MARC CHAGALL 1887 - 1985 · 2019. 5. 19. · Marc Chagall is een Franse kunstschilder van...
Transcript of MARC CHAGALL 1887 - 1985 · 2019. 5. 19. · Marc Chagall is een Franse kunstschilder van...
1
Probus-presentatie25november2015
doorLeoErkens
MARCCHAGALL1887-1985
“Eendichtermetdevleugelsvaneenschilder”
2
INHOUD
1. Inleiding
2. Enkelekenmerken
3. Witebsk1887-1906
4. St.Petersburg1906-1910
5. Parijs1910-1914
6. TeruginRusland1914-1922
7. Frankrijk1923-1941
8. DeVerenigdeStaten1941-1948
9. WeerinFrankrijk1948-1985
10. Epiloog
3
1.Inleiding
MarcChagalliseenFransekunstschildervanJoods-Wit-Russischeafkomst.
Hijkomtop7juli1887terwereldalsMosjeSegal,deoudstevannegenkinderenvanhetechtpaarSaharenFeiga-Ita.Zijnvaderwerktvooreenharinghandelaar,zijnmoederdrijfteenkruidenierszaak.ZijnvaderveranderdezijnnaaminChagall.
ChagallbezoektdejoodselagereschoolendegemeentelijkemiddelbareschoolvanWitebsk.
FotoWitebsk(Vietsjebsk)opheteindevande19eeeuw
MarcChagall,op97-jarigeleeftijdoverledenop28maart1985,heeftalsgeenanderekunstenaarvande20eeeuwoveralterwereldfascinatieenbewonderingwetentewekken.Doorcollega-kunstenaarHenryMillerwerdhijgetypeerdalseen”dichtermetvleugelsvaneenschilder”.
TijdenszijnlevenwasChagallhechterbevriendmetschrijversdanmetschilders,hijwantrouwdeschilderkunstigetheorieën,vooralalszedogmatischetrekkenaannamen.
4
Nochdekubisten,nochdesurrealistenslaagdenerinhemintelijven:hijstichttegeenschoolenhadgeennavolgers.Hijbleefdegroteeenlingenhetistotophedennietgeluktzijntijdlozewerkbijeenbepaaldestromingondertebrengen.
Indezepresentatiegaikalleeninopzijnschilderkunstenlaatzijnanderekwaliteitenonbesproken.Ditisaleenhelekluif,wanthijwaszeerproductiefopvelegebieden.
2.Enkelekenmerkenoverzijnontwikkelingalsschilder
Jodendomenkunst
DoordathetJodendomzichstrenghoudtaanhetreligieuzeverbodophetafbeeldenvanmensen,iseenJoodseschilderkunstnooitontwikkeld.Ditschiepveelruimtevoordekunstenaardiezichmaaraanweinigconventiesdiendetehouden.ErwarenechterookveelproblemenomdattypischeJoodsethema’snietbestondenenhetreferentiekaderdusdoordeeerstegeneratiekunstenaarsuitgevondenmoestworden.BijJoodseschildersalsChagall,ChaïmSautineenJacquesLipchitzkunjevermoedendatertochgauweenidentiteitgevondenwerd,omdathunwerkenergopelkaarlijkenwatthematiekenstijlbetreft.
Chagallspositieeninvloedzijnnietteonderschatten.BehalveeenvandeoudsteJoodseschilderswashijookdelangstlevendeenhijheeftdaardooraltijdeenvoortrekkersfunctiegehad.AnderekunstenaarskondenhunwerkenaandievanChagalltoetsen.
Zijnherinneringenaanzijnjeugd,zijnbelangrijksteinspiratiebron,tonenallerleiJoodsethema’sdienooitafgebeeldwaren.Chagallsschilderijenzijndoordrongenvanmythologieenmystiek.ZijnbontgeschakeerdedromenenverhalenzijndiepgeworteldinzijnRussisch-joodseverleden.ZijnherinneringenenverlangensdraaienomzijngeboorteplaatsWitebsk,enomdegebeurtenisseninhetlevenvandekleineman,zoalsgeboorte,liefde,huwelijkendood.
Ondanksdegrotehoeveelheidindrukkendiehijo.a.inParijsendeVSopdeed,bleefhijtrouwaanzijnafkomst.Hijbleefverbondenmethetchassidisme(eenmystiekestrominginhetOost-EuropeesJodendom),waarinverhaleningrotegetaleaanwezigzijnenwaaringeloofcentraalstaatindeonverbrekelijkeverbindingtussendemensenGod,diedegelovigeninstaatsteltwonderentedoen.
5
UitChagallsschilderijenrijsteenwereldopvolwonderendiezichinhetdagelijkslevenvoltrekken.Hemelenaardelijkenelkaartedoordringenindezewereld,waarvanveleelementenonderstebovengeschilderdworden.Opzijndoekentartenmensen,hanenenboerenkarrenNewtonswettenvandezwaartekracht,zijzwevenonbekommerddoorhetluchtruim.Rabbijnen,violisten,arbeidersuithetgetto,synagogen,alleslaateenJoodsecultuurziendiedooranderennooiteerderzovrijelijkenliefdevolafgebeeldwas,metalhaargebrekenenpluspunten.
EenkritischenootdiehierbijvaakgehoordwordtisdatChagallinzijnlangelevennooiteenanderthemaheeftaangepaktenalshetwarezijnsuccesbenutheeftzonderartistiekerisico’stenemen.
Omhaarheen(1945)Parijs,MuseumModernArt
6
3.Witebsk1887-1906
DegeboorteplaatsWitebskligtnietvervandegrensmetLitouwen(nuWit-Rusland).Ca.75%vande50.000inwonerswarenjoods,voornamelijkhandelaren,fabrikantenenwinkeliers.Sindsheteindevande18eeeuwwasWitebskeenbolwerkvanhetchassidisme,eenreligieuzestromingbinnenhetJodendom,waarvanBaalsjemTovindejaren30vande18eeeuwinOost-Europadegrondleggerwasgeweest.DeleerstellingenwarenafgeleiduitdeKabbala,eenverzamelingmystiekegeschriften.DezegeschriftenvondengroteweerklankomdatzeeenalternatiefvormdenvoorhetelitaireJodendomenuitinggavenaanhetgeloofineengevoelsmatigeverbintenistussendemensenenGodinzijnallesomvattendeliefde.
MijnvaderenmoederenMarc,1911
7
ZijnvaderverandertdenaamSegalinChagal.Marczetteereentweedelachter,omdatdatinhetFransbeteruittesprekenwas:CHAGALL
Tot1906hadChagallnognooiteenschilderijofeentekeninggezien.Hijisbegonnendoorafbeeldingenintijdschriftennatetekenen.Zoishijschildergeworden.
ZijnmoederwasinhetbegintegenMarc‘swilomkunstenaar-schilderteworden.Latersteundezijhem.Zijnontwikkelingkwamlangzaamopgang.
DeBakkersvrouw,1910
Dezehoutenbakkerswinkelkendehijuitzijnjeugd.Debakkersvrouwheeftversbroodvoorhaastigeklantenonderhandbereik.
Nazijnmiddelbareschoolbezochthijzeerfrequenthetateliervanzijnleermeester/schilderJohannesPen.Hijleerdehierdeeerstebeginselenvanhetvakschilder.
8
Indetijdvoor1906ontstondereenhechtevriendschaptussenChagallenViktorMekler,eenmedeleerlingeneentelguiteenwelgesteldejoodsefamilie.HettweetalbesloothetstadjeWitebskteverlatenennaarSt.Petersburgtegaan,detoenmaligehoofdstadvanRuslandenhetculturelemiddelpuntvanhetland.Hierwarendeberoemdekunstopleidingengevestigd.
Hetbesluitwasechternietzogemakkelijkuittevoeren,wantjodenhaddeneenspecialeverblijfsvergunningnodigdiealleenverstrektwerdaanacademicienhunhuispersoneelendaarnaastaanhandwerkersenhandelsreizigers.Uiteindelijksteldeeenkoopman,eenbekendevanChagallsvader,eenverklaringopdieMarchetrechtgafindehoofdstadhandelswaaroptehalen.
Indewintervan1906-1907reisdenChagallenMeklernaarSt.Petersburg.
Zolanghijleefde,bleefhijzijngeboortestadWitebsktrouw.Telkensweerschilderdehijdewinkeltjeszoalshijdieuitzijnjeugdkende.
4.St.Petersburg1906-1910
“Almijnwerkuitdezeeersttijdisverlorengegaan.”
Als20-jarigegingChagallnaarSt.Petersburg.Hoewelhijdusuiteenzeerreligieuzefamiliestamdeenopgegroeidwasindechassidischetraditie,washetdekunstdiehemtotdezestadaantrok.Hijkwamenigetijdnaderevolutievan1905naarSt.Petersburg,waarverschillendepogroms(razzia’s)tegendejodenplaatsgevondenhadden.Dejodenhaddentoengeenvolwaardigeburgerrechtenenwerdennietopscholenenuniversiteitentoegelaten.Zelfsindestadwasdebewegingsvrijheidbeperkt,maaraldezebelemmeringenwarengeenobstakelsvoorChagallomkunstenaarteworden.
HijkwaminSt.Petersburgmetalleenhetverlangenkunstenaartewordenmetslechts27roebelsopzak.Meerhadzijnvaderhemnietkunnengeven.DooreenaanbevelingvanJohannesPen,zijnleraar,konhijbijeenfotograafJeffeaanhetwerkalsretoucheur.Alsvergoedingkreeghijalleenkosteninwoning.
Viaeenaanbevelingvaneenbeeldhouwerkreeghijbijdiensbroereenjobmeteenmaandelijksetoelagevan10roebel.Geenvetpotdus.
9
Handwerksliedenkregenzonderproblemeneenverblijfsvergunning.DaaromvolgdehijeenopleidingtotreclameschilderindehoofdstadSt.Petersburg.Hijschilderdeheelveelreclameborden,diesteedsveellettersbevatten.Voorhetexamenwaarmeedegezellentijdwerdafgeslotenslaagdehijechterniet.
“Mijnbruidmetzwartehandschoenen”,1909(Basel)
10
TijdensdeperiodeinSt.Petersburghadhijzeerveeljobsopvelerleigebiedenbezochthijdiversekunstscholenmetmeerenmindersucces.HetwasookdetijddathijzijnvrouwBellaRosenfeldleerdekennen.ZijbezochteenhogemeisjesschoolinMoskou.HaarouderswarengelovigejodenenhaddendiversejuwelierszakeninWitebsk.DefamilieRosenfeldbehoordentotderijkstefamiliesindestad.KortnazijnontmoetingmetBellaschilderdehijhetportret“Mijnbruidmetzwartehandschoenen”.
InSt.PetersburgleerdeChagallvelevooraanstaandepersonenophetgebiedvankunstkennen,maarookpoliticidieindeDoemazitten.ZoookdeberoemdetekenaarLéonBakst(=Rosenberg)dielesgafaandevrijzinnigeschoolSvanseva.ChagallvolgdedriejaarlanglessenopdezeschoolmaarschilderdeooktalvandecorsenkostuumsvanBalletsRusses.
ZijnjeugdwerkuitSt.PetersburgbevattallozeelementenuitdeRussischevolkskunst.Opeenaantalschilderijenbeelddehijzijnzussenenanderefamilieledenaf.
Meisjeopdesofa(Mariaska),1907
11
Ditopmerkelijke,inwarmetintenuitgevoerdportrettoontzijnzusMariaskaopeensofategeneensobergehoudenachtergrond,diealleendoorhetpatroonvandestofendebosbloemengeaccentueerdwordt.Chagallverleentzijnmodeleenzekerekinderlijkeonschuldenonrijpheid.Zewastentijdevanhetportretongeveerachtjaar.Hijbeelddehaarafmeteenhoedendonkerejurkomhaaroudertedoenlijken.HetschilderijontstondindetijddathijlessenbijLéonBakstvolgde.
DemeestevanzijnRussischeschilderijen(circa50)werdenChagallinSt.PetersburgafhandiggemaaktdoordelijstenmakerAntokolski,aanwiehijwerkeninbewaringhadgegeven.ToenChagalleenweeklaterbijAntokolskilangsgingomzijnschilderijenoptehalen,ontkendedezeooitwerkvanhemgekregentehebbengekregenenbeweerdezelfsChagallniettekennen!Aangezienhijgeenkwitantiebezat,stondhijmachteloos.LaterdokeneenpaarvanzijnschilderijenweeropinRussischeverzamelingeneninhetWesten.HetwastedankenaanMaximWinawer,eenafgevaardigdeindeDoemainSt.Petersburg,datChagalluiteindelijktochinParijsterechtkwam.Parijswastoenalhetcentrumvanhettoenmaligekunstlevenendestadvanzijndromen.
Debruiloft,1909,Zurich
12
DezeWinawerkochtnietalleeneenpaarvroegewerkenvanChagall,zoals“Debruiloft”,maarhijhielpdejongekunstenaardaarwaarhijkon.
DereisnaarParijsmaaktehijmogelijkmeteenmaandelijksetoelagevan40roebel.Chagallkonhetgenereuzeaanbodnietafslaan.DevierjaarinSt.Petersburgzijnvoorzijnartistiekeontwikkelingvangrootbelanggeweest.Indezejarennamenzijnideeënentoekomstplannenvastevormaan.
Nuwashijklaarvoordevolgendestap:hijverwezenlijktezijndroomengingopwegnaarParijs.
Sjofar(ramshoorn),1911(gouacheoppapier)
13
5.Parijs1910-1914
“ParijswasmijntweedeWitebsk”
NaeenvierdaagsetreinreisdwarsdoorEuropakwamdejongekunstenaarinaugustus1910ophetParijseGareduNordaan.Inzijnkofferszatenalzijnschilderijenentekeningen.ZijnvriendViktorMeklerhaaldehemopvanhetstation.
Chagallhadzijndroominvervullingziengaan:Parijs,destadvanhetlicht,wasvoorhemvooraldestadvandevrijheid.Indezegrotestadbegonzijnverkenningop
Parijsvanuitzijnkamergezien,1913(GuggenheimN.Y.)
14
velerleigebied.Inhetbeginwashetzeermoeilijk.HijspraknauwelijksFransenvoeldezichverlorenindewereldstadParijs.Langzamerhandleerdehijallesbeterkennenenontmoettehijookandere,bekendekunstenaars.
Indegaleriesensalons,maarvooralinhetLouvre,bestudeerdehijhetwerkvangrotekunstenaars,zoalsRembrandt,VanGogh,Renoir,Matisse,Monet,Delacroixenveleanderen.ChagallverkeerdeineenroeswanneerhijdoordeParijsestratenliepenlangsdeoeversvandeSeinewandelde.Alleswasvoorhemgroots.
HetzienvandenieuweFranseschilderkunstwasvoorhemeenvolkomennieuwewereldvankleurenenvormen.Hijnamdeverschillendeartistieketendenseninzichopenvroegzichafwatdatallesvoorhembetekende.Eigenlijkpastegeenenkelerichtingbijhem.HijbewonderdeCézannewiensblok-enrasterpatronendekubistenlatertotvoorbeeldenzoudennemenvoordeindelingvanhunschilderijen.MaarhijhadookevenveelachtingvooranderenalsDelacroix.
Hijbleefechterzijneigengevoelenstrouw,zijnherinneringaanzijngeboorteplaats,Witebsk,enzijnRussischgeboorteland.Hijwaszogefascineerddoorwathijzag,doorhetlichtendehevigheidvandekleurendathijnachtendoorbrachtinzijnatelieromvoortdurendteschilderen.
EenvanzijneersteParijsewerkenis“hetatelier”metmeubels,zijnezelenschilderijenaandemuur.
15
HetAtelier,1910(CentrePompidou,Parijs)
DitschilderijlaatduidelijkdeinvloedvanVanGoghzien.
OverigenswerdChagallvoortdurendaanzijngeboortelandherinnerdomdaterzeerveelRussischelandgenoteninParijswaren.Zijbeoefendendekunstenopallerleigebieden.Hijhadveelcontactenenhijwerderzekerdoorbeïnvloed.
16
DeDrinker(DeDronkaard,1911-1912(privé)
Ditschilderijmetzijnstralende,krachtigerood-engeeltintenenzijndiepezwartstaatonderinvloedvanhetkubisme.Hetisopgedeeldingeometrischevlakkenentoonteenmanzonderhoofddiemeteenmesindehandaantafelzit.Optafelzienweeenfles,eenvis(haring)enkipineenschaal.Haringiseenindicatienaarhetberoepvanzijnvader.DitwerkiseenhoogtepuntuitdeParijseperiodevanChagall.
Indewintervan1911/1912verhuisdehijnaar“LaRuche”(debijenkorf),eenkunstenaarskoloniemet140ateliers.Hierschilderthijveelvanzijnabsolutemeesterwerken,zoals”Ikenhetdorp”.Hierisduidelijkdeinvloedvanhetkubismeteherkennen.
17
Ikenhetdorp,1911
HommageaanApollinaire(GuillaumeApollinairewaseenavant-gardepoëet)iseenvandegrootsteschilderijendieChagallooitschilderde.ZoalsblijktuitdeaangebrachtenamenisnietalleenApollinaire,maarzijnookanderenophetschilderijvermeld:HerwarthWalden,BlaiseCendrardsenRicciottCanudo.Ookhier
18
isduidelijkhetkubismeteherkennen.Devlakkenverdelingvaltsterkop.AdamenEvazijnherkenbaarinhetmidden.Hetscheppingsverhaalisookherkenbaar.Bovendienisdejoodsemystiekeinvloedzichtbaar.Echteentopwerk!
HommageàApollinaire1911-1912,VanAbbeMuseum,Eindhoven
19
ChagallnaminParijsveeldeelaanSalonsententoonstellingenenwedijverdezometveelberoemdecollega-schilders.Alshijgevraagdwerdomeentoelichtingopzijnschilderijenzeihijsteeds”Ikbegrijpzezelfniet”.“Mijnschilderijenzijnmijnbestaansgrond,mijnleven,datisalles”.
Golgotha,1912(N.Y.)
DitwerkwaszijneersteafbeeldingvandegekruisigdeChristus.MetditwerkdemonstreerdehijnogmaalsduidelijkzijnonafhankelijkheidvanelkekunstrichtingdieopdatmomentinParijsmodewas.Veelmensenzagenhemalseenprimitieveschilder,terwijlanderenhemmeernaïefvonden.Geenvanbeidehadgelijk:ChagallwasChagall.Hijwerdwelbeïnvloedmaarbehoordeniettoteenbepaaldestroming.
20
OokinParijshieldhijvastaanjoodsemotievenenonderwerpenuitzijngeboortestadWitebsk.InhetlaatstejaarvanzijnverblijfinParijsbreiddehijechterzijnthematischerepertoireuitmetParijsemotieven,zoalsdeEiffeltorenenz.
Zelfportretmetzevenvingers,1913-1914,StedelijkMuseum,Amsterdam)
21
Ditbuitengewonezelfportretkwamgoedover.Hetgetal7hadvoorChagalleenmystiekeenmagischebetekenis(geborenopde7evande7emaandin1887).
Op15juni1914begonChagallaandelangereisnaarWitebskommetzijnverloofdeinhethuwelijktetreden.HijdachtslechtskortinRuslandteblijven.HijhadzijnheleoeuvreuitParijsmeegenomennaarBerlijnvooreententoonstellingenhijdachtdatbinnenkorttekunnenophalen.Maarhetlotbepaaldeanders.EenpaarwekenlaterbrakdeEersteWereldoorloguitendeRussischegrenswerdvooronbepaaldetijdgesloten.ChagallwasgedwongeninRuslandteblijven.
6.TeruginRusland1914-1922
NadeviersprookjesachtigejareninParijskeerdeChagallterugnaarzijngeboortestad.Terwijlhijweeraanhetwerkging,kwamhetkanongebuldervandeEersteWereldoorlogsteedsdichterbij.Bijgebrekaanlinnenschilderdehijopkartonenpapier.Alleswathijzaglegdehijvast.Intotaalvoltooidehijin1914en1915zestigwerken.
OndanksdehardnekkigeweerstandvanzijnschoonoudershuwdehijzijnverloofdeBellain1915.TeruggaannaarParijswasonmogelijk.DewereldoorlogwoeddeenhijmoestzijnbijdrageleverenalslidvandevoorlichtingsdienstvanhetlegerinRusland.Maarzijnschilderenginggewoondoor!
DeFebruari-revolutievan1917brachtgroteveranderingenenmogelijkheden.Chagallwasnu30jaarenhadinmiddelseenreputatiealsschilderopgebouwd.Hijwerdnietpolitiekactief,mededoortoedoenvanzijnvrouwBella.Tochwerdhijin1918benoemdtotcommissarisvoordekunsteninWitebsk,verantwoordelijkvoorartistiekeencultureleaangelegenheden.Dezejobheefthemnietveelgelukgebracht.
Ophetgebiedvandeschilderkunstwashijookindezeperiodeactiefenproductiefo.a.metwandschilderingenvoortheaterzalene.d.
Ondanksdeslechteeconomischeenpolitiekesituatie,hetantisemitismeendeaanvallenopzijnwerk,heeftChagallaltijdgezegddathijRuslandnietompolitiekeredenenheeftverlaten.
22
Witebsk,1917
7.Frankrijk1922-1941
“Frankrijkismijnwarevaderland”
ZondervrouwendochterverlietChagallRuslandinmei1922.ZijneerstedoelinhetwestenwasBerlijn.HijwildegraagzijnvriendHerwarthWaldenopzoeken.Hijhadhemveertigschilderijenen160waterverftekeningen(gouaches)entekeningentoevertrouwd.WaldenhadChagallinDuitslandbekendgemaaktdoortentoonstellingen.
NadathijWaldenhadgevonden,vernamhijtotzijnontzettingdatWaldenalzijnwerkenaanprivéverzamelaarshadverkocht.Hijhaddeopbrengstenvandeverkoopbijeenadvocaatgedeponeerd.EvendachtChagalldathijeenrijkmanwas,maardoordeenormeinflatiewashetbedragtotbijnanulgereduceerd.HijklaagdeWaldenaan,maarvelegerechtelijkaanklachtenleverdennagenoegnietsop.Hijwaszeerteleurgesteld.
Hierinligtookderedendathijvanveelvanzijn“verloren”geganeschilderijenlaterinParijseentweedeversieschilderde.Hijmaaktereplicatiesvandezevroegere
23
schilderijen,omdatzeverlorenwarengegaanofgestolenwaren,maarzekernietomfinanciëleredenen.
Biddendejood,1923
TijdenszijnverblijfinBerlijnraaktehijvertrouwdmetdebeginselenvandegrafischekunsten.Hiermaaktehijzijneersteetsen.
24
DeRabbi,1922,ets
InBerlijnontmoettehijveelkunstenaarsenondanksdetalrijkewaarderingendiehijkreegvoeldehijzichinBerlijnnietthuis.HijwildedolgraagnaarParijs.Op1september1923kwamhijinParijsaanophetGaredel’Est.Eennieuwhoofdstukinhetlevenvande“tovenaarvanWitebsk”begon.
NazijnaankomstinParijswildehijgraagwetenhoehetmetzijnschilderijenwasdiehijdestijdshadachtergelaten.InzijntoenmaligatelierLaRuchekreeghijnazijnverliezeninSt.PetersburgenBerlijnvoordederdekeerinzijnloopbaaneenenormeklapteverwerken.Allecirca150werkendiehijhadachtergelatenwarenverdwenen.Waarschijnlijkwarendatdemeestwaardevolledoekenuitdetoenmaligekunstgeschiedenis.
Aangezienhijzoveelschilderijenhadverloren,besloothijreplica’sennieuweversiestemaken,vooralvandieschilderijendieeengroteenbijzonderebetekenisvoorhempersoonlijkhadden,zoalsDeJoodinzwartwitenVerjaardag.
25
L’Anniversaire1915(N.Y.)
HijwasblijweerinFrankrijktezijnenzijnnieuwelevensgevoelvindtmenteruginzijnschilderijen:dekleurenwerdenlevendigerenstralender,devormenvrijerenvanlichtgevuld.
26
Russischdorp,1926(privé)gouacheopkarton
ChagallwerkteononderbrokenaannieuweschilderijeninFrankrijkrond1926.InhetbeginindebuurtvanToulon.IndezeperiodeginghijvoorheteerstnaarNiceenwerdverliefdopdeCôted’Azur.Hijwaszeeronderdeindrukvanhetlicht,hetlandschap,hetmildeklimaat,denatuurendeMiddellandseZee.NicewasdestadwaarMatissewoondeenwerkteenwaarookPicassozichlatervestigde.Debestewerkplaatsenvoorkeramiek,mozaïekengietwerklagenindebuurtvanNice.IndezestadistegenwoordigookhetMuseumvanMarcChagallgevestigd.
27
CharlieChaplin,1919(waterverfoppapier)
Eindjarentwintigwashijzeerdrukmetreizenenschilderen,vooralgefascineerddoordeFranselandschappen.Rond1930werktehijergintensiefaangouaches,dekkendewaterverftekeningenoppapier,voorbijvoorbeeldillustratiesbijdefabelsvanLaFontaine,diediversekerententoonwerdengesteld.
Rond1930kreeghijveelopdrachtenvanjoodseopdrachtgevers,zoalsvooreenillustratieindeBijbel,metnamehetOudeTestament.HijbezochtIsraëlendeederveelinspiratiesvoorillustratiesop.
28
InterieurvandesynagogevanSafed,1932(Jeruzalem)
DeKlaagmuur,1932(TelAviv)
29
In1932reisdehijnaarNederland,metnamenaarAmsterdamvooreenexpositievanzijnwerken.Hijwaszeeronderdeindrukvandegrotemeesters,zoalsRembrandt.
Chagallkreegin1933metnogalwatmoeitedeFransenationaliteit.Hijproduceerdeaandelopendebandnieuweschilderijen.HijontmoettezeerveelkunstenaarsvooralweerinParijs,hijleerdebijv.Picassozeergoedkennen.In1938voltooidehijeenvanzijnberoemdstewerken“Dewittekruisiging”.
Dewittekruisiging,1938,(Chicago)
30
HetschilderijlaatChristusaanhetkruiszien,diebedektismeteenjoodsegebedsdoek(tallith).DeHebreeuwseinscriptiebovenhethoofdluidt:”JezusvanNazareth,deKoningderJoden”.Bovendienisereenkandelaar(Menora)tezien,eenjoodmeteenThoraroleneenbrandendesynagoge.DekastwaarindeThorarollenwordenbewaard,staatopenenrollenliggenoverdegrondverspreid.Huizenbrandenenoveralzijnangstigemensentezien.
LaterzeiChagalldatditschilderijzijnreactieopdeJodenvervolgingvanhetNaziregimewas.DeChristusfiguursymboliseerthetjoodsmartelaarschap.
Ditschilderijisimponerendmaarmaaktookveelkritieklos(hetzounaïefzijnenonjuist).Chagalllietzichechternietvandewijsbrengenenbleefvoorstellingenvandekruisiginginallemogelijkecontextenenformatenschilderen.
KortvoorhetuitbrekenvandeTweedeWereldoorlogvluchttenmiljoenenFransennaarhetonbezettezuidenvanFrankrijk.ChagallvertrokindietijdnaarGordes(Provence)waarhijcircaéénjaarwoondeenwerkte.IndietijdslootmaarschalkPétaineenwapenstilstandmetDuitslandenwerdleidervandeVichy-regeringinhetonbezettedeelvanFrankrijk.
Op23juni1941,opdedagdatdeDuitsetroepenRuslandbinnenvielen,bereiktehijmetzijnvrouwNewYork.HeteerstewatzevanhetnieuwevaderlandzagenwashetVrijheidsbeeld.
8.DeVerenigdeStaten1941-1948
“Hierhebikhetritmevanhetlevengezien.”
InNewYorkwerdChagallopgevangendoorPierreMatisse,dezoonvandekunstenaarHenriMatisse.Inhetbeginhadhijeenmoeilijketijd.DestadwasvoorhemeennieuwBabylon,hijsprakgeenEngels.Langzamerhandvoelthijzichwatmeeropzijngemak.Erwoondenveelschrijvers,kunstenaarsencomponistendieEuropaontvluchtwaren.Hijontmoettevelenvanhen,waaronderonzePietMondriaan.
DemoderneAmerikaansekunstenaarsliepennietwarmvoorChagall.Zezagenhemalsiemanddienaarhetmystiekeneigde,eenfolkloristischeverhalenvertellermeteenRussisch-Joodseachtergrond,iniedergevaliemandwaarmeezeweinigaffiniteithadden.
31
PierreMatisseorganiseerdeveeltentoonstellingenvanChagall‘swerkeninNewYork.Zewarenzeersuccesvolenbrachtengoedgeldop.Chagallschilderdealseenbezeteneenproduceerdeheteneschilderijnahetandere.ZijnjareninNewYorkwarenhethoogtepuntindeV.S.
Inseptember1944stierfBellazijnvrouwaaneenvirusinfectie.Bella’splotselingedoodtrofChagallalseenmokerslag.HijgingbijzijndochterinNewYorkwonen,maarkonmaandenlangnietwerken.Nanegenmaandennietschilderenkeerdehijterugnaarzijneigenwoningwaarhijzijnwerkweerlangzaamoppakte.
Indezomervan1945vroeghet“NewYorkCityBallet”hemhetdecorenkostuumsteontwerpenvoorde“Vuurvogel”vanIgorStravinsky.Ditballetdateertvan1910enisgebaseerdopeenoudRussischsprookje.ChagallstorttezichopditwerkenluisterdedagenlangnaardemuziekvanStravinsky.Hijontwierpdriecoulissen,eentoneelgordijnenmeerdan80kostuums.Hetwerdeendaverendsucces.
EensprekendvoorbeeldvanzijnbijzondervruchtbareNewYorksejarenis“DeHaan”.Hetdierneemtbijnahetgeheledoekinbeslag.Invergelijkingtoteerderwerkdoetditschilderijheftigeraanmetmeerspanningenagressie.Voordekleurengeldthetzelfde.Eenpakwitteverenwaarindegeliefdenzichneergevlijdhebben,steektsterkaftegendedonkereachtergrondendebruidinhaarrodejurk.
32
DeHaan,1947(Parijs)
Inaugustus1948gingenChagallenzijntweedevrouwVirginaaanboordvandeoceaanstomer”LeGrasse”omnaarFrankrijktegaan.NaeenminofmeergedwongenverblijfvanzevenjaarindeVSwildehijzichopnieuwinFrankrijkvestigen.
33
(OoknazijnterugkeerinFrankrijkkwamhijregelmatigindeVS,vooralomergroteopdrachtenuittevoeren,zoalsglas-in-loodramen,mozaïeken,sculpturen,keramiek,wandkledenenschilderijen.)
9.WeerteruginFrankrijk1948-1985
“Zingenalseenvogel,zondertheorieenzonderplan”.
InFrankrijkaangekomenginghijindebuurtvanParijswonen.Hijontmoettezoalsaltijdtalrijkekunstenaarsenbezochtveeltentoonstellingenomzoveelmogelijkindrukkenoptenemen.HijwasvooralonderdeindrukvandeMiddellandseZeeendenaasteomgevingvanhetachterlandvanbijv.Nice.
DeCôted’Azurhadzichnadeoorlogontwikkeldalsbrandpuntvanartistiekeactiviteiten.HierwerktenberoemdekunstenaarszoalsMatisse(Vence)enPicasso(Valauris)metwiehijregelmatigcontacthad.
PabloPicassoenMarcChagallinValauris,circa1952
LaterkreeghijruziemetPicassoenderelatiewerddefinitiefbeëindigd.Picassowaseenechtemachoeneenbeetjeoverhetpaardgetild.Indietijd,omstreeks1949,
34
maakteChagallzijneerstekeramiekenveelanderemonumentaledoekennaarBijbelsevoorbeelden.Zijnbezoek,tweedehelft1951,aanIsraëlwasbelangrijk.Inditlandwerdhijbeschouwdalsdegrootstenoglevendejoodsekunstenaarenhijwerdersteedsmetopenarmenontvangen.
InhetzelfdejaarstondderelatiemetVirgina(zijntweedevrouw)onderzwaredruk.ZijverlietChagallenhijzatzondervrouw.Hijstorttezichvolovergaveophetproducerenvannieuweschilderijen.
Eenjaarlater,1952,trouwdehijmetValentina(Vava)Brodsky,eenvrouwuiteenRussisch-joodsefamilie.Zijwaseendonkerharigeschoonheid,25jaarjongerdanhijzelf.Dezelevenspartnernamhemallepraktischedingendeslevensuithanden,zodathijzichmetvolleovergaveaanzijnwerkkonwijden,
Enkelespecifiekeitemsuitzijnveelzijdigewerk
Chagallenhetcircus
Zijntalrijkecircusschilderijenonderscheidenzichvaakvananderewerkendoorhunwarmeenrijkekleurenendoorhungevoelvoordramatiek.Hijhieldvandecircuswereld,vandesfeer,despanningendekleuren.
35
Hetcircuspaard,rond1964(privébezit),Gouacheoppapier
36
Hetcircus,1962
HetplafondvandeParijseOpéra
In1963kreeghijvandeFranseministervancultuurdeopdrachtomeennieuweplafondschilderingindeParijseOpératemaken.Erwasveelkritiekopditvoornemen.UitdiverseconservatievehoekenweerklonkluideennauwelijksverholenantisemitischekritiekophetvoornemenditnationalemonumenttelatendecorerendooreenRussischejood.Anderecriticivondenhemtemodernenteafwijkend.
37
PlafondschilderingindeParijseOpéra,1964.Olieverfoplinnencirca220m2!
38
Idemalsdevoorgaande(totaal5vandezesegmenten)
MinistervancultuurAndréMalrauxlietzichnietintimiderendoordebekrompenconservatievenenJodenhatersenzettezijnplandoor.OndertussenhadChagallgenoegvanallekritieken,hoewelgevleid,aarzeldehijzeersterkomüberhauptde
39
opdrachtteaanvaarden.Hijwaseendromerenwildenietnaariemandspijpendansen.ZijnvrouwVavaduwdehemindegoederichtingenhijbesloottenslottedeopdrachtteaanvaardenenhijgingvolovergaveaanhetwerk.Deenormeafmeting(220m2met1kgverfperm2)vanhetplafond,zijnvormendeomringendekadersbetekendeeengroteuitdagingendetechnischeproblemenwarenimmens.
Hetwerdeengrootsucces.Vriendenvijandwarenhetdaarovereens!Chagallhaderalseenbezeteneaangewerkt.
HetBijbelsemuseuminNiceendegrotetentoonstellingenvandelaatstejaren.
In1969werddeeerstesteenvoorhetMuseéNationalMessageBibliqueMarcChagallinNicegelegd.Debouwduurdecircavierjaarenhetwerdin1973doorAndréMalrauxgeopend.
HetmuseumherbergtmonumentaleschilderijenmetBijbelsethema’s,glas-in-loodramen,eengrootmozaïek,wandkledeneneengrootaantalgouaches.Vaakisereenspecialetentoonstellingrondeenbepaaldaspectvanzijnwerkbijv.“sensdessusdessous”,hetonderstebovenvanmensen,dierenenz.,d.w.z.tegendezwaartekrachtin.
(Rond1970warenerveeltentoonstellingen,onderandereinParijs,diedoordeFransepresidentwerdengeopend.Veelbijvaldoorhetpubliekenbelangrijk:veelbelangstellingvandepers.)
In1973werdenChagallenzijnvrouwVivauitgenodigddoordeRussischeministervancultuurvandeSovjet-Unie.Erwasookeententoonstellingvanzijnwerken.InLeningradzaghijzijntweezustersnameerdan50jaarterug.Dusookeengrotefamiliereünie.
Op8maart1985stierfhijvredig,doorouderdom.Hijhaddiedagnoginzijnatelieraaneenlithogewerkt.HijisbegravenophetkerkhofvanSt.Paul-de-Vence.
40
10.Epiloog.
“Mijnschilderijenzijnmijnherinneringen”
Zelfportretmetpalet,1954/1955(PenenOost-Indischeinkt)
MarcChagallstierfdusin1985op97-jarigeleeftijd.Hijleefdelangerdanallegrotekunstenaarsvande20eeeuw.Hijhadeencomplexkarakter:nueensschuchter,danweeropdringerig,tegelijknaïefengeslepen,maarooksoberenmondain,daarnaastookgierigdanweerroyaal.Hijwassentimenteelengevoelig,maarooknuchterenrationeel.Kortomeengecompliceerdepersoonlijkheid.
Hijwassnelgeraaktdoorkritiek,maarnamgeenbladvoordemondwegalshijzijnmeningoveranderenventileerde.Hijpraattenietgraagovercollega-kunstenaars,maarhijhadeengrotehoogachtingvoordeoudemeesters!
Hetwerkwordtvooralgeassocieerdmethetsurrealisme.Maareigenlijkvaltzijnwerkonderverschillendestromingenalmaakthetnergensdeelvanuit.Chagallheeft
41
eenheeleigenstijldiedromerigaandoet.HijhaaldezijninspiratieuitdeRussischevolkskunstenhetvolksleven,zijnherinneringenaanzijnjeugdenderolvanhetJodendomhierin.
Chagallwasnagenoegdeenigegroteschildervande20eeeuwdieinspiratieputteuithetJodendomeninzijnkunstgeentwijfeloverzijnafkomstlietbestaan.Waaranderejoodsekunstenaarsvoortreffelijkelandschappen,stillevensennaaktenschilderden,wasChagall’skunstzonderJodendomondenkbaar.
Zijnlangelevenwerdhijgeconfronteerdmetaanvallenopzijnwerk.
EenrationeleanalysevanzijnwerkweesChagallresoluutaf.Schilderenwasvoorhemeenintuïtiefproces.
Zijnfenomenalebijdrageaande20eeeuwseschilderkunstisnietmeerwegtedenkenuitdekunstgeschiedenis.
VoorvelegeneratiesnaonszalChagall’snalatenschapnietsaanbetekenisinboeten.
Totslotkangezegdworden:Watdezonisvoordewijn,isChagallvoordeschilderkunstinde20eeeuw!
GeraadpleegdeBronnen.
1. MarcChagallvanJacobBaal-Teshuva2. ChagallvanMuséeNationalMarcChagall,Nice3. MarcChagall1887-1985,LePeintre-PoëtvanIngoF.Wahlter/RainerMetzger4. L’ABCdairedeChagalldeMarieHéléneDampérate.a.5. Internet6. Bezoekenaandiversemusea,o.a.MuséeNationalMarcChagallteNice