ΔΕΥΤΕΡΟ ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΗ ΜΗΤΕΡΑ, θ’

ΚΩΣΤΑΣ ΜΟΝΤΗΣ, 1914 - 2004

1. Βιογραφία:

Ο Κώστας Μόντης (Αμμόχωστος, 1914 - Λευκωσία, 2004) έζησε τα παιδικά του χρόνια στη Λάρνακα με οδυνηρές οικογενειακές εμπειρίες. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (1932-37), αλλά με την επιστροφή του στην Κύπρο η τότε βρετανική αποικιακή διοίκηση του νησιού δεν του παραχώρησε τη σχετική δικηγορική άδεια. Έτσι, εργάστηκε τόσο σε εταιρείες και επιχειρήσεις, όσο και στον δημόσιο τομέα μετά την ανακήρυξη της Ανεξαρτησίας. Συμμετείχε, από μαθητής ακόμη, στα «Οκτωβριανά» (1931) και, αργότερα, στον Απελευθερωτικό Αγώνα (1955-59).

Εκτός από την πρωτότυπη λογοτεχνική δημιουργία (ποίηση, πεζογραφία και θέατρο), ασχολήθηκε με τη μετάφραση και με τη δημοσιογραφία, ενώ διατέλεσε επί σειρά ετών συνεργάτης του Ρ.Ι.Κ. Υπήρξε, επίσης, εκδότης εφημερίδων και περιοδικών και συνεργάστηκε με τα περισσότερα προπολεμικά και μεταπολεμικά λογοτεχνικά περιοδικά της Κύπρου και της Ελλάδας.

2. Έργο:

Το ότι ο Κ. Μόντης είναι μείζων ποιητής και ένας από τους ανανεωτές της ελληνικής ποίησης μεταπολεμικά αποτελεί κοινό τόπο. Μετά τις πρωτόλειες αναζητήσεις (Με μέτρο και χωρίς μέτρο, 1934· και Minima, 1946) καιτη συλλογή Τα τραγούδια της ταπεινής ζωής (1954), οριστικοποιείται ο νεοτερικός προσανατολισμός του. Η ιδιότυπη ποιητική του, συναιρώντας στοιχεία από τη γόνιμη επαφή του με το έργο του Κ.Γ. Καρυωτάκη και του Κ.Π.Καβάφη, βρίσκει την αρτίωσή της στις τρεις επόμενες συλλογές του, δημοσιευμένες σε μια κρίσιμη πενταετία για την ιστορία της Κύπρου (Στιγμές,1958· Συμπλήρωμα των Στιγμών, 1960· και Ποίηση του Κώστα Μόντη, 1962).Οι συλλογές αυτές φανερώνουν εναργέστερα τη διαφοροποιημένη ποιητική του έκφραση, αλλά και προαναγγέλλουν τα έργα της ακμής (Γράμμα στη Μητέρα κι άλλοι στίχοι, 1965 και Δεύτερο γράμμα στη Μητέρα, 1972). Η ανανέωση αυτή θα γίνει εφικτή μέσω και του γόνιμου διαλόγου του με την ποιητική παράδοση της Κύπρου, αλλά και με την ποίηση του Τ.Σ. Έλιοτ. Στις συλλογές Εξ ιμερτής Κύπρου (1969), Εν Λευκωσία... (1970), Και τότ’ εν ειναλίη Κύπρω (1974), Πικραινόμενος εν εαυτώ (1975), Κύπρος εν Αυλίδι (1976), Κύπρια Ειδώλια (1980) κ.ά. συγκεντρώνει μια ώριμη ποιητική συγκομιδή. Ιδιαίτερα στις συλλογές μετά το 1974 η πικρή αίσθηση της ιστορίας θα προσδώσει στο ποιητικό του έργο ένα τόνο τραγικό. Αλλά και το πεζογραφικό του έργο εμφανίζει μια ανάλογη εξέλιξη.

Η συλλογική εθνική εμπειρία και το προσωπικό βίωμα συνυπάρχουν στο ποιητικό και πεζογραφικό έργο του Κ. Μόντη με εκφραστική ευστοχία και πρωτοτυπία. Ένα έργο στο οποίο προβάλλει κυριαρχικά η επιθυμία της ελευθερίας και του αγώνα. Και όπου η παντοδυναμία αυτού του οράματος παραμένει απρόσβλητη, γιατί ακριβώς αναπαριστά εκ των ένδον τη φυσιογνωμία και το δράμα της Κύπρου «εις την φανταστήν οικουμένην».

3. Χαρακτηριστικά της ποίησης του Κ.Μόντη:

Χαρακτηριστικά της ποιητικής γραφής ως προς το περιεχόμενο:- Ελληνικότητα – βαθιά αγάπη για ό,τι αποτελεί γνήσια έκφραση ελληνικότητας- Μελαγχολία – πικρό αίσθημα διάψευσης που κάποτε οδηγεί στη διαμαρτυρία και κάποτε στην επώδυνη

παραδοχή της ήττας και της απώλειας- Πικρή ειρωνεία – σαρκασμός και αυτοσαρκασμός- Φιλοσοφική διάθεση / βαθύς στοχασμός

1

Ο ποιητικός του λόγος, με τη διαβρωτική ειρωνεία και την υποβολή, συντίθεται ως απόσταγμα βιωμένης οδύνης σε προσωπικό και συλλογικό επίπεδο. Αυτό το βάθος της ανθρώπινης δοκιμασίας προβάλλει και η συμβολική μορφή της μητέρας ως έσχατη αναζήτηση ερείσματος μέσα στον κατακερματισμένο κόσμο της Κύπρου. Στο παρακάτω απόσπασμα είναι ευδιάκριτες η ένταση και η αγωνία που συνέχουν το ποιητικό υποκείμενο, φορτίζοντας ανάλογα την εκφορά και τον τόνο του λόγου του.

Χαρακτηριστικά της ποιητικής γραφής ως προς τη μορφή:- Ελεύθερος στίχος / λιτό ύφος- Ακαριαίες αποτυπώσεις μηνυμάτων- Μεταφορική χρήση των λέξεων- Χρήση ηχητικών και οπτικών εικόνων- Λιτότητα στη χρήση εκφραστικών μέσων- Επανάληψη – διπλολογία, ολική ή μερική ταυτολογία- Παρομοιώσεις/Αντιθέσεις/Προσωποποιήσεις- Η αυτοαναφορικότητα, δηλαδή η άμεση αναφορά στην ποιητική του τεχνική, το αυτοσχόλιο

4. Εισαγωγικά για το ποίημα:

Τα Γράμματα στη μητέραΓια πρώτη φορά το 1987, στην έκδοση των Απάντων του Μόντη, έχουμε παρουσιασμένες σε μια ενιαία ενότητα τις τρεις ⋆ποιητικές συνθέσεις: Πρώτο, Δεύτερο και Τρίτο Γράμματα στη Μητέρα με τους 2.500 περίπου στίχους τους.⋆ Ποιητική σύνθεση= εκτεταμένο ποίημα, που συνήθως αποτελείται από πολλά μέρη

Οι πρώτες εκδόσεις τους ήταν: 1965 Πρώτο Γράμμα στη Μητέρα και άλλοι στίχοι 1972 Δεύτερο Γράμμα στη Μητέρα (το μόνο που έχει εκδοθεί αυτοτελώς αποτελώντας ολόκληρη την ποιητική

συλλογή) ⋆Το Δεύτερο Γράμμα στη Μητέρα αποτελεί «το κορυφαίο ίσως επίτευγμα της ποιητικής του τέχνης». Το ποίημα αποτελείται από 25 μέρη, όσα και τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου με προσθήκη το στ΄. Σε κανένα από τα μέρη δεν υπάρχουν στροφές και δεν αριθμούνται οι στίχοι. Το απόσπασμα ανήκει στο Μέρος θ΄

1980 Πρώτη αποσπασματική μορφή του Τρίτου Γράμματος στη Μητέρα, ενσωματωμένη στη συλλογή Κύπρια ειδώλια.

Οι χρονολογίες εκδόσεις των τριών Γραμμάτων είναι οριακές για τον ποιητή και τον τόπο. Του Πρώτου Γράμματος (1965) μόλις έχει προηγηθεί ο βομβαρδισμός της Τηλλυρίας και η πρώτη απειλή για εισβολή. Το Δεύτερο (1972) γράφεται μέσα στη δίνη του αδελφικού αλληλοσπαραγμού στην Κύπρο που προοιωνιζόταν το κακό που θα ακολουθούσε και που η ευαίσθητη ψυχή του ποιητή μπορούσε να προαισθανθεί. Τέλος το Τρίτο Γράμμα (1980), το πιο σπαρακτικό γράφεται μετά τη τουρκική εισβολή και τα δεινά που αυτή επέφερε. Σ’ αυτές τις καθοριστικές στιγμές ο ποιητής μονάχα στη μητέρα του μπορεί να στραφεί, για να εξομολογηθεί και να εκθέσει όλα όσα δονούν την ψυχή του.

2

Επικοινωνιακό πλαίσιοΕΠΙΣΤΟΛΗ

: . .Αποστολέας Π Υ: Παραλήπτης Μητέρα

5. Μορφή ποιήματος:

ΕΙΔΟΣ: ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟ ΠΟΥ ΚΑΤΑΤΑΣΣΕΤΑΙ ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ

Μονοπροοπτική επικοινωνιακή συνθήκη:- Η φωνή που ακούγεται ως η μόνη που υπάρχει- Εξομολογητικός χαρακτήρας- Προσωπική κατάθεση- Διάθεση για επικοινωνία- Θεατρικότητα- Ο μονολογιστής αναμετριέται με ορισμένους χαρακτήρες και τους κοινωνικούς λόγους που αυτοί

εκφράζουν εντός της μυθοπλαστικής του πραγματικότητας.

6. Μορφή Μητέρας στο ποίημα:

Πού βρίσκεται η μητέρα; Καμία ένδειξη στο ποίημα ότι η μητέρα είναι παρούσα ή εν ζωή και αν θα λάβει ποτέ αυτό το γράμμα. Μάλλον ανεπίδοτο γράμμα. Ακόμη, παρά τα αυτοαναφορικά στοιχεία, το ποιητικό υποκείμενο δεν απευθύνεται σε μια πραγματική αλλά σε μια συμβολική μητέρα

Το σύμβολο της ΜητέραςΗ μορφή της μητέρας είναι εκείνο το πρόσωπο με το ανιδιοτελέστερο συναίσθημα, τη γνήσια πηγαία αγάπη στο παιδί της που μπορεί να του προσφέρει το σίγουρο καταφύγιο να βρει τη λύτρωση .Είναι το αιώνιο σύμβολο της καταφυγής σε ώρες κλονισμού και έσχατης δοκιμασίας. Είναι το κέντρο αναφοράς, ο λυτρωτικός χώρος διαφυγής του απελπισμένου ή αποτυχημένου ανθρώπου. Εκφράζει την οικείωση, συμβολίζει τις αγωνίες που διατρέχουν το νησί μας (μητέρα-πατρίδα), τη θλίψη για τα πανανθρώπινα δεινά και τις υπαρξιακές ανησυχίες για τη μοίρα του ανθρώπου. Μητέρα όμως είναι και ο εκπρόσωπος του Θεού στη γη. Μ’ αυτήν κουβεντιάζει ο Θεός, αυτήν εμπιστεύεται και σ΄ αυτήν εξομολογούμαστε τα πάντα. Γράφει ο Μόντης: Η μητέρα είναι ένα σύμβολο. Ένα αιώνιο και τεράστιο σύμβολο. Αυτό το αιώνιο και τεράστιο σύμβολο, για μένα προσωπικά, είχε μια ακόμα μεγαλύτερη σημασία λόγω του ότι από μικρός έχασα τη μητέρα μου. Στα γράμματα στη μητέρα συσσωρεύονται πρώτα οι προσωπικές εμπειρίες μου, μετά οι εμπειρίες από το δράμα του νησιού μας, το οποίο τότε άρχιζε - 1964-1965 οι πρώτες διακοινοτικές φασαρίες - και τέλος οι ανησυχίες μου για το μέλλον και τη πορεία του ανθρώπου. Όλα αυτά σαν μικρό παιδί τρέχω να βρω τη μητέρα μου- μια μητέρα – να της τα εξομολογηθώ»

7. Περιεχόμενο αποσπάσματος Θεματικός άξονας ολόκληρου του αποσπάσματος: Η διάσπαση και η αγωνιώδης προσπάθεια για υπέρβασή της Διάσπαση όχι μόνο του γράμματος αλλά γενικότερα της σχέσης του ποιητικού υποκειμένου με τη ζωή και με τον κόσμο. Το ποιητικό υποκείμενο αποστέλλει «γράμμα» στη «μητέρα» και επιδιώκει αυτό να χαρακτηρίζεται από ενότητα, δομή και συνοχή. Η πρόθεσή του όμως αυτή διαισθάνεται ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιτευχθεί λόγω της πραγματικότητάς την οποία βιώνει. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα περιρρέουσα πραγματικότητα, ιστορική, κοινωνική, πολιτική, συναισθηματική κλπ., που εξαιτίας της επίδρασης της στην ψυχολογική κατάσταση, φαίνεται να επηρεάζει τόσο έντονα και δραστικά το ποιητικό υποκείμενο, ώστε να δηλώνει ότι εγκαταλείπει την ενότητα (τη δομή, τη συνοχή, τη συνέπεια).Τη συγκρουσιακή κατάσταση ανάμεσα στην επιδίωξη και την ελπίδα για συγκράτηση της δομής και στην εγκατάλειψή της, την επιδίωξη της διάσπασή της ενότητας που οφείλεται σε μια κατάσταση «τρέλας», ακολουθεί η

ΔΡΑΜΑΤΙΚΟΣ ΜΟΝΟΛΟΓΟΣ

3

επιλογή της θέσης για ενότητα. Τελικά το ποιητικό υποκείμενο προβληματίζεται, με δυο πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις, όχι αν υπάρχει ενότητα, αλλά αν «η δειλή μεταμελημένη απόπειρα» διάσπασης οδήγησε, τελικά, σε βελτίωση της κατάστασης

8. Ιστορικό πλαίσιο:

Το ποίημα έχει άμεση σχέση με την ιστορική εμπειρία του ελληνισμού της Κύπρου αφού λανθάνει η ιστορική περιπέτεια της Κύπρου μετά τον Απελευθερωτικό Αγώνα του 55-59 μέχρι το 1972:

Διακοινοτικές ταραχές 1963Βομβαρδισμός Τηλλυρίας 1964Τουρκικές απειλές για εισβολήΔικτατορία της Χούντας και οι προβληματικές διπλωματικές σχέσεις Ελλάδας – ΚύπρουΠαρεμβάσεις ξένων και σχέδια επίλυσης του Κυπριακού ζητήματος (Έκθεση Γκάλο Πλάζα, Σχέδια Άτσεσον)Κρίση της Κοφίνου 1967Αποχώρηση ελληνικής μεραρχίας από την ΚύπροΔίνη του αδελφικού αλληλοσπαραγμού –Εθνικό Μέτωπο, ΕΟΚΑ Β΄Αλλά και υλικός ευδαιμονισμός, ατομικισμός, απουσία οραμάτων, εφησυχασμός, παραίτηση, φθορά, αλλοτρίωση

Και στον ΚόσμοΟι κατά τόπους περιφερειακές συρράξεις – μέτωπα Ψυχρού πολέμου (Κρίση πυραύλων στη Κούβα, Πόλεμος του Βιετνάμ, πετρελαϊκή κρίση κ.ά.)Παγκόσμιες κοινωνικές αναστατώσεις (Μάης του 1968 στη Γαλλία, η άνοιξη της Πραγας 1968)Προβλήματα Τρίτου Κόσμου π.χ. Πείνα

9. Ερμηνευτική προσέγγιση

1η ενότητα: στ. 1-24 Θέμα: η διαίσθηση για τον κίνδυνο διάσπασης του γράμματος

Το ποιητικό υποκείμενο αποστέλλει «γράμμα» στη «μητέρα» και επιδιώκει αυτό να χαρακτηρίζεται από ενότητα, δομή και συνοχή, συνέπεια, ακολουθία, ειρμό. Όμως, διαισθάνεται τον φόβο, τον κίνδυνο, την απειλή της διάσπαση, ότι δηλαδή αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιτευχθεί λόγω της πραγματικότητάς την οποία βιώνει.

Ποια είναι η συναισθηματική κατάσταση του ποιητικού υποκειμένου; Με ποια ρήματα δηλώνεται κάθε φορά και τι εκφράζουν αυτά;

διαισθάνομαι: συνειδητοποίηση/φόβος (η φωνή της καρδιάς του Π.Υ.) διασπάται: απογοήτευση• σπεύδουν-επανέλθουν: κίνηση αγωνίας• συνωθούνται: ανησυχία/άγχος

Ποιες είναι οι αιτίες της διάσπασης στο ποίημα; • Η περιρρέουσα ατμόσφαιρα σε κοινωνικό, πολιτικό, ιδεολογικό επίπεδο και η οποία συνιστά μιαν άκρως

αντιηρωική εποχή.. • Η συνειδητοποίηση εκ μέρους του Π.Υ. των αδιεξόδων που προκαλούνται σε τοπικό και διεθνές επίπεδο.• Η απογοήτευση που προκλήθηκε από τη διάψευση των ελπίδων του για έναν καλύτερο κόσμο.

Πώς επέδρασε αυτή στη σκέψη και στον τρόπο έκφρασης του Π.Υ.;Το Π.Υ. κυριαρχείται από το φόβο για τα αποτελέσματα που μπορεί να φέρει αυτή η διάσπαση, όχι μόνο στο γράμμα που επιχειρεί να γράψει προς τη μητέρα ή προς τον εαυτό του. Απογοητεύεται καθώς συνειδητοποιεί πως χάνει τη συνοχή, τη δομή, την ενότητα των σκέψεών του καθώς τα όσα συμβαίνουν σε τοπικό και διεθνές επίπεδο ακυρώνουν τις προσδοκίες του για το μέλλον.

4

Εκφραστικά μέσα με τα οποία αποδίδεται η πρόθεση του ποιητικού υποκειμένου για εγκατάλειψη της συνοχής και της δομής αλλά και η τελική ματαίωση αυτής της πρόθεση

εκτεταμένη παρομοίωση (στ. 3-9): - H Εκτεταμένη παρομοίωση δηλώνει την αρχή της διάσπασης- Λειτουργεί συμβολικά και μεταφορικά- Το Π.Υ. εισάγει κι άλλες φωνές στη σύνθεση, εκτός από τη δική του (μαθητές)- Επιλέγει μια μαθητική και όχι στρατιωτική παρέλαση γιατί οι μαθητές, οι νέοι, οι έφηβοι,

συμβολοποιούνται: είναι οι νέοι πολίτες ενός νεοσύστατου κράτους στο οποίο η πειθαρχία, η δομή, η συνέπεια και ο ειρμός είναι τα συστατικά της ευημερίας του.

- Η παρέλαση για να πραγματοποιηθεί χρειάζεται εξάσκηση, κούραση και ομοιομορφία κάτι που έρχεται σε αντίθεση με την επαναστατικότητα και την ορμή της εφηβείας.

- Οι «κουρασμένες τετράδες» παραπέμπουν συνειρμικά στην επερχόμενη διάσπαση και διάλυσή της και προικονομείται όχι μόνο από τη μετοχή , αλλά και από τις λέξεις «ουφ» και «επιτέλους».

- Η στοίχιση σε τετράδες των μαθητών παραπέμπει στη στοίχιση της ποιητικής δημιουργίας, άρα και στην εμφορούμενη διάσπαση της γραφής του γράμματος προς τη μητέρα, στη διάσπαση της ανθρώπινης ζωής κατά τον 20ο αιώνα.

- Η παρομοίωση και ο συσχετισμός της με την ποιητική γραφεί, θα δημιουργήσει ένταση στο Π.Υ. και θα συνεχίσει με έναν καταιγισμό ερωτημάτων.

⋆ Συμβολισμός Οι μαθητές - νέοι, έφηβοι, καινοτόμοι, δημιουργικοί, ανυπόμονοι, αντιδραστικοί, επαναστάτες- σπεύδουν να απομακρυνθούν από τη συλλογικότητα της παρέλασης, να ξεφύγουν από την καταπίεσή της με «τα κουμπωμένα κολάρα», το στοιχισμένο βήμα και την ομοιομορφία. Η μαθητική παρέλαση χρειάζεται δομή, συνοχή, ενότητα για να μπορέσει να πραγματοποιηθεί. Χρειάζεται εξάσκηση, ταλαιπωρία, παίδεμα, βάσανο, χρειάζεται να υποτάξεις το ατομικό «εγώ» στο συλλογικό «εμείς», να συμβαδίσεις με τους υπόλοιπους, να ενωθείς, να ταυτιστείς πλήρως. Επομένως θα ξεφυσήσουν με ανακούφιση «ουφ» και «θα ξεκουμπώσουν τα κολάρα» όταν «επιτέλους» αυτή η ιδιόμορφη καταπίεση φτάσει στο τέλος της και καταφύγουν σε μια οικεία καθημερινότητα «να επανέλθουν το ταχύτερο στα καθημερινά» «στα συνήθη» Θα μπορούσε χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία να παραπέμπουν στους πολίτες ενός νεοσύστατου δημοκρατικού κράτους στο οποίο η πειθαρχία, η δομή, η συνέπεια, η ακολουθία, ο ειρμός, είναι τα επιθυμητά και τα επιδιωκόμενα ζητούμενα και όχι τα δεδομένα. Η αντιστοιχία «των τετράδων των μαθητικών παρελάσεων» με τους έφηβους μαθητές και η διασύνδεσή τους με τη νεοϊδρυθείσα Κυπριακή Δημοκρατία το 1972, που εκδίδεται τη ποιητική σύνθεση Δεύτερο Γράμμα στη μητέρα, έχει κλείσει μόλις δώδεκα χρόνια ζωής.

Αντίθεση: Ανάμεσα στα ρήματα επεδίωξα, ήλπιζα (σε παρελθοντικούς χρόνους) και στο ρήμα διαισθάνομαι (σε ενεστώτα). Δημιουργεί ένταση.

επανάληψη

ασύνδετο σχήμα (στ. 5-15)

εικόνες (ακουστικές , οπτικές) Στ. 17 – 24 : Εικόνα της περιρρέουσας ατμόσφαιρας της εποχής αλλά και προγενέστερων στιγμών. Το Π.Υ. συνθέτει την εικόνα αυτή σε αντιδιαστολή με την προηγούμενη. Ο εξωτερικός χώρος της μαθητικής παρέλασης χάνεται και το Π.Υ. επιστρέφει «μέσα» στο δικό του χώρο που παραβιάζεται από κάποιον «τυχόντα» ο οποίος εισβάλλει χωρίς προειδοποίηση. Στόχος του Π.Υ. είναι να καταδείξει τους εξωγενείς παράγοντες που τον επηρέασαν και «διέσπασαν» τη σκέψη, τη συνείδηση και την ποιητική του εξομολόγηση προς τη μητέρα.

Πολιτικοί υπαινιγμοί: …και μου τα πετάν ανάκατα μέσα• Εθνικοαπελευθερωτικός Αγώνας 1955-59• Δικοινοτικές ταραχές• Χούντα των Συνταγματαρχών στην Ελλάδα• Προβληματικές διπλωματικές σχέσεις Ελλάδας και Κύπρου την περίοδο αυτή• Παρεμβάσεις ξένων δυνάμεων

5

• Τα γεγονότα πριν το πραξικόπημα και την εισβολή Προσωποποίηση: Οι τετράδες των μαθητών αποκτούν «Φωνή» και εμπλέκονται σε έναν αντισυμβατικό

διάλογο «που λεν ουφ», «και επιτέλους», εκφράζουν την αντίδραση και τη δυσαρέσκειά τους. Ρητορικά ερωτήματα (στ. 10-16): αμφισβήτηση της αξίας της συνοχής

Τι χρειαζόταν η συνοχή;Τι χρειαζόταν η δομή;Πώς θα διασωζόταν η δομή;Πώς θ’ άντεχε η δομή;Πώς θ’ άντεχε η συνέπεια;Πώς θ’ άντεχε η ακολουθία;Πώς θ’ άντεχε ο ειρμός;

ΡΟΛΟΣ: Τα εναγώνια ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα. Η διαδοχική παράθεση των ρητορικών ερωτημάτων, που έχουν τη μορφή του ασύνδετου σχήματος στο ποίημα προσδίδουν έντονη θεατρικότητα, δύναμη και λειτουργούν ως προοικονομία για την επερχόμενη διάσπαση . Παράλληλα δημιουργούν μιαν ατμόσφαιρα έντασης, μεγάλου προβληματισμού και δυσάρεστων συναισθημάτων στο Π.Υ.

αιτιολογικές προτάσεις (στ. 17-24): παραβίαση ιδιωτικού χώρου από πλήθος απρόσκλητων / επιθετικών επισκεπτών / βίωση εξωτερικής απειλής πώς; «διαδίδεται η είδηση» ραδιόφωνο, τηλεόραση (ποιοι μπορεί να είναι οι απρόσκλητοι επισκέπτες; Ίσως αναφορά στα μείζονα εθνικά και διεθνή προβλήματα, πείνα, πόλεμοι κλπ. που προκαλούν αγωνία στο ποιητικό υποκείμενο. «όπως είπα» παραπέμπει σε στίχους του αποσπάσματος δ΄ που δηλώνεται ως ιστορικό πλαίσιο του ποιήματος η σύγχρονη ιστορική πραγματικότητα, δηλαδή μια αντιηρωική εποχή διάψευσης προσδοκιών, απογοήτευσης και διάσπασης, που στο απόσπασμα εδώ φαίνεται να προκύπτει ως αποτέλεσμα εξωτερικών παρεμβάσεων «έρχεται ο τυχών απροειδοποίητα …και μου τα πετάν ανάκατα μέσα»

ΡΟΛΟΣ: Οι αιτιολογικές προτάσεις, στην ουσία, λειτουργούν ως επιχειρήματα μέσα στο πλαίσιο ενός δραματικού μονολόγου, ο οποίος αναδεικνύει, με τον τρόπο αυτό, τη σύγκρουση των συναισθημάτων του ποιητικού υποκειμένου. Σύγκρουση ανάμεσα στην επιδίωξη της δομής και στον κίνδυνο της διάσπασης. Ωστόσο, η διάσπαση και η διάλυση δεν είναι μόνο του γράμματος σύμπτωμα αλλά και του εξωτερικού κόσμου.

2η ενότητα: στ. 25-56 Θέμα: Η πρόθεση για εγκατάλειψη της συνοχής και της δομής και η τελική της ματαίωση

Η περιρρέουσα πραγματικότητα, ιστορική, κοινωνική, πολιτική, συναισθηματική κλπ., και η επίδρασή της στην ψυχολογική κατάσταση, φαίνεται να επηρεάζει τόσο έντονα και δραστικά το ποιητικό υποκείμενο, ώστε να δηλώνει ότι εγκαταλείπει την ενότητα (τη δομή, τη συνοχή, τη συνέπεια), ενώ στο τέλος του αποσπάσματος, η πρόθεση αυτή θα καταλήξει να χαρακτηρίζεται ως «δειλή μεταμελημένη απόπειρα». Τη συγκρουσιακή κατάσταση ανάμεσα στην επιδίωξη και την ελπίδα για συγκράτηση της δομής και στην εγκατάλειψή της, την επιδίωξη της διάσπασή της ενότητας που οφείλεται σε μια κατάσταση «τρέλας», ακολουθεί η επιλογή της θέσης για ενότητα. Τελικά το ποιητικό υποκείμενο προβληματίζεται, με δυο πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις, όχι αν υπάρχει ενότητα, αλλά αν «η δειλή μεταμελημένη απόπειρα» διάσπασης οδήγησε, τελικά, σε βελτίωση της κατάστασης.

Ποια είναι η συναισθηματική κατάσταση του ποιητικού υποκειμένου; Με ποια ρήματα δηλώνεται κάθε φορά και τι εκφράζουν αυτά;εγκαταλείπω: πικρίαδιαχωρίζομαι: μοναξιάλυγίζει: αδυναμία σμίγει-δεν διαφωνεί: παραίτησηξεκόβει: λύτρωση

Εκφραστικά μέσα:

6

Επανάληψη: ρήμα εγκαταλείπω (οριστική)

αιτιολογικές προτάσεις(στ. 24-34): εισάγονται με «έτσι που…» και εμπεριέχουν αντιφάσεις: «μιλώ για λογαριασμό όλων» – «για δικό μου», «είμαι όλοι» – «είμαι μόνος», «διαχωρίζομαι πλήρως» – «ενούμαι πλήρως». Συναισθηματική κατάσταση ποιητικού υποκειμένου: θυμός, αγωνία, απελπισία, αντιφατική συμπεριφορά που μοιάζει σχεδόν σχιζοφρενική, αλλοπρόσαλλη κατάσταση, σύγκρουση/μετεωρισμός μεταξύ του ατομικού και του συλλογικού επιπέδου, μεταξύ πλήρους ταύτισης και απόλυτου διαχωρισμού, μια κατάσταση «τρέλας» εξαιτίας των βιωμάτων της τραγικά αντιφατικής και συγκρουσιακής περιρρέουσας πραγματικότητας που ζει

Εκτεταμένες παρομοιώσεις: λειτουργούν συμβολικά και μεταφορικά και ως προσωποποίησηα) στ. 35-45*Τι παρομοιάζεται: Το ποιητικό υποκείμενο που εγκαταλείπει τη συνοχή, τη δομή και τη συνέπεια *Με τι παρομοιάζεται: με το τρελό κλαδί της λυγαριάς (εικ.)*Κοινό σημείο: Πρώτα: απόσπαση και απομάκρυνση, κινείται αντίθετα με τα υπόλοιπα – «λυγίζει ενάντια εδώθε» άρα προκαλεί διάσπαση της ενότητας / έπειτα: προσέγγιση, ένταξη, υπακοή και πειθαρχία *Ρόλος/λειτουργία: απόδοση του διχασμού μεταξύ εγκατάλειψης της δομής και επιστροφής σε αυτήν

β) στ. 46-52*Τι παρομοιάζεται: Το ποιητικό υποκείμενο που εγκαταλείπει τη συνοχή, τη δομή και τη συνέπεια *Με τι παρομοιάζεται: με το μικρό τρελό πουλί*Κοινό σημείο: Πρώτα: απόσπαση και απομάκρυνση «που ξαφνικα ξεκόβει και λες αλλού τραβά»/ έπειτα: αγωνία για επιστροφή και επανένταξη στην ομάδα *Ρόλος/λειτουργία: απόδοση της μεταμελημένης απόπειρας για διάσπαση της δομής

Επίσης κοινό στοιχείο αποτελεί τόσο η διαφοροποίηση όσο και η διάσπαση που επικροτούνται. Στην πρώτη περίπτωση από «Φωνή» τα χειροκροτήματα και τις τσιριξιές των σπουργιτιών και «Φωνή» παρουσιάζεται να έχει και το ίδιο το κλαδί της λυγαριάς, καθότι δικαιολογείται για τη στάση του με τις δυο ερωτήσεις: «και τι είχαν και τσίριζαν τα σπουργίτια» «και τι είχαν και χειροκροτούσαν τα σπουργίτια» και στη δεύτερη περίπτωση από «το μπράβο» του παρατηρητή

Πλάγιες ερωτηματικές προτάσειςΗ διάσπαση και η φυγή δεν υλοποιούνται. Το ποιητικό υποκείμενο επιστρέφει στην ενότητα των υπολοίπων, για να διερωτηθεί αν τελικά αυτή «η δειλή μεταμελημένη απόπειρα» διάσπασης έφερε κάτι ή «αν [είναι] χειρότερα τώρα».

Λειτουργία των εκφραστικών μέσων της 2ης ενότητας 1. Αποδίδεται η πρόθεση του ποιητικού υποκειμένου για απομάκρυνση από τον κόσμο που το περιβάλλει και για διάσπαση της συνοχής και της δομής. 2. Στο τέλος, το ποιητικό υποκείμενο – μετά τη μεταμελημένη απόπειρά του – επιστρέφει στη συνοχή και στην ενότητα, χωρίς να είναι βέβαιο ότι έτσι είναι καλύτερα. 3. Γιατί τώρα μπορεί να μην είναι καλύτερα; Μετά την αποτυχία της διάσπασης, ενδέχεται το ποιητικό υποκείμενο να είναι περισσότερο απογοητευμένο και απελπισμένο. Ωστόσο, αυτό δεν είναι βέβαιο. Ενδέχεται να είναι περισσότερο «προσγειωμένο» και να έχει συνειδητοποιήσει ότι η φυγή και η διάσπαση δεν είναι λύση. (ίσως , όμως, να είναι πιο απελπισμένος με τον συμβιβασμό)

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ:

Το απόσπασμα του ποιήματος κλείνει με την απορία του Π.Υ. που διερωτάται με όλα αυτά:

κι εσύ δεν ξέρεις πιααν έστω κι απ’ αυτή τη δειλή μεταμελημένη απόπειραβγήκε κάτι 55ή αν χειρότερα τώρα.

7

Συμπερασματικά, για το Μέρος Θ μπορούμε να πούμε ότι αυτό αποτελείται από δύο μέρη.

Στο πρώτο μέρος, έχουμε την πρόθεση του ποιητικού υποκειμένου για ενότητα, μέσα από την επιδίωξη και την ελπίδα να υπάρχει συνοχή και δομή. Όμως, η ενότητα αυτή απειλείται από όλα εκείνα τα «καθημερινά» και τα «συνήθη», τα οποία μετατρέπονται, για το ποιητικό υποκείμενο, σε αρνητικά βιώματα μιας τραγικά αντιφατικής και συγκρουσιακής περιρρέουσας πραγματικότητας.

Το δεύτερο μέρος, κυριαρχεί η πρόθεση για εγκατάλειψη της ενότητας, που οφείλεται στην κατάσταση «τρέλας» (την αποκαλύπτουν οι δύο παρομοιώσεις) στην οποία οδηγείται ο διαταραγμένος συναισθηματικός κόσμος του ποιητικού υποκειμένου, λόγω των αντιφάσεων στις οποίες υποβάλλεται από την περιρρέουσα πραγματικότητα. Όμως, τελικά η διάσπαση και η φυγή δεν υλοποιούνται. Αντίθετα, το ποιητικό υποκείμενο επιστρέφει στην ενότητα των υπολοίπων, για να διερωτηθεί αν τελικά αυτή θα «δειλή μεταμελημένη απόπειρα» διάσπασης έφερε κάτι ή «αν είναι χειρότερα τώρα».

Καταλυτικό στοιχείο που οδηγεί στην «τρέλα», αλλά και που τελικά προάγει την ενότητα, αποτελεί όπως προείπαμε, την περιρρέουσα πραγματικότητα, την οποία βιώνει το ποιητικό υποκείμενο. Αρχικά οδηγείται στη σύγχυση και στην απελπισία που καταλήγει στην αποδόμηση, και η αποδόμηση αυτή αντικατοπτρίζεται ακόμα και στον ποιητικό λόγο που φαίνεται να διασπάται, τόσο νοηματικά, όσο και μορφολογικά.

8

9

10

11