MACRO- EN MICROSOCIOLOGIE

COLLECTIVISME EN INDIVIDUALISME

MACRO-MICRO PARADOXEN

WOUT ULTEE

VOORDRACHT VOOR DE STUDENTENVERENIGING SOCIOLOGIE ZONDER OOGKLEPPEN

AMSTERDAM

21 MAART 2007

Mijn betoog gaat

Eerst over betere vragen in de sociologie

Dan over betere theorieën in de sociologie

Tenslotte over beter onderzoek in de sociologie

Ultee: vragen gaan vooraf aan theorieën

Een theorie die veel vragen opwerpt moet worden afgeschreven

Wilterdink & Van Heerikhuizen, Samenlevingen, p. 17:

Theorieën sturen het onderzoek; ze leveren de problemen, te toetsen hypothesen en de begrippen waarmee de gegevens worden

geïnterpreteerd

SOCIOLOGIE GAAT OVER SAMENLEVINGEN

Hierover zijn de Amsterdamse sociologie en de Nijmeegse

sociologie het eens

DE TERM MACROSOCIOLOGIE IS EEN PLEONASME

DE TERM MICROSOCIOLOGIE IS INTERN TEGENSTRIJDIG

Een omschrijving van de sociologie als

de wetenschap van de manieren waarop mensen met elkaar samenleven

is minder gelukkig

Omdat het zeer beslist tot de taak van de sociologie behoort om na te gaan waarom mensen elkaar soms naar het leven staan

De Swaan, Mensenmaatschappij:

Hoe mensen onderling verbonden zijn

Hoe mensen hun inspanningen op elkaar afstemmen

Hoe mensen gezamenlijk taken volbrengen

Hoe mensen samenwerken volgens regels en bevelen

MAAR WELKE VRAGEN STELLEN SOCIOLOGEN OVER SAMENLEVINGEN?

Hierover zijn de Amsterdamse sociologie en de Nijmeegse sociologie het oneens

Wilterdink & Van Heerikhuizen, Samenlevingen, blz. 41:

‘Het terrein van de sociologie is uitgestrekt en onoverzichtelijk’

Dat is veel te gemakkelijk gezegd en nog gemakkelijker gedacht

Ultee, Arts & Flap, Sociologie:

Het terrein van de sociologie is overzichtelijk te maken door ervan uit te gaan dat de stichters

van de sociologie een aantal hoofdvragen over samenlevingen te berde hebben gebracht

En sociologen in de loop van de tijd steeds meer deelvragen van deze hoofdvragen zijn

gaan bestuderen

Soms ook ontdekten zij fouten in hoofdvragen

Waarna zij de hoofdvragen vervolgens beter in het vat goten

DRIE STICHTERS EN HUN HOOFDVRAGEN

Marx ongelijkheid

Durkheim cohesie

Weber rationalisering

MAAR WAAR ZIJN DE DEELVRAGEN?

ONGELIJKHEID ALS HOOFDVRAAG MET DEELVRAGEN

Ferguson scheve verdelingen van goederen

Millar verhoudingen van onder- en bovenschikking

bij man en vrouw, ouder en kind, meester en knecht, heerser en onderdaan

Marx bij vrije arbeid worden verdelingen schever, hoe kan dat?

Sombart Behalve scheve verdelingen en onder- en bovenschikking ook mobiliteit

Lipset waarom in VS evenveel (absolute) intergenerationele vader-zoon mobiliteit als

in Europa?

Goldthorpe verschillen industrielanden in relatieve mobiliteit?

COHESIE ALS HOOFDVRAAG MET DEELVRAGEN

Hobbes hoe is vreedzaam samenleven mogelijk?

waarom is er niet altijd een oorlog van allen tegen allen?

en als er staten zijn waarom is er niet altijd oorlog tussen staten?

Durkheim waarom hangt een samenleving niet altijd als los zand aan elkaar?

meer banden door arbeidsverdeling?

waarom zelfdoding?

meer banden door godsdienst?

?familiebanden?

RATIONALISERING ALS HOOFDVRAAG MET DEELVRAGEN

Smith waarom in sommige landen welvaart hoger?

Weber waarom in Westen vrije markten en welvaart?

waarom formalisering van staten?

waarom in Westen wiskundig-experimentele wetenschap?

waarom kunsten met technische vindingen?

Elias waarom scherpere maatstaven voor beschaafd gedrag?

Kempers Waarom professionalisering in de kunsten?

EEN BETERE HOOFDVRAAG OVER RATIONALISERING

Weber kon zeggen wat vrije markten doen maar niet wat formele staten doen

Samuelson: Optimale productie van individuele goederen door vrije markten, optimale

productie van collectieve goederen (vermijding van negatieve externe effecten) door de wetgeving van democratische staten?

De Swaan: armoede heeft negatieve externe effecten en epidemieën bedreigen de

volksgezondheid

hoe kwam het dat staten de zorg hiervoor op zich namen?

WELKE THEORIEËN HEEFT DE SOCIOLOGIE OM DEZE VRAGEN OVER SAMENLEVINGSKENMERKEN

TE BEANTWOORDEN?

Twee soorten theorieën: collectivistische en individualistische theorieën

De strijd tussen collectivisme en individualisme is onheilzaam

Zonder bijkomende veronderstellingen impliceren uitspraken over individuen nooit uitspraken over

collectiviteiten

De Amsterdamse oplossing ‘noch individu noch samenleving maar figuraties’ is een schijnoplossing

De Nijmeegse oplossing: er zijn theorieën die zowel op samenlevingen als individuen betrekking hebben

DE TREND-UITSPRAKEN VAN DE AMSTERDAMSE SOCIOLOGIE ZIJN GEEN THEORIEËN MAAR

(QUASI-)ONDERZOEKBEVINDINGEN

VOORBEELDEN:

TUSSEN 1500 EN 1850 IN WEST-EUROPA EEN TREND NAAR SCHERPERE OMGANGSREGELS

(ELIAS)

VANAF HET BEGIN VAN DE MENSHEID, ZIJ HET MET TERUGSLAGEN, EEN TREND NAAR GROTERE

AFHANKELIJKHEDEN TUSSEN DE MENSEN (GOUDSBLOM)

TREND-UITSPRAKEN ZIJN ER OM TE WORDEN VERKLAARD

EN ALS ER EEN VERKLARING IS

IS DUIDELIJK DAT DE TREND NIET ALTIJD OPGAAT

ALS DE TREND NAAR SCHERPERE OMGANGSREGELS ER DOOR

VOORTSCHRIJDENDE STAATSVORMING IS

DAN ZAL ZE OPHOUDEN ALS DE STAATSVORMING STOKT

DE TREND-UITSPRAAK VAN ELIAS HAD BETREKKING OP SAMENLEVINGEN, DIE VAN GOUDSBLOM NIET

WILTERDINK KOMT BIJ DE VERKLARING VAN TRENDS IN INKOMENSONGELIJKHEID IN DE MOEILIJKHEDEN

OMDAT ZIJN BEVINDINGEN DUIDELIJK OP SAMENLEVINGEN (STATEN) BETREKKING HEBBEN EN

ZIJN THEORIEËN NIET

TOT 1975 NAMEN DE ECONOMISCHE AFHANKELIJKHEDEN BINNEN LANDEN ALS NEDERLAND TOE, NA DE VERGROTING VAN

INTERNATIONALE MARKTEN WERDEN ZE KLEINER

WEL WERDEN DE WERGEVERS UIT EEN LAND AFHANKELIJK VAN WERKNEMERS UIT ANDERE

LANDEN

EEN OGENSCHIJNLIJKE ZUIVERE MACRO-THEORIE IS DE

MODERNISERINGSTHEORIE BIJVOORBEELD VERWOORD DOOR

NISBET

DOOR DE INDUSTRIËLE EN DEMOCRATISCH REVOLUTIES WERD IN DE LANDEN WAAR DEZE REVOLUTIES

ZICH ALS EERSTE VOORDEDEN

HET STRATIFICATIESTELSEL MINDER RIGIDE EN WERD IN DIE LANDEN DE ROL

VAN GODSDIENSTEN KLEINER

DE MODERNISERINGSTHEORIE OVER STRATIFICATIE IS MET EEN BEETJE

GOEDE WIL EEN BIJZONDER GEVAL VAN LENSKI’S ECOLOGISCH EVOLUTIONISME:

HOE HOGER HET TECHNOLOGISCH PEIL VAN EEN SAMENLEVING,

DES TE MEER RIGIDE HAAR STRATIFICATIESTELSEL

EN HOE ACTIVISTISCHER DE IDEOLOGIE VAN EEN SAMENLEVING,

DES MINDER RIGIDE IS HAAR STRATIFICATIESTELSEL

LENSKI, ECOLOGICAL EVOLUTIONISM, THEORY AND APPLICATIONS, 2005

Lenski’s technologiehypothese en ideologiehypothese zijn macro-hypothesen en kunnen worden afgeleid uit een macro-

microhypothese:

Hoe onevenwichtiger de machtverhoudingen tussen de leden van

een samenleving zijn,

des minder scheef zijn de goederen in die samenleving over de leden van die

samenleving verdeeld

en des te meer mobiliteit van personen is er in die samenleving

DE MICRO-MICRO HYPOTHESE ACHTER DE MACRO-MICROHYPOTHESE LUIDT:

ALS EEN PERSOON MEER MACHT OVER EEN ANDERE PERSOON HEEFT,

DAN HEEFT DIE PERSOON EEN HOGERE LEVENSTANDAARD

DE MICRO-HYPOTHESE ACHTER DE MICRO-MICRO HYPOTHESE IS WEER:

MENSEN GEBRUIKEN HUN HULPBRONNEN ZO DAT ZO EEN ZO GOED MOGELIJK LEVEN

HEBBEN

DEZE MICRO-MICRO HYPOTHESE VAN LENSKI EN VAN ULTEE, ARTS & FLAP LIJKT ERG OP

DE INTERDEPENDENTIE- OF BINDINGSHYPOTHESE VAN DE AMSTERDAMSE SOCIOLOGIE

MAAR DE AMSTERDAMSE SOCIOLOGIE HEEFT VEELEER EEN INTERDEPENTIEBEGRIP DAN EEN

INTERDEPENDENTIEHYPOTHESE

EN TERWIJL WILTERDINK & VAN HEERIKHUIZEN ECONOMISCHE, POLITIEKE, AFFECTIEVE EN SOCIALE

BINDINGEN ONDERSCHEIDEN

WIJST DE SWAAN EROP DAT MENSEN WAT BETREFT HUN GEZONDHEID VAN ELKAAR AFHANKELIJK ZIJN

WAT EROP DUIDT DAT DE AMSTERDAMSE MICRO-MICRO THEORIE NOG NIET GOED IS DOORDACHT

SAMENVATTEND

WAT BETREFT DE MEEST ALGEMENE MICROHYPOTHESE

ZIJN DE AMSTERDAMSE SOCIOLOGIE

EN DE NIJMEEGSE SOCIOLOGIE HET

MET ELKAAR EENS

DE MICRO-UITSPRAAK DAT MENSEN MET MEER HULBRONNEN EEN BETER

LEVEN LEIDEN

KOMT NEER OP HET BEGINSEL DAT MENSEN RATIONEEL HANDELEN

MOET UIT DAT BEGINSEL, MET PASSENDE BIJKOMENDE MICRO-

MACRO VERONDERSTELLINGEN IN DE SOCIOLOGIE ELKE MACRO-

HYPOTHESE WORDEN AFGELEID?

NEEN!

ALTERNATIEF VOOR HET RATIONALITEITSBEGINSEL:

MENSEN DENKEN NIET ZOZEER LOGISCH, MENSEN DENKEN IN ANALOGIEËN

EN HUN HYPOTHESEN OVER HET ONBEKENDE BERUSTEN OP ANALOGIEËN MET HET BEKENDE EN VOOR HET VOORTBESTAAN VAN BELANG ZIJNDE

ZOALS DE TECHNOLOGIE VAN EEN SAMENLEVING

MOOR, ULTEE & NEED GEBRUIKEN DIT ALTERNATIEF IN EEN BINNENKORT IN SOCIOLOGIE TE VERSCHIJNEN ARTIKEL OVER

GODSBEELDEN IN DE 186 SAMENLEVINGEN VAN MURDOCKS ETNOGRAFISCH ATLAS

WILTERDINK EN VAN HEERIKHUIZEN ZEGGEN DAT ER EEN NAUWE BAND BESTAAT

TUSSEN FAMILIES VAN VRAGEN EN THEORIEËN IN DE SOCIOLOGIE EN

DE ONDERZOEKSMETHODEN DIE IN DIE BENADERING WORDEN GEBRUIKT

ULTEE BEWEERT DAT ALS ER BANDEN BESTAAN DIE BESLIST NIET LOGISCH ZIJN

VOLGENS WILTERDINK & VAN HEERIKHUIZEN IS

DE SCIËNTISTISCH-POSITIVISTISCHE SOCIOLOGIE ZOU

KWANTITATIEF-STATISTISCH

HET ONTWIKKELINGSPERSPECTIEF HISTORISCH-VERGELIJKEND

DE MICROSOCIOLOGIE KWALITATIEF-INTERPRETEREND

DIT IS EEN VEEL TE STATISCHE OPVATTING

MAAR ZE WORDT ZELFS TEGENGESPROKEN DOOR HET WERK VAN DE GRONDLEGGERS

VAN DE SOCIOLOGIE

GOUDSBLOM: KIES DE METHODE DIE HET BESTE BIJ JE VRAAG PAST

DAT IS EEN DOODDOENER, WANT EEN ONDERZOEKER KIEST GEEN METHODEN UIT

EEN BESTAAND REPERTOIRE

EEN ONDERZOEKER ONTWIKKELT ALTIJD METHODEN

ONTWIKKELING ONDERZOEKSMETHODEN BIJ DE INHOUDSANALYSE VAN GESCHRIFTEN VAN ÉÉN

BEPAALD SOORT

WEBER VERWIJZINGEN NAAR PREEKBOEKEN ZONDER DUIDELIJKE JAARTALLEN

ELIAS TRENDS CITATEN UIT ETIQUETTEBOEKJES MET JAARTALLEN

KORZEC CITATEN UIT MARGRIET WEET RAAD ZONDER TREND

?? VERGELIJKENDE BEOORDELING VAN SCHERPTE ETIQUETTEREGELS DOOR PERSONEN DIE JAARTAL REGEL NIET WETEN

MARX BEHOORT TOT HET ONTWIKKELINGSPERSPECTIEF

MAAR ZIJN ONDERZOEK WAS NIET ENKEL HISTORISCH-VERGELIJKEND

HET WAS KWANTITATIEF

DRONKERS & ULTEE IS SCIËNTISTISCH EN BESCHRIJFT EN VERKLAART MET KWANTITATIEF-

STATISTISCHE MIDDELEN ONTWIKKELINGEN

TOETSINGEN VAN DE LABELLINGTHEORIE UIT DE INTERPRETATIEVE STROMINGEN WERDEN

STEEDS MEER KWANTITATIEF-STATISTISCH

HETZELFDE GELDT VOOR ONDERZOEK NAAR DE LEVENSLOOP VAN MENSEN

ULTEE’S SAMENVATTENDE STELLING

ONDERZOEKERS MOETEN ALTIJD PROBEREN SYSTEMATISCHER TE ZIJN DAN HUN BESTE

VOORGANGERS

ALS ZE DAT DOEN WORDT HUN ONDERZOEK BIJNA VANZELF MINDER KWALITATIEF EN MEER

KWANTITATIEF

ZOWEL WAT BETREFT DE ANALYSE VAN DE VERZAMELDE GEGEVENS

ALS WAT BETREFT DE VERZAMELING ZELF

EN WAT BETREFT DE KEUZE VAN DE EENHEDEN WAAROVER GEGEVENS WORDEN VERZAMELD

ULTEE’S STELLING DAT GROOTSCHALIG ENQUÊTE-ONDERZOEK VOOR ÉÉN GEVAL WAT

OPLEVERT

OF EEN ENQUÊTE IN NEDERLAND NU ONDER 1000 OF ONDER 2000 ASELECT GEKOZEN PERSONEN

PLAATS HEEFT,

DE ENQUÊTES LEVEREN ALLEEN GEGEVENS OP VOOR ÉÉN LAND

DAAROM IS MACROSOCIOLOGIE ALTIJD ONDERZOEK MET EEN BEPERKT AANTAL

EENHEDEN

DE EENHEID WAAROP VRAGEN BETREKKING HEBBEN ZIJN NIET INDIVIDUEN MAAR

SAMENLEVINGEN

KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE GEGEVENS ZIJN ER NIET ALLEEN OM

HYPOTHESEN MEE TE TOETSEN OF OP HUN HOUDBAARHEID TE ONDERZOEKEN

MAAR OOK OM PROBLEMEN GOED TE STELLEN

HOBBES’ VRAAG HOE VREEDZAAM SAMENLEVEN MOGELIJK IS

KAN VERKEERD ZIJN: ZO VREEDZAAM IS HET SAMENLEVEN NIET

DE VRAAG IS WELLICHT VEELEER OF VREEDZAAM SAMENLEVEN MOGELIJK IS

DE HISTORICUS BLOM HEEFT DE VRAAG OPGEWORPEN

WAAROM HET TIJDENS DE DUITSE BEZETTING OMGEBRACHTE PERCENTAGE

JODEN VOOR NEDERLAND

IN VERGELIJKING MET ANDERE DOOR DUITSLAND BEZETTE LANDEN

ZO HOOG IS

DAT DEZE VRAAG TERECHT IS

MAAKT HIJ DUIDELIJK MET EEN LIJSTJE PERCENTAGES

BLOMS ANTWOORD OP DEZE VRAAG DOET EEN BEROEP OP DE MENTALITEIT VAN VERZUILING IN

HET VOOROORLOGSE NEDERLAND

ER IS OP ZICH NIETS MIS MET DEZE HYPOTHESE

MAAR WIL BLOM BEWEREN DAT DEZE HYPOTHESE HET GEHELE VERSCHIL TUSSEN NEDERLAND

ENERZIJDS EN BIJVOORBEELD BELGIË EN FRANKRIJK ANDERZIJDS VERKLAART?

ZO NIET, DAN WORDT DUIDELIJK DAT EEN KWANTITATIEVE VRAAG EEN KWANTITATIEF

ANWOORD VEREIST

OF BLOM MOET DE CIJFERS ZUIVER RETORISCH HEBBEN GEBRUIKT

DE SWAAN, ZORG EN DE STAAT, STELT OP BLZ. 163 DAT HET MOMENT EN HET

MOMENTUM VAN DE SOCIALE ZEKERHEIDSWETGEVING IN VIJF LANDEN

TE WILLEN VERKLAREN

DAARBIJ VIJF SOORTEN SOCIALE WETTEN ONDERSCHEIDEND

DEZE VRAAG KLINKT KWANTITATIEF EN IS DAT OOK

MAAR DE GEGEVENS OM DUIDELIJK TE MAKEN DAT NEDERLAND ‘EEN LANGE

SISSER EN EEN LATE KNAL’ WAS, ONTBREKEN

DE GEGEVENS ZIJN ALS VOLGT IN EEN TABEL WEER TE GEVEN

JAAR VAN INVOERING VAN VIJF WETTEN IN VIJF LANDEN

WET 1 WET2 WET 3 WET 4 WET 5

LAND 1 1892 AA BB CC DD

LAND 2 TT -- -- -- --

LAND 3 XX -- -- -- --

LAND 4 YY -- -- -- --

LAND 5 ZZ -- -- -- --

IS HET ZINNIG DAT TE DOEN?

JA, DAN IS DUIDELIJK OF DE VRAAG TERECHT IS

EN IS DUIDELIJK HOE MOMENT EN MOMENTUM GEMETEN KUNNEN WORDEN

EEN JAARTAL IS EEN METING: VROEGER OF LATER INVOEREN IN ENE OF ANDERE LAND

VERSCHILLEN TUSSEN JAARTALLEN VOOR ÉÉN LAND STAAN VOOR HET MOMENTUM

ER ZIJN TALRIJKE ONDERZOEKEN WAARIN JAARTAL VAN INVOERING DE TE VERKLAREN

KWANTITATIEVE VARIABELE IS

RECENTELIJK ZO EEN KWANTITATIEVE ANALYSE VAN KORPI & PALME TER

BEANTWOORDING VAN DE VRAAG OF

IN 18 LANDEN NA 1985

SOCIAAL-DEMOCRATISCHE REGERINGEN MEER OP DE ZEKERHEID HEBBEN BEZUIDIGD

DAN ANDERE REGERINGEN

ACHTER MACRO-BEVINDINGEN KUNNEN MACRO-MICRO PARADOXEN STEKEN

WEBERS VRAAG GING UIT VAN DE BEVINDING DAT IN PROTESTANTE LANDEN

HET BEDRIJFSKAPITALISME ALS EERSTE EEN HOGE VLUCHT NAM

EN ZONDER DRALEN NAM HIJ AAN DAT PROTESTANTEN OVERVERTEGENWOORDIGD

WAREN BIJ DE BEDRIJFSVOERDERS

TERWIJL HET BEST ZO KAN ZIJN DAT PROTESTANTSE LANDEN JODEN MEER

VRIJHEDEN BODEN EN JODEN DE BEDRIJFSVOERDERS WAREN

RECENTE MICRO-MACRO PARADOXEN

INGLEHART & NORRIS:

HOE KAN DAT IN WESTEN SECULARISATIE, MAAR AANTAL GODSDIENSTIGEN NEEMT TOE? HOGERE HUWELIJKSVRUCHTBAARHEID!

FIREBAUGH:

HOE KAN DAT, IN ALLE LANDEN VAN DE WERELD NEEMT DE INKOMENSONGELIJKHEID TOE

MAAR OVER DE HELE WERELD GEREKEND NEEMT DE INKOMENSONGELIJKHEID AF?

INKOMENSONGELIJKHEIDMATEN GAAN VOORBIJ AAN GEMIDDELD INKOMEN IN EEN LAND!

NOG EEN MACRO-MICRO PARADOX

ALS IN BEDRIJVEN MEER VROUWEN WERKEN WORDT ER IN DIE BEDRIJVEN MEER GEVLOEKT

VLOEKEN VROUWEN MEER DAN MANNEN?

NEEN!

MANNEN VLOEKEN OVERAL MEER DAN VROUWEN EN VLOEKEN OVERAL VOORAL TEGEN

VROUWEN

DAARTOE HEBBEN MANNEN MEER GELEGENHEID IN BEDRIJVEN MET MEER VROUWEN

MACRO-MICRO PARADOXEN ONTSTAAN VAAK ALS MACRO-

UITSPRAKEN RECHTSTREEKS IN MICRO UITSPRAKEN WORDEN

‘VERTAALD’:

PROTESTANTSE LANDEN – PROTESTANTSE MENSEN

OPKOMST BEDRIJFSKAPITALISME IN EEN LAND - BEDRIJFSVOERDERS

OPLOSSINGEN VAN MACRO-MICRO PARADOXEN

POSTULEREN ALS VERKLARINGSGRONDEN VAAK NIET

ALLEEN INDIVIDUELE KENMRKEN

MAAR OOK KENMERKEN VAN DE MACRO-EENHEID WAARTOE EEN

PERSOON BEHOORT

ZOALS HET AANTLA VROUWEN IN HET BEDRIIF WAAR EEN MAN WERKT

ALGEMENER:

MENSELIJK HANDELEN HANGT NIET ALLEEN AF VAN MOTIVATIES

MAAR OOK VAN GELEGENHEDEN

NOG EEN MACRO-MICRO PARADOX

HET IS ZEER WEL MOGELIJK DAT ALLE INWONERS VAN EEN LAND HECHTE BANDEN

HEBBEN MET ANDERE INWONERS

MAAR DAT DE COHESIE VAN DIT LAND BEPERKT IS

OMDAT MENSEN ALLEEN BANDEN HEBBEN MET MENSEN VAN HUN EIGEN SOORT

‘BOWLING ALONE’ VERSUS ‘BOWLING APART’

NIET GEZIEN DOOR PUTNAM

WEL DOOR VAN DER MEULEN, MENS EN MAATSCHAPPIJ, 2006

Mijn betoog ging over

betere vragen, betere theorieën en beter onderzoek in de sociologie

De betere vragen handelen over samenlevingen, omvatten een groter aantal deelvragen en zijn

macro-micro paradoxen

De betere theorieën zijn macro-micro uitspraken

Het betere onderzoek is meer systematisch dan het beste bestaande onderzoek

OOK TE ZIEN OP MIJN WEBSITE

TYPE IN GOOGLE WOUT ULTEE

EN U HEBT HET GOEDE ADRES