MACRO-ECONOMIE IN KAART GEBRACHT: EEN KIJK OP DE ECONOMISCHE ENTITEITEN.

campiniamedia vzw

®

MARIEKE VAN BEYLEN

Over het boek

Dit boek beoogt een kennismaking met de wereld van de macro-economie in studieprogramma’s waarin enkel een beperkte initiatie in dit vakgebied voorzien is. Er wordt geen voorkennis verondersteld.

Binnen een beknopt theoretisch kader komen een reeds economische actoren onder de aandacht. Dat zijn voornamelijk de gezinnen en de bedrijven. Een hele reeks onderwerpen die hen aanbelangen, die u en mij aanbelangen in ons dagelijks leven, worden hier aangebracht. Hoe wordt een nationaal product gecreëerd? Hoe worden inkomens gegenereerd? Hoe worden deze aangewend voor consumptie, om te sparen, om te beleggen? Bij het zoeken naar een antwoord voor deze en andere vragen, stuiten we op begrippen zoals de prijsindexcijfers, inflatie, de beroepsbevolking, werkloosheid, lonen en wedden, vervangende inkomens, de geld- en kapitaalmarkt, de beurs. Dat alles wordt gesteund en gestuurd door de overheid.

Bij het boek hoort een jaarlijks bijgewerkte reeks slides ter ondersteuning van de lessen.

Deze bagage kadert in een algemene vorming in ‘ondernemerschap’.

Het boek kent zijn vervolg onder de titel: ‘Het bedrijf onder de loep: inleiding tot de bedrijfsorganisatie’, eveneens bij Campinia Media uitgegeven.

ISBN: 90.356.1195.0

MA

CRO-ECO

NO

MIE IN K

AA

RT G

EBR

ACH

T: EEN KIJK O

P DE ECO

NO

MIS

CHE EN

TITEITEN. - MA

RIEK

E VA

N BEYLEN

campiniamedia vzw

®

Van Beylen, Marieke – Macro-economie in kaart gebracht: een kijk op de economische entiteiten / Marieke Van Beylen; Geel: Campinia Media vzw, 2005; 103 p; index; 25 cm; gelijmd. ISBN: 90.356.1195.0; NUGI 683; NUR 754; UDC 657.1; Wettelijk depot België: D/2005/3941/3 Campinia Media vzw Kleinhoefstraat 4 B-2440 GEEL (Belgium) Tel.: (+32) 014/59 09 59 Fax: (+32) 014/59 03 44 e-Mail: info@campiniamedia.be URL: www.campiniamedia.be Copyright 2005: No part of this book may be reproduced in any form, by print,

photoprint, microfilm or any other means without written permission of the publisher.

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar

gemaakt door middel van druk, fotokopie, print, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

MACRO-ECONOMIE IN KAART GEBRACHT: Voorwoord

VOORWOORD Dit boek beoogt een eerste begeleide kennismaking met de economie rondom ons. De opvatting van dit boek past best in een studieprogramma waarin enkel een initiatie van dit vakgebied voorzien is, zonder verdere uitdieping. Er is geen voorkennis vereist. Met oprechte dank aan Frieda Beirnaert voor de controle van de teksten.

MACRO-ECONOMIE IN KAART GEBRACHT: Samenvatting

SAMENVATTING Het vertrekpunt is de economische kringloop, die de samenhang tussen de verschillende actoren in een land voorstelt en de manier waarop geld en goederen tussen hen bewegen. Na enkele basisbeginselen, komen de gezinnen aan bod. Zij verwerven een inkomen uit de economie en kopen daarmee goederen en diensten. Prijzen en inflatie spelen daarbij een sleutelrol. De bedrijven financieren hun activiteiten met geld dat ze op de kapitaalmarkt vinden. Ze volgen een bepaalde strategie of een combinatie van verschillende strategieën. Zo ontplooien ze economische activiteiten waardoor ze een inkomen verschaffen aan de gezinnen. Bedrijven en gezinnen samen betalen belastingen en krijgen daarvoor een hele reeks goederen en diensten aangeboden van de overheid. Deze laatste treedt op als wetgever en regulerend orgaan in de economie. Voor de eenvoud wordt in deze beperkte studie de actor ‘buitenland’ buiten beschouwing gelaten.

MACRO-ECONOMIE IN KAART GEBRACHT: Inhoudsopgave

INHOUDSOPGAVE

1 BASISBEGINSELEN VAN DE MACRO-ECONOMIE ..................................................1

1.1 MACRO-ECONOMISCH HANDELEN ................................................................................1 1.2 COMBINEREN VAN SCHAARSE MIDDELEN ........................................................................2

1.2.1 Productiefactoren en toegevoegde waarde..........................................................2 1.2.1.1. Productiefactoren..........................................................................................2 1.2.1.2. Toegevoegde waarde ...................................................................................3

1.2.2 Het einde of opnieuw een begin ...........................................................................5 1.3 ECONOMISCHE KRINGLOOP ...........................................................................................6

1.3.1 De economische kringloop: transacties tussen de gezinnen, de bedrijven, de

overheid en het buitenland ............................................................................................9 1.3.1.1. Relatie tussen gezinnen en bedrijven ...........................................................9 1.3.1.2. Relatie tussen gezinnen en overheid............................................................9 1.3.1.3. Relatie tussen gezinnen en sparen...............................................................9 1.3.1.4. Relatie tussen bedrijven en overheid..........................................................10 1.3.1.5. Relatie tussen bedrijven en kapitaalmarkt ..................................................10 1.3.1.6. Relatie tussen de bedrijven onderling.........................................................10 1.3.1.7. Relatie bedrijven en het buitenland.............................................................11

1.3.2 Nationale Rekeningen ........................................................................................11 1.3.3 Schommelingen van de economische activiteit..................................................13

1.4 KLAAR VOOR HET ECHTE BEGIN ...................................................................................15

2 GEZINNEN IN DE ECONOMISCHE KRINGLOOP ....................................................16

2.1 GOEDEREN- EN DIENSTENMARKT.................................................................................16 2.1.1 Keuzeprobleem ..................................................................................................16 2.1.2 Lonen en prijzen.................................................................................................16

2.1.2.1. Indexcijfer der consumptieprijzen (CPI) en Gezondheidsindex ..................17 2.1.3 Inflatie .................................................................................................................25

2.1.3.1. Het begrip inflatie ........................................................................................26 2.1.3.2. Oorzaken van inflatie ..................................................................................27 2.1.3.3. Gevolgen van inflatie ..................................................................................29 2.1.3.4. Maatregelen om inflatie te bestrijden ..........................................................30

2.2 DE ARBEIDSMARKT: INKOMEN UIT ARBEID.....................................................................32 2.2.1 Bronnen van beschikbaar inkomen ....................................................................32 2.2.2 De beroepsbevolking..........................................................................................34

MACRO-ECONOMIE IN KAART GEBRACHT: Inhoudsopgave

2.2.3 De werkloosheid .................................................................................................39 2.2.3.1. Evolutie van de werkloosheid .....................................................................39 2.2.3.2. Soorten werkloosheid .................................................................................41 2.2.3.3. Belemmeringen in de arbeidsmarkt ............................................................42

2.3 GELD- EN KAPITAALMARKT: OPBRENGSTEN VAN KAPITAAL ............................................44 2.3.1 Inkomen uit geldkapitaal.....................................................................................44

2.3.1.1. Eigenschappen van een belegging in geldkapitaal.....................................44 2.3.1.2. Enkele beleggingsvormen op een rijtje .......................................................45

2.3.2 Inkomen uit kapitaalgoederen: huizen en gronden.............................................49 2.3.3 De gezinnen in België en hun vermogen............................................................50

2.4 OVERGEDRAGEN INKOMSTEN ......................................................................................51 2.4.1 De RSZ-vergoedingen........................................................................................51

2.4.1.1. Aanvullende sociale vergoedingen .............................................................51 2.4.1.2. Vervangende sociale vergoedingen............................................................52

2.4.2 Andere overgedragen inkomens ........................................................................52 2.4.3 In de welvaarstaat…...........................................................................................52

3 BEDRIJVEN IN DE ECONOMISCHE KRINGLOOP ..................................................53

3.1 DE GOEDEREN– EN DIENSTENMARKT ...........................................................................53 3.1.1 Organisatie, bedrijf, onderneming ......................................................................53 3.1.2 Bedrijfstak, bedrijfssector, bedrijfskolom ............................................................54

3.1.2.1. Bedrijfstak ...................................................................................................54 3.1.2.2. Bedrijfssector ..............................................................................................55 3.1.2.3. Bedrijfskolom ..............................................................................................57

3.1.3 Strategieën in de bedrijfskolom ..........................................................................58 3.1.3.1. Differentiatie en integratie ...........................................................................59 3.1.3.2. Parallellisatie , diversificatie en specialisatie ..............................................60 3.1.3.3. Groeien en krimpen ....................................................................................61

3.1.4 Indeling van bedrijven.........................................................................................66 3.1.4.1. Naar bedrijfsomvang...................................................................................66 3.1.4.2. Naar de graad van specialisatie..................................................................67 3.1.4.3. Naar graad van differentiatie of integratie...................................................67 3.1.4.4. Naar vestigingspreiding ..............................................................................68 3.1.4.5. Naar eigendomsvorm..................................................................................68

3.2 DE ARBEIDSMARKT......................................................................................................69 3.2.1 Berekening van de bezoldiging ..........................................................................69

3.2.1.1. De bezoldiging ............................................................................................69

MACRO-ECONOMIE IN KAART GEBRACHT: Inhoudsopgave

3.2.1.2. De RSZ-werkgeversbijdrage.......................................................................73 3.2.1.3. De totale loonkost .......................................................................................73

3.2.2 Loonbeleid ..........................................................................................................74 3.2.3 De werkverschaffende bedrijfssectoren .............................................................75

3.3 GELD- EN KAPITAALMARKT: FINANCIERING VAN HET BEDRIJF .........................................76 3.3.1 Het financieringsvraagstuk .................................................................................76 3.3.2 Financieringsbehoeften en –bronnen .................................................................76

3.3.2.1. Financieringsbehoeften...............................................................................76 3.3.2.2. Financieringsbronnen .................................................................................77

3.3.3 De beurs: een medium voor langetermijnfinanciering ........................................83 3.3.3.1. Eigen Vermogen: aandelen ........................................................................84 3.3.3.2. Vreemd Vermogen: de obligatielening........................................................85

3.3.4 Kortetermijnfinanciering......................................................................................86

4 DE OVERHEID IN DE ECONOMISCHE KRINGLOOP ..............................................87

4.1 BESLUITVORMINGSNIVEAUS.........................................................................................87 4.2 OVERHEID ALS WETGEVER ..........................................................................................87 4.3 OVERHEID ALS ONDERNEMER ......................................................................................88 4.4 OVERHEID ALS BEGROTER EN PLANNINGSINSTANTIE.....................................................89

4.4.1 Overheidsbegroting ............................................................................................89 4.4.1.1. De Overheidsontvangsten en –uitgaven.....................................................89 4.4.1.2. Nettofinancieringssaldo en schuldgraad.....................................................92

4.4.2 Overheidsbeleid..................................................................................................95

5 BESLUIT .....................................................................................................................96

MACRO-ECONOMIE IN KAART GEBRACHT: Figuren

FIGUREN FIGUUR 1-1 ELEMENTEN VAN KEUZE .......................................................................................1 FIGUUR 1-2 TRANSFORMATIE VAN INPUT IN OUTPUT ................................................................2 FIGUUR 1-3 PRODUCTIEMOGELIJKHEDENCURVE .....................................................................6 FIGUUR 1-4 SCHEMA ECONOMISCHE KRINGLOOP.....................................................................8 FIGUUR 1-5 STANDAARDVERLOOP VAN EEN CONJUNCTUURGOLF ...........................................15 FIGUUR 2-1 GEZINSBUDGET PER UITGAVENPOST...................................................................19 FIGUUR 2-2 EVOLUTIE VAN DE GEZINSUITGAVEN 1978-2004..................................................20 FIGUUR 2-3 STRUCTUUR VAN DE BEVOLKING OP 1 JANUARI 2004...........................................35 FIGUUR 2-4 WERKZOEKENDE UITKERINGSGERECHTIGDE VOLLEDIG WERKLOZEN IN BELGIË.....40 FIGUUR 2-5 EVOLUTIE VAN DE GESTANDARDISEERDE WERKLOOSHEIDSGRAAD EU EN BELGIË 40 FIGUUR 3-1 ORGANISATIE, BEDRIJF, ONDERNEMING ..............................................................54 FIGUUR 3-2 BRUTO TOEGEVOEGDE WAARDE PER BEDRIJFSTAK: PLAATSBEPALING EN BETEKENIS

VAN DE BEDRIJFSTAKKEN IN DE BELGISCHE ECONOMIE ...................................................57 FIGUUR 3-3 BEDRIJFSKOLOM................................................................................................58 FIGUUR 3-4 DIFFERENTIATIE EN INTEGRATIE .........................................................................60 FIGUUR 3-5 PARALLELLISATIE EN SPECIALISATIE ...................................................................61 FIGUUR 3-6 STRATEGIEËN VOOR HET BETREDEN VAN EEN NIEUWE MARKT..............................65 FIGUUR 3-7 INDELING BEDRIJVEN NAAR GRAAD VAN SPECIALISATIE ........................................67 FIGUUR 3-8 INDELING VAN BEDRIJVEN NAAR GRAAD VAN DIFFERENTIATIE OF INTEGRATIE........68 FIGUUR 3-9 WERKGELEGENHEID PER BEDRIJFSSECTOR ........................................................75 FIGUUR 3-10 BEDRIJFSCYCLUS IN EEN HANDELSONDERNEMING.............................................78 FIGUUR 3-11 DE BEDRIJFSCYCLUS IN EEN INDUSTRIËLE ONDERNEMING..................................78 FIGUUR 3-12 HET FINANCIERINGSVRAAGSTUK: ACTIVA EN PASSIVA ........................................82 FIGUUR 3-13 BEKNOPT SCHEMA VAN DE BALANS ...................................................................82 FIGUUR 4-1 EVOLUTIE VAN HET PRIMAIR SALDO EN HET NETTOFINANCIERINGSSALDO IN % VAN

HET BBP.......................................................................................................................93 FIGUUR 4-2 EVOLUTIE VAN DE SCHULDGRAAD IN % VAN BBPMP .............................................94

MACRO-ECONOMIE IN KAART GEBRACHT: Tabellen

TABELLEN TABEL 1-1 BEGRIP TOEGEVOEGDE WAARDE ..........................................................................5 TABEL 2-1 WEGINGCOËFFICIËNTEN VOLGENS INDELING UITGAVENCATEGORIEËN EUROPESE

UNIE .............................................................................................................................22 TABEL 2-2 SAMENSTELLING VAN DE INDEXKORF ...................................................................23 TABEL 2-3 ONTWIKKELING VAN DE INDEX DER CONSUMPTIEPRIJZEN EN DE GEZONDHEIDSINDEX

.....................................................................................................................................25 TABEL 2-4 INFLATIEPERCENTAGES BELGIË VANAF 1997........................................................26 TABEL 2-5 INKOMSTEN VAN DE GEZINNEN IN BELGIË ..............................................................33 TABEL 2-6 ARBEIDSSITUATIE VAN DE BELGISCHE BEVOLKING 2000-2004...............................36 TABEL 2-7 ACTIVITEITSGRAAD IN EUROPA IN DE LENTE VAN DE VERMELDE JAREN...................38 TABEL 2-8 EVOLUTIE VAN DE BELGISCHE WERKLOOSHEID IN PERCENT VAN DE TOTALE

BEROEPSBEVOLKING .....................................................................................................41 TABEL 2-9 BELEGGINGSVORMEN...........................................................................................45 TABEL 3-1 OORSPRONG VAN HET BINNENLANDS PRODUCT BRUTO TOEGEVOEGDE WAARDE PER

BEDRIJFSTAK.................................................................................................................55 TABEL 3-2 BELASTINGSCHALEN IN BELGIË IN 2004 (PERSONENBELASTING AANSLAGJAAR 2005)

.....................................................................................................................................74 TABEL 3-3 RISICODRAGEND KAPITAAL...................................................................................80 TABEL 4-1 WERKINSTRUMENTEN VAN DE OVERHEID ..............................................................95

MACRO-ECONOMIE IN KAART GEBRACHT: Trefwoorden

TREFWOORDENLIJST AANDELEN.................................... 46 AANDELENJOINT VENTURE........ 63 ABSOLUTE PRIJSVERANDERING17 ACTIEVE BEVOLKING .................. 35 ACTIVA .......................................... 77 ACTIVITEITSGRAAD..................... 35 ARBEID............................................ 3 AUTOFINANCIERING.................... 79 BALANS ......................................... 82 BEDRIJF ........................................ 53 BEDRIJFSKOLOM ..................... 4; 57 BEDRIJFSTAKKEN........................ 54 BELEGGEN.................................... 10 BELEGGINGSFONDS ................... 49 BEROEPSBEVOLKING ................. 35 BESTEDINGSINFLATIE OF

VRAAGINFLATIE (=DEMAND PULL INFLATION)...................... 27

BEVOLKINGSPIRAMIDE............... 34 BEZOLDIGINGSFICHE.................. 71 BOOM ............................................ 14 BRUTO BEZOLDIGING ................. 69 BRUTO NATIONAAL PRODUCT

TEGEN MARKTPRIJZEN........... 11 BRUTOLOON................................. 69 BUDGETTAIR BELEID .................. 31 COLLECTIEVE SECTOR............... 56 CONJUNCTUURBEWEGINGEN ... 13 CONSORTIUM............................... 63 CONSUMEREN ............................... 9 CONSUMEREN ............................... 5 CONTRACTUELE JOINT VENTURE

.............................................. 62; 65

CONVERTEERBARE OBLIGATIE. 86 COÖPERATIE................................ 63 DELOKALISATIE ........................... 42 DEPRESSIE................................... 14 DEVALUATIE................................. 27 DIFFERENTIATIE .......................... 59 DIRECTE INVESTERING .............. 65 DIVERSIFICATIE ........................... 60 DIVIDEND ...................................... 46 DIVIDEND ...................................... 10 ECONOMISCH HERSTEL ............. 14 EIGEN VERMOGEN ...................... 79 EXPANSIEFASE............................ 14 EXPORT ........................................ 65 FINAAL GOED ................................. 5 FRANCHISING............................... 62 FRICTIONELE WERKLOOSHEID . 42 FUSIE............................................. 64 GECONSOLIDEERDE BRUTOSCHULD.. 92 GESUBSIDIEERDE SECTOR ....... 56 GEZONDHEIDSINDEX.................. 24 GROEISTRATEGIEËN .................. 61 HET ENKELVOUDIG

PRIJSINDEXCIJFER .................. 18 HET GEWOGEN SAMENGESTELD

PRIJSINDEXCIJFER .................. 18 HET SAMENGESTELD PRIJSIND 18 HOLDING....................................... 64 HUISHOUDBUDGETONDERZOEK18 INDEXKORF .................................. 22 INFLATIE ....................................... 26 INGEHOUDEN VOORHEFFING.... 70 INKOMENSBELEID ....................... 31

MACRO-ECONOMIE IN KAART GEBRACHT: Trefwoorden

INTEGRATIE.................................. 59 INVESTEREN .................................. 6 KADASTRAAL INKOMEN.............. 50 KAPITAAL ...................................... 79 KAPITAAL ........................................ 3 KAPITAALGOEDEREN.................... 3 KAPITAALVERHOGING ................ 79 KARTEL ......................................... 62 KASBON ........................................ 48 KERN VAN HET MACRO-

CONOMISCHE PROBLEEM ........ 1 KNELPUNTENBEROEPEN ........... 42 KOSTENINFLATIE OF

AANBODINFLATIE (=COST PUSH INFLATION)................................ 27

LIQUIDITEIT................................... 45 LOONINDEXATIE .......................... 17 LOONKOST ................................... 73 M1 .................................................. 28 M2 .................................................. 28 MAATSCHAPPELIJKE

GELDHOEVEELHEID M3........... 28 MARKT............................................. 2 MARKTSECTOR............................ 56 MONETAIRE INFLATIE ................. 28 NATIONAAL INKOMEN OF DE

FACTORVERGOEDINGEN........ 12 NATIONAAL PRODUCT ................ 11 NATIONALE REKENINGEN .......... 11 NATUUR .......................................... 2 NETTOFINANCIERINGSSALDO ... 92 NETTOFINANCIERINGSSALDO ... 93 NOMINAAL BRUTO INKOMEN ..... 16 NOMINAAL INKOMEN................... 16 NOMINAAL NETTO INKOMEN...... 16 OBLIGATIES.................................. 47

ONDERBESTEDING...................... 41 ONDERNEMERSINITIATIEF ........... 3 ONDERNEMING............................ 53 ONGEWOGEN SAMENGESTELD

PRIJSINDEXCIJFER .................. 18 ORGANISATIE............................... 53 OVERGEDRAGEN INKOMSTEN .... 9 OVERHEIDSMARKT...................... 10 OVERHEIDSSECTOR ................... 56 OVERNAME OF ACQUISITIE ....... 64 PARALLELLISATIE........................ 60 PARTICIPATIEMAATSCHAPPIJEN

.................................................... 80 PASSIVA........................................ 81 PRIJSBELEID ................................ 31 PRIJSINDEXATIE .......................... 17 PRIJSKARTELS............................. 63 PRIMAIRE SECTOR...................... 56 PRIVATE PLAATSING................... 86 PRODUCTIEFASEN ........................ 4 PRODUCTIEFUNCTIE..................... 4 PRODUCTIEMOGELIJKHEDENCUR

VE................................................. 6 PRODUCTIVITEITSVAL ................ 43 PUBLIEKE OF OPENBARE

UITGIFTE ................................... 86 QUARTAIRE SECTOR .................. 56 RAYONKARTELS .......................... 63 RECESSIE ..................................... 14 RECRUTERINGSBEVOLKING OF

BEVOLKING OP ARBEIDSLEEFTIJD ................... 34

REËEL INKOMEN.......................... 16 RELATIEVE PRIJSVERANDERING

.................................................... 17 RENDEMENT ................................ 44

MACRO-ECONOMIE IN KAART GEBRACHT: Trefwoorden

RENTE ........................................... 10 RESEARCHKARTELS ................... 63 RESTRICTIEF MONETAIR BELEID

.................................................... 31 RIJKSBEGROTING........................ 89 RIJKSMIDDELENBEGROTING ..... 89 RISICOPREMIE ............................. 79 ROERENDE VOORHEFFING........ 45 RSZ – WERKNEMERSBIJDRAGE 69 RSZ-WERKGEVERSBIJDRAGE ... 73 SCHULDEN TEGENOVER DERDEN

.................................................... 81 SCHULDGRAAD............................ 94 SCHULDSALDO ............................ 93 SECUNDAIRE SECTOR................ 56 SEIZOENSWERKLOOSHEID ........ 42 SLUMP........................................... 14 SPAREN........................................... 9 SPECIALISATIE............................. 60 SPILINDEX..................................... 25 STRATEGISCHE ALLIANTIE......... 62 SYNDICAAT................................... 63

TECHNISCHE WERKLOOSHEID.. 42 TERTIAIRE SECTOR..................... 56 TIJDELIJKE WERKLOOSHEID...... 42 TOEGEVOEGDE WAARDE............. 4 VASTE ACTIVA.............................. 76 VENTURE

KAPITAALMAATSCHAPPIJEN .. 80 VERKEERSVERGELIJKING VAN

FISHER ...................................... 28 VERKRAPPINGSSTRATEGIEËN.. 61 VERVULLINGSPERCENTAGE...... 42 VLOTTENDE ACTIVA.................... 77 VORDERINGENSALDO ................ 93 VREEMD VERMOGEN .................. 81 WAARDEBEGRIP............................ 3 WAARDEVASTHEID...................... 45 WERKLOOSHEID.......................... 39 WERKLOOSHEIDSPERCENTAGE39 WERKLOOSHEIDSVAL................. 43 WERKZAAMHEIDGRAAD ............. 35 ZELFFINANCIERING..................... 79