Mantelzorgers en individuele

zorgbudgettenJef BREDA

Universiteit Antwerpen10 maart 2015

I Vlaanderen kent net als andere West-Europese landen de formule van het individuele zorgbudget, met name in de zorg voor personen met een handicap, en wellicht straks ook in de ouderenzorg.

Er blijken twee uiteenlopende types voor te komen:

-continentaal Europa geeft aan veel personen een relatief laag bedrag (400 à 1000 euro per maand ) maar de uitgaven moeten niet worden verantwoord. En is niet te combineren met het gebruik van voorzieningen. Kan « zwarte zorgmarkt » openen of extreem familisme

In andere landen ( GB, FR, Nl ) geeft men hoge bedragen aan een omlijnd aantal zwaar zorgbehoevenden en moeten de uitgaven worden verantwoord.

Vlaanderen lijkt de twee te kiezen:

-er is al de Zorgverzekering met extensief veel trekkenden-daarnaast Hulp aan bejaarden , die ook breed gebruikt wordt, al is ze inkomensgebonden

En straks verdeelt de Zorgverzekering 300 euro als BOB aan VAPH-gerechtigden

We weten weinig af van de aanwending ervan, en al helemaal niet of de mantelzorger er veel baat bij heeft: is het zo dat de meerderheid van de ZV-trekkers er weinig of geen formele zorgkosten mee dekt?

II Wat kan er geleerd worden uit de budget-ervaringen in de Zorg voor PmH in Vlaanderen?

Het Zorgbudget werd er als alternatief ingevoerd voor de Zorg in Natura ( ZIN, voorzieningenzorg), en wel in twee versies: PAB en PGB.

Wij hebben onderzoek verricht over deze drie formules (ZIN,PAB en PGB ) gedurende drie jaar. Waarnemingen bij het binnenkomen in de formule en opnieuw ruim twee jaar later. Zo konden we zien welke zorgtransities er plaatsgrepen, oa mbt de mantelzorgers.

We weten dat de twee budgetformules vooral op de hulpvrager waren gericht: de pmh autonomie en keuzevrijheid bieden, zien dat diens zorgvoorkeuren werden gerealiseerd, materieel en subjectief tevredenheid bereiken. En JA, dat is voor het grootste deel gelukt! Zelfs met wat kleinere budgetten in de PGB-formule.

Maar is dat ook zo voor de mantelzorgers ?

Bij de start van het onderzoek hadden we drie groepen van zorgvragers die toch niet volledig vergelijkbaar waren: was « zelf-selectie ».De PAB-groep is het zwaarst gehandicapt, dan volgt de ZIN-groep en ten slotte de PGB-groep. Het was trouwens de bedoeling om te zien of de budgetformule ook voor minder zwaar beperkte personen kon functioneren.PAB is maar beperkt te gebruiken, eigenlijk bijna alleen voor persoonlijke assistenten. ZIN is al helemaal gefixeerd: deze formele voorziening die voor iedereen ( ongeveer ) hetzelfde inhoudt. PGB was breder in te zetten: niet alleen assistent, ook reguliere zorg en zelfs VAPH-zorg.

Een eerste verrassing: de intreders bleken in elk van de formules al heel wat zorg te krijgen: veel mantelzorg, maar ook reguliere thuiszorg, VAPH-zorg ( dagcentrum, zelfstandig wonen,materiële hulp). De helft van de intreders stelden dat ze niet zozeer te weinig zorg hadden maar eerder niet hun « favoriete « zorg. De andere helft , met een zorgtekort kregen ook al formele zorg.

Allen stonden op de wachtlijst!

Welke transities maakten de drie groepen?Men kon verwachten dat ze mantelzorg zouden inruilen ( substitutie, crowding-out ), voor meer persoonlijke assistentie, reguliere zorg, VAPH-zorg.

1) PAB-groep: reduceerde de mantelzorg met 30 uur, voegde er 36 uur p.ass. aan toe, ietsje reguliere en VAPH-zorg. Mantelzorg blijft wel de voornaamste zorgbron ( 50 uur)

2) ZIN-groep: ( kreeg 1/3 resid.zorg; 1/3 dagcentrum; ¼ zelfst. Wonen ) reduceerde nauwelijks ( 6 uur minder ) bleef met 48 uur mantelzorg, net iets minder dan de ZIN-zorg

3) De PGB-groep: reduceert 15 uur, houdt er 27 over, voegt er 19 uur pers. ass. aan toe. Meer dan de helft van de groep voegt ook reguliere zorg toe, ook VAPH-zorg: de helft van hen ondermeer een of andere vorm van begeleiding.

Verrassend toch: het minst substitutie in ZIN! Toch een zeer dure, intensieve formele zorg. Er blijft hier veel mantelzorg ( want voorzieningen kijken niet naar het totale plaatje, hun aanbied is specifiek en beperkt! )

PAB realiseert meer substitutie maar ook hier blijft de mantelzorg zeer hoog met weinig professionele ondersteuning.

PGB reduceert de mantelzorg met 1/3, deel dat door de p.ass. wordt ingevuld. Mantelzorg blijft het grootste aandeel, met wel betekenisvolle formele, professionele ondersteuning

Binnen het PGB-experiment werden de p.ass. op onderscheiden manieren ingezet: 60% gebruikte ze, maar er bleken drie subvormen:- Enkel familieleden= interne, betaalde mantelzorg- Enkel extern gerecruteerde assistenten- Combinatie van interne en externe

- Hebben die een eigen effect op de substitutie van de mantelzorg?

- Enkel interne: ¼ van uren opgegeven, blijft 50 uur ( waarvan 27 als betaalde mantelzorger )

- Enkel externe: ¼ van uren opgegeven, blijft 33 uur- Combinatie: ½ opgegeven, blijft 32 ( waarvan 13 als p. ass.)

- Of: met het inzetten van externen blijft het minste mantelzorg over; toch blijft telkens de mantelzorger de voornaamste zorger!

Kortom: de Budgetformule heeft ook zijn voordelen voor de mantelzorger, maar is er geen wondermiddel ( cfr hulpvrager )Zeker in PGB-vorm , met externe p.ass. én VAPH-begeleiding.

Mantelzorg blijft ook hier de onontbeerlijke bron , de mantelzorg is er zelfs bij ZIN, de duurste en meest exstensieve formele zorgvorm noodzakelijk

Budgetformule is eigenlijk ook pas mogelijk door de mantelzorg, het is er een voorwaarde voor, soms een complement

Er is en blijft dus volop ruimte voor mantelzorgbeleid !

III Mantelzorg-ondersteuning

Welke pistes?

Veel preventie van overbelasting te doen, maar hoe? Het probleem is om deze zorgers te kennen, op te sporen: zij melden zich niet bij de sociale zorg ( wel bij de medische, de financiële uitkeringen )

Bij de Zorgverzekerings-trekkers mogelijks te identificerenMaar veel schaamte, falen, schuld-gevoelens=vraagverlegenheidTegelijk komen ze op voor hun autonomie, willen de regie in hand houden, een affectieve band behoudenProfessionals kunnen hen veel leren: grenzen stellen, hulpvrager corrigeren bij lastig gedrag,…

Naast preventie, zeker « ontlasten » door het netwerk breder te maken, op ge-eigende wijze , het netwerk te coachen, appeleren aan het « altruistisch overschot ». Uiteraard door respijtformules, andere formele zorg

Vervolgens door de mantelzorger sterker te maken:vorming, begeleiden, lotgenoten-contact

En deze ruimte te geven: via de arbeidsplaats, eventuele onkostenvergoeding, tot een eigen budget toe

IV Vernieuwd zorgstelsel, andere professionele vaardigheden

Het traditionele zorgstelsel richt zich op individuele en specifieke zorgtaken wat de zorgvrager niet meer kan en de mantelzorger niet kan/wil opnemen. Zo kort en snel mogelijk voor dit onderdeel

Een nieuw zorgstelsel richt zich op het geheel van het lichamelijk, psychisch en sociaal functioneren van de zorgvrager en diens omgevingDoor af te stemmen op de behoeften én mogelijkheden van die omgeving

Dat vergt coordinatie en conflict-oplossende taken, regisserende, signalerende en begeleidende activiteitenIn samenspraak met de mantelzorger, met diens specifieke ervaringsdeskundigheidMantelzorger te zien zowel als co-werker als co-cliënt

Ruimer nog: brede informatie verspreiden in brede welzijnswerk mee signaleren in media meer aandacht, meer maatschappelijke gevoeligheid