DE

NIE

UW

E R

IETV

ELD

AC

AD

EMIE

MARC BRUMMELHUIS

Vier jaar lang heb ik gewoond aan de Stadionweg in Oud Zuid. Vanuit mijn raam zag ik elke avond de zon ondergaan achter een hoog gebouw. Bovenop het gebouw prijkten de zes verlichte letters die samen het woord Hilton vormen. Gedurende mijn academie jaren fietste ik altijd langs het Hilton over de Apollolaan wanneer ik naar mijn atelier ging om aan de academie te werken. Het gebouw viel mij altijd al op om zijn prominente ligging met de parkeerplaats dwars voor het hotel aan de Apollolaan, aan het eind van de Miner-

valaan een belangrijke as uit het Plan Zuid van Berlage.

Ook de vorm, in het door H.A. Maaskant ontworpen gebouw valt op, het is een V-vorm gekozen om de samenkomst van de twee

belangrijke assen te benadrukken. Het gebouw, geopend op 9 mei 1962 bestaat inmiddels 50 jaar. In 1998 is het de laatste keer

geweest dat het hotel is gerenoveerd, en maakt op mij een gedateerde indruk. Daarnaast mede voelt, mede door de

parkeerplaats het hotel niet toegankelijk.

De Nieuwe Rietveld Academie

Afstudeerplan van Marc Brummelhuis

Mentor: Arnoud GelauffCommissielid 1: Ton SchaapCommissielid 2: Machiel Spaan

Academie van Bouwkunst Amsterdam Juni 2014

Mijn fascinatie voor de plek is tweeledig. Enerzijds is het een prominente locatie in het Plan Zuid van Berlage die in mijn optiek nooit volledig tot wasdom is gekomen. Anderzijds is heeft het Hilton zich daar 50 jaar geleden gemanifesteerd onder de noemer “The new way of life”. Voor die tijd was dit iets nieuws en werd ook wel “de Amerikaanse manier: ‘The new hotspot in town genoemd’ “. Hilton bracht zowel de internationale hotel markt als het verblijf van de culturele elite samen.

Vandaag de dag is van deze positionering in de markt wein-ig meer over. Hilton beschrijft zichzelf dan ook als ‘onder-deel van de local community’. De internationale gasten en wconferentiegangers kiezen voor een locatie die deel uitmaakt van een groter functioneel geheel. Er is in de afgelopen 50 jaar dus erg veel veranderd, en Hilton heeft zijn eens grote ambitie voortvloeiend uit “The new way of life” moeten laten varen, en heeft daarmee ook zijn invulling op deze grootstedelijke plek grotendeels verloren. Maar wat kan deze locatie dan wel zijn grootstedelijke invulling geven?

DE NIEUWERIETVELD ACADEMIE

MARC BRUMMELHUIS

PATIO

PLEIN

SCHOOLSCHOOL

PLEIN

KANTOOR

SCHOOLÉCOLE NATIONALE SUPÉRIEURE DES BEAUX-ARTS1795-1863

WORKSHOPBAUHAUS

WALTER GROPIUS1919 - 1933

RESORTWHITE MOUNTAIN

COLLEGEALFRED KOCHER

1933 - 1957

SANDBERG INSTITUUTBENTHEM & CROWEL

2003

RIETVELD ACADEMIEGERRIT RIETVELD

1967

FACULTY OF ARCHITECTURE& URBAN PLANNING

SAO PULOVILANOVA ARTIGAS

1969

ZOLLVEREINSANAA

2006

1800 1850

1900 1950 2000

De Probleemstelling

De opgave voor de locatie aan het einde van de Minerva-as is tweeledig. Enerzijds moet het programma sterk bijdragen aan een levendiger geheel op deze grootstedelijke locatie, anderzijds moet het gebouw aansluiting vinden in zijn stedenbouwkundige omgeving.

Met als invulling van het programma de Rietveld Academie wordt terug gegrepen naar het oorspronkelijke Plan Zuid van Hendrik Petrus Berlage. Hij beoogde als tegenhanger van het Station Zuid wat in zijn ogen sym-bool stond voor de Arbeid, dat aan de andere kant van de as als sluitstuk het symbool voor de Kunsten moest komen te staan: ‘De Academie voor de Beeldende Kunsten’. Door beide met elkaar te verbinden ontstond in zijn ogen de complete samenleving.

De ontwerpopgave

De ontwerpopgave focust zich op het ontwerpen van de Nieuwe Rietveld Academie. Waarin onderscheid deze Academie zich ten opzichte van andere kunstscholen, en hoe wordt dit ruimtelijk tastbaar? En hoe sluit de Academie aan op de omgeving?

Hoe onderscheidt de Rietveld Academie zich van andere kunstscholen?

De filosofie van de Rietveld Academie wordt gekenmerkt door vier as-pecten. De eerste en belangrijkste hiervan is dat men de studenten conceptmatig wil laten nadenken en ontwerpen. Dit is het belangrijkste binnen de school.

Hiernaast worden de studenten nauwgezet begeleidt, en monitoort de Academie de ontwikkeling in het proces van begin tot eind.

De Rietveld Academie heeft een gemeenschappelijk eerste jaar waar-binnen kennis gemaakt wordt met alle studierichtingen die de school te bieden heeft. Iets waar de academie trots op is.

De Rietveld Academie wordt gemaakt door de mensen die erop zit-ten. Door de vele internationale studenten komen vele culturen samen. Daarmee zijn alle culturen van de wereld binnen de Academie te vinden.

CHAOS

ORDER

BESLISSEN CONCEPT

DIVERGEREN INSPIRATIE

CONVERGEREN CONCENTRATIE

ROZENBURG & EEKELS

De Rietveld academie focust zich dus op het conceptmatig denken. In het diagram bedacht door Rozenburg & Eekels is weergegeven hoe het conceptmatig denken en het proces hiervan in zijn werk gaat. Het start met het Divergeren, het verbreden van het denkveld en zoveel mogelijk inspiratie opdoen voor de vraag. Wanneer aanleiding is gevonden komt een belangrijk moment, het beslissings moment. Dit is het moment waarop het concept gevormd wordt. Om vervolgens tijdens het convergeren tot de essentie te worden terug gebracht. Maar hoe verhoudt dit proces zich ten opzichte van de ruimtelijkheid? Tegen welke achtergrond speelt dit uitermate belangrijke proces zich af?

Programmatisch valt de Rietveld Academie niet in te delen onder de al bestaande archetypen kunstscholen die over de laatste eeuwen ontwikkelt zijn, zoals bijvoorbeeld het Ecole Nationale Superieure Des Beaux-Arts (school) of het Bauhaus (workshop).

Het gebouw van De Rietveld Academie moet geheel in het teken staan van het Inspireren van de studenten en plekken te bieden voor concentratie wanneer zij zich in deze fase bevinden. Doormiddel van het creëren van ‘Chaos’ worden ogenschijnlijke zekerheden weggehaald zodat de student meer gedwongen wordt om op onderzoek uit te gaan (inspiratie).

Het generieke archetype school voldoet niet aan deze eisen, maar door deze uit elkaar te trekken onstaat een inspiratie landschap waardoor de verschillende disciplines elkaar zullen beinvloeden. Er is dus sprake van kruisbestuiving. In de conceptschets is duidelijk zichtbaar hoe de lokalen (concentratie) en workshops samen de tussenruimtes (inspiratie) vormen en hiermee voldoen aan de ruimtelijke vertaling tot dienst van het conceptmatige denken.

NIEUWE STUDIE OPBOUWOUDE STUDIE OPBOUW

STANDAARD SCHOOL

INSPIRATIE LANDSCHAP

GRID

HOOFD ROUTING MEETS MINERVA-AS

STUDIE RICHTINGEN

SCHAKELING PATIO’S EN PLEINEN

STUDIE RICHTINGEN VERSPREID

DOORSNEDE

DOEN

CONCENTRATIE LICHT

CONCENTRATIE DONKER

PLATTEGROND INSPIRATIE LANDSCHAP

WORKSHOPSTUDIOLOKAAL

DOORSNEDE INSPIRATIE LANDSCHAP

PLEIN PATIO

Ontwerp

Het ontwerp is opgebouwd uit verschillende modules (concentratie) die in een grid doormiddel van tussenruimtes (inspiratie) met elkaar verbonden zijn. Het grid is ten opzichte van de locatie 45 graden gedraaid, hierdoor wordt de Academie duidelijk tastbaar voor zijn omgeving. Door de draaiing wordt het ‘dwalen’ door het inspiratie landschap versterkt omdat naar oriëntatie binnen het landschap gezocht moet worden. Aan de randen van het gebouw levert het ge-draaide grid een getande gevel op. Hierdoor zijn diepe zichtlijnen in het gebouw mogelijk geworden en laat de school flarden van zichzelf zien.

Op het grid staan een vijftal bouwstenen. Lokaal, Studio en Workshop voor concentratie, en Plein en Patio voor Inspira-tie. Het grid bestaat uit een 5 x 5 meter verhouding. Hierdoor worden de lokalen 50m², de studio 2x 25 m² en de workshops 100m². De pleinen zijn flexibel qua maat maar zijn ten allertijde tenminste 100m². De pleinen zijn 200m² waarvan 100m² buitenruimte.

Het lokaal is altijd gelegen aan een patio of gevel waardoor er voldoende daglicht binnen treed. Binnen de lokalen staan losse tafels en stoelen waar veel opstellingen mee mogelijk zijn.

De studio bestaat uit twee etages en bieden onderdak aan 8 studenten. Een beneden verdieping en een bovenverdie-ping. De bovenverdieping steekt als een ‘foxhole’ putje door het dak en onttrekt zich op deze wijze aan het inspiratie landschap. Op de begane grond zijn expositiekasten opgenom-en in de wand waarin de studenten hun werk kunnen tonen.

De workshop van 100m² heeft een dak met een vrije overs-panning. Het dak is ten opzichte van het plafond 1m lager en meet 3,5 meter. Hierdoor is in hiërarchie duidelijk zichtbaar wanneer het een workshop betreft. Door het plafond te ver-lagen ontstaan er aan de dakkant ruimte voor boombakken waardoor het mogelijk is om bomen op het daklandschap te planten. De workshop is altijd gelegen aan een patio waar-door er voldoende natuurlijk daglicht is om in te werken.

De patio’s binnen het plan hebben eenzelfde functie als de pleinen. De pleinen echter kunnen wanneer het weer het toe-laat worden geopend en als openlucht ruimte worden gebruikt binnen het inspiratie landschap. Door de constructie van de patio’s in het daklandschap te vangen ontstaat er een kolomvrije ruimte van 400m². De patio’s vormen tevens een knipoog naar de Openluchtschool van Johannes Duiker gelegen aan de Cliostraat.

Aan de hand van deze modules is op het grid een levendig inspiratie landschap gecreëerd. Door de verschillende studierichtingen uit elkaar te trekken worden de gebruikers gedwongen om via het landschap naar de verschillende onderdelen te gaan. Op deze weg wordt via pleinen en patio’s inspiratie verkregen via de medestudenten. Het kan zomaar zijn dat een student of groep tijdelijk een passage heeft afgesloten waardoor een nieuwe route genomen zal moeten worden. Door een combinatie van patio, workshop en een donkere concentratieruimte eronder (zie doorsnede) worden daklandschap, inspiratie landschap en de concentratie ruimte verbonden. Door de workshop ruimte in de patio van het inspiratie landschap te zetten voorkomt deze directe inkijk (afleiding) bij de andere functies aan de patio.

Binnen de schakering van modules zijn grotere open ple-kken opgenomen voor het inspiratie landschap. Deze pleinen hebben tot doel om door studenten of docenten tijdelijk geannexeerd te kunnen worden. Dit kan zijn voor bijvoorbeeld een lezing, performance of een kunstwerk met grote afmetingen. Deze activeren op hun beurt dus het inspiratie landschap, en lokken uit tot interactie tus-sen de verschillende disciplines. De pleinen hebben qua licht een donkerder voorkomen dan zijn broertje.

Berlage’s Academie voor de Beeldende Kunsten

Binnen het plan Zuid van J.P. Berlage neemt de Minerva-as als grootstedelijke as een prominente rol in. De Minerva-as startte in het plan van Berlage bij het nieuwe station Amsterdam Zuid. “Het bedoelde station zal het nieuwe scharnierpunt van het plan worden”. Vanaf dit punt startte een grootstedelijke as, die bedoelt was als winkelstraat, richting het noorden. Berlage zag in het station met zijn stoomtreinen het station als symbool van de arbeid. Om het plan Zuid alles omvattend te laten zijn introduceerde hij als tegenpool van de Arbeid de Rijksacademie voor beeldende kunsten. “Het station als teken van Arbeid werd verbonden met de tempel van de Kunst, de Academie.” Berlage zag in de gemeenschapskunst de verbinding tussen de mensen.

De locatie voor de Rijksacademie was door Berlage doordacht gekozen. De locatie wordt aan de noordzijde afgesloten door water. Hierdoor ontstond de perfecte locaties voor ateliers, georiënteerd op het noorderlicht. “Aan de noordgevel vinden we een serie ateliers, noordgevel is open van karakter” J. Duiker.

Door de Rietveld Academie naar deze locatie te halen komt de Rietveld op een plek te staan die zich meer in de samenleving mengt. Hierdoor zullen meer buurtbewoners en de talloze Zuid As forenzen benieuwd zijn naar wat zich allemaal binnen de Rietveld afspeelt.

Het plan Amsterdam-Zuid van Berlage, Francis F. Fraenkel

conservatorium

theaterschool

filmkunst academie

academie van bouwkunst

de ateliers

wackers kunst academie

keramiek centrum

vrije academie

rijksmuseum

van gogh museumstedelijk museum

rijksacademie vanbeeldende kunsten

reinwardt academieCREA

MINERVA AS - PLAN ZUIDLOCATIES KUNST INSTELLINGEN AMSTERDAM

ARBEID

KUNSTEN

RIETVELDACADEMIE

LOCATIE

KENMERKEN HUIDIGE SITUATIE

Stedenbouwkundige Analyse

Het plan Zuid zoals ontworpen door Berlage is grotendeels uit-gevoerd zoals bedacht. Echter is op en rond de Minerva As alles anders uitgevoerd dan vooraf bedacht. Door de tijd en vele inv-loeden zoals de WOII zijn locaties anders geworden. Zo is de Min-erva As nooit de grootstedelijke winkelstraat geworden die het had moeten zijn. Pas met de ontwikkeling van de Zuid As heeft het sta-tion pas sinds 10 jaar de grootstedelijke functie die het honderd jaar geleden al toegedicht had gekregen.

De Rijksacademie is er nooit gekomen. Pas in 1967 werd op het toen al bijna 40 jaar braakliggende terrein het Hilton geopend. Doordat de ontwikkeling rond deze plek zo lang op zich liet wachten zijn veel locatie rondom anders uitgevoerd dan oorspronkelijk bedacht. Hierdoor is het grootstedelijke slotstuk zoals oorspronkelijk bedacht maar ten dele tot uitvoer gekomen.

Op het knooppunt van de Minerva en Apollo As is een verbreding in de Apollo As waardoor de bebouwing van de Minerva As opent naar het eindpunt en er een plot ontstaat in het midden van de as met aan weerskanten ontsluitingen richting de Lairessestraat. Door de monumentale as, zijn hoge bouw volumes en het plein voor de locatie vraagt de locatie om een toren als slotstuk van de as.

Door de as in het gebouw te laten grijpen verankert het gebouw zich op de locatie. Door de as als helling uit te voeren wordt het dak van het inspiratie landschap ontsloten en ontstaat de plek voor een openbaar landschappelijk dak. Op de helling is de entree van de Rietveld gesitueerd, alsmede ook de entree van het publieke restau-rant, het Student Art Hotel en het Sandberg instituut.

Om de snijding van de Minerva-As en het Rietveld Inspiratie Land-schap verder te accentueren staat midden op deze snijding de toren die het einde van de as symboliseert, het Student Art Hotel.

Als reactie op de ‘ontwikkelde’ kant van het assen knooppunt zit het Sandberg Instituut op de hoek reagerend op het voormalig Morgan Bank pand van Wim Quist. Aan de kant van de villa’s blijft de schijf laag.

OORSPRONKELIJK PLAN ZUID BERLAGE STEDENBOUWKUNDIGE UITGANGSPUNTEN

19.000 M2

RIETVELD - INSPIRATIE LANDSCHAP

STUDENT ART HOTEL - TOREN

MINERVA - AS HELLING

SANDBERG INSTITUUT - HOEK

DE NIEUWE RIETVELD ACADEMIE

PLATTEGROND RIETVELD - HOOFD STRUCTUUR / ENTREE FIETSEERSPLATTEGROND RIETVELD - DAK HELLING

Zoals gezegd ontsluit de helling de Rietveld Academie, het Student Art Hotel, het Sandberg instituut en het restaurant. Naast deze functies heeft de helling veel meer te bieden. De helling is zo ontworpen dat er overal terrassen zijn die worden gepasseerd via de talloze routes die mogelijk zijn omhoog. De helling heeft als functie het groen van de as te verbinden met het daklandschap. Op deze manier is het daklandschap dus een continuïteit van de land-schappelijke as. Naast deze groen verbinding zijn er ook terrassen opgenomen als verblijfsruimte voor studenten en buurtbewoners. Ook zijn er terrassen ingericht voor de expositie van kunst. Dit kan kunst zijn vanuit de Rietveld Academie. Maar ook kunst vanuit Art Zuid, de tweejaarlijkse kunsttentoonstelling in Amsterdam Zuid.

De helling start aan de Apollolaan met een vrij regide grid wat naarmate de helling vordert steeds verder uiteenvalt in het dak landschap waardoor het einde van de as als een blur eindigt.

50.000 mm 50.000 mm

150.000 mm

50.000 mm

115.

000

mm

PLATTEGROND RIETVELD - INSPIRATIE LANDSCHAP

ENTREE HELLING

ENTREE

De helling is via het daklandschap verbonden met twee kleinere opgangen die de mogelijkheid bieden om het dak via een andere kant te verlaten en daarom ideaal is om aan te doen tijdens een rondje wandelen. Het dak heeft een hoofdroute die door de tegels wordt aangegeven. Daarnaast is er een dwaalroute mogelijk over het dak die leidt langs de foxholes en patio’s waarbij een glimp kan worden opgevangen van wat zich afspeelt in de academie. Naast de foxholes is er ook nog een grote lichte concentratieruimte die meer afgelegen ligt van de publiekelijk toegankelijke paden.

De entree van de Rietveld vormt zich rond een patio waarbij hoofd-structuur van de school aansluit op de helling. Bij de entree van de school biedt de patio een ruimtelijk zicht op de te nemen routes, en tevens zicht op de (fiets) parkeerkelder. Zowel de voetgangers via de helling, als de fietsers via de parkeerkelder starten vanuit dezelfde patio om vanaf daar het inspiratie landschap in te gaan. Door het fiets parkeren onderdeel te maken van de entree is het erg verleidelijk voor de student om hier overdekt te parkeren. Op deze manier is de kans het grootst om een overtollig groot aantal fietsen rond te school te hebben staan. Gevel

De gekartelde gevel binnen de vloer en plafond schijf markeren waarbinnen de Rietveld zich bevindt. Door een gekartelde gevel te maken hebben de passanten (voetgangers en fietsers) constant een wisselend beeld van de gevel. De gevel geeft de ene keer tot diep in het gebouw inzicht in de activiteiten terwijl diezelfde gevel nog geen 5 meter verder compleet solide kan zijn. Vanuit het inspiratie landschap lopen vaak doodlopende delen richting de gevel. Dit met het doel om hier werkplekken voor groepjes of studenten te creëren. Ook de buitenruimte van de gevel kan hierbij worden opg-enomen door de student. De delen van de gevel die op het zuiden georiënteerd zijn hebben een stalen zonnescherm. Deze bestaat uit de inverse van het Waals metselverband. Het meest gebruikte metselverband ten tijde van de Amsterdamse School, en hiermee is het dan ook een knipoog. In de toren is dit metselverband met een schaalsprong uitgevoerd waardoor deze steeds groter is uitgevoerd.

GEVEL

DE NIEUWERIETVELD ACADEMIE

MARC BRUMMELHUIS