarlijkse tuinfeesten…3

EEN NIEUWE DIRECTEUR

een prettige ontmoeting van bewoners, begeleiders,

familie, buren, omliggende schoolgemeenschappen…3

EEN NIEUWE DIRECTEUR

de buren bezoeken verbaasd het tehuis en zien dat er

iets aan moet gebeuren… iemand brengt een cheque…3

4

wat met dat patrimonium?

WAT MET DAT PATRIMONIUM?

de instelling heeft een erkenning om te verbouwen.

maar is dat financieel wel haalbaar ?4

WAT MET DAT PATRIMONIUM?

en wat met de kerk, 2x zo groot als de toegelaten

functionele oppervlakte? allemaal te becijferen…4

WAT MET DAT PATRIMONIUM?

maar ons belangrijkste argument : wat met de bewoners

tijdens de verbouwing?4

WAT MET DAT PATRIMONIUM?

er rijpt een plan : de muur slopen, een nieuwbouw

optrekken en pas daarna de kloostervleugel slopen…4

WAT MET DAT PATRIMONIUM?

de kerk kan verzelfstandigd worden, en er kunnen in de

toekomst nog woningen bijkomen op de site…4

5

het nieuwe huis

HET NIEUWE HUIS

je kunt die bewoners niet dwingen om in groep te leven.

eerder een huis met veel kamers dan leefgroepen…5

HET NIEUWE HUIS

een oost-west gang (hoe durven we?) organiseert het

leven van de bewoners in tijd en ruimte. 5

HET NIEUWE HUIS

op de verdieping zijn de slaapkamers geclusterd volgens

grootte. lichtinval en uitzicht geven oriëntatie.5

HET NIEUWE HUIS

op de begane grond : vier livings, een achttal ateliers.

personeelsruimtes discreet afgezonderd…5

HET NIEUWE HUIS

ateliers aan de straatkant, met zicht op de school aan

de overkant.5

HET NIEUWE HUIS

livings in directe relatie met de private tuin.5

HET NIEUWE HUIS

terrassen op het zuiden. en alles extreem sober! het

geld groeit niet op onze rug.5

HET NIEUWE HUIS

met beplanting en een wadi om af te bakenen (er loopt

er wel eentje een keer weg).5

HET NIEUWE HUIS

voorbij de wadi een semi-private tuin waar de bewoners

en de buren elkaar kunnen ontmoeten.5

6

de verhuizing

DE VERHUIZING

een hectische dag, met de hulp van begeleiders, familie,

buren, vrijwilligers…6

DE VERHUIZING

emotioneel en verwarrend ook voor de bewoners die

hun vertrouwde plek moeten verlaten…6

DE VERHUIZING

maar ze komen snel thuis in hun nieuw verblijf dat ze

stap voor stap hebben zien bouwen.6

DE VERHUIZING

en waar ze onmiddellijk hun weg in vinden.6

DE VERHUIZING

na een paar dagen kan de wakende nachtwacht gaan

slapen!6

7

het leven van alledag

HET LEVEN VAN ALLEDAG

leren werken met een computer.7

HET LEVEN VAN ALLEDAG

het huishouden doen.7

HET LEVEN VAN ALLEDAG

met de fiets op toer, boodschappen doen met de buren…7

HET LEVEN VAN ALLEDAG

de kinderen van de school aan de overkant komen

meehelpen eten klaarmaken.7

8

en de kerk?

EN DE KERK?

we hadden een idee : de “unité d‟habitation” van le

Corbusier als inspiratiebron…8

EN DE KERK?

19 woningen in 7 verschillende types : gelijkvloerse

appartementen, maisonnettes, studio‟s…8

EN DE KERK?

ondanks de drastische omvorming wordt het

kenmerkend silhouet in de wijk behouden.8

EN DE KERK?

een projectontwikkelaar koopt de kerk (het geld is

welkom). de verbouwing is aan de gang.8

9

diensten inclusieve

ondersteuning

DIENSTEN INCLUSIEVE ONDERSTEUNING

aan de overkant van de straat zijn we een huis aan het

verbouwen tot 4 studio‟s : dichtbij en toch zelfstandig…9

DIENSTEN INCLUSIEVE ONDERSTEUNING

maar fragiel. wie zal het aankunnen?9

10

noch een zotteke

(naar Jan Hoet)

NOCH EEN ZOTTEKE

samen met de bewoners maakt kunstenaar Bren

Heimans een werk tussen private en collectieve tuin.10

NOCH EEN ZOTTEKE

kaartlokaal, atelier, uitkijkpost?

water dat klank in beweging omzet…10

NOCH EEN ZOTTEKE

aanleg en onderhoud met de nabijgelegen

tuinbouwschool.10

10 ruimtelijke uitdagingen

DE LEEFWERELD VAN MENSEN IS DE „ECHTE‟ RUIMTE

we bakenen ruimtes af, delen mensen op in categorieën

terwijl hun wereld een continuüm van leefervaringen is.1

RUIMTE DETERMINEERT NIET, MAAR FACILITEERT

niemand is ooit beter geworden van een gebouw of plein

maar mensen vinden er hun weg, ontmoeten er elkaar.2

“Duurzame ontwikkeling moet vertrekken van de bestaande

structuren. Duurzame ontwikkeling is niet alleen behoudend,

maar creëert de toekomst als een nieuwe mogelijkheid, zonder

ze vast te leggen.”

(Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen, 1999)

ZOEK EVENWICHT TUSSEN PRIVAAT EN COLLECTIEF

bevoogding is zo mogelijk nog erger dan vereenzaming:

privacy gradiënt, gezelschap, keuzevrijheid…3

VERSTANDIG BEHEER VAN PATRIMONIUM

oude kloosters, scholen… worden “vermarkt” ondanks

hun toekomstige potenties.4

MENSELIJKE OVERWEGINGEN ZIJN OOK ARGUMENTEN

niet alleen technische en financiële argumenten zijn

rationeel. de drie P‟s van duurzaamheid.5

ZORG VOORAL VOOR GOEDE BEGELEIDING

hoe goed ook voorbereid, een stap naar meer

zelfstandigheid blijft fragiel en vergt veel begeleiding.6

ZORG VOORAL VOOR GOEDE BEGELEIDING

het gaat hier niet alleen om kwetsbare mensen. waarom

mensen ook niet ondersteunen bij eigen bouwplannen?6

CREËER EEN MAATSCHAPPELIJK DRAAGVLAK

“het kan toch niet dat onze opgroeiende kinderen

steeds geconfronteerd worden met gehandicapten”7

CREËER EEN MAATSCHAPPELIJK DRAAGVLAK

soms moeten we spijtig genoeg wel verordenend

optreden om onverdraagzaamheid te counteren…7

VIND GEEN NIEUWE REGELS UIT

het aantal regelgevingen neemt hallucinante proporties

aan, en staat een coherent ontwerp in de weg…8

LIJST VAN REGELS TOEPASSELIJK OP EEN KINDERTEHUIS

- codex ruimtelijke ordening

- stedelijke bouwverordeningen

- erfgoedinventaris

- basisnormen brandbestrijding en -voorkoming

- verschillende stedelijke brandreglementeringen

- Besluit VlaReg studie alternatieve energie

- EPB

- VIPA

- AGION

- hemelwaterverordening

- toegankelijkheidsverordening

- Besluit VlaReg legionella

- HACCP (Hazard Analysis and Critical Control Points)

- ARAB

- wet over de overheidsopdrachten

- professionele aansprakelijkheid

- ...

VIND GEEN NIEUWE REGELS UIT

regels zijn soms zelfs contradictorisch. is dat

duurzaamheid, een net andere regel bedenken ?8

basisnormen brandbestrijding

- aantrede > 20 cm

- optrede < 18 cm

- helling < 37

toegankelijkheidsverordening

- aantrede > 23 cm

- optrede < 18 cm

- 2xO + 1xA tussen 57 en 63

los daarvan moet de trap

ook zijn architectonische

waarde hebben : licht,

ruimtelijke dynamiek…

VIND GEEN NIEUWE REGELS UIT

soms leidt de opeenstapeling van regels tot net het

omgekeerde van wat men wil bereiken…8

stoere kerels die roken zijn „kwetsbare‟ personen…

de preventie veteranenziekte is dus van toepassing : er

moet een omloopleiding sanitair warm water geplaatst…

VIPA zegt dan : de energieverliezen moeten

gecompenseerd met balansventilatie.

maar de meest performante warmte wisselaars lekken

een beetje en brengen wat vervuilde lucht in omloop…

verhoogd risico op kwetsbaarheid?

VIND GEEN NIEUWE REGELS UIT

en ongetwijfeld leidt de starheid van regels tot

overdimensionering en meerkosten…8

SLOOP DE MUUR TUSSEN DE SECTOREN

huisvesting, onderwijs, gezondheidszorg… iedereen doet

zijn eigen ding, en bemoeilijkt de samenwerking…9

SLUIT ZELF BONDGENOOTSCHAPPEN

ook al is het structureel moeilijk, vrijwillige

samenwerkingen bieden een grote meerwaarde…10

de 10 GEBODEN VAN WOONZORG

om boven je bed te hangen…

1 de leefwereld van mensen is de echte ruimte

2 ruimte determineert niet maar faciliteert

3 zoek evenwicht tussen privaat en collectief

4 verstandig beheer van patrimonium

5 menselijke overwegingen zijn ook argumenten

6 zorg vooral voor goede begeleiding

7 creëer een maatschappelijk draagvlak

8 vind geen nieuwe regels uit

9 sloop de muur tussen de sectoren

10 sluit zelf bondgenootschappen