Magazine voor alumni en relaties Nummer 3, oktober 2020 … · 2020. 10. 20. · In dit nummer: Het...

In dit nummerHet Kantiaanse ideaal

Duurzaam gedrag

400 jaar Hortusbuurt

Suriname zonder angst

Mondbacterieumln op oorlogspad

Slavernijverleden Groningen

Magazine voor alumni en relaties

Nummer 3 oktober 2020

Broerstraat 5

Stevinpremievoor Linda Steg

Spinozapremie voorPauline Kleingeld

copy European Communities 1992Source EC ndash Audiovisual Service

StartThe course starts at December 14th 2020

More information Visit comeniusleergangnleurope for more information Or contact one of Comeniusrsquos advisers at tel +31 (0)33 422 99 29

Itrsquos Europe stupidEurope is under pressure to define itself as never before how does the lsquoOccidentrsquo see its political economic social and moral compass These questions which relate to power and leadership to identity and loyalty affect every European It becomes unavoidable to reflect on how you see yourself in relation to Europe and the European Union and how you can contribute to them lsquoItrsquos Europe stupidrsquo

On the one hand Europersquos contours are becoming increasingly well-defined but on the other its unity is creaking at the seams COVID-19 throws into sharp relief the fragility of the mutual solidarity that is at the heart of the European Community Schengen is being cast aside as frontiers close But no one can emerge safely from the crisis under their own steam

lsquoOnly by working together can we bring Corona under controlrsquo we hear from the government But solidarity that stops at the countryrsquos borders leads to narrowmindedness and insularity lsquoEuropersquos moment in the Corona crisis has yet to comersquo said an editorial in the NRC Handelsblad national newspaper on 5 May 2020 How to achieve that trust The NRC defined a key condition lsquoEuropeans must start trusting each other againrsquo Comenius wants to help build that trust with its new European leadership programme to which it is inviting applicants from the EU Switzerland and Great Britain

European Leadership Values CourseIn Berlin Athens Rome Paris and Brussels participants in the European Leadership Values Course will explore the significance of Europersquos fundamental values ndash besides solidarity these are freedom democracy equality the rule of law and human rights The aim is to ensure that everyone ultimately reflects on these values and on the way they influence their own actions in both the personal and professional spheres Will these fundamental values remain remote abstractions or will the Comenian embrace them as personal guiding precepts which can help achieve an active distinctive lsquoEuropean leadershiprsquo

For whom is the course intendedFor this new international course with English as the working language Comenius invites freethinking enthusiastic supervisors administrators and directors from the countries of the European Union Switzerland and Great Britain In each edition of this programme Comenius will make room for two young European leaders

Ever more executives are coming to the realisation that to achieve wise leadership with a commitment to public service you need more than expertise and the capacity for analysis you need reflection as well And the ability to take a step back And the courage to reserve judgement to refrain from jumping to conclusions In the words of Confucius lsquoThe truly wise person goes beyond knowledgersquo Giving space to others and to different opinions helps to focus onersquos outlook strengthens public support and creates the best result Looking at opposing points of view with an open mind and always trying to understand the mutual relationships between things are fundamental to a positive attitude Equally fundamental is seeing vision strategy and accomplishment as parts of an evolutionary process never static or absolute but fluid and dynamic

Comenius regards personal stability in which vision boldness and responsibility are balanced as prerequisites for wise leadership Indeed wise leadership goes beyond intellect and helps to bring about a positive transformation of the world Comenius is an international knowledge institute and a network geared towards developing leadership skills

Where does European

leadership grow

for those who think they are already well-informed

Rome Campidoglio 25 March 1957 Belgium

France Italy Luxembourg the Netherlands and the

Federal Republic of Germany sign the Treaty of Rome

3

INHOUD

Nee ideaal is het vaak niet allemaal Niet voor niets wordt Willem Elsschots strofe lsquowant tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwarenrsquo zo vaak te berde gebracht

Die praktische bezwaren zijn helaas maar al te vaak van finan-cieumlle aard Toch blijven we dromen en onze idealen koesteren En soms komen ze uit Nee niet de idealen van Immanuel Kant hoewel Pauline Kleingeld in dit herfstnummer van Broerstraat 5 hardop hoopt dat lsquowe het Kantiaanse ideaal van wereldwijde rechtvaardigheid straks terugzien bij de verdeling van een vaccinrsquo Haar eigen droom een nieuwe weg in te kunnen slaan met haar ethiekonderzoek werd werkelijkheid door de Spinozapremie van 25 miljoen euro die ze kreeg toegekend Datzelfde geluk viel omgevings-psycholoog Linda Steg te beurt met de Stevinpremie waarmee zij verder kan met haar onderzoek naar hoe duurzaam gedrag te beiumlnvloeden is bij burgers eacuten bedrijven

Volgens bankdirecteur Steven Coutinho staan ook in Suriname geldzaken ndash corruptie en schulden ndash in de weg om het voorbij de postkoloniale identiteit het prachtige en welvarende land te laten zijn dat het in potentie is

De geschiedenis leert dat idealen wel degelijk een vruchtbare bodem voor vooruitgang zijn geweest Als er in Groningen zorsquon 400 jaar geleden geen lieden waren geweest die een Academie oprichtten en anderen die in de eeuwen daarna streden tegen de armoede in de sloppenwijken voor rechtvaardigheid en tegen de slavernij dan zag ook onze stad er waarschijnlijk anders uit

Laten we dagdromen afdwalen en prakkiseren maar vooral onze idealen blijven koesteren

Wij wensen u een vruchtbare herfst

REDACTIEB5RUGNLREDACTIONEEL

REDACTIONEEL EN INHOUD

COVER HOOGLERAREN PAULINE KLEINGELD EN LINDA STEG IN HET FORUM COVER REYER BOXEM

4Immanuel Kant is jarenlang verkeerd begrepen Pauline Kleingeld wil

met de Spinozapremie

een moderne moraal-

theorie vormgeven

6 Column rector magnificus

7Alumnus in het buitenlandNieuw-Zeeland

8Duurzaam gedrag als sleutel tot een beter milieuLinda Steg ontving de

Stevinpremie voor haar

pionierswerk in de

omgevingspsychologie

10Alumnus schrijft boek

11Ain Wondre StadNyassa Alberta

12Wandelen door de lsquoNiewe Stadtrsquo Stadshistoricusrsquo Beno

Hofman deed onder-

zoek naar 400 jaar

Hortusbuurt en

Ebbingekwartier

14lsquoSuriname kan een prachtig en welvarend land zijnrsquoDe angst voorbij liet

Steven Coutinho

directeur van De

Surinaamsche Bank

zich onder Bouterse de

mond niet snoeren

16Foto Nick HannesImagining Science

achter de schermen

van financieumlle bedrijven

18De mond is een oorlogsgebied vol bacterieumlnJan Maarten van Dijl

bestudeert mond-

bacterieumln en waant zich

in een misdaadserie

20Fietsen langs het slavernijverledenOok in Groningen

en Friesland is het

Nederlandse slavernij-

verleden veel dichterbij

dan je denkt

22 Dagdromen afdwalen en prakkiserenNeurowetenschapper

en ballerina Marieke

van Vugt wil ontrafelen

hoe de menselijke

geest werkt

25Filosoof werd schoonmakerBijzonder een

universitair docent

die switcht naar een

schoonmaakbaan

26Alumni Actief en

Agenda

27UCF FoundationlsquoAls je zwart bent en

uit Afrika komt ben je

dom of armrsquo

30Kop der bie en

Colofon

32Alumni Achterafgodsdienstweten-

schappen

4 BROERSTRAAT 5 OKTOBER 2020

Immanuel Kantis jarenlang

verkeerd begrepen

Spinozapremie voor Pauline Kleingeld

5lsquoTHE MOST EXCITING PHRASE IN SCIENCE IS NOT lsquoEUREKArsquo BUT lsquoTHATrsquoS FUNNYrsquo (ISAAC ASIMOV)

STELLING KAREN BISSCHOP FACULTY OF SCIENCE AND ENGINEERING

Op een racefiets komt ze op een druilerige namiddag aanrijden de kersverse Spinozawinnaar lsquoNormaal kom ik met de trein en heb ik een nogal strak geregisseerde reis naar Groningenrsquo zegt ze lsquoMaar in het OV voel ik me nu

wat minder prettigrsquo Pauline Kleingeld woont parttime in Groningen waar ze in 2011 hoogleraar lsquoEthiek en haar geschiedenisrsquo werd op een speciale leerstoel een Endowed Chair Ze is er de universiteit nog dankbaar voor zal ze later zeggen lsquoEindelijk kon ik meer tijd aan onderzoek bestedenrsquo Onderzoek waarvoor ze nu de Spino-zapremie ontvangt zodat er weacuteeacuter nieuwe mogelijkheden zijn

Waanzinnige rustlsquoFantaacutestischrsquo Haar ogen glimmen als Kleingeld vertelt over het moment dat ze hoorde dat haar de Spinozapremie was toegekend Dankbaarheid dat voelt ze nu voor deze erkenning van haar werk lsquoNa de eerste verbazing kwam er een waanzinnige rust over me heen Ik zie voor me wat ik wil doen en dat kaacuten nu gewoon ook allemaal zonder me druk te hoeven maken over subsi-dieaanvragen Nu kan ik een tijd vooruit met een groep mensen die ik zelf kan aanstellenrsquoNa collega Lodi Nauta decaan van de Faculteit Wijsbegeerte aan de RUG is Kleingeld in korte tijd de tweede onderzoeker van de faculteit die de Spinozapremie ontvangt Het maakt de erkenning nog specialer lsquoIn de medische en begravetahoek heb je natuurlijk direct aantoonbare doorbraken Wat dat betreft hebben alfawetenschappen het wat lastiger Een ontkrach-ting van een klassieke tegenwerping tegen Kant wordt niet meteen gezien als nieuws voor een wetenschapsbijlage en dat is begrijpelijk Je kunt wel denken dat je een sluitende argumentatie hebt opgezet maar voacuteoacuter zoiets ook echt door vakgenoten is geaccepteerd ben je vijf of tien jaar verder De overtuigingskracht van je argumenten moet eerst in de discussie in het vakgebied getoetst wordenrsquo

Argumentaties ontledenZe kon aardig uit de voeten met de exacte vakken maar koos bewust voor een ander pad lsquoIk was altijd al gefascineerd door ideeeumln door argumentatie ndash zonder dat ik dat eigenlijk door had Ik woonde in een dorp met twaalf soorten kerken en was nieuwsgierig wat daar speelde Daarom ben ik theologie gaan studerenrsquo Tijdens die studie kwam ze in aanraking met filosofie wat ze ging studeren nadat ze theologie had afgerond Toen ze in haar eerste artikel in het studen-tenblad ageerde tegen een seksistische hoogleraar was dat in zekere zin een openbaring lsquoIk dacht opeens Die filosofie is niet alleen heel interessant maar je kunt er ook nog wat mee Want dat is wat filosofie voor ons kan betekenen argumentaties ontleden verkeerde redenaties doorprikken standpunten beiumlnvloedenrsquo

Pauline Kleingeld is een van rsquos werelds meest vooraanstaande onderzoekers van de filosofie van

Immanuel Kant Haar speurwerk wierp een nieuw licht op zijn werk Juist nu ze een belangrijke fase

in haar onderzoek afrondt wordt ze geeumlerd met de Spinozapremie Die maakt haar

gedroomde vergezichten reeumlel

ONDERZOEKEELCO SALVERDA REYER BOXEM

Kant verkeerd begrepenKleingeld is inmiddels bekend als toonaangevend kenner van Immanuel Kant die ze al decennia bestudeert Kant is de verlich-tingsfilosoof die ons ideeeumln schonk over vrijheid en gelijkheid over universele menselijke waardigheid Hij geldt ook als de geeste-

lijk vader van bijvoorbeeld de Volkenbond en de VN Maar filosofen zeggen ook zijn ideeeumln zijn goed maar zijn

argumentatie rammelt Nadat Kleingeld zich eerst had verdiept in Kants politieke filosofie begon

ze zijn ethiek te bestuderen Dat bracht haar tot een opmerkelijke conclusie Kant is al die

jaren verkeerd begrepenHet viel Kleingeld op dat Kants ethische filosofie vol staat met termen uit zijn politieke filosofie die ze al zo goed kende autonomie morele wetgeving vrijheid lsquoJe moet zijn ethiek heel anders lezen bedacht ik me Zijn terminologie betekent iets anders dan we altijd gedacht hebben

En als je de teksten daacuten leest blijkt zijn argumentatie steekhoudender Vergeet niet

dat Kant in de ochtend politieke filosofie gaf in de collegezaal en dan in de studeerkamer

aan het werk ging met zijn ethiek Dan kan het niet anders of daar zitten verbanden tussen als

hij in allebei dezelfde termen gebruiktrsquo Het moet haar eigen eurekaperiode zijn geweest lsquoNiemand had

die colleges politieke filosofie nog met zijn ethiek in verband gebracht Ik voelde me een detective die een nieuw spoor vindt en zodoende een nieuwe richting voor een oplossing kan gevenrsquo

Juist nuVrijheid gelijkheid waardigheid Hoe staan die termen in deze tijden in verband met corona Zien we iets van Kants denken terug in de aanpak van de coronacrisis lsquoZeker Bijvoorbeeld in de discussie over groepsimmuniteit in Nederlandrsquo reageert Kleingeld lsquoHelemaal aan het begin werd die even als doel voorgesteld Daardoor klonk het alsof sommige mensen zouden worden opgeofferd voor het nut van het algemeen Dat dat niet mag is een heel Kantiaanse gedachte Ieder mens telt we offeren niemand op Er ontstond protest en daarna gold de groepsimmuniteit alleen nog als mogelijke uitkomst niet meer als doel op zichrsquo Maar we zijn er nog niet blikt ze vooruit lsquoIk hoop ook dat we het Kantiaanse ideaal van wereldwijde rechtvaardig-heid straks terugzien bij de verdeling van een vaccinrsquolsquoOver een paar weken rond ik mijn laatste paper af van een lange serie en dat gaat over Kants argumentatie over de vrije wil En juist nu komt de Spinoza Het kon niet mooier net nu voor mij de weg vrij is voor een volgende staprsquo Die stap dat is onderzoeken of ze de Kantiaanse ethiek verder kan ontwikkelen naar een hedendaagse ethische theorie die een filosofische onderbouwing geeft aan moreel universalisme

WWWRUGNLINBEELD-PKLEINGELD


Zorg om eerstejaars

Vorig jaar mocht ik voor het eerst als rector magnificus van deze universiteit het Academisch Jaar openen Ik liep gevolgd door het cortegravege van hoogleraren en studenten naar de Martinikerk Nerveus want het was mijn debuut als rector maar ook heel blij dat ik die rol mocht vervullen Nooit had ik kunnen denken

dat ik een jaar later zou openen in de Aula van het Academiegebouw Niet in een goed-gevulde kerk maar in een klein gezelschap keurig afstand houdend terwijl studenten RUG-medewerkers en alumni de plechtigheid vanachter hun pc via een liveverbinding konden volgen Op zorsquon moment sta je weer even stil bij de enorme impact van deze pandemie op ons hele leven

Het thema van de opening van het Academisch Jaar was verbinding Een thema dat meer dan ooit relevant is nu we afstand moeten houden en tegelijkertijd met elkaar in verbinding willen komen en blijven Zoals we dat doen met onze partners in het kader van de Universiteit van het Noorden maar ook als collegarsquos en met studenten en alumni De afgelopen maanden hebben we het universitaire leven digitaal kunnen vormgeven Daardoor konden we doorgaan met ons werk Maar we leerden ook dat online contacten persoonlijk ontmoetingen niet kunnen vervangen Hoe zorgen we dat we echt met elkaar in verbinding blijven

Ondanks de beperkingen die de pandemie ons oplegt heb ik er vertrouwen in dat we allemaal die verbinding willen maken in ons dagelijks leven in het onderwijs en in het onderzoek Zo merkte onze gastspreker Sigrid Kaag tijdens de openingsplechtigheid op dat zelfs toen de grenzen tussen de landen als gevolg van corona sloten weten-schappers elkaar bleven opzoeken over de grenzen heen in hun drive om samen corona te bestrijden Ook als we elkaar fysiek niet kunnen vasthouden proberen we nog steeds samen vooruitgang te boeken Mijn grootste zorg betreft al die eerstejaars studenten die nu aan hun studie beginnen Hoe zorgen we ervoor dat zij de verbinding kunnen aangaan met elkaar de universiteit en de stad Hoe voorkomen we voortijdig uitvallen als gevolg van corona Daar ligt een belangrijke taak voor ons allemaal

Ook alumni kunnen daarbij helpen Bijvoorbeeld door eerstejaars studenten in hun eigen omgeving een hart onder de riem steken App dat nichtje dat dit jaar biologie gaat studeren eens wat vaker Spreek een keer digitaal af met die buurjongen die net rechten is gaan studeren Luister naar hun verhalen en deel je eigen herinneringen aan je studietijd Samen kunnen we bijdragen aan een netwerk van contacten die hun studietijd zo waardevol maakt Goede ideeeumln om nog meer te doen aan de verbinding over de generaties heen zijn van harte welkom via alumnirugnl

Cisca Wijmenga rector magnificus

WIJMENGArsquoS WERELD

OPGETEKEND DOOR MARJAN BROUWERS

FOTO

RE

YE

R B

OX

EM

Een moderne moraaltheorieEen volgende fase Maakt dit haar werk anders Betekent dit een overstap van bestu-deren naar creeumlren van een theorie Ze aarzelt even lsquoNou ja onderzoek doen is ook creeumlren hoor Maar inderdaad Je zou kunnen zeggen dat ik tot nu vooral in discussie ging met oude theorieeumln Straks ga ik in discussie met nieuwe theorieeumlnrsquo Ze heeft er zin in te kunnen gaan werken met een zelf samen-gesteld team lsquoMet een groep mensen met andere perspectieven en discussies bereik je zoveel meer Geweldigrsquo Kleingeld stapt over op een andere trein op weg naar haar eind- bestemming om met Kant in het achter-hoofd een moderne moraaltheorie vorm te geven lsquoNu kom ik eindelijk aan op het station waar ik altijd naar toe heb gewildrsquo

Pauline Kleingeld (1962) begon aan de RUG in 2011 als hoogleraar lsquoEthiek en haar geschiedenisrsquo op een Endowed Chair

aan de Faculteit Wijsbegeerte Ze studeerde filosofie in Frankfurt am Main en Leiden

waar zij in 1994 promoveerde Daarna was zij verbonden aan Washington University in St Louis en als hoogleraar praktische wijsbegeerte aan de Universiteit Leiden

Ze is internationaal vermaard kenner van Immanuel Kant en sinds 2015 lid van de KNAW In 2018 ontving Kleingeld een

grote NWO-subsidie voor onderzoek naar universele morele normen en in 2020 de

Spinozapremie

lsquoNa de eerste verbazing kwam er

een waanzinnige rust over me heenrsquo

7lsquoSOCIETY IS MADE POORER WHEN ITS CONNECTION TO NATURE IS WEAKENEDrsquo

STELLING REBECCA JAMES FACULTY OF SCIENCE AND ENGINEERING

een stuk lager en kan een deadline eventueel verzet worden Een weekend voelt hier als een kleine vakantiersquo Nieuw-Zeelan-ders gaan anders met elkaar om zeggen ze allebei Bakker lsquoAls je hier naar de dokter

lsquoWe zijn a team of 5 millionrsquo

DORIEN VRIELING BUITENLAND

gaat zeg je ldquoik heb een afspraak met Steverdquorsquo Oldengarm lsquoTegelijkertijd is er veel respect Als ik hoor dat in Nederland conducteurs belaagd worden ndash dat gebeurt hier echt niet Als het druk is in de trein staan jongeren op voor volwassenenrsquo De manier waarop de regering van premier Jacinda Ardern is omgegaan met de coron-acrisis vinden ze typerend voor het Nieuw- Zeelandse respect voor autoriteit Oldengarm lsquoToen de regering bekendmaakte dat er een lockdown zou komen zette iedereen de schouders eronder Het voelde ook niet alsof het opgelegd werd want de boodschap was we zijn a team of 5 millionrsquo Familiebezoek uit Nederland zit er door de coronapandemie voorlopig waarschijnlijk niet in dat is verdrietig En er zijn meer dingen die ze weleens missen van Neder-land weekendjes weggaan met vrienden het ruimere winkelaanbod (Bakker lsquoHier komt nu pas een Ikearsquo) een piekfijn wegennet-werk Maar het weegt allemaal niet op tegen wat ze aan de andere kant van de wereld gevonden hebben Oldengarm lsquoNeem alleen al de ongerepte natuur Voor je het weet ben je in een gebied waar in de verste verte geen huis te zien isrsquo

ROLAND OLDENGARM EN DAGMAR BAKKER

Het was te druk in Nederland vond developer Roland Oldengarm (38) een jaar of tien geleden De hectiek op de werkvloer het dichtbevolkte

land hij zag zichzelf beter aarden in een land als Spanje De talencursus had hij al gevolgd voordat hij Dagmar Bakker (38) leerde kennen Ze werden verliefd maar er was eacuteeacuten probleem Dagmar had geen oren naar Spanje lsquoIn het buitenland wonen vond ik tot daaraan toe maar dan wilde ik wel naar een Engelstalig landrsquo

Hoewel ze allebei gestudeerd hadden aan de RUG ndash hij Systems and Software Engineering zij Engelse Taal en Cultuur en American Studies ndash en daarna allebei in de IT waren gaan werken kruisten hun wegen pas op de christelijke datingsite Funky Fish De twee trouwden en gingen op huwelijks- reis naar Australieuml en Nieuw-Zeeland Oldengarm lsquoToen we weer vertrokken vanuit Nieuw-Zeeland zeiden we tegen elkaar het is hier prachtig maar veel te ver wegrsquo Toch ging Oldengarm naar vacatures kijken en zo ontdekte hij dat er in Nieuw-Zeeland veel vraag was naar ITrsquoers Hij vond een baan als software-architect Dus vertrokken ze met hun babydochter lsquoVoor twee jaar Dat kon ik net behappenrsquo zegt Bakker lsquoWe namen maar zes dozen meersquo Maar toen de twee jaar voorbij waren zagen ze geen reden om terug te gaan Ze woonden prettig hadden nieuwe vrienden gemaakt via werk en kerk en playgroups waar Bakker met hun inmiddels twee dochters naartoe ging Dus vroegen ze een permanente verblijfsvergunning aan wat nog een heel gedoe was Oldengarm lsquoDat je getrouwd bent en kinderen hebt is niet genoeg Je moet met vakantiefotorsquos aantonen dat je echt samen-leeftrsquo Inmiddels woont het gezin zeven jaar in de Hutt Valley een gebied in de regio Wellington Oldengarm is intussen enkele banen verder en werkt als zzprsquoer Bakker doet af en toe een vertaalklus Nu ook de jongste naar school gaat wil ze dat intensiever gaan doen Nieuw-Zeeland is hun thuis geworden Oldengarm lsquoIn Nederland leefde ik van vakantie naar vakantie Hier ligt het tempo

PRIVEacute

HUTT VALLEY

ALUMNI IN NIEUW-ZEELAND


BERT PLATZER

Duurzaam gedrag als sleutel tot een beter milieu

WWWRUGNLINBEELD-LSTEG

Onlangs ontving hoogleraar Linda Steg de Stevinpremie voor haar pionierswerk in de omgevingspsychologie Daarin zoekt ze eenantwoord op de vraag hoe duurzaam gedrag kan worden beiumlnvloed De coronacrisis biedt nieuwe aanknopingspunten

REYER BOXEM

9lsquoCORRUPTION LEADS TO ECONOMIC INEFFICIENCY BECAUSE SOME ECONOMIC RESOURCES ARE STOLEN FOR PRIVATE GAIN AT THE EXPENSE OF THE POORrsquo

STELLING NURENI WIJAYATI FACULTEIT DER LETTEREN

Met de autobanden opgepompt tot de juiste spanning rij je zuiniger dus milieuvriendelijker Maar hoe krijg je autobezitters zo ver

dat ze elke twee maanden de bandenspan-ning controleren Wijs je ze op het finan-cieumlle voordeel of de milieuwinst lsquoVerreweg de meeste mensen denken dat de financieumlle boodschap het beste werkt terwijl die het minst effectief isrsquo zegt Linda Steg lsquoMensen denken moet ik voor een paar euro al die moeite doen laat maar Voor het milieu doen ze het wel omdat dat een goed gevoel geeft En als je met je boodschap op die positieve emoties anticipeert dan motiveert dat mensen om het te doenrsquoWat betreft technische oplossingen weten we al lang hoe we de klimaatcrisis het hoofd kunnen bieden Toch doen we dat maar met mate Waarom Op die vraag probeert Steg hoogleraar omgevingspsychologie al bijna 25 jaar een antwoord te vinden Beter gezegd Steg onderzoekt hoe we duurzaam gedrag kunnen begrijpen voorspellen en beiumlnvloeden dat laatste bijvoorbeeld via de fysieke omgeving En passant stond ze daarbij mede aan de basis van een nieuw inter- disciplinair onderzoeksveld de omgevingspsychologie

HedonistischDuurzaam gedrag wordt door vier typen waarden bepaald legt Steg uit hedonis-tische egoiumlstische altruiumlstische en milieuwaarden lsquoWe willen plezier hebben hulpbronnen als geld en status in stand houden of uitbreiden een goed leven voor andere mensen en een goede kwaliteit van natuur en milieu Iedereen vindt deze doelen in zekere zin belangrijk alleen het relatieve belang verschilt en dat bepaalt welke keuzes je maakt Maar als je sterke milieuwaarden hebt kan het best zijn dat je je huis niet isoleert omdat je geen idee hebt hoe je dat aanpakt of geen zin hebt in een grote verbou-wing Want dat is een bedreiging voor je hedonistische waardenrsquoHet is dergelijk menselijk gedrag dat Steg fascineert lsquoIk vind het gewoon heel interes-sant wat mensen motiveert om bij te dragen aan een collectief goed in dit geval het milieu terwijl ze er op korte termijn niet meteen zelf belang bij hebben en de eigen bijdrage ook nog eens heel klein is We worden niet alleen gedicteerd door extrinsieke prikkels zoals subsidie of een straf om iets te doen We doen dingen ook omdat we het zelf belang-rijk vindenrsquoWie zich afvraagt of Steg zelf de banden-spanning van haar auto wel regelmatig controleert komt overigens van een koude

kermis thuis lsquoIk ga nooit in op mijn mening of gedrag omdat ik bang bent dat dat invloed heeft op hoe mensen op onderzoek reageren dat ze me bijvoorbeeld naar de mond gaan praten Dus ik hou me wat dat betreft op de vlaktersquo

OplossingenToen Steg in 1996 haar proefschrift Gedrags-verandering ter vermindering van het auto- gebruik voltooide was de aandacht voor duurzaam gedrag geen groot thema Pas de afgelopen tien jaar beleefde het onderzoeks-veld van Steg een doorbraak aangejaagd door de klimaatcrisis Waar het onderzoek naar de klimaatverandering aanvankelijk erg natuurwetenschappelijk was ingestoken en er vooral in technische oplossingen werd gedacht wordt de laatste tien jaar steeds meer onderkend dat ook moet worden gekeken naar het gedrag van mensen die deze oplossingen moeten omarmen

GedragskennisZo werkte Steg in 2014 mee aan een advies-rapport over het gebruikmaken van gedrags-kennis in beleid voor de Raad voor de Leef- omgeving en Infrastructuur lsquoBij het advies hebben we een spel ontworpen waarmee beleidsmakers worden uitgedaagd om na te denken over de gedragsaspecten in hun beleid Dat is heel goed ontvangen en heel vaak gebruikt Bij de ministeries zijn inmid-dels gedragswetenschappers aangesteld die ervoor zorgen dat de gedragskennis systematischer aan bod komt in de beleids-ontwikkelingrsquo Ook voor een rapport van het VN-klimaatpanel IPCC uit 2018 inventari-seerde Steg wat mensen motiveert om bij te dragen aan de vermindering van de opwar-ming van de aarde en ook wat het draagvlak bepaalt voor klimaatbeleid en systeemveran-deringen in bijvoorbeeld de landbouw en de opwekking van energie

Massaal thuiswerkenSteg ziet in de coronacrisis aanknopings-punten voor het realiseren van dergelijke

systeemveranderingen lsquoIn de IPCC-rappor- ten wordt altijd gevraagd hoe lang zorsquon veran-dering duurt en of het uumlberhaupt realistisch is Nu is duidelijk geworden dat als je heel duidelijk beleid voert er op korte termijn grootschalige veranderingen te realiseren zijn Tijdens de coronacrisis ging iedereen opeens massaal thuiswerken Uit onder-zoek wisten we alleen dat er initieel vaak weerstand is tegen bepaalde veranderingen zoals thuiswerken Maar als het dan toch geiumlmplementeerd wordt en de voordelen worden zichtbaar zeggen mensen vaak dat het best goed isrsquo

Gedrag bedrijvenDe 25 miljoen euro die aan de Stevinpremie is verbonden heeft deels al een bestem-ming gevonden Zo wil Steg onderzoeken of bedrijven zich qua duurzaamheid als mensen gedragen of veel rationeler opereren lsquoMijn hypothese is dat bedrijven zich net als mensen gedragen Het interessante is dat duurzame bedrijven ook weer duurzaam gedrag bij hun werknemers teweegbrengen vooral bij mensen die het milieu niet zo belangrijk vindenrsquo

Daarnaast wil ze weten hoe individuen overheden en bedrijven op elkaar inspelen lsquoHoe we ook met klimaatverandering omgaan het heeft grote implicaties voor de manier waarop we leven Als we proberen om de opwarming van de aarde onder de ander-halve graad te houden kan dat alleen met gedragsaanpassingen blijkt uit de meeste modelstudies Maar als we zeggen dat we niets doen om klimaatverandering tegen te gaan en we ons wel aanpassen heeft dat ook heel veel implicaties en moeten we ook op een heel andere manier leven want dan zullen we Nederland nog veel meer moeten beschermen tegen water hitte en droogte Ik wil onderzoeken welke oplossingsrichtingen mensen willen waarom en onder welke voorwaardenrsquoBehalve met het geld voor haar onderzoek is Steg vooral blij met de waardering voor het werk van haar groep en de omgevingspsychologie in het algemeen Ik kreeg van allerlei collegarsquos uit het buitenland reacties dat deze onderscheiding zo goed is voor ons onder-zoeksveld Ik vind het heel fijn dat ze dat zo ervaren want ook zij hebben eraan bijge-dragen Je hebt altijd andere mensen nodig om je ideeeumln te scherpen en te ontwikkelenrsquo

Linda Steg (1965) studeerde andragologie aan de RUG

waar ze tevens promoveerde Als onderzoeker werkte ze onder meer bij het Centrum voor Omgevings- en Verkeerspsychologie van de RUG en het Sociaal en Cultureel Planbureau

Steg is sinds 2009 hoogleraar omgevingspsy-chologie aan de RUG en geldt als een van de meest innovatieve en invloedrijke pioniers in

dit onderzoeksveld Zomer 2020 ontving ze de prestigieuze NWO Stevinpremie

lsquoMijn hypothese is dat bedrijven zich net als mensen

gedragenrsquo


Margriet Veldhuis 1963 Nederlands 1989Dan NietJonge moeder op zoek naar oorzaken van de breuk met

haar eigen moederWWWNOBELMANNL euro 2195

Gerrit de Boer (1940) rechten 1968Parels in de coronabunkerVerhalen van een oud-rechter en oudndashVindicatrector MANAGEMENTBOEKNL euro 1990

Jaap Evert Abrahamse (1967) kunst-geschiedenis 1994Historische atlas van Amersfoort Middelpunt van

NederlandVan middeleeuwse bisschopshof tot de huidige stadWWWVANTILTNL euro 2900

Harry Bleeker (1950) rechten 1978Homo vanusTegendraadse essays en artikelen van lsquoAsegarsquo Waarover men spreken kan daarover moet met niet zwijgen WWWPALMSLAGNL euro 1750

Doede Wiersma (1940) economie 1974Wijs van hartHet mensbeeld van Dietrich Bonhoeffer

PUBLISHPINNENL euro 1600

Siet Bootsman (1934) psychologie 1985Kroniek van een wisselvallig bestaanFragmentarisch verteldWWWBOEKSCOUTNL euro 1495

Dorien Cramer (1990) ruimtelijke wetenschappen 2015OnbevangenEen vrouw alleen op de fiets van

Singapore naar Nederland (Lees ook Broerstraat 5 juli 2020 pag 32)WWWKLEINEUILNL euro 1995

Jacob van Sluis (1953) godgeleerdheid 1984 promotie wijsbegeerte 1997The Library of Franeker University in Context 1585-1843Over de Universiteit van Franeker haar bibliotheek en de bewaard gebleven collectieBRILLCOM euro 140ndash

Jaap Krol (1970) godsdienst-wetenschappen 1994De hond die overstakVeel mensen in

deze verhalenbundel vechten tegen zichzelf maar vooral tegen anderen WWWKLEINEUILNL euro 16 (E-book euro 750)

Chris Smit (1942) sociale geografie 1968Droomsporen Australische zoektochten naar de Aboriginals en de vorming van de huidige maatschappijWWWBOEKSCOUTNL euro 2050

Pieter van Strien (1928) psychologie 1953Hoog creatieven en hun vadersPsychologische biografie voorbij

Freud door emeritus hoogleraar Van StrienWWWNOVUMPUBLISHINGNL euro 1990

Coen van Uhm (1948) sociale wetenschappen 1978Het OosterdokBewoners- en bouwgeschiedenis van Prins Hendrikkade 124 AmsterdamIN EIGEN BEHEER UITGEGEVEN euro 1200

Marjan Brouwers (1963) Engels 1988LeeglandOnheilspellende roman over Nederland in een

dystopische toekomstWWWUITGEVERIJPASSAGENL euro 2100

Theo Wobbes (1946) genees-kunde 1973 promotie 1981Het lichaam als centrum en voorwerpWWWEBURONNL euro 2950

Auke van der Woud (1947) kunsten architectuur-geschiedenis 1974 promotie 1987Het landschap de mensen ndash

Nederland 1850-1940Dit rijk geiumlllustreerde boek vertelt hoe we het landschap in Nederland leerden exploiteren WWWUITGEVERIJPROMETHEUSNL

euro 2999

David Vlietstra (1978) psychologie 2002Hier komen de

babyrsquos vandaanVrolijk geiumlllustreerd samenleesboek over seksualiteit zwangerschap en babys Vanaf 7 jaarWWWCLAVISBOOKSCOM

WWWDAVIDVLIETSTRANL euro 1695

WWWRUGNLALUMNIBOEK

VOOR NOG MEER BOEKEN VAN ALUMNI

Nyassa Alberta (38) actrice zangeres performer

wwwnyassaalbertacom Nyassa is Tina Turner in de

gelijknamige musical die dit najaar coronaproof wordt

hernomen in het Beatrix Theater Utrecht Nyassa studeerde een jaar Engels aan de RUG (2000-2001) voor ze werd

toegelaten tot de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten

Speciale plekHereplein

FOTO

RO

Y B

EU

SK

ER

ALUMNUS SCHRIJFT BOEK

11lsquoKRITISCHE FEEDBACK ONTVANGEN IS EEN STUK AANGENAMER VIA VIDEOVERBINDING DAN OP 15 METER AFSTAND VAN JE PROMOTORENrsquo

STELLING BART NOORT FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE







AIN WONDRE STAD

Groningen Universiteit Maar ook talloze straten huizen bruggen pleinen

waar herinneringen liggen Bekende oud-RUG-studenten vertellen over hun

speciale plek

ELLIS ELLENBROEK ELMER SPAARGAREN

lsquoIk ben geboren en getogen in de stad Groningen Na het Willem Lodewijk Gymnasium wilde ik naar de jazz- en musicalopleiding in Amsterdam Ik werd afgewezen en besloot Engels te gaan doen Toen werd ik dat jaar bij een tweede auditie alsnog aangenomen

Engels stond vanaf toen niet meer op mijn prioriteitenlijst het was enkel belangrijk dat ik 21 punten haalde om de studiekosten niet te hoeven terugbetalenIk ging veel uit Van maandag tot en met zondag Dankzij bijbaantjes bij The Palace en parfumerie Douglas had ik best veel geld vond ik toen Dat ging weer gauw op aan dansen en feesten The Palace De Blauwe Engel de Draaibar in De Drie Gezusters op alle plekken die je toen had was ik wel te vindenOp een avond was ik gaan stappen met een vriendin die in Lewenborg woonde Ik had een kamer aan de Parkweg zij zou bij mij blijven slapen Het

was al licht we liepen naar huis en vonden een stuiver We kregen het idee om de stuiver naar huis te kicken ldquoStuuver trapprsquonrdquo noemden we het Niet dat ik Gronings sprak Voor de grap gooide ik er weleens een paar woorden doorheen ldquoTou eem Tammordquo of zoWe zijn een heel eind gekomen Grote Markt Herestraat Verlengde Herestraat Op het Hereplein zijn we de stuiver kwijtgeraakt in het gras We hebben nog gezocht maar konden hem niet meer vindenHet was eenmalig we vonden natuurlijk niet elke keer een stuiver Maar ik hield van die gekke dingen Thuis met mijn moeder zetten we muziek aan en dan probeerden we uit de maat te dansen Of als Andrea Bocelli op de radio was Dan ging ik als een operazanger proberen mee te zingen Ik ben ook weleens midden in Groningen van de fiets gestapt om een vrachtwagen na te doen die achteruitrijdt Met van die piepjes Pieppieppieprsquo

lsquoStuuver trapprsquonnoemden we hetrsquo


Zijn werkkamer heeft uitzicht op het Noorderplantsoen lsquoDe wal hier voor mijn deur maakte vroeger deel uit van de vestingrsquo vertelt Beno Hofman

lsquoDeze werd rond 1615 aangelegd als onder-deel van de versterking en grootschalige ldquouitlegrdquo van de vestingstad Groningen die tot dan voornamelijk binnen de diepenring lag Daardoor ontstond ruimte voor wat ze toen de Niewe Stadt noemden de huidige Hortusbuurt en het Ebbingekwartierrsquo

TouwslagersknechtDe deur uit de Noorderbinnensingel op lsquoHier onderaan de wal werkte mijn betovergroot-vader zich in de negentiende eeuw letterlijk kapot als touwslagersknecht Mijn familie

Wandelen door de

lsquoNiewe Stadtrsquo

Veertig jaar lang deed lsquostadshistoricusrsquo Beno Hofman (1954) onderzoek naar de Hortusbuurt en hetEbbingekwartier In september verscheen zijn boek 400 jaar Niewe Stadt Al wandelend met alumna Letteren en

schrijfpartner Kirsten Otten vertelt hij over zijn fascinatie voor de wijk

STAD GRONINGENKIRSTEN OTTEN

Grote KruisstraatBij eetcafeacute Lambik aan het Noorderplant-soen ndash lsquohet op eacuteeacuten na oudste cafeacute van de wijkrsquo ndash slaan we rechtsaf de Grote Kruisstraat in met halverwege het Heymansgebouw van de GMW-faculteit lsquoAlfa-1 heette dat aanvankelijk Het werd in 1967-rsquo68 gebouwd als eerste onderdeel van het gemeentelijke Plan Zuider- hoek Volgens dat plan moesten alle wonin- gen tussen de Nieuwe Kijk in rsquot Jatstraat en de Noorderbinnensingel wijken voor univer-siteitsgebouwen Dankzij de komst van het linkse college onder leiding van Max van den Berg begin jaren zeventig belandde het plan gelukkig in de prullenbak De universiteit was niet altijd even sterk in het erkennen van de belangen van de buurtbewonersrsquo

WWWBENOHOFMANNL

400 jaar Hortusbuurten Ebbingekwartier

is al zeven generaties lang ononderbroken met deze wijk verbonden Ze woonden hier en werkten er onder andere als koemelkers en touwslagersknechten Dat maakt deze plek voor mij zo bijzonderrsquoVeertig jaar geleden na zijn studie historische geografie in Utrecht begon Hofman zich te verdiepen in de geschiedenis van het stads-deel lsquoIk wilde in Groningen promoveren op het onderwerp bij professor Pim Kooij maar door mijn baan in het onderwijs en later als auteur en documentairemaker is het er nooit van gekomenrsquo Zijn blijvende interesse in het gebied in de afgelopen decennia leverde wel een schat aan historische informatie op samengebracht in het uitbundig geiumlllus-treerde boek 400 jaar Niewe Stadt

Nieuwe Ebbingestraat vanaf de brug

13lsquoHET WERK MOET ZO INGERICHT WORDEN DAT OOK TOPFUNCTIES IN DEELTIJD KUNNEN WORDEN UITGEVOERDrsquo

STELLING JACOBA OEDZES FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE

HortustuinAchter het Heymansgebouw ligt het restant van de oude Hortustuin lsquoHier vestigde de universiteit zich voor het eerst in de Niewe Stadt Apotheker Hindrick Munting begon er in 1626 een kruidentuin Voortdurende geldnood noopte hem de tuin in 1642 aan te bieden aan de universiteit en zo ontstond de Hortus Botanicus In 1966 verhuisde de Hortus naar Haren waarna de RUG hoopte haar gebouwen rondom het terrein te kunnen uitbreiden Dit schoot omwonenden in het verkeerde keelgat met als gevolg vele protestacties en rechtszaken waarvan de laatste in 2008 plaatsvondenrsquo

Oudste cafeacute en eerste studentenhuisVia de Hortustuin lopen we richting Kleine Rozenstraat voor koffie in het oudste cafeacute van de wijk lsquoIn 1880 begon de arme weduwe Jeltje Bart-Rijkholt hier een kleine sta-kroeg Sinds de jaren negentig heet het cafeacute De Minnaarrsquo In augustus deed ex-studente psychologie Anja Wassenaar haar cafeacute na 24 jaar van de hand Hofman vertelt er over zijn boek lsquoIk heb het opgedeeld in drie delen Het eerste deel beschrijft chronologisch de ontwikkeling van de wijk tot nu Het tweede deel is thematisch ingedeeld scholen bedrijven cultuur maar natuurlijk ook de universiteit en de Hortus komen aan bod Het laatste deel is een beschouwing aan de hand van historische fotorsquosrsquoWe wandelen verder Op de hoek met de Nieuwe Boteringestraat wijst Hofman in noordelijke richting lsquoNummer 61a was in 1961 het eerste pand in de stad dat als studentenhuis stond geregistreerd Dat werden er al snel meer doordat de univer-siteit in de jaren 60 steeds meer huizen

aankocht met het oog op de bouwplannen In afwachting van de sloop werden die huizen vaak verhuurd aan studentenrsquo

Nieuwe Kerk en gasthuizenWe slaan rechtsaf en bewonderen de Nieuwe Kerk aan de overkant lsquoAanvankelijk was hier alleen sprake van het ldquoNieu-Kerckhofrdquo dat in 1623 in gebruik werd genomen De eerste stenen voor de kerk werden pas in 1660 gelegd door de vier burgemeesters van de stad Het kerkhof is al lang geleden geruimd De kerk wordt tegenwoordig niet alleen gebruikt voor kerkdiensten maar ook voor bijvoorbeeld lezingen en collegesrsquoOpnieuw rechtsaf de Grote Leliestraat in lsquoIn de negentiende eeuw zijn er in de Hortus-buurt vele gasthuizen ldquohofjesrdquo gebouwd voor bejaarden Alleen al in deze straat staan het Pieternellagasthuis het Middengasthuis en het Sint Martinusgasthuis Alle drie zijn ze recentelijk grondig gerenoveerdrsquo

Langs de Noorderhaven naar de OssenmarktDoor de Havenstraat lopen we verder richting de Noorderhaven lsquoDit deel van de wijk stond vroeger in het teken van de overzeese handel De scheepswerf van de West-Indische Compagnie was er in de zeventiende eeuw gevestigd en het stond er vol met pakhuizenrsquolsquoDe diversiteit van dit stadsdeel spreekt me aanrsquo vertelt Hofman terwijl we bij de Ossen-markt aankomen lsquoHier lieten notabelen hun riante herenhuizen bouwen terwijl een paar straten verderop mensen wegkwijnden in sloppenwijken En overal was bedrijvigheid Er waren molens en koemelkerijen maar ook grote bedrijven als Fongers Niemeijer en Hooghoudtrsquo

EbbingekwartierVia de Marktstraat en de Wipstraat ndash genoemd naar een loskraan die hier stond ndash belanden we in het Ebbingekwartier lsquoJe zou kunnen zeggen dat het Ebbingekwartier nu een ldquonieuwe stadrdquo isrsquo besluit Hofman lsquoDit gebied werd vroeger beheerst door het Bodenterrein en de Lichtfabrieken Tegen-woordig is het een bruisende wijk met onder andere The Student Hotel een gloednieuw schoolgebouw een stadsstrand en allerlei culturele instellingenrsquo

Grote Leliestraat

Het Ebbingekwartier in 1965

Niewe Stadt400 jaar Hortusbuurt ndash

Ebbingekwartier

WWWINBOEKVORMNL

euro 2450


Het is begin februari 2020 Bankdirecteur Steven Coutinho staat met een verbeten blik voor de ingang van het hoofdkantoor van De

Surinaamsche Bank omringd door pers en demonstranten lsquoZeshonderdduizend men-sen verdienen het om met respect behandeld te wordenrsquo zegt hij met ingehouden woede verwijzend naar de Surinaamse bevolking lsquoHun geld is huacuten geldrsquo

DiefstalKort hiervoor was gebleken dat tweehonderd miljoen Amerikaanse dollar aan kasreserves die de banken verplicht waren bij de Centrale Bank te stallen door de regering-Bouterse was uitgegeven Diefstal van het volk noemde Coutinho dat onomwonden op de Surinaamse radio Kort daarna in mei werd de partij van Bouterse weggestemd en trad hij na tien jaar af als presidentIn augustus hangt Coutinho voor een inter-view aan de telefoon vanuit Paramaribo Nog steeds spreekt hij vrijuit Dat een man als Bouterse tien jaar lang president van Suriname was vindt hij symptomatisch voor de post-koloniale mentaliteit die zijn land domineert Veel Surinamers zitten volgens hem gevangen in een angstcultuur net zoals in zoveel andere landen met een koloniale geschiedenis Die angst is een gevolg van het sterk hieumlrarchische denken

Getraumatiseerd door angstlsquoJe hebt een aantal instituten dat ervoor zorgt dat bepaalde gedragingen steeds blijven terugkomenrsquo zegt hij lsquoScholen zijn nog steeds topdown je hebt een leraar die iets zegt en de leerlingen die het doen Je mag het niet in je hoofd halen om te zeggen dat iets niet goed is Kijk maar wat er dan met je gaat gebeuren Ook in mijn eigen bank zie je het sommige mensen hier zijn nog steeds

lsquoSuriname kan een prachtig en welvarend land zijnrsquo

De angst voorbij liet alumnus Steven Coutinho directeur van De Surinaamsche Bank zich onder Bouterse de mond niet snoeren Met een nieuwe lsquopost-post-koloniale bewustwordingrsquo kan zijn land een prachtige

toekomst hebben beweert hij

BUITENLANDJURGEN TIEKSTRA

Steven Coutinho (1976) behaalde in 2001 aan de RUG zijn Ma applied medical

physics en in 2009 de Ma Business Administration aan de Wharton Business

School (University of Pennsylvania) Tot eind dit jaar is hij transitie-CEO van De

Surinaamsche Bank die bij zijn komst in 2019 in zwaar weer verkeerde Daarna

keert hij terug naar vrouw en kinderen in Nederland Aan de Universiteit van Tilburg

doet hij promotieonderzoek naar zijn in zijn boek Breaking Rank ontvouwde theorie in

behavorial economics gericht op post-koloniale landen Op wwwstevencoutinho

com is hij te boeken als spreker

ANPREUTERSRANU ABHELAKH

getraumatiseerd door angst Ze hebben onder het juk geleefd van eerdere directeuren die zeiden ldquoLuister jij doet dit omdat ik het zeg en als jij het niet doet zijn daar conse-quenties aan verbondenrdquo Dat is die angstcultuur die doorsijpelt van de ene naar de andere generatie En wat leren

mensen dan ldquoIk kan niets ik mag nietsrdquo Vervolgens komt Bouterse langs als presi-dent en maakt hij het nog een stukje erger Zijn regering stal als de raven wat de vorige regeringen trouwens ook hebben gedaan Maar iedereen haalt zijn schouders op ldquoAch zo gaat dat nou eenmaal hierrdquo Als je kijkt hoeveel miljarden gejat zijn de afgelopen jaren Dit land heeft zoveel geleend maar is geen centimeter vooruitgekomen Waar denk jij dat het geld naar toe gegaan is Het geld is ergens in de zakken beland van iemand Niet in de zakken van het volkrsquolsquoNu even terug naar dat moment begin dit jaarrsquo vervolgt hij lsquoIk was bankdirecteur hier in Suriname en we leefden in angst onder het regime van Bouterse maar het kon mij niet schelen of je Bouterse bent of niet De afgelopen jaren ben ik spiritueler geworden en ben ik meer boven mijn angsten gaan uitstijgen Ik houd mijn mond niet Ik laat niemand mijn mond snoeren omdat ik niet geloof in het verhaal dat dat niet kan Ik geloof niet in het verhaal dat ik minder-waardig benrsquo

Groninger GiantsSteven Coutinho is een intrigerend figuur Hij is geboren in Nederland als zoon van Surinaamse ouders Maar tot zijn veertiende groeide hij op in Australieuml waar zijn vader ndash eerder hoogleraar economie in Rotterdam ndash een universitaire aanstelling kreeg Na nog vier jaar in Suriname vertrok hij op zijn achttiende naar Groningen om techni-sche natuurkunde te studeren Maar zijn interesse was breed hij volgde ook vakken bij rechten bedrijfskunde en internationale betrekkingen Coutinho richtte de American footballclub Groninger Giants op en zat in het landelijk bestuur van de Studentenver-eniging voor Internationale Betrekkingen (SIB) lsquoDie jaren hebben de rest van mijn

WWWSTEVENCOUTINHOCOM

FOTO

ME

RLI

N D

ALE

MA

N

15lsquoWE CAN COMPLAIN BECAUSE ROSE BUSHES HAVE THORNS OR WE CAN REJOICE BECAUSE THORN BUSHES HAVE ROSESrsquo (ABRAHAM LINCOLN)

STELLING LI HE FACULTY OF SCIENCE AND ENGINEERING

leven gevormd ik leerde wat ik allemaal kon Ik leerde dat je in staat bent om bergen te bewegen als je je mind er maar gewoon op gooitrsquo

Bomaanslag Londense metroHij kwam daarna terecht bij Accenture een consultancybedrijf en werkte onder andere in het financieel district van Londen toen in 2005 de bomaanslag in de Londense metro werd gepleegd lsquoIk vond het consultingwerk verschrikkelijk Ik heb er veel geleerd maar heb ook gemerkt dat ik geen slaaf wil zijn het slavenleven van tot twee uur rsquos ochtends doorwerken voor een klant die ik niet ken om geld te verdienen voor aandeelhouders die ik nog minder ken Dat ging mij een klein beetje te ver nadat ik oog in oog met de dood had gestaanrsquo

Na drie jaar vertrok hij naar Suriname en werkte in het bankwezen in het hele Caribi-sche gebied Overal viel hem de conserva-tieve hieumlrarchische levenshouding op Hij brak er zijn hoofd over waarom de Caribi-sche landen maar niet vooruitkwamen waaronder ook Suriname zelf Na jaren onderzoek ontvouwde hij zijn theorie in het boek Breaking Rank uit 2018 De oorzaak ligt volgens hem in het verhaal dat mensen in de post-koloniale landen zichzelf vertellen en dus in de identiteit die ze zichzelf aanpraten

Post-koloniale identiteitCoutinho lsquoIdentiteit is een vernuftig psycho-logisch mechanisme waarbij mensen een verhaal gebruiken om zichzelf te verklaren Een gevolg hiervan is ook de gedachte ldquoikrdquo hoor bij deze groep omdat ldquowijrdquo een ldquoverhaalrdquo hebben Het lullige is dat wanneer dat verhaal minderwaardig is ldquoikrdquo ook minder-waardig ben Minderwaardigheid heeft niks te maken met het feit dat je voorouders slaaf zijn geweest So what Veel Europeanen stammen ook af van slaven van de Romeinen en de Vikingen Het belangrijke verschil in de trans-Atlanti-sche slavernij is het verhaal dat is gecreeumlerd om de zwarte man ldquoIk ben wit en jij niet Dus

jij zit aan onderkant van die piramide en ik aan de bovenkant Jij bent minderwaardigrdquo Dat verhaal is zich gaan manifesteren als een identiteit en uit zich in de emotie van (onbewuste) angst In mijn onderzoek heb ik ontdekt dat deze angst zich uit in de (economi-sche) keuzepatronen van mensen waardoor post-koloniale naties bijna allemaal dezelfde preferenties vertonen risicomijdend focus op het heden en geen onderling vertrouwenrsquoVandaar ook de corruptie als mensen elkaar ten diepste niet vertrouwen ontstaat de neiging om vooral goed te zorgen voor jou en de jouwen lsquoDaardoor wordt het een self-ful-filling prophecy ldquoAch zo gaat het nu eenmaal hierrdquorsquo

DoorzettenlsquoIk voel me verbonden met het lot van Surinamersquo vertelt Coutinho lsquoIk heb er twintig jaar over gedaan om een klein beetje te begrijpen waarom het ons niet lukt Als wij doorzetten met die bewustwording van wat we als Suriname kunnen zijn dus buiacuteten de verhalen om die we onszelf nu aanpraten dan kunnen we een prachtig en welvarend land zijn Een land dat niet alleen econo-misch wijs is maar ook spiritueel wijsrsquo

lsquoDit land heeft

zoveel geleend maar

is geen centimeter

vooruitgekomenrsquo

Protestbijeenkomst in Paramaribo februari 2020

NICK HANNES

Massageruimte bij Aegon Den Haag

Dit najaar wordt onder voorbehoud

de serie lsquoCorporatersquo geeumlxposeerd in het

CBK Groningen Het is een fotografisch

onderzoek naar bedrijfscultuur gevoed

door wetenschappelijke inzichten

WWWRUGNLIMAGININGSCIENCE

De Vlaamse fotograaf Nick Hannes fotografeerde achter de schermen van

een aantal financieumlle bedrijven in Nederland en Belgieuml dagelijkse prakti-sche situaties en activiteiten in en rond de kantoorruimten Aegon Rabobank

Argenta Amsterdam Zuidas Bank J van Breda Baloise PwC KPMG en Belfius boden hun belangeloze medewerking

aan

Hannes liet zich inspireren door de inzichten van onder meer RUG-hoogleraren Boudewijn de Bruin (Financial

Ethics) Alan Muller (International Management) en Dirk Bezemer

(Economie van de Internationale Financieumlle Ontwikkeling) van de

Faculteit Economie en Bedrijfskunde

lsquoCorporatersquo is de derde opdracht in de lsquoimagining sciencersquo reeks waarin de

RUG samen met de internationale fotomanifestatie Noorderlicht een

fotograaf de opdracht geeft een wetenschappelijk onderzoeksveld te

verbeelden Voor de financiering van een nieuwe serie zoeken we partners

Interesse Mail naar ajwolfkamprugnl

FOTO

lsquo IN EEN WERELD VOL TONEEL IS HET DE KUNST OM ECHT TE BLIJVENrsquoSTELLING JORIEN WOOLDERINK FACULTEIT MEDISCHE WETENSCHAPPEN 17


Een goede mondgezondheid voorkomt ziekten Tandartsen roepen het al decennia en ook de Romeinen wis-ten het al lsquoZij keken bij slaven in de

mond of het gebit in orde was als indicatie of zorsquon persoon in een goede conditie wasrsquo zegt hoogleraar medische microbiologie Jan Maarten van Dijl lsquoDe associatie van een goede conditie van de mond met een goede conditie van de rest van het lichaam is al heel lang bekendrsquoTot zover het idee van de interviewer dat hij Van Dijl aan de tand mag voelen over een spectaculair nieuw medisch inzicht Toch is er de laatste tien jaar iets aan de hand Gebrekkige gezondheid van het gebit en tandvlees wordt in verband gebracht met een hele rits ziekten en aandoeningen van Alzheimer en reuma tot aderverkalking alvleesklierkanker en hart- en vaatziekten

De laatste tien jaar is er steeds meer bewijs dat bepaalde mondbacterieumln bijdragen aan een hele waslijst van ziekten waaronder Alzheimer en reuma Hoogleraar Jan Maarten van Dijl bestudeert de verantwoordelijke

bacterieumln en waant zich in een misdaadserie

ONDERZOEKBERT PLATZER

Hoofdverdachte de mondbacterie Porphyro-monas gingivalis

Neerwaartse spiraallsquoWe zitten vol bacterieumlnrsquo zegt Van Dijl lsquoVooral in ons maagdarmstelsel maar het begint natuurlijk bij de mond De meeste micro-organismen zijn heel nuttig voor ons maar slechte bacterieumln maken stoffen die ontstekingen kunnen veroorzaken En als je tandvleesontsteking krijgt kom je in een neerwaartse spiraal Bij een tandvleesont-steking ontstaat ruimte tussen het tandvlees en de tanden een zogenoemde pocket waar bacterieumln een laagje een biofilm vormen Omdat die bacterieumln zuurstof gebruiken wordt de pocket wat anaeroob en daardoor een aantrekkelijk milieu voor bepaalde bacterieumln die je liever niet wilt hebbenrsquoZoals P gingivalis dus die in de pockets

stoffen maakt die de tandvleesontsteking versterken Dan komt ons afweersysteem in het geweer Van Dijl lsquoHet immuunsys-teem stuurt zogeheten neutrofielen naar het ontstekingsgebied ndash dat zijn immuuncellen die bacterieumln opeten ndash en er ontstaat een soort oorlog De Porphyromonas-bacterieumln gaan bijvoorbeeld in de tegenaanval Ze gaan membraanblaasjes afscheiden die zich aan de neutrofielen binden waardoor die cellen stoppen met het eten van bacterieumln P gingi-valis kan ook nog een enzym uitscheiden dat de positieve lading van eiwitten afhaalt waardoor ons immuunsysteem lichaams-eigen eiwitten niet meer als zodanig herkent en daarom aanvalt Porphyromonas is de enige bacterie die dat kan en zich zo onttrekt aan onze immuuncontrolersquoPorphyromonas mag dan als lsquobad guyrsquo in beeld komen als het gaat om reuma een

WWWRUGNLSTAFFJMVANDIJL

De mond is een oorlogsgebied vol bacterieumln

ILLUSTRATIES DANIEumlL JANSE

19lsquoALS IK HAD GEWILD DAT JE DIT PROEFSCHRIFT HAD BEGREPEN HAD IK HET WEL BETER UITGELEGDrsquo (VRIJE INTERPRETATIE VAN JOHAN CRUIJFF)

STELLING IRENE MOSTERT FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE

lsquosmoking gunrsquo is nog nooit gevonden lsquoVan patieumlnten met reumatoiumlde artritis weten we dat ze auto-antistoffen maken tegen eiwitten die hun lading hebben verloren We weten ook dat Porphyromonas dat proces kan bewerkstelligen maar hoe deze mondbac-terie reumatoiumlde artritis helpt veroorzaken is nog niet duidelijk We zitten nog steeds in het stadium van associatiersquo

Alzheimer Deze lsquokip-of-eirsquo-vraag geldt ook voor de recente verdenking dat Porphyromonas een vieze vinger in de pap zou hebben bij de ziekte van Alzheimer lsquoBij Alzheimerpatieumlnten hebben onderzoekers DNA van Porphyro-monas en eiwitafbrekende enzymen in de hersenen aangetoond Maar de hersenen van mensen met de ziekte van Alzheimer zijn misschien wel minder goed beschermd doordat ze in steeds minder goede conditie raken En iemand met de ziekte van Alzheimer heeft misschien een minder goede mondhygieumlne Porphyromonas kan dan bijvoorbeeld via bloedvaten in ontstoken tandvlees de bloedbaan bereiken Eenmaal in de bloedbaan draaien ze een rondje mee door het hele systeem en kunnen ze ook de hersenen bereikenrsquo

Breaking BadVan Dijl vindt de intriges en listige wapens van bacterieumln lsquosuperspannendrsquo en trekt graag vergelijkingen met thrillers en series als Breaking Bad Niets menselijks is bacte-rieumln immers vreemd lsquoAlle bacterieumln willen groeien zich vermenigvuldigen en zich handhaven in een bepaalde nichersquo zegt Van

Dijl lsquoZe waren al heel lang op deze planeet lang voordat de mens ontstond Ze hebben gewoon een gigantische voorsprong op ons Voor heel veel problemen hebben ze oplossingen gevonden en daarvan kunnen we leren Ik denk dat we die kennis ook nodig hebben om ons op lange termijn te beschermen tegen slechte bacterieumln Neem bijvoorbeeld de reactie van bacterieumln op plekken waar met antibiotica andere bacte-rieumln zijn opgeruimd Ook in ons lichaam trekt leegstand krakers bacterieumln van divers pluimage die niet allemaal per se goede bedoelingen hebbenrsquo

Antibiotica activeren met lichtOm het gebruik van antibiotica tegen Staphy-lococcus aureus de lsquoziekenhuisbacteriersquo te kunnen terugdringen ontwikkelde Van Dijls groep een detectiesysteem lsquoWe hebben ooit anti-stoffen voor stafylokokken ontwikkeld maar dat was niet zorsquon succes voor therapeu-tische toepassingenrsquo zegt Van Dijl lsquoMaar we kunnen er een markeerstofje aan toevoegen dat met een scanner heel goed zichtbaar is Zo kunnen we bij muizen heel mooi detec-teren of ze infecties hebben We proberen dat verder te ontwikkelen tot iets dat we in de mens mogen gebruiken Dat zijn heel spannende ontwikkelingen want in Nederland en West-Europa raakt ongeveer twee procent van de geplaatste knie- en heupimplantaten geiumlnfecteerd Een vroege detectie van zorsquon infectie kan leiden tot een effectievere behandeling en kan onnodig gebruik van antibiotica beperken aangezien veelvoorkomende ontstekings-symptomen lang niet altijd door een bacterie worden veroorzaaktrsquo

Een volgende stap is de samenwerking met Wiktor Szymanski een organisch chemicus uit de groep van Ben Feringa lsquoMet hem koppelen we stoffen aan de antistoffen die als we ze met rood licht bestralen reactieve zuurstofmoleculen gaan maken en zo de stafylokokken beschadigen Zo kunnen we op afstand met licht het antibioticum activerenrsquo

Van Azieuml tot AmerikaVan Dijl is groot voorstander van dit soort interdisciplinaire samenwerking lsquoIk heb biologen biotechnologen farmaceuten medici en zelfs een organisch-chemicus in mijn team Ik denk dat een dergelijke diver-siteit goede researchteams kenmerkt want al die kennis kun je bundelen om bepaalde problemen aan te pakken Het maakt het werken heel veelzijdig en je kunt dieper gaanrsquoDat gaat volgens Van Dijl verder dan alleen het vakgebied van zijn teamleden lsquoMijn mensen komen letterlijk uit de hele wereld van Azieuml tot Amerika Dan merk je dat Europeanen vaak meer reductionistisch zijn ingesteld Zij proberen gewoon een probleem te ontleden Mensen uit Azieuml hebben meer de neiging om naar het geheel te kijken Het is goed om die twee benaderingen bij elkaar te brengen om te proberen het complete plaatje te zienrsquoHet beeld tot dusver ga niet als een gek je tanden poetsen flossen stoken of rageren lsquoTenminste niet om te voorkomen dat je de ziekte van Alzheimer of reuma krijgt Ik denk dat er andere redenen zijn om dat te doenrsquo

Jan Maarten van Dijl (1961)

studeerde biologie aan de RUG waar hij in

1990 tevens promoveerde Hij werkte als

postdoctorale onderzoeker aan de RUG en

de Universiteit van Basel voordat hij in 1998

universitair docent farmaceutische biologie

aan de RUG werd Sinds 2004 is Van Dijl

hoogleraar medische microbiologie aan

de RUG


Een slavenhandelaar die woonachtig was aan de Oude Boteringestraat in het centrum van Groningen Jazeker Het oude grijze huis op nummer 24

was ooit het thuis van Thomas van Seeratt

Het Nederlandse slavernijverleden is veel dichterbij dan je denkt Historica Barbara Henkes is de motor achter het project Sporen van het slavernijverleden dat leidde tot een wandelen fietsgids over Groningen en

binnenkort ook Friesland die lezers letterlijk laat stilstaan bij deze geschiedenis

ONDERZOEKLIEKE VAN DEN KROMMENACKER

(1676-1736) Tijdens diens laatste zeereis in 1715 kocht de van oorsprong Zweedse kapi-tein 795 tot slaaf gemaakten op in het West-Afrikaanse Loango-kustgebied Hij verkocht ze weer in Curaccedilao

De zeeman werkte destijds voor de Kamer Stad en Lande de prestigieuze Groningse afdeling van de West-Indische Compagnie (WIC) die in de 17e en 18e eeuw het Neder-landse monopolie had op de trans-atlanti- sche slavenhandel Niettemin staat Van Seeratt hier vooral te boek als held vanwege zijn bijdrage aan de dijkverbetering in Noord-Nederland Daardoor werd Groningen na de Kerstvloed van 1717 behoed voor nog eens zorsquon enorme watersnoodramp lsquoIn Groningen vaart nog steeds een rondvaart-bootje dat zijn naam draagt als eerbetoonrsquo zegt universitair docent eigentijdse geschie-denis Barbara Henkes van de RUG

Majestueuze woonhuizen en borgenOm ons te doordringen van het feit dat ook in Noord-Nederland sporen van deze koloniale geschiedenis zichtbaar en nog altijd van invloed zijn ging Henkes op ontdekkings-reis door Groningen en Friesland Op zoek naar sporen van het slavernijverleden

Wat begon als een zoektocht in onontgonnen gebied groeide uit tot een grootschalig project Samen met alumna Margriet Fokken schreef Henkes een gids voor Groningen met eacuteeacuten wandelen vier fietsroutes langs tientallen locaties die herinneren aan de slavernijgeschiedenis Sporen van het slaver-nijverleden in Groningen (2016) Komend voorjaar verschijnt ook Sporen van het slavernijverleden in Fryslacircn (2021) bij uitge-verij Passage

Plantage-eigenarenDe routes leiden onder meer langs majes-tueuze woonhuizen en borgen Panden die destijds eigendom waren van Noorderlingen die aandelen hadden in de plantage-economie en daarmee lsquoeigenaarrsquo waren van slaaf-gemaakten Of waarin zwarte bedienden werkten voormalige tot slaaf gemaakten uit de Nederlandse kolonieumln Onder de locaties bevinden zich ook hotels tabaksfabrieken en koffiebranderijen van weleer Immers behalve de plantage-eige-naren en bestuurders in wier zakken veel geld verdween profiteerden ook midden-standers van de multinational die de WIC was dankzij de verkoop van de handelswaar die met de schepen mee terugkwam

WWWRUGNLSTAFFBHENKES MAPPINGSLAVERYNL

Fietsen langs het slavernijverleden

lsquoHet Moortjersquo van Herman Collenius

Kijk in rsquot Jatstraat 6 van Cornelis Star Numan en echtgenote Octavia van Swinderen die begaan waren met het lot van slaven

21lsquoDE WARE OPTIMISTEN ZIJN ER NIET VAN OVERTUIGD DAT ALLES GOED ZAL GAAN MAAR ZIJ ZIJN ER WEL VAN OVERTUIGD DAT NIET ALLES FOUT ZAL GAANrsquo (JEAN DUTOURD)

STELLING BAUKE DE BOER FACULTEIT MEDISCHE WETENSCHAPPEN

Groninger ArchievenHet idee voor het project ontstond in 2013 toen een aantal collegarsquos van Henkes betrokken waren bij de grootse nationale viering van de afschaffing van de slavernij toen 150 jaar geleden Henkes lsquoIk woon in Amsterdam en dacht ineens het kan toch niet zo zijn dat de discussie over slavernij zich tot Amsterdam beperktrsquo Ze ging op zoek en begon bij de Groninger Archieven waar ze aanvankelijk dachten dat hun documenten geen relevante informatie bevatten Hetzelfde gold voor Leeuwarden Reacties die het belang van Henkesrsquo missie lijken te onderstrepen Dankzij de digitaal toegankelijke informatie in het Nationaal Archief met namenlijsten van voormalige slaveneigenaars die na de afschaffing van de slavernij in 1863 zijn gecompenseerd ndash in tegenstelling tot de bevrijde slaven ndash konden Groningse en Friese betrokkenheid worden getraceerd Henkes lsquoDaarmee konden we terug naar de regionale archieven die toen de deuren voor ons onder-zoek wilden openzetten en ons sindsdien gesteund hebbenrsquo Ook informatie van Groningse en Friese musea bleek van onschatbare waarde Met hulp van stagiaires kwamen steeds meer voorbeelden van de noordelijke betrokkenheid bij slavernij in Zuidoost-Azieuml het Caraiuml-bisch gebied en Brazilieuml boven tafel

AbolitionistenLezers van de Sporen-gidsen maken tevens kennis met noordelijke voorvechters van de afschaffing van de slavernij de zogeheten abolitionisten Onder hen was de Groninger boer en schrijver Marten Douwes Teenstra auteur van het boek De negerslaven in de kolonie Suriname en de uitbreiding van het christendom onder de heidense bevolking Teenstra maakte in 1863 nog net de slavernij- afschaffing in de Nederlandse kolonieumln mee een jaar later overleed hij Hij ligt begraven op de begraafplaats aan de Snakkeburen in Ulrum uiteraard onderdeel van een van de fietsroutes Als Henkesrsquo project eacuteeacuten ding uitwijst is het wel hoe complex en dubbelzinnig de regionale verwevenheid met het slavernijver-leden is Zo vervoerde in 1747 de Groninger WIC-kapitein Jurriaan Lindenberg ndash een neef van Thomas van Seeratt ndash weacutel 628 tot slaaf

gemaakten naar Suriname maar adopteerde hij ook het zoontje van de verdronken Martinus de Graaff Arij de Graaff Arijs moeder was waarschijnlijk de tot slaaf gemaakte Ghanese Abenaba in eigendom van Martinus die haar in 1730 had vrijge-kocht Arij zoon van een slaveneigenaar en een tot slaaf gemaakte zou zich later zelf ook ontpoppen tot slavenhandelaar plantage- meester en uiteindelijk Groningse borgheer

Ongelijke verhoudingenHet is belangrijk benadrukt Henkes dat we beseffen dat de verhoudingen tussen Europa en de voormalige kolonieumln altijd asymme-trisch zijn geweest En dat die ongelijk-heid consequenties heeft voor de huidige samenleving Ze is zich terdege bewust van haar eigen positie in het onderzoek lsquoIk ben natuurlijk een oudere witte vrouw nog gepri-vilegieerd ook iemand van de universiteit voor wie het leven in elk geval structureel een stuk makkelijker was dan voor veel anderen die bijvoorbeeld als nazaten van slaaf- gemaakten naar Nederland zijn gekomenrsquo zegt ze lsquoIk schaam me niet voor dit privilege maar ik denk dat we ons allemaal verant-woordelijk moeten voelen voor ongelijke verhoudingen in de samenleving zoals die

door discussies over het slavernijverleden en racisme aan de kaak worden gesteldrsquo

BeeldenstormOver deze discussies gesproken hoe denkt de historica over de huidige antiracistische beeldenstorm die wereldwijd losbarstte na de dood door politiegeweld van de zwarte Amerikaan George Floyd Wat moet er gebeuren met de beelden van omstreden historische figuren als koloniaal bestuurder Peter Stuyvesant en de zogenaamde lsquoslachter van Bandarsquo Jan Pieterszoon Coen lsquoIk ben zeker niet van het neutrale middenrsquo zegt ze lsquoMijn idee is ga er creatief mee om Het aller-niet-creatiefste is een bordje naast zorsquon beeld zetten waar dan iets opstaat als ldquohij heeft ook niacuteet zulke goede dingen gedaanrdquorsquo Alle beelden klakkeloos weghalen is evenmin een oplossing vindt Henkes

Niet meer argelooslsquoKijk zorsquon beeld van JP Coen dat kan echt niet Die man was een massamoordenaar daar is nauwelijks discussie over mogelijk Maar zorsquon Stuyvesant ook geen lieverdje haal rsquom van zijn sokkel en zet er iets bovenop dat juist commentaar levert op het beeld Pak het beeld in doeken in of sla het in gruze-lementen en bouw het weer op Doe iets beeldends en ga zo de discussie aan Je kunt zo veel Beelden moeten met beelden beant-woord worden Zodat je er niet meer argeloos aan voorbij kunt lopenrsquo Het is precies wat Henkes hoopt dat de gidsen ook teweegbrengen lsquoJe perspectief is bepalend voor wat je ziet En voor wat je over het hoofd ziet Je moet ook de andere kant van het verhaal willen zien Daarvoor doe ik mijn best Dat je langs zorsquon mooi huis loopt dat Van Seeratt ooit in zijn bezit had en bedenkt ten koste van wat en wie heeft hij hier kunnen wonenrsquo

Sporen van het slavernijverleden in Groningen WWWUITGEVERIJPASSAGENL

euro 1500

Barbara Henkes (1955) studeerde

economische en sociale geschiedenis en

criminologie aan de RUG Ze werkte onder

meer als journalist en publicist In 1995

promoveerde ze cum laude aan de UvA op

Heimat in Holland Duitse dienstmeisjes

1920ndash1950 Als postdoc deed ze een oral-

historyproject over de Groninger universiteit

in oorlogstijd gevolgd door onderzoek bij het

Meertensinstituut wat resulteerde in Uit liefde

voor het volk Volkskundigen op zoek naar de

Nederlandse identiteit 1918 ndash 1948 Henkes is

universitair docent bij de sectie Eigentijdse

geschiedenis van de RUG waaraan ze sinds

2000 is verbonden In juni verscheen haar

nieuwe boek Negotiating racial politics in the

family ndash Transnational Histories touched by

National Socialism and Apartheid


Beroepsballerina worden Graag Als het had gekund Nu is Marieke van Vugt met even veel plezier hersenwetenschapper aan de RUG Bij haar pogingen te ontrafelen hoe de menselijke

geest werkt kan ze nog steeds niet zonder ballet En ook niet zonder boeddhisme

Dagdromen afdwalen en prakkiseren

23



ONDERZOEK


ELLIS ELLENBROEK ANNA VAN DER MEIJDEN

Soms schrijnt het heus nog dat het niet gelukt is professi-oneel te gaan dansen erkent Van Vugt De neuroweten-schapper en assistant professor aan de RUG deed rond haar zeventiende audities bij de Nationale Balletacademie

in Amsterdam en het Haagse Koninklijk Conservatorium Ze werd afgewezen Misschien had ze het eerder moeten proberen maar toen ze op haar elfde viel voor klassiek ballet meende haar toenmalige docent dat ze niet genoeg talent had De nu 40-jarige ziet het voordeel maar in van hoe het gelopen is lsquoIk loop tenminste nu niet al met een vervangen heup of knieeumln die het niet meer doen Beroepsdansers van mijn leeftijd zijn al met pensioen Ik sta midden in mijn carriegraverersquoBallet is nog altijd een passie Deze zomer danste Van Vugt dagelijks anderhalf uur door het huis Veel meer dan de wekelijkse vier uur op een Groningse balletschool van voacuteoacuter corona Via laptop en camera nam Van Vugt deel aan online danslessen van docenten overal ter wereld Een mooi tegenwicht was dat voor de gemiste lichaamsbeweging nu ze niet naar haar werk op het Zernikecomplex fietste

Verleid tot afdwalenOp het Bernoulli Instituut van de RUG buigt Van Vugt zich over een andere passie de menselijke geest door haar gedefini-eerd als lsquoverzameling van onze gedachten en emotiesrsquo Ze maakt binnen de afdeling Kunstmatige Intelligentie deel uit van het cluster cognitive modeling dat wil begrijpen hoe afleiding en aandacht werken in onze hersenen Wat gebeurt er als we dagdromen afdwalen of prakkiseren Wanneer is het nuttig wanneer schadelijk Proefpersonen en geavanceerde computermodellen krijgen in het onderzoek dezelfde taken De proefpersonen worden stiekem verleid tot afdwalen met allerlei manipulaties lsquoWe vragen tussendoor bijvoorbeeld Ben je gemeen Ben je lief Wat zijn je levensdoelen Of Waar maak je je zorgen overrsquo Met technieken als EEG en MRI meten we wat er in de hoofden van de proefpersonen gebeurt met bijvoor-beeld hersengolven of oogbewegingenrsquoDe menselijke prestaties op de taken worden vergeleken met compu-termodellen die de werking van de hersenen simuleren lsquoDe modellen zitten vol met empirische data die gebaseerd zijn op eerdere experi-menten De computer weet bijvoorbeeld hoe lang het duurt een knop in te drukken of je ogen ergens naartoe te bewegenrsquo

Negatieve gedachtesVan Vugts belangrijkste interesse op dit moment zijn negatieve gedachtes en de neerwaartse spiraal waarin die iemand kunnen meezuigen Samen met collega Marie-Joseacute van Tol van het UMCG start ze binnenkort een onderzoek bij depressieve personen Daarbij wordt ook onderzocht in hoeverre mindfulness en cognitieve therapie kunnen helpen om piekeren te verminderen Volgens Van Vugt die ook in dit nieuwste onderzoek weer gebruik maakt van digitale simulatiemodellen zijn niet veel wetenschap-

pers op dezelfde manier als zij bezig met depressie lsquoIk ben een van de weinigen op de wereld die via de computermodellen met een gesimuleerde geest werkt om daarmee voorspellingen te doen over waar het precies misgaat Weinig mensen gebruiken computermo-dellen om beter te begrijpen wat voor effecten depressie heeft op cognitieve vaardigheden als concentratie en onthoudenrsquoNaar een effectieve therapie tegen depressie een wondermiddel misschien zegt Van Vugt niet op zoek te zijn Haar missie is meer een academische dan een klinische Ze wil fundamentele mechanismes doorgronden lsquoIk wil de geest begrijpenrsquo Of dat gaat lukken lsquoNee maar ik kan wel stapjes zetten We kunnen nu met iets meer dan zestig procent zekerheid voorspellen of iemand afgeleid is vooral op basis van hersengolven Mijn uitdaging is natuurlijk om dat percen-

tage te verhogenrsquo

Boeddhisme en wetenschapSinds haar zeventiende is ze ook overtuigd boeddhist Dat verklaart haar betrokken-heid bij het internationale project Science for Monks Het project brengt Van Vugt van tijd tot tijd bij Tibetaanse monniken in India om te achterhalen wat er in de monnikenhoofden gebeurt als de geestelijken mediteren of debatteren De monniken krijgen een soort badmutsen op met sensoren Naar India reizen is door corona even moeilijk lsquoMaar ik geef nog regelmatig statistiekles aan monniken via Zoom De Dalai Lama is ook voorstander van wetenschaprsquo weet Van Vugt op de vraag of het geen uitersten zijn boeddhisme en wetenschap lsquoEn Boeddha

zei ldquoGeloof mij niet omdat ik het zeg maar ga het zelf onderzoekenrdquorsquoBallet wetenschap boeddhisme Voor Van Vugt zelf is het een onlos-makelijk verbonden geheel lsquoHet lijkt een hele bizarre combinatie maar ik denk dat het best coherent is Als wetenschapper probeer ik de geest te begrijpen als boeddhist onderzoek ik mijn eigen geest en als ik dans onderzoek ik hoe ik met mijn geest mijn lichaam aan kan sturen en wat de effecten zijnrsquo

Balsem Boeddhisme en ballet vormen niet alleen input voor haar activiteiten als wetenschapper Ze zijn ook uitlaatklep en relativeringsbron Ballet helpt bij tegenslag op de universiteit bijvoorbeeld als er een subsidieaanvraag is afgewezen lsquoDan zet ik een muziekje aan en dan ga ik even dansenrsquo meldt Van Vugt die ballet lsquobalsem voor mijn lichaam en mijn zielrsquo noemtHet boeddhisme stelt haar in staat zichzelf als wetenschapper te relativeren lsquoEr zit behoorlijk wat competitie in de academische wereld Om succes te hebben moet je jezelf de hele tijd promoten en meedoen aan de ratrace Mij helpt het ontzettend dat ik me reali-seer dat het een soort spel is om te kunnen overleven en met mijn onderzoek de wereld te helpen Door me dat te realiseren sta ik er heel anders in Zou ik dat niet doen en het ging mis dan zou ik mezelf ook helemaal kwijt zijnrsquo

Marieke van Vugt (1980) groeide op in Lelystad en Almere Ze behaalde in 2002 aan het University College Utrecht

een op natuurkunde wiskunde en neurowetenschappen gerichte bachelor en vertrok naar de Verenigde Staten waar ze in 2008 promoveerde aan de Universiteit

van Pennsylvania Sinds eind 2010 werkt ze aan de RUG Ze is assistant professor in de cognitive modeling-groep onderdeel van de afdeling Artificial Intelligence van het Bernouilli Instituut Van Vugt is lid van de

Young Academy Groningen

WWWINSTAGRAMCOMMKVANVUGT

TWITTERACCOUNT MVUGT

WWWRUGNLSTAFFMKVANVUGTMKVANVUGTWORDPRESSCOM

lsquoWHEN LIFE GIVES YOU LEMONS IT IS TIME TO OPEN THE GINrsquoSTELLING ANNEMIJN PETERS FACULTEIT GEDRAGS- EN MAATSCHAPPIJWETENSCHAPPEN


VARIA

Upgrade Zernikelaan in vogelvluchtHet Zernikeplein op de Zernike Campus heeft deze zomer een nieuw uiterlijk gekregen Lag het plein voor de vakantie nog compleet overhoop vanwege het verleggen van kabels en leidingen nu is het opnieuw ingericht met een strakke busbaan en fietsen voetpaden Vlieg mee boven de Campus op WWWRUGNLUPGRA-

DE-ZERNIKELAAN

Rechtvaardige verdeling COVID-19 vaccinFilosofe Lisa Herzog adjunct hoogleraar bij de Faculteit Wijsbegeerte maakt deel uit van het internationale onderzoeksteam dat het artikel An ethical framework for global vaccine allocation publiceerde op 3 september in Science Het team onder leiding van de Amerikaans oncoloog en bioethicus Ezekiel J Emanuel heeft onder-zocht hoe een vaccin zo rechtvaardig mogelijk wereldwijd verdeeld kan worden WWWRUGNLHERZOG-VERDELING-VACCIN

Aanstekelijke juridische Superdilemmarsquos voor kinderen

Je kunt er niet vroeg genoeg mee beginnen Meningsvorming luisteren vergelijken en op elkaar reageren vaardigheden die bijdragen aan wederzijds begrip en tolerantie aan vrijheid en vreedzaam

samenleven Op de Internationale Dag van de Vrede hebben alle basisscholen in Nederland het boek Superdilemmarsquos ontvangen Rechts- wetenschapper Rosalie Koolhoven en collegarsquos van de RUG maakten het boek samen met educa-tief auteur en RUG-alumna Ariska Bonnema Met de 25 aansprekende en waargebeurde recht-bankverhalen in dit vrolijk geiumlllustreerde boek kunnen kinderen zich goed voorbereiden op het burgerschap in onze democratische rechtsstaat De Stichting Groninger Universiteitsfonds kende een subsidie toe aan het project WWWRUGNLRECHTENSUPERDILEMMAS

Opening Academisch Jaar met Sigrid Kaag en Sander de Hosson

Corona gouden kans voor e-bikeDe ongemakken van de coronapandemie kunnen een prima prikkel zijn om eindelijk eens over te stappen op die e-bike Transportge-ograaf Paul Plazier is een deskundige als het gaat om de elektrische fiets Twee jaar geleden promoveerde hij aan de RUG op een onderzoek naar het gebruik van dit steeds populairdere vervoermiddel WWWRUGNLCORONA-GOUDEN-

KANS-VOOR-E-BIKE

Podcast met Pauline Kleingeld en Linda StegIn juni maakten Wim Brons Arjen Dijkstra en Tina Kretschmer van lsquoIn de wetenschaprsquo een podcast met de Spinozapremie- en Stevin- premielaureaten Pauline Kleingeld hoogleraar Ethiek en haar geschiedenis en Linda Steg hoogleraar Omgevingspsychologie Zij inter-viewden hun gasten over hun onderzoek en wat de onderscheidingen voor hen betekenen Beluister aflevering 19 op WWWRUGNLPODCAST

De opening van het Academisch Jaar van de RUG was dit jaar een live gestreamde ceremonie vanuit het Academiegebouw Sprekers waren onder meer Minister voor Buitenlandse handel en Ontwikkelingssamenwerking Sigrid Kaag en longarts Sander de Hosson die onderscheiden werd als Alumnus van het Jaar Met het thema Making Connections wilde rector magnificus Cisca Wijmenga het belang van verbinding binnen de academische gemeenschap markeren maar ook met de wereld De tekst van de speeches van Wijmenga (EN) en Kaag (ENNL) en een podcast van In de wetenschap met De Hosson zijn te vinden via WWWRUGNLOAJ2020

Boerenzoon Hans Harbers (Aalten 1954) ging in 1971 sociologie studeren

in Groningen en promoveerde in 1986 aan de RUG op de relatie tussen

wetenschap en politiek In 1989 werd hij universitair hoofddocent in lsquode filosofie van wetenschap technologie en samenlevingrsquo

aan de Faculteit Wijsbegeerte Harbers leverde in 2012 het onderzoeksdeel van

zijn aanstelling in uit onvrede met de academische filosofiepraktijk Hij bleef onderwijs geven Per 1 september 2019

nam hij volledig ontslag om schoonmaker te worden

25lsquoSELF-PROCLAIMED EXPERTS THAT CRITICISE TECHNOLOGY AND SCIENCE CAN BE A DANGER TO SOCIETY IF THEY DO NOT SEE THEIR OWN SHORTCOMINGSrsquo

STELLING HELMER KOPPELMAN FACULTY OF SCIENCE AND ENGINEERING

Filosoof werd schoonmaker

ELLIS ELLENBROEK WWWHANSHARBERSNLLOOPBAAN

OntzagHij heeft op een papiertje een paar inzichten genoteerd die hij opdeed als schoonmaak-hulp Hoe fantastisch onze verzorgingsstaat is bijvoorbeeld En wat een ontzag hij heeft voor de vrouwen ndash dat zijn het meestal ndash die een inkomen moeten halen uit het schoonmaak-werk lsquoDie rennen zich rot voor een tientje bruto per uurrsquo De veelgehoorde veronder-stelling dat thuishulpen er lsquovoor het socialersquo zouden zijn verwijst hij naar de prullenbak Niks koffiedrinken Stoffen zuigen soppen dweilen Soms nam hij een schroevendraaier of ander gereedschap mee van huis voor een extraatje buiten zijn taakomschrijving Bij de een krabde hij gekleurde lijmresten van badkamertegels bij een ander verhielp hij een scheefhangend kastdeurtje Hij maakte zelfs een rooster van stevige houten spijlen voor een bovenraampje van een clieumlnt zodat de Bengaalse kat niet door het raam kon ontsnappen als het openstond lsquoMet dat soort extra klusjes maakte ik de mensen het meest blijrsquo

Een oranje hesje om de schouders En zo de stad door met een karretje met bezems Collegarsquos van filosofie en studenten zouden hem herkennen

en groeten Hans Harbers verkneukelde zich bij de gedachte Het was halverwege 2019 Harbers zocht werk Na een wetenschap-pelijke loopbaan van een dikke dertig jaar als universitair hoofddocent op de Faculteit Wijsbegeerte van de RUG wilde hij nog een keer wat anders Laaggeschoolde arbeid met een dienend karakter in een onbekende wereld Met een taxibusje voor ouderen rijden schoonmaken van hotelkamers of de gemeentereiniging Had allemaal gekund Het werd de thuiszorg Het afgelopen jaar was Harbers tien uur per week huishoudelijke hulp bij mensen met een WMO-indicatie vanwege fysieke beperkingen

17 september jl ging zijn pensioen in Het was zijn laatste werkdag Ze hadden hem graag willen houden zegt hij Hij poetste als de beste De directrice van zijn werkgever Martini- zorg die het sollicitatiegesprek bijwoonde had nog wel geiumlnformeerd of de gestudeerde

senior niet liever wat anders wilde doen in de organisatie Maar nee lsquoIk wilde met de poten in de kleirsquo

Het was een wending waar velen Harbersrsquo vrouw voorop van stonden te kijken Maar niet zijn eerste move Harbers spreekt van omslag 20 Omslag 10 maakte hij in 2012 toen hij de academische filosofie zat was lsquoPubliceren in wetenschappelijke tijdschriften die enkel gelezen worden door collega-filosofen daar had ik totaal geen zin meer inrsquo lsquoJe schrijft een artikel over een voetnoot bij een voetnoot bij een voetnoot van Jantjersquo Het stond hem veel te ver af van waar hij wilde opereren op het snijvlak van wetenschap politiek en samenleving Harbers nam ontslag voor zijn onderzoekswerk en organiseerde als freelancer filosofische activiteiten Aan de RUG bleef hij voor vier tiende verbonden als docent Zorsquon honderd studenten begeleidde hij bij hun scriptie Hij genoot ervan Anderen beter maken en faciliteren was zijn drijfveer zegt hij Als docent eacuten als poetshulp de ene job was voor hem niet hoogstaander dan de andere

De directeur van de thuiszorgorganisatie schoof aan toen Hans Harbers kwam solliciteren Toch een bezienswaardigheid een universitair docent van zestigplus die wil switchen naar een schoonmaakbaan

REYER BOXEM


ALUMNI ACTIEF

VOLG ONS OP Alumni ndash University of Groningen Alumni ndash University of Groningen

Alumni ndash University of Groningen alumniuniversityofgroningen

Crowdfunding tegen CoronaDe crowdfundingcampagne voor het Lifelines Coronaonderzoek heeft al meer dan 55000 euro opgehaald Onderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen het Universitair Medisch Centrum Groningen Lifelines en de Aletta Jacobs School of Public Health zoeken antwoorden op vragen als lsquoWelke gevolgen heeft COVID-19 op de lange termijnrsquo lsquoWaarom wordt de een heel ziek en de ander nauwelijksrsquo En lsquoHoe bouwen we antistoffen en immuniteit

oprsquo Zodat we het huidige coronavirus onder controle krijgen en nieuwe virussen in de toe-komst minder gevolgen hebben op ons leven en onze maatschappij U kunt hen nog steeds helpen via WWWRUGSTEUNTNLCORONA Het Ubbo Emmius Fonds verdubbelt uw gift tot een bedrag van 100000 euro is bereikt Op WWWLIFELINESNL en WWWCORONABAROMETERNL

vindt u de eerste resultaten en bevindingen uit dit onderzoek

Faculty of Science and Engineering (Wiskunde en Natuurwetenschappen)De Faculty of Science and Engineering FSE is vanaf nu ook op social media te volgen Blijf op de hoogte van het laatste nieuws en kom meer te weten over de faculteit via Instagram en LinkedIn

scienceandengineering_ug

linkedincomfaculty-of-science-and- engineering-university-of-groningen

Het Instagram en LinkedIn account geven een inkijkje in de faculteit visualiseren ons onder-zoek en onze labs en lichten actuele onder-werpen uit Volg de Faculty of Science and Engineering nu

AGENDA

Pedagogische en onderwijswetenschappenStudievereniging Odiom organiseert op maandag 19 november lsquoonline speeddaten met alumnirsquo voor studenten en pas-afgestudeerden En op vrijdag 27 november is er een online alumniactiviteit Interesse Meedoen Meer weten Ga naar WWWODIOMNL

Farmacie Op zaterdag 21 november is er een alumni- borrel voor alle alumni van GFSV Pharmaciae Sacrum U bent van harte uitgenodigd De locatie zal ergens centraal in Nederland zijn Kijk voor de exacte locatie en tijd op WWWPSGRONINGENNL Aanmelden kan via BESTUURPSGRONINGENNL

BewegingswetenschappenOp 26 november vindt het symposium van

Bewegingswetenschappen plaats Vanwege

COVID-19 is het symposium dit keer online

Thema is lsquoDrive of Motionrsquo Voor meer informatie

WWWSYMPOSIUMBEWEGINGSWETENSCHAPPENCOM

Meer op WWWRUGNLALUMNIAGENDA

Young Alumni NetworkHet YAN voor alumni onder de 35 jaar organiseert

op 18 november (ov) een bijeenkomst rond het

thema lsquoDe ideale stadrsquo Een brainstorm voor

jonge alumni over de toekomst van de stad Met

oa stadsarchitect van de gemeente Groningen

Jeroen de Willigen Locatie Groningen Kijk op

WWWRUGNLALUMNIAGENDA voor meer informatie

UG Alumni BlogOp WWWRUGNLALUMNIBLOG verhalen recent afgestudeerden over hun ervaringen tijdens en na de studie Matthias Viets bijvoorbeeld vertelt hoe hij het aanpakte om ondanks de coronacrisis toch een baan te bemachtigen

FOTO

JE

RO

EN

VA

N K

OO

TE

N

FOTO

RE

YE

R B

OX

EM

27lsquoBEFORE YOU SET OUT TO SAVE THE WORLD CLEAN UP YOUR ROOMrsquo

STELLING MARKO MILOVANOVIC FACULTEIT GEDRAGS- EN MAATSCHAPPIJWETENSCHAPPEN

ELLIS ELLENBROEK UCFFOUNDATIONNL

lsquoAls je zwart bent en

uit Afrika komt ben je dom of

armrsquo

Een bachelor als Global Responsibility amp Leadership gedijt bij een zo interna-tionaal mogelijke studentenpopulatie Zimbabwaan Waheed Adam kwam dankzij een beurs van de UCF Foundation naar Leeuwarden waar deze studie wordt aangeboden

Het eerste wat Waheed Adam deed toen hij deze zomer zijn kamer in Leeuwarden betrok was de vlag van zijn land ophangen Het geel

groen zwart en rood van Zimbabwe springt in het oog als ik met hem skype Adam (20) vertelt hoe mooi zijn land is hoe mooi Afrika en de mensen die er wonen Met de kennis en ervaring die hij in Leeuwarden in zijn rugzak komt laden wil hij Zimbabwe beter maken

Mini-VNlsquoAdam volgt de bachelor Global Responsibility amp Leadership Een driejarig programma dat is opgebouwd met de duurzaamheidsdoelen van de Verenigde Naties voor ogenrsquo vertelt Indira van der Zande programmadirecteur van University College Fryslacircn dat de bachelor aanbiedt Studenten krijgen vak-ken als global health political science en earth systems en studeren af in responsible governance responsible planet of responsi-ble humanity Het ideaal is dat ze met elkaar

een soort lsquomini-VNrsquo vormen Van der Zande lsquoStudenten uit de hele wereld die van elkaar leren en dan teruggaan naar hun land om de kennis te delenrsquo

Baantje De 150 huidige studenten komen echter voornamelijk uit Nederland en de EU Voor studenten van verder weg is het collegegeld ndash 12 duizend euro ndash vaak te hoog University College Fryslacircn lanceerde daarom de UCF Foundation die is gelieerd aan het Ubbo Emmius Fonds van de RUG De foundation die hoopt te groeien is in 2019 van start gegaan met het verstrekken van eenmalige beurzen van 6000 euro Adam is de eerste Afrikaan met zorsquon toelage Hij vraagt of ik wil noteren dat hij meer sponsors zoekt of een baantje waarmee hij zijn volle drie jaar kan bekostigen

AfrofeministIn de brief waarmee hij zich voorstelt aan de UCF Foundation schrijft Adam die met krukken loopt lsquoMy mind could accomplish more milestones than anybodyrsquos legs ever couldrsquo Hij hoopt uit te groeien tot een lei-der Vorig jaar was hij jeugdburgemeester van hoofdstad Harare Maar een politieke carriegravere ambieert hij niet in Zimbabwe waar corruptie aan de orde van de dag is Liever

een diplomatenbaan of iets bij een ngo met de focus op mensenrechten of de positie van de vrouw Adam noemt zich afrofeminist Zijn jeugd heeft hem gevoelig gemaakt voor de vrouwenzaak verklaart hij Toen zijn alleen-staande moeder in 2004 plotseling overleed werd hij opgevoed door zijn oma die moe-der grootmoeder en vader was voor hem Om hem de beste fysiotherapie te gunnen sloot oma haar kapsalon en verhuisde met haar kleinzoon naar Harare Door in het verre Nederland te investeren in zijn toe-komst wil hij oma terugbetalen financieel en symbolisch

RootsAdam kent het vooroordeel lsquoAls je zwart bent en uit Afrika komt ben je dom of armrsquo Hij wil hier laten zien hoe rijk de Afrikaanse cultuur gewoontes en ideeeumln juist zijn Ik zie een flinke bos rastahaar een kleurig tuniek en een ketting met houten kralen Een groot verschil met de kortgeknipte coupe en het lichte overhemd van Adam op de foto op zijn motivatiebrief Ik vraag hem of de Afrolook een bewuste keus is om zijn roots in Leeuwarden te benadrukken Hij denkt na en grinnikt lsquoMisschien heb je gelijk Maar hoe ik eruitzie iacutes ook mijn identiteit en wie ik benrsquo

TRGRWOUTER BREM

U kunt studenten zoals Waheed Adam helpen door

een donatie over te maken via

wwwrugsteuntnl

wwwucffoundationnl

of IBAN NL37TRIO0784906009

De nieuwe leergang Comenius European Values Course is in september van start gegaan met twaalf Nederlandse deelnemers Daarna begint de Engelstalige editie met deelnemers uit de Europese Unie Groot-Brittannieuml en Zwitserland Dit is voor het eerst dat deelnemers van buiten Nederland worden uitgenodigd Comenius-directeur Pieter-Matthijs Gijsbers ldquoWe staan in Europa voor uitdagingen die steeds heftiger worden Juist daarom is het

zo belangrijk dat Europese leiders de verbinding met elkaar aan-gaan Daarin kan Comenius een geweldige rol spelen als leider-schapsinstituut met de nadruk op persoonlijke ontplooiingrdquo

Wat is Europees leiderschapDe essentie van de nieuwe leergang staat hem helder voor ogen ldquoWij willen bestuurders begeleiden bij het verkennen van de

betekenis van de Europese grondwaarden en dan voorbij de poli-tiek-staatkundige functie ervan Wat betekenen die waarden voor jou als mens en dan in het bijzonder als Europees mens Voel jij je een Homo Europaeus Bestaat er zoiets als Europees leiderschap en in wat voor opzicht verschilt een Europese leider van een Chine-se Russische of Amerikaanse bestuurder Dit is geen academi-sche exercitie maar een persoonlijk zoektocht naar wat ons ver-bindt als Europeanen en wat de Europese grondwaarden voor ieder van ons betekenen voor ons eigen handelenrdquo

Jezelf zien door de ogen van de anderEr zijn verschillende aanleidingen voor deze leergang legt Gijsbers uit ldquoWij voelen ons niet altijd in eerste plaats Europeaan maar bui-ten Europa ziet men ons wel als zodanig Als je jezelf ziet door de ogen van een ander kun je daar behoorlijk van schrikken Want die ander ziet iets in jou wat jij niet op prijs stelt of wat nieuw voor je is Zo zeggen ze in het Midden-Oosten vaak dat wij Europeanen geen keuzes durven maken Jullie steunen de Israeumllieumlrs en de Palestij-nen Jullie laten andere landen de kastanjes uit het vuur halen Wat is nu eigenlijk jullie bijdrage aan de vraagstukken in de wereld Tijdens deze leergang verkennen we de Europese grondwaarden waar elk lid van de Europese Unie bij toetreding voor heeft gete-kend gestimuleerd door de ontmoeting met de anderen Als deel-nemer denk je na over wie je bent wat je handelingskader is je ambitie en dromen en hoe zich dat allemaal verhoudt met je leiderschap en je identiteit als Europeaanrdquo

Nooit meer oorlogEen andere aanleiding voor de leergang is de invloed die de Twee-de Wereldoorlog nog altijd heeft Daarom liet Gijsbers zich voor dit artikel fotograferen op de Arnhem Oosterbeek War Cemetery waar geallieerde militairen worden herdacht die in september 1944 bij Market Garden sneuvelden ldquoEen van de grote stichtings-idealen van Europa was nooit meer oorlog Ik ben opgegroeid in een tijd waarin de oorlog nog steeds dichtbij was en we de demo-nen van het fascisme en communisme nog niet waren vergeten En potverdorie nu kruipen die demonen toch weer uit hun holen Iedere week gebeurt er wel iets wat je heel lang niet voor mogelijk had gehouden Zoals de bestorming laatst van de Rijksdag in Berlijn Zoiets raakt me diep en overtuigt me van de noodzaak om de focus op de grondwaarden van Europa te leggen Want of je het er nu mee eens bent of niet wij zijn Europeanen Geen Nederland-se universiteitsbestuurder ziekenhuisbestuurder zorgverzekeraar of cooumlperatiebestuurder kan iets bereiken zonder Europardquo

Menselijke waardigheid verkennen in BerlijnTijdens de leergang bezoeken de deelnemers plaatsen die met de Europese grondwaarden zijn verbonden in positief of negatief op-zicht Zo zijn de deelnemers in Berlijn te gast bij de Wannsee Stich-ting op de plek waar ooit de Endloumlsung is georganiseerd Gijsbers ldquoOp die plek die net als Auschwitz de hel op aarde was verdiepen we ons in de grondwaarde van de menselijke waardigheid Wat betekent menselijke waardigheid als het er echt op aan komt

Als je voor het vuurpeloton staat Of als je besluit om je buurman aan te geven bij de stasi We re ecteren daar op wat menselijke waardigheid betekent in het kader van de huidige migratievraag-stukken de lsquoblack lives matterrsquo-beweging ons koloniaal verleden en de effecten van corona op onze samenleving Steeds gaat het om de vraag handel ik als wijs mens altijd en consequent vanuit het respect voor de ander als menselijk schepsel Als schepsel Gods met een bijna sacrale onaantastbaarheidrdquo

Democraat of potentaatDie persoonlijke ontwikkeling in relatie tot Europa en leiderschap is de kern van de leergang vervolgt Gijsbers ldquoUiteindelijk gaat het om de vraag ben ik een democraat of een potentaat Bespeur ik dictatoriale elementen in mezelf en wanneer komen die naar boven Wat werkt in mijn organisatie Een krachtige bestuurder of een democratische leider En dat maken we heel persoonlijk Ik heb dat zelf zo ervaren toen mijn zoon tegen me zei lsquoPa je praat altijd over het belang van democratie maar daarvan heb ik in mijn middelbare schooltijd weinig van gemerktrsquo Die opmerking kwam heel hard aan Als we nu praten over vrijheid en democratie dan besef ik goed dat het niet over politieke systemen gaat maar over mijrdquo

Leiderschap als onafgemaakt procesZes jaar geleden werd Gijsbers directeur van Comenius en sinds-dien heeft hij zelf ook veel geleerd ldquoToen ik hier begon had ik nog weinig nagedacht over leiderschap Door al die jaren de persoon-lijke kennisgesprekken met de deelnemers zelf te voeren heb ik veel geleerd over leiderschap Zo heb ik topbestuurders vaak gevraagd wanneer ze klaar zijn met leren wat goed bestuur is Nooit is dan het antwoord Goed leiderschap is een onafgemaakt proces dat steeds verandert door de omstandigheden door de tijd door zelftwijfel en door permanent te re ecteren op jezelfrdquo

Wat staat mij te doenDat antwoord betrekt hij ook op zijn eigen ontplooiing ldquoWat staat mij nog te doen in het leven Ik leerde als kind op de jezuiumleten-school om elke dag te kijken naar wat mij raakt En waarom dat zo is Dan is de vervolgvraag wat zegt dat over jou En daarna wat staat jou dan te doen Wat mij raakt is die bestorming van de Rijks-dag onze omgang met migranten de polarisatie in de samenle-ving Dat zijn themarsquos waarover ik me zorgen maak en dus staat mij iets te doen Juist daarom wil ik bijdragen aan het verbinden van mensen ook al hebben ze uiteenlopende meningen om te komen tot een gedeelde verantwoordelijkheid Ook al weet ik dat het voor mensen die recht tegenover elkaar staan heel moeilijk is om die brug over te steken En heb ik vanuit mijn comfortabele welzijn als betweter gemakkelijk pratenrdquo

Welke betekenis hebben de Europese grondwaarden vastgelegd door de Europese Unie voor bestuurders

toezichthouders en directeuren persoonlijk In hoeverre zijn leiders in Europa zich bewust van deze waarden en

handelen ze er zelf naar Tijdens een de nieuwe European Values Course van Comenius verkennen deelnemers deze

waarden tijdens hun rondreis langs Berlijn Istanbul Athene Rome Warschau Helsinki Parijs en Brussel

lsquoWat betekenen Europese grondwaarden voor jou als mensrsquo

Pieter-Matthijs Gijsbers

TEKST MARJAN BROUWERS bull FOTOGRAFIE JEROEN VAN KOOTEN

voor wie alles al denkt te weten

Gijsbers op de Arnhem Oosterbeek War Cemetery waar geallieerde

militairen worden herdacht die in september 1944 bij

Market Garden sneuvelden

CM-BS5-Advertorial-2 Alle paginasCM-BS5-Advertorial-2 Alle paginas 15-9-2020 13564315-9-2020 135643

























COLOFON WWWRUGNLBROERSTRAAT5

Broerstraat 5 is een gratis kwartaalmagazine voor alle afgestudeerden gepromoveerden en relaties van de RUG inclusief oud-cursisten van de Academische Opleidingen Groningen Als alumnimagazine wil het ertoe bij dragen dat het contact tussen de universiteit en iedereen die daar onderwijs heeft gevolgd in stand blijft en zo mogelijk intensiever wordt Heeft u opmerkingen of ideeeumln Laat het ons weten REDACTIE Bineke Bansema Fenneke Colstee-Wieringa Bert Wolfkamp BEELDREDACTIE Merel Weijer HOOFDREDACTIE Fenneke Colstee-Wieringa REDACTIEADRES Redactie Broerstraat 5 Postbus 72 9700 AB Groningen T (050) 363 52 36 redactieB5rugnl VORMGEVING In Ontwerp Assen DRUK Zalsman Grafische Bedrijven OPLAGE 92000 ADRESWIJZIGINGEN Indien u wijzigingen wilt doorgeven of contact niet op prijs stelt kunt u zich wenden tot Alumnirelaties RUG T (050) 363 30 61 (momenteel helaas slecht bereikbaar) alumnirugnl of via wwwrugnlalumniwijzigingen De RUG hecht veel waarde aan contact met haar oud-studenten Conform de Algemene Verordening Gegevensbescherming gaat de universiteit zorgvuldig met adresgegevens om wwwrugnlalumniprivacy

34e JAARGANG ndash 3e NUMMEROKTOBER 2020 ndash ISSN 0921-1721

KOP DER BIE

Afgestudeerd Maar toch niet uacuteitgestudeerd Ontdek wat de RUG nog allemaal te bieden heeft al dan niet online van lezingen cursussen en collegereeksen tot videorsquos bijeenkomsten en een UB-lidmaatschap

Hieronder een greep uit het aanbod Kijk verder op wwwrugnlkopdrbie

22 oktober ndash 1700 uur Studium Generale Groningen

Stad van de toekomst Met Ward Rauws Lise Jans en Martijn Schuit

27 oktober ndash 2000 uurStudium Generale Groningen

Robby Roks ndash De digitale straat jongeren drillrapp en geweld

29 oktober ndash 1945 uurSpraakmakende

boeken

Mathijs Sanders over Vallen is als vliegen van Manon Uphoff

3 november ndash 1615 uur Oratie Vincent Glerum

Leeropdracht Internationaal en Europees strafrecht

4 november ndash 2000 uurStudium Generale Groningen

Ellen ter Gast ndash Onze liefde voor de bad guys

19 november ndash 1945 uurSpraakmakende

boeken

Hans Jansen over De spiegel en het licht van Hillary Mantel

MOOC Inleiding Nederlands RechtStarten vanaf 9 november

MOOC Introduction to FrisianStarten vanaf 2 november

MOOC Jongeren en hun psychi-sche gezondheidStarten kan het hele jaar WWWMOOCPSYUMCGNL

Postacademisch onderwijs

University of Groningen Business School

Executive Masters

Executive MBA ndash Laurens Sloot ndash

modulaire instroom mogelijk

Executive Master of Finance and Control ndash Pieter Jansen ndash maart 2021

Verschillende andere Executive Masters starten ndash september 2021

10 december ndash 1945 uurSpraakmakende

boeken

Jacqueline Bel over Max Havelaar van Multatuli

17 december Faculteit Godgeleerdheid en

Godsdienstwetenschap

Workshop Religieus Erfgoed tentoongesteld Perspectieven op Maria Magdalena

Open online cursussen

MOOC Working with Patients with Limited Health LiteracyStartmogelijkheid tot 9 november

MOOC Decision Making in a Complex and Uncertain WorldStartmogelijkheid tot 8 november

MOOC Gezondheid na je zwangerschap Hoe voel jij jeStarten vanaf 26 oktober

Executive programmarsquos

Management en Economie in Zorg en Welzijn ndash Oscar Roemeling en

Jochen Mierau ndash 29 oktober 2020Big Data Oplossingen voor Finance en Control ndash Thijs Broekhuizen en

Jeroen Kuper ndash januari 2021Succesvolle Energietransitie met Multidisciplinaire Aanpak ndash Machiel

Mulder ndash start 11 maart 2021Top HR Leiderschapsprogramma

ndash Janka Stoker en Harry Garretsen ndash

start 18 maart 2021Customer Experience Management

ndash Jelle Bouma ndash voorjaar 2021PE portfolio service en diverse PE cursussen (NOW controle data management cybercrime) ndash

diverse data en locatiesGovernance Boardroom Dynamics

ndash Floor Rink ndash datum ntbStrategisch Leiderschap voor Medisch Specialisten ndash Oscar

Roemeling ndash start in overleg

Tentoonstellingen

DIG-IT-ALL Archeologie van de toekomstSinds 23 juni Universiteitsmuseum

Grensverleggende technieken van de

moderne archeologie zoals virtual

reality 3D-reconstructies en drone-

beelden Ter ere van het 100-jarig

bestaan van het Groninger Instituut

voor Archeologie

neutralprint

(Online) lezingen

31

VARIA

Meer info en startdatums op wwwrugnlugbs-2021

Voor persoonlijke groei en een volgende stap in uw carriegravereExecutive masters | MBArsquos | Executive programmarsquos | Incompanyrsquos | PE-punten

gro wth

bull Executive MBArsquos (energy transition health food amp retail data driven sustainable leadership)

bull Customer experiencebull Leiderschapbull Energietransitiebull Duurzaamheidbull Governance

GEACCREDITEERDE OPLEIDING

Verschillende locaties in Nederland en online

bull Finance en Controlbull Accountancybull Innovatiemanagementbull Zorgmanagementbull Digitale transformatiebull Big data Data science

en Analyticsbull MampA en Valuation

Universiteitsmuseum GroningenOude Kijk in t Jatstraat 7a

dinsdag tm zondag

1200 - 1700

ervaar de archeologie van de toekomst

17 maart 20 3 januari 21

200211_UM_CR_DIGITALL_Poster_EXTERN_2_A0indd 1200211_UM_CR_DIGITALL_Poster_EXTERN_2_A0indd 1 04-03-2020 172304-03-2020 1723

Hergebruik eetgerei bezorgmaaltijdenIn China zijn in 2018 zorsquon tien miljard maaltijden bezorgd bij ruim vierhonderd miljoen klanten Alle afgeleverd in plastic wegwerpverpakking met weg-werp plastic eetgerei Samen met collegarsquos uit China en het Verenigd Koninkrijk heeft RUG-milieuweten-schapper Yuli Shan berekend dat herbruikbaar eetgerei van siliconen de hoeveelheid afval en uitstoot substantieel kan terugdringen De analyse is gepubliceerd in het tijdschrift Nature Food WWWRUGNLSCIENCELINX-HERBRUIKBAAREETGEREI

Herbruikbaar mondkapjeeuro1- naar crowdfunding

Corona-onderzoek

Shop

Oude Kijk in lsquot Jatstraat 190031 (0)50 363 2700 universiteitswinkelrugnl universiteitswinkel ishopgroningen rugnlshop

The University of Groningen is committed to sustainabilityThese items are produced with love for people and planet

Nu verkrijgbaar in de IShop

Correct Book

euro 1495

Tegel Royal Goedewaageneuro 995

euro 625

lsquoMijn vader is dominee

geweest mijn opa die

ik nooit gekend heb

ook De appel is niet

ver van de boom geval-

len Maar ik had niet

de behoefte op een

kansel te gaan staan Ik

had ook geen baan in

gedachten toen ik de

studie koos

Ik beoordeelde klant-

contacten van call-

centermedewerkers een uit de hand gelopen studentenbaan Daarna had

ik werk in de IT toen bij een adviescommissie stimulering podiumkunsten

van de gemeente Zwolle Mijn vierde baan was de enige die met gods-

dienstwetenschappen te maken had Beleidsmedewerker amateurkunst

en religie in Utrecht Dat deed ik twee dagen in de week maar ik kon ervan

rondkomen absurd eigenlijk wat werd er in die sector met geld gesmeten

Na drieeumlnhalf jaar stopte het de instelling waar ik werkte werd opgeheven

Ik kreeg anderhalf jaar wachtgeld en had zeven dagen per week om aan

mijn bedrijf te werken

Sinds ik een eigen computer had heb ik muziek gemaakt Overal waar ik

woonde had ik mijn studiohoekje Ik speelde altijd in bands meer of

minder serieus En ik ben geluidsman geweest bij poppodium Simplon

Ik dacht Dat aankloten van mij op de computer misschien willen mensen

daar wel voor betalen Toen ben ik Audiogijs begonnen Ik verzorg muziek

en geluid voor multimediaproducties en bands komen bij mij in mijn

studio cdrsquos opnemen Het duurde even voor ik besloot voor mezelf te

beginnen Eerst weet je niet hoe het moet je kent de mensen niet weet

niet welke prijzen je moet vragen je hebt nog niet de goeie apparatuur

De wereld van de zzprsquoer is grillig op een moment dat er niet veel gebeurde

ben ik nog anderhalf jaar docent levensbeschouwing geweest op het

vmbo in Delfzijl Ik had nooit eerder voor de klas gestaan Het was fantas-

tisch en het was verschrikkelijk Audiogijs is nu een fulltimebaan Corona

was een vijand ndash het werk hield op bands konden niet naar mijn studio

komen Nu profiteer ik ook van corona Er komen allemaal nieuwe online-

diensten veel instructievideorsquos bijvoorbeeld Ik maak de voice-overs de

muziek de geluidseffecten Er staan er tig op stapelrsquo

lsquoMijn afstudeeronder-

werp was nieuwe

religieuze bewegingen

in het westen nooit

gedacht dat ik in Afrika

terecht zou komen en

zes jaar in Zambia zou

wonen en anderhalf

jaar in Zuid-Afrika

Hermen met wie ik

samen ben sinds de

introductie van de

studie zag in 2011 een

advertentie Bij een opleiding voor predikanten van de universiteit van

Lusaka Zambia werd een docent theologie gezocht namens Kerk in Actie

Hij solliciteerde en werd uitgenodigd voor gesprek Ik ging ook mee en

kreeg de vraag ldquoWil jij niet ook les gaan gevenrdquo We hebben samen de

baan gekregen In Afrika heb ik mijn hobby fotografie verder ontwikkeld

Portretten en landschappen verkoop ik onder de naam de Afrika Specialist

Na mijn afstuderen wilde ik promoveren maar het lukte niet een aioplaats

te vinden Ik was zes jaar in dienst bij een bureau voor advies en interim-

management voor de overheid BMC In 2018 promoveerde ik alsnog op

satanisme in Zambia Christendom is overal in Zambia stickers met ldquoJezus

beschermt dit busjerdquo bidden voor je gaat voetballen op de radio haast

alleen gospelmuziek Pinksterkerken groeien erg in die kerken draait het

om het gevecht tussen God en de duivel Het idee is dat Satan mensen

rekruteert hiervoor Ik heb getuigenissen van oud-satanisten bestudeerd

voor mijn promotie aan de Universiteit Utrecht Kerk in Actie zendt iemand

voor maximaal zes jaar uit in 2018 verhuisden we naar Zuid-Afrika Hermen

werd postdoc in Pretoria Ik ben dat sinds dit jaar ook Ik doe onderzoek

naar de religieuze identiteit van predikanten in Zambia Sinds begin augus-

tus zijn we terug in Nederland Als blanke buitenlandse man heeft Hermen

weinig kansen in Zuid-Afrika Historisch gezien zijn daar veel blanke mannen

in de theologie dat wil men graag veranderen Hermen is nu predikant

in Heumen bij Nijmegen Mijn contract in Pretoria loopt tot eind 2021 Ik

kan vanuit huis werken Volgend jaar hoop ik weer naar Zambia te gaan

voor fotorsquos van dominees Als onderdeel van mijn postdoc-project wil ik ze

portretteren op de manier die zij prefereren Biddend prekend of zegenend

Met iets in hun handen of juist niet Hopelijk wel zonder mondkapjersquo

GIJS VAN VELDHUIZEN (42)STUDIE godsdienstwetenschappen 1998-2006 IS eigenaar van Audiogijs en

muzikant in Swinder HUISHOUDEN getrouwd met Henrieumltte Westers (39)

RUG-alumnus sociologie zoon Maas (2) HUIS jarendertighuis in Korrewegwijk

Groningen INKOMEN gemiddelde omzet laatste jaren 35000 euro

wwwaudiogijsnl

JOHANNEKE KROESBERGEN-KAMPS (39)STUDIE godsdienstwetenschappen (1998-2003) promotie Utrecht (2018)

IS postdoc universiteit Pretoria en fotograaf HUISHOUDEN getrouwd met

Hermen (43) RUG-alumnus theologie HUIS tijdelijk op vakantiepark bij

Nijmegen MAANDINKOMEN beurs van 870 euro (in rand) en 200 euro uit

bijbaan uittypen audiomateriaal van derden

deafrikaspecialistwerkaandemuurnl

ALUMNI ACHTERAF

Van zijn hobby zijn werk maken Het duurde even voor de ene

godsdienstwetenschapper dat aandurfde De andere vond

zichzelf terug in Afrika waar ze promoveerde op satanisme

ELLIS ELLENBROEK RETOURADRES RUGAampF POSTBUS 72 9700 AB GRONINGEN NEDERLAND

copy European Communities 1992Source EC ndash Audiovisual Service

StartThe course starts at December 14th 2020

More information Visit comeniusleergangnleurope for more information Or contact one of Comeniusrsquos advisers at tel +31 (0)33 422 99 29

Itrsquos Europe stupidEurope is under pressure to define itself as never before how does the lsquoOccidentrsquo see its political economic social and moral compass These questions which relate to power and leadership to identity and loyalty affect every European It becomes unavoidable to reflect on how you see yourself in relation to Europe and the European Union and how you can contribute to them lsquoItrsquos Europe stupidrsquo

On the one hand Europersquos contours are becoming increasingly well-defined but on the other its unity is creaking at the seams COVID-19 throws into sharp relief the fragility of the mutual solidarity that is at the heart of the European Community Schengen is being cast aside as frontiers close But no one can emerge safely from the crisis under their own steam

lsquoOnly by working together can we bring Corona under controlrsquo we hear from the government But solidarity that stops at the countryrsquos borders leads to narrowmindedness and insularity lsquoEuropersquos moment in the Corona crisis has yet to comersquo said an editorial in the NRC Handelsblad national newspaper on 5 May 2020 How to achieve that trust The NRC defined a key condition lsquoEuropeans must start trusting each other againrsquo Comenius wants to help build that trust with its new European leadership programme to which it is inviting applicants from the EU Switzerland and Great Britain

European Leadership Values CourseIn Berlin Athens Rome Paris and Brussels participants in the European Leadership Values Course will explore the significance of Europersquos fundamental values ndash besides solidarity these are freedom democracy equality the rule of law and human rights The aim is to ensure that everyone ultimately reflects on these values and on the way they influence their own actions in both the personal and professional spheres Will these fundamental values remain remote abstractions or will the Comenian embrace them as personal guiding precepts which can help achieve an active distinctive lsquoEuropean leadershiprsquo

For whom is the course intendedFor this new international course with English as the working language Comenius invites freethinking enthusiastic supervisors administrators and directors from the countries of the European Union Switzerland and Great Britain In each edition of this programme Comenius will make room for two young European leaders

Ever more executives are coming to the realisation that to achieve wise leadership with a commitment to public service you need more than expertise and the capacity for analysis you need reflection as well And the ability to take a step back And the courage to reserve judgement to refrain from jumping to conclusions In the words of Confucius lsquoThe truly wise person goes beyond knowledgersquo Giving space to others and to different opinions helps to focus onersquos outlook strengthens public support and creates the best result Looking at opposing points of view with an open mind and always trying to understand the mutual relationships between things are fundamental to a positive attitude Equally fundamental is seeing vision strategy and accomplishment as parts of an evolutionary process never static or absolute but fluid and dynamic

Comenius regards personal stability in which vision boldness and responsibility are balanced as prerequisites for wise leadership Indeed wise leadership goes beyond intellect and helps to bring about a positive transformation of the world Comenius is an international knowledge institute and a network geared towards developing leadership skills

Where does European

leadership grow

for those who think they are already well-informed

Rome Campidoglio 25 March 1957 Belgium

France Italy Luxembourg the Netherlands and the

Federal Republic of Germany sign the Treaty of Rome

3

INHOUD












een moderne moraal-

theorie vormgeven





pionierswerk in de





Hofman deed onder-

zoek naar 400 jaar

Hortusbuurt en

Ebbingekwartier


Steven Coutinho

directeur van De

Surinaamsche Bank


mond niet snoeren


achter de schermen



bestudeert mond-


in een misdaadserie


en Friesland is het



dan je denkt




hoe de menselijke

geest werkt


universitair docent


schoonmaakbaan

26Alumni Actief en

Agenda



dom of armrsquo

30Kop der bie en

Colofon


schappen



verkeerd begrepen


























Zorg om eerstejaars









FOTO

RE

YE

R B

OX

EM







Spinozapremie













PRIVEacute

HUTT VALLEY



BERT PLATZER




REYER BOXEM


















gedragenrsquo

























euro 2999




WWWRUGNLALUMNIBOEK








FOTO

RO

Y B

EU

SK

ER










AIN WONDRE STAD



speciale plek










Wandelen door de






WWWBENOHOFMANNL












Grote Leliestraat



Ebbingekwartier

WWWINBOEKVORMNL

euro 2450























FOTO

ME

RLI

N D

ALE

MA

N









lsquoDit land heeft

zoveel geleend maar

is geen centimeter

vooruitgekomenrsquo


NICK HANNES











aan










FOTO































de RUG


























euro 1500























23



ONDERZOEK





















VARIA


DE-ZERNIKELAAN







KANS-VOOR-E-BIKE




















REYER BOXEM


ALUMNI ACTIEF










AGENDA

















FOTO

JE

RO

EN

VA

N K

OO

TE

N

FOTO

RE

YE

R B

OX

EM






armrsquo










TRGRWOUTER BREM



wwwrugsteuntnl

wwwucffoundationnl




















































KOP DER BIE








boeken







boeken







Executive Masters






boeken




















Tentoonstellingen







voor Archeologie

neutralprint

(Online) lezingen

31

VARIA



gro wth








dinsdag tm zondag

1200 - 1700






Corona-onderzoek

Shop




Correct Book

euro 1495


euro 625



ik nooit gekend heb




de behoefte op een




studie koos


contacten van call-




























werp was nieuwe


in het westen nooit




wonen en anderhalf

jaar in Zuid-Afrika

Hermen met wie ik

samen ben sinds de

introductie van de
































wwwaudiogijsnl







ALUMNI ACHTERAF





3

INHOUD












een moderne moraal-

theorie vormgeven





pionierswerk in de





Hofman deed onder-

zoek naar 400 jaar

Hortusbuurt en

Ebbingekwartier


Steven Coutinho

directeur van De

Surinaamsche Bank


mond niet snoeren


achter de schermen



bestudeert mond-


in een misdaadserie


en Friesland is het



dan je denkt




hoe de menselijke

geest werkt


universitair docent


schoonmaakbaan

26Alumni Actief en

Agenda



dom of armrsquo

30Kop der bie en

Colofon


schappen



verkeerd begrepen


























Zorg om eerstejaars









FOTO

RE

YE

R B

OX

EM







Spinozapremie













PRIVEacute

HUTT VALLEY



BERT PLATZER




REYER BOXEM


















gedragenrsquo

























euro 2999




WWWRUGNLALUMNIBOEK








FOTO

RO

Y B

EU

SK

ER










AIN WONDRE STAD



speciale plek










Wandelen door de






WWWBENOHOFMANNL












Grote Leliestraat



Ebbingekwartier

WWWINBOEKVORMNL

euro 2450























FOTO

ME

RLI

N D

ALE

MA

N









lsquoDit land heeft

zoveel geleend maar

is geen centimeter

vooruitgekomenrsquo


NICK HANNES











aan










FOTO































de RUG


























euro 1500























23



ONDERZOEK





















VARIA


DE-ZERNIKELAAN







KANS-VOOR-E-BIKE




















REYER BOXEM


ALUMNI ACTIEF










AGENDA

















FOTO

JE

RO

EN

VA

N K

OO

TE

N

FOTO

RE

YE

R B

OX

EM






armrsquo










TRGRWOUTER BREM



wwwrugsteuntnl

wwwucffoundationnl




















































KOP DER BIE








boeken







boeken







Executive Masters






boeken




















Tentoonstellingen







voor Archeologie

neutralprint

(Online) lezingen

31

VARIA



gro wth








dinsdag tm zondag

1200 - 1700






Corona-onderzoek

Shop




Correct Book

euro 1495


euro 625



ik nooit gekend heb




de behoefte op een




studie koos


contacten van call-




























werp was nieuwe


in het westen nooit




wonen en anderhalf

jaar in Zuid-Afrika

Hermen met wie ik

samen ben sinds de

introductie van de
































wwwaudiogijsnl







ALUMNI ACHTERAF







verkeerd begrepen


























Zorg om eerstejaars









FOTO

RE

YE

R B

OX

EM







Spinozapremie













PRIVEacute

HUTT VALLEY



BERT PLATZER




REYER BOXEM


















gedragenrsquo

























euro 2999




WWWRUGNLALUMNIBOEK








FOTO

RO

Y B

EU

SK

ER










AIN WONDRE STAD



speciale plek










Wandelen door de






WWWBENOHOFMANNL












Grote Leliestraat



Ebbingekwartier

WWWINBOEKVORMNL

euro 2450























FOTO

ME

RLI

N D

ALE

MA

N









lsquoDit land heeft

zoveel geleend maar

is geen centimeter

vooruitgekomenrsquo


NICK HANNES











aan










FOTO































de RUG


























euro 1500























23



ONDERZOEK





















VARIA


DE-ZERNIKELAAN







KANS-VOOR-E-BIKE




















REYER BOXEM


ALUMNI ACTIEF










AGENDA

















FOTO

JE

RO

EN

VA

N K

OO

TE

N

FOTO

RE

YE

R B

OX

EM






armrsquo










TRGRWOUTER BREM



wwwrugsteuntnl

wwwucffoundationnl




















































KOP DER BIE








boeken







boeken







Executive Masters






boeken




















Tentoonstellingen







voor Archeologie

neutralprint

(Online) lezingen

31

VARIA



gro wth








dinsdag tm zondag

1200 - 1700






Corona-onderzoek

Shop




Correct Book

euro 1495


euro 625



ik nooit gekend heb




de behoefte op een




studie koos


contacten van call-




























werp was nieuwe


in het westen nooit




wonen en anderhalf

jaar in Zuid-Afrika

Hermen met wie ik

samen ben sinds de

introductie van de
































wwwaudiogijsnl







ALUMNI ACHTERAF





























Zorg om eerstejaars









FOTO

RE

YE

R B

OX

EM







Spinozapremie













PRIVEacute

HUTT VALLEY



BERT PLATZER




REYER BOXEM


















gedragenrsquo

























euro 2999




WWWRUGNLALUMNIBOEK








FOTO

RO

Y B

EU

SK

ER










AIN WONDRE STAD



speciale plek










Wandelen door de






WWWBENOHOFMANNL












Grote Leliestraat



Ebbingekwartier

WWWINBOEKVORMNL

euro 2450























FOTO

ME

RLI

N D

ALE

MA

N









lsquoDit land heeft

zoveel geleend maar

is geen centimeter

vooruitgekomenrsquo


NICK HANNES











aan










FOTO































de RUG


























euro 1500























23



ONDERZOEK





















VARIA


DE-ZERNIKELAAN







KANS-VOOR-E-BIKE




















REYER BOXEM


ALUMNI ACTIEF










AGENDA

















FOTO

JE

RO

EN

VA

N K

OO

TE

N

FOTO

RE

YE

R B

OX

EM






armrsquo










TRGRWOUTER BREM



wwwrugsteuntnl

wwwucffoundationnl




















































KOP DER BIE








boeken







boeken







Executive Masters






boeken




















Tentoonstellingen







voor Archeologie

neutralprint

(Online) lezingen

31

VARIA



gro wth








dinsdag tm zondag

1200 - 1700






Corona-onderzoek

Shop




Correct Book

euro 1495


euro 625



ik nooit gekend heb




de behoefte op een




studie koos


contacten van call-




























werp was nieuwe


in het westen nooit




wonen en anderhalf

jaar in Zuid-Afrika

Hermen met wie ik

samen ben sinds de

introductie van de
































wwwaudiogijsnl







ALUMNI ACHTERAF















PRIVEacute

HUTT VALLEY



BERT PLATZER




REYER BOXEM


















gedragenrsquo

























euro 2999




WWWRUGNLALUMNIBOEK








FOTO

RO

Y B

EU

SK

ER










AIN WONDRE STAD



speciale plek










Wandelen door de






WWWBENOHOFMANNL












Grote Leliestraat



Ebbingekwartier

WWWINBOEKVORMNL

euro 2450























FOTO

ME

RLI

N D

ALE

MA

N









lsquoDit land heeft

zoveel geleend maar

is geen centimeter

vooruitgekomenrsquo


NICK HANNES











aan










FOTO































de RUG


























euro 1500























23



ONDERZOEK





















VARIA


DE-ZERNIKELAAN







KANS-VOOR-E-BIKE




















REYER BOXEM


ALUMNI ACTIEF










AGENDA

















FOTO

JE

RO

EN

VA

N K

OO

TE

N

FOTO

RE

YE

R B

OX

EM






armrsquo










TRGRWOUTER BREM



wwwrugsteuntnl

wwwucffoundationnl




















































KOP DER BIE








boeken







boeken







Executive Masters






boeken




















Tentoonstellingen







voor Archeologie

neutralprint

(Online) lezingen

31

VARIA



gro wth








dinsdag tm zondag

1200 - 1700






Corona-onderzoek

Shop




Correct Book

euro 1495


euro 625



ik nooit gekend heb




de behoefte op een




studie koos


contacten van call-




























werp was nieuwe


in het westen nooit




wonen en anderhalf

jaar in Zuid-Afrika

Hermen met wie ik

samen ben sinds de

introductie van de
































wwwaudiogijsnl







ALUMNI ACHTERAF






BERT PLATZER




REYER BOXEM


















gedragenrsquo

























euro 2999




WWWRUGNLALUMNIBOEK








FOTO

RO

Y B

EU

SK

ER










AIN WONDRE STAD



speciale plek










Wandelen door de






WWWBENOHOFMANNL












Grote Leliestraat



Ebbingekwartier

WWWINBOEKVORMNL

euro 2450























FOTO

ME

RLI

N D

ALE

MA

N









lsquoDit land heeft

zoveel geleend maar

is geen centimeter

vooruitgekomenrsquo


NICK HANNES











aan










FOTO































de RUG


























euro 1500























23



ONDERZOEK





















VARIA


DE-ZERNIKELAAN







KANS-VOOR-E-BIKE




















REYER BOXEM


ALUMNI ACTIEF










AGENDA

















FOTO

JE

RO

EN

VA

N K

OO

TE

N

FOTO

RE

YE

R B

OX

EM






armrsquo










TRGRWOUTER BREM



wwwrugsteuntnl

wwwucffoundationnl




















































KOP DER BIE








boeken







boeken







Executive Masters






boeken




















Tentoonstellingen







voor Archeologie

neutralprint

(Online) lezingen

31

VARIA



gro wth








dinsdag tm zondag

1200 - 1700






Corona-onderzoek

Shop




Correct Book

euro 1495


euro 625



ik nooit gekend heb




de behoefte op een




studie koos


contacten van call-




























werp was nieuwe


in het westen nooit




wonen en anderhalf

jaar in Zuid-Afrika

Hermen met wie ik

samen ben sinds de

introductie van de
































wwwaudiogijsnl







ALUMNI ACHTERAF






















gedragenrsquo

























euro 2999




WWWRUGNLALUMNIBOEK








FOTO

RO

Y B

EU

SK

ER










AIN WONDRE STAD



speciale plek










Wandelen door de






WWWBENOHOFMANNL












Grote Leliestraat



Ebbingekwartier

WWWINBOEKVORMNL

euro 2450























FOTO

ME

RLI

N D

ALE

MA

N









lsquoDit land heeft

zoveel geleend maar

is geen centimeter

vooruitgekomenrsquo


NICK HANNES











aan










FOTO































de RUG


























euro 1500























23



ONDERZOEK





















VARIA


DE-ZERNIKELAAN







KANS-VOOR-E-BIKE




















REYER BOXEM


ALUMNI ACTIEF










AGENDA

















FOTO

JE

RO

EN

VA

N K

OO

TE

N

FOTO

RE

YE

R B

OX

EM






armrsquo










TRGRWOUTER BREM



wwwrugsteuntnl

wwwucffoundationnl




















































KOP DER BIE








boeken







boeken







Executive Masters






boeken




















Tentoonstellingen







voor Archeologie

neutralprint

(Online) lezingen

31

VARIA



gro wth








dinsdag tm zondag

1200 - 1700






Corona-onderzoek

Shop




Correct Book

euro 1495


euro 625



ik nooit gekend heb




de behoefte op een




studie koos


contacten van call-




























werp was nieuwe


in het westen nooit




wonen en anderhalf

jaar in Zuid-Afrika

Hermen met wie ik

samen ben sinds de

introductie van de
































wwwaudiogijsnl







ALUMNI ACHTERAF





























euro 2999




WWWRUGNLALUMNIBOEK








FOTO

RO

Y B

EU

SK

ER










AIN WONDRE STAD



speciale plek










Wandelen door de






WWWBENOHOFMANNL












Grote Leliestraat



Ebbingekwartier

WWWINBOEKVORMNL

euro 2450























FOTO

ME

RLI

N D

ALE

MA

N









lsquoDit land heeft

zoveel geleend maar

is geen centimeter

vooruitgekomenrsquo


NICK HANNES











aan










FOTO































de RUG


























euro 1500























23



ONDERZOEK





















VARIA


DE-ZERNIKELAAN







KANS-VOOR-E-BIKE




















REYER BOXEM


ALUMNI ACTIEF










AGENDA

















FOTO

JE

RO

EN

VA

N K

OO

TE

N

FOTO

RE

YE

R B

OX

EM






armrsquo










TRGRWOUTER BREM



wwwrugsteuntnl

wwwucffoundationnl




















































KOP DER BIE








boeken







boeken







Executive Masters






boeken




















Tentoonstellingen







voor Archeologie

neutralprint

(Online) lezingen

31

VARIA



gro wth








dinsdag tm zondag

1200 - 1700






Corona-onderzoek

Shop




Correct Book

euro 1495


euro 625



ik nooit gekend heb




de behoefte op een




studie koos


contacten van call-




























werp was nieuwe


in het westen nooit




wonen en anderhalf

jaar in Zuid-Afrika

Hermen met wie ik

samen ben sinds de

introductie van de
































wwwaudiogijsnl







ALUMNI ACHTERAF













AIN WONDRE STAD



speciale plek










Wandelen door de






WWWBENOHOFMANNL












Grote Leliestraat



Ebbingekwartier

WWWINBOEKVORMNL

euro 2450























FOTO

ME

RLI

N D

ALE

MA

N









lsquoDit land heeft

zoveel geleend maar

is geen centimeter

vooruitgekomenrsquo


NICK HANNES











aan










FOTO































de RUG


























euro 1500























23



ONDERZOEK





















VARIA


DE-ZERNIKELAAN







KANS-VOOR-E-BIKE




















REYER BOXEM


ALUMNI ACTIEF










AGENDA

















FOTO

JE

RO

EN

VA

N K

OO

TE

N

FOTO

RE

YE

R B

OX

EM






armrsquo










TRGRWOUTER BREM



wwwrugsteuntnl

wwwucffoundationnl




















































KOP DER BIE








boeken







boeken







Executive Masters






boeken




















Tentoonstellingen







voor Archeologie

neutralprint

(Online) lezingen

31

VARIA



gro wth








dinsdag tm zondag

1200 - 1700






Corona-onderzoek

Shop




Correct Book

euro 1495


euro 625



ik nooit gekend heb




de behoefte op een




studie koos


contacten van call-




























werp was nieuwe


in het westen nooit




wonen en anderhalf

jaar in Zuid-Afrika

Hermen met wie ik

samen ben sinds de

introductie van de
































wwwaudiogijsnl







ALUMNI ACHTERAF









Wandelen door de






WWWBENOHOFMANNL












Grote Leliestraat



Ebbingekwartier

WWWINBOEKVORMNL

euro 2450























FOTO

ME

RLI

N D

ALE

MA

N









lsquoDit land heeft

zoveel geleend maar

is geen centimeter

vooruitgekomenrsquo


NICK HANNES











aan










FOTO































de RUG


























euro 1500























23



ONDERZOEK





















VARIA


DE-ZERNIKELAAN







KANS-VOOR-E-BIKE




















REYER BOXEM


ALUMNI ACTIEF










AGENDA

















FOTO

JE

RO

EN

VA

N K

OO

TE

N

FOTO

RE

YE

R B

OX

EM






armrsquo










TRGRWOUTER BREM



wwwrugsteuntnl

wwwucffoundationnl




















































KOP DER BIE








boeken







boeken







Executive Masters






boeken




















Tentoonstellingen







voor Archeologie

neutralprint

(Online) lezingen

31

VARIA



gro wth








dinsdag tm zondag

1200 - 1700






Corona-onderzoek

Shop




Correct Book

euro 1495


euro 625



ik nooit gekend heb




de behoefte op een




studie koos


contacten van call-




























werp was nieuwe


in het westen nooit




wonen en anderhalf

jaar in Zuid-Afrika

Hermen met wie ik

samen ben sinds de

introductie van de
































wwwaudiogijsnl







ALUMNI ACHTERAF













Grote Leliestraat



Ebbingekwartier

WWWINBOEKVORMNL

euro 2450























FOTO

ME

RLI

N D

ALE

MA

N









lsquoDit land heeft

zoveel geleend maar

is geen centimeter

vooruitgekomenrsquo


NICK HANNES











aan










FOTO































de RUG


























euro 1500























23



ONDERZOEK





















VARIA


DE-ZERNIKELAAN







KANS-VOOR-E-BIKE




















REYER BOXEM


ALUMNI ACTIEF










AGENDA

















FOTO

JE

RO

EN

VA

N K

OO

TE

N

FOTO

RE

YE

R B

OX

EM






armrsquo










TRGRWOUTER BREM



wwwrugsteuntnl

wwwucffoundationnl




















































KOP DER BIE








boeken







boeken







Executive Masters






boeken




















Tentoonstellingen







voor Archeologie

neutralprint

(Online) lezingen

31

VARIA



gro wth








dinsdag tm zondag

1200 - 1700






Corona-onderzoek

Shop




Correct Book

euro 1495


euro 625



ik nooit gekend heb




de behoefte op een




studie koos


contacten van call-




























werp was nieuwe


in het westen nooit




wonen en anderhalf

jaar in Zuid-Afrika

Hermen met wie ik

samen ben sinds de

introductie van de
































wwwaudiogijsnl







ALUMNI ACHTERAF



























FOTO

ME

RLI

N D

ALE

MA

N









lsquoDit land heeft

zoveel geleend maar

is geen centimeter

vooruitgekomenrsquo


NICK HANNES











aan










FOTO































de RUG


























euro 1500























23



ONDERZOEK





















VARIA


DE-ZERNIKELAAN







KANS-VOOR-E-BIKE




















REYER BOXEM


ALUMNI ACTIEF










AGENDA

















FOTO

JE

RO

EN

VA

N K

OO

TE

N

FOTO

RE

YE

R B

OX

EM






armrsquo










TRGRWOUTER BREM



wwwrugsteuntnl

wwwucffoundationnl




















































KOP DER BIE








boeken







boeken







Executive Masters






boeken




















Tentoonstellingen







voor Archeologie

neutralprint

(Online) lezingen

31

VARIA



gro wth








dinsdag tm zondag

1200 - 1700






Corona-onderzoek

Shop




Correct Book

euro 1495


euro 625



ik nooit gekend heb




de behoefte op een




studie koos


contacten van call-




























werp was nieuwe


in het westen nooit




wonen en anderhalf

jaar in Zuid-Afrika

Hermen met wie ik

samen ben sinds de

introductie van de
































wwwaudiogijsnl







ALUMNI ACHTERAF













lsquoDit land heeft

zoveel geleend maar

is geen centimeter

vooruitgekomenrsquo


NICK HANNES











aan










FOTO































de RUG


























euro 1500























23



ONDERZOEK





















VARIA


DE-ZERNIKELAAN







KANS-VOOR-E-BIKE




















REYER BOXEM


ALUMNI ACTIEF










AGENDA

















FOTO

JE

RO

EN

VA

N K

OO

TE

N

FOTO

RE

YE

R B

OX

EM






armrsquo










TRGRWOUTER BREM



wwwrugsteuntnl

wwwucffoundationnl




















































KOP DER BIE








boeken







boeken







Executive Masters






boeken




















Tentoonstellingen







voor Archeologie

neutralprint

(Online) lezingen

31

VARIA



gro wth








dinsdag tm zondag

1200 - 1700






Corona-onderzoek

Shop




Correct Book

euro 1495


euro 625



ik nooit gekend heb




de behoefte op een




studie koos


contacten van call-




























werp was nieuwe


in het westen nooit




wonen en anderhalf

jaar in Zuid-Afrika

Hermen met wie ik

samen ben sinds de

introductie van de
































wwwaudiogijsnl







ALUMNI ACHTERAF





NICK HANNES











aan










FOTO































de RUG


























euro 1500























23



ONDERZOEK





















VARIA


DE-ZERNIKELAAN







KANS-VOOR-E-BIKE




















REYER BOXEM


ALUMNI ACTIEF










AGENDA

















FOTO

JE

RO

EN

VA

N K

OO

TE

N

FOTO

RE

YE

R B

OX

EM






armrsquo










TRGRWOUTER BREM



wwwrugsteuntnl

wwwucffoundationnl




















































KOP DER BIE








boeken







boeken







Executive Masters






boeken




















Tentoonstellingen







voor Archeologie

neutralprint

(Online) lezingen

31

VARIA



gro wth








dinsdag tm zondag

1200 - 1700






Corona-onderzoek

Shop




Correct Book

euro 1495


euro 625



ik nooit gekend heb




de behoefte op een




studie koos


contacten van call-




























werp was nieuwe


in het westen nooit




wonen en anderhalf

jaar in Zuid-Afrika

Hermen met wie ik

samen ben sinds de

introductie van de
































wwwaudiogijsnl







ALUMNI ACHTERAF



































de RUG


























euro 1500























23



ONDERZOEK





















VARIA


DE-ZERNIKELAAN







KANS-VOOR-E-BIKE




















REYER BOXEM


ALUMNI ACTIEF










AGENDA

















FOTO

JE

RO

EN

VA

N K

OO

TE

N

FOTO

RE

YE

R B

OX

EM






armrsquo










TRGRWOUTER BREM



wwwrugsteuntnl

wwwucffoundationnl




















































KOP DER BIE








boeken







boeken







Executive Masters






boeken




















Tentoonstellingen







voor Archeologie

neutralprint

(Online) lezingen

31

VARIA



gro wth








dinsdag tm zondag

1200 - 1700






Corona-onderzoek

Shop




Correct Book

euro 1495


euro 625



ik nooit gekend heb




de behoefte op een




studie koos


contacten van call-




























werp was nieuwe


in het westen nooit




wonen en anderhalf

jaar in Zuid-Afrika

Hermen met wie ik

samen ben sinds de

introductie van de
































wwwaudiogijsnl







ALUMNI ACHTERAF






























euro 1500























23



ONDERZOEK





















VARIA


DE-ZERNIKELAAN







KANS-VOOR-E-BIKE




















REYER BOXEM


ALUMNI ACTIEF










AGENDA

















FOTO

JE

RO

EN

VA

N K

OO

TE

N

FOTO

RE

YE

R B

OX

EM






armrsquo










TRGRWOUTER BREM



wwwrugsteuntnl

wwwucffoundationnl




















































KOP DER BIE








boeken







boeken







Executive Masters






boeken




















Tentoonstellingen







voor Archeologie

neutralprint

(Online) lezingen

31

VARIA



gro wth








dinsdag tm zondag

1200 - 1700






Corona-onderzoek

Shop




Correct Book

euro 1495


euro 625



ik nooit gekend heb




de behoefte op een




studie koos


contacten van call-




























werp was nieuwe


in het westen nooit




wonen en anderhalf

jaar in Zuid-Afrika

Hermen met wie ik

samen ben sinds de

introductie van de
































wwwaudiogijsnl







ALUMNI ACHTERAF









23



ONDERZOEK





















VARIA


DE-ZERNIKELAAN







KANS-VOOR-E-BIKE




















REYER BOXEM


ALUMNI ACTIEF










AGENDA

















FOTO

JE

RO

EN

VA

N K

OO

TE

N

FOTO

RE

YE

R B

OX

EM






armrsquo










TRGRWOUTER BREM



wwwrugsteuntnl

wwwucffoundationnl




















































KOP DER BIE








boeken







boeken







Executive Masters






boeken




















Tentoonstellingen







voor Archeologie

neutralprint

(Online) lezingen

31

VARIA



gro wth








dinsdag tm zondag

1200 - 1700






Corona-onderzoek

Shop




Correct Book

euro 1495


euro 625



ik nooit gekend heb




de behoefte op een




studie koos


contacten van call-




























werp was nieuwe


in het westen nooit




wonen en anderhalf

jaar in Zuid-Afrika

Hermen met wie ik

samen ben sinds de

introductie van de
































wwwaudiogijsnl







ALUMNI ACHTERAF






VARIA


DE-ZERNIKELAAN







KANS-VOOR-E-BIKE




















REYER BOXEM


ALUMNI ACTIEF










AGENDA

















FOTO

JE

RO

EN

VA

N K

OO

TE

N

FOTO

RE

YE

R B

OX

EM






armrsquo










TRGRWOUTER BREM



wwwrugsteuntnl

wwwucffoundationnl




















































KOP DER BIE








boeken







boeken







Executive Masters






boeken




















Tentoonstellingen







voor Archeologie

neutralprint

(Online) lezingen

31

VARIA



gro wth








dinsdag tm zondag

1200 - 1700






Corona-onderzoek

Shop




Correct Book

euro 1495


euro 625



ik nooit gekend heb




de behoefte op een




studie koos


contacten van call-




























werp was nieuwe


in het westen nooit




wonen en anderhalf

jaar in Zuid-Afrika

Hermen met wie ik

samen ben sinds de

introductie van de
































wwwaudiogijsnl







ALUMNI ACHTERAF





Magazine voor alumni en relaties Nummer 3, oktober 2020 … · 2020. 10. 20. · In dit nummer: Het...

Documents

Transcript of Magazine voor alumni en relaties Nummer 3, oktober 2020 … · 2020. 10. 20. · In dit nummer: Het...