los van der tans op bezoek. Moet het Vlaams sociaal werk zich … ALERT... · 2017-05-24 · JOOST...
7
los van der tans op bezoek. Moet het Vlaams sociaal werk zich herbronnen? JOOST BONTE, PETER COLLE, DENOIX KERGER , PASCAL TUTELEERS EN SABIEN VERHULST 'Wie bekammerd is om de kwaliteit van het sadaal werk, sluit best meteen alle grenzeflli1et Nederland. Want veel goeds kamt daar de luatste tijd niet meer vandaan: Begin maart 2008 verscheen in Nederland een boekje van de hand van los van der Lans met een intrigerende titel: 'Ontregelen, de herovering van de werkvloer'. Van der Lans omschrijft zichzel/ als cultuurpsycholoog en journalist. Tussen 1999 en 2007 was hij lid van de Eerste Kamer voor GroenLinks. Inmiddels schrijft, denkt en praat los van der Lans een kwart eeuw over de brede publieke sector in Nederland. Getuigen daarvan enkele boeken, columns, een blog, essays en opiniestukken in verschillende vakbladen en kranten. Hij was in het verleden medewerker van de Volkskrant en was redacteur voor verschillende sociaal werk tijdschriften. Hij is een van de initiatie/nemers van de Canon Sociaal Werk en lid van de redactie. Zijn bekendste publicaties zijn 'Naar een modern paternalisme' (1994), 'Bemoeien werkt' (2003) en 'Koning Burger, Nederland als zel/bedieningszaak' (2006). Enkele Vlaamse welzijnswerkers voelden zich geroepen om deze protagonist van het sociaal werk uit te nodigen om de grens over te steken. En zijn lezingen naar aanleiding van het boek 'Ontregelen, de herovering van de werkvloer' leverden veel meer op dan een geze/lig onderonsje met thee en boterkoeken. ZWAK HART De flaptekst van 'O nt regel en, de hero ve ring van de werkvl oer' stelt dat het boek gaat over 'welzi jnswer- kers, politieagenten, docenten, jeugdzorgers en th uiswerkers, over al die professionals die de sa - menleving als werkvloer hebben. Aile en zien we ze daar steeds minder. Bureaucratische regels, an gs ti- ge protocollen en geduldig registrerende computer- schermen zijn er steeds beter in geslaagd deze pro- fe ssi ona ls van hun werk te houde n. 'Ontregelen' is geboren uit ve rbazing over deze ontwikkeling. Waar komt die controleZllcht vandaan? Hoe kon deze bur ea uc ratisering achter loketten en procedu- res zi ch voltrekken? En voora l: hoe kan het tij ge- keerd worden?' Jos van del' Lans stelt uitd rukkelijk dat 'Ontregel en' geen handboek is tegen de bur eaucrat ie. Hij pro- beert op een essayistische wijze do or te dringen tot de achtergronden va n de professionele werelden, tot het denken en doen van professionals. Als we de zaak pessimistisch bekijken, zouden we kunnen ste ll en dat het bedroevend gesteld is met de Neder- landse professionele werkvloer in de publieke sec- to r, inclu sie f het sociaal werk. Professionals zijn in toenemende mate 'handelingsverlegen' geworden en vermij den elk risico en spontaniteit. Hun werk- vloer wordt bezet door 'vreemde mogendheden': door logi ca 's en gedachtegangen waarvan de le giti- WWW. ALERTONLINE.BE 40
Transcript of los van der tans op bezoek. Moet het Vlaams sociaal werk zich … ALERT... · 2017-05-24 · JOOST...
los van der tans op bezoek Moet het Vlaams sociaal werk zich herbronnen JOOST BONTE PETER COLLE DENOIX KERGER PASCAL TUTELEERS EN SABIEN VERHULST
Wie bekammerd is om de kwaliteit van het sadaal werk sluit best meteen alle grenzeflli1et Nederland Want veel goeds kamt daar de luatste tijd niet meer vandaan
Begin maart 2008 verscheen in Nederland een boekje van de hand van los van der Lans met een intrigerende titel Ontregelen de herovering van de werkvloer Van der Lans omschrijft zichzel als cultuurpsycholoog en journalist Tussen 1999 en 2007 was hij lid van de Eerste Kamer voor GroenLinks Inmiddels schrijft denkt en praat los van der Lans een kwart eeuw over de brede publieke sector in Nederland Getuigen daarvan enkele boeken columns een blog essays en opiniestukken in verschillende vakbladen en kranten Hij was in het verleden medewerker van de Volkskrant en was redacteur voor verschillende sociaal werk tijdschriften Hij is een van de initiatienemers van de Canon Sociaal Werk en lid van de redactie Zijn bekendste publicaties zijn Naar een modern paternalisme (1994) Bemoeien werkt (2003) en Koning Burger Nederland als zelbedieningszaak (2006) Enkele Vlaamse welzijnswerkers voelden zich geroepen om deze protagonist van het sociaal werk uit te nodigen om de grens over te steken En zijn lezingen naar aanleiding van het boek Ontregelen de herovering van de werkvloer leverden veel meer op dan een gezelig onderonsje met thee en boterkoeken
ZWAK HART De flaptekst van Ontregelen de herovering van de
werkvloer stelt dat het boek gaat over welzijnswershy
kers politieagenten docenten jeugdzorgers en
th uiswerkers over al die professionals die de sa shy
menleving als werkvloer hebben Aileen zien we ze
daar steeds minder Bureaucratische regels angstishy
ge protocollen en geduldig registrerende computershy
schermen zijn er steeds beter in geslaagd deze proshy
fessionals van hun werk te houden Ontregelen is
geboren uit verbazing over deze ontwikkeling
Waar komt die controleZllcht vandaan Hoe kon
deze bureaucratisering achter loketten en procedushy
res zich voltrekken En vooral hoe kan het tij geshy
keerd worden
Jos van del Lans stelt uitdrukkelijk dat Ontregelen
geen handboek is tegen de bureaucrat ie Hij proshy
beert op een essayistische wijze door te dringen tot
de achtergronden van de professionele werelden
tot het denken en doen van professionals Als we de
zaak pessimistisch bekijken zouden we kunnen
stell en dat het bedroevend gesteld is met de Nedershy
landse professionele werkvloer in de publieke secshy
tor inclusief het sociaal werk Professionals zijn in
toenemende mate handelingsverlegen geworden
en vermijden elk risico en spontaniteit Hun werkshy
vloer wordt bezet door vreem de mogendheden
door logicas en gedachtegangen waarvan de legiti-
WWW ALERTONLINEBE 40
miteit niet direct uit de aard van hun werk zelf geshy
haald wordt maar uit de logica van systemen subsishy
diegevers of vanuit de bureaucratie zelf De organishy
satorische zakelijkheid en de daaraan verbonden
werknemersmenta li teit heeft het gewonnen van de
beroepseer Professionals houden hun vak niet
meer bij en het professionele perspectief van de
werkvloer is zoek Van der Lans staat met zijn anashy
lyse niet aileen in intershy
~den Oat vraagt vooral veel durf durf om het anders o ID
te doen om te ontregelen om risicos te nemen Jos
van der Lans pleit voor een andere denklogica een ID ltnieuw paradigma in de publieke sector Dat parashy iii
digma start vanuit de Kleinst Denkbare Organisa shy III 51
torische Eenheid van de Publieke Sector VI VI
(KDOEPS ) En dat is volgens de auteur de relatie o III
tussen een professional en een burger klant client III
of patient Hij droomt
van een nieuwe kritische nationale literatuur vinshy Professionals zijn in toenemende mate manier van denken doorden we dezelfde indrukshy handelingsverlegen geworden en professionals waarin deken terug bij auteurs zoals vermijden elk risico en spontaniteit
Ian Ferguson (Social
Work action Network)
Jan Fook (Critical Social Work) en Nigel Parton
(Constructive Social Work)
SOCIAAL WERK AAN HET ROER Er is ook een positieve boodschap te lezen in het esshy
say Professionals maken die bureaucratie zelf ze
hebben er zelf belang bij en ze geven er zelf mee
vorm aan Professionals hebben zelf de sleutel in
handen om het tij te keren Ontregelen minder reshy
gels of minder verantwoorden en registreren is
daarbij niet de sleutel maar wei het organiseren van
een tegendruk Sociaal werkers moeten zich engashy
geren in een spel van macht en tegenmacht van de
herovering van de werkvloer Het boek stelt dat er
in de publieke sector andere vragen gesteld moeten
worden Er moet anders gedacht en geordend worshy
professionele praktijk de
toetssteen wordt Hij beshy
sluit zijn boek met tien ontregelprincipes Die onshy
dersteunen zijn pleidooi dat het de kunst is van de
nieuwe professional om in de frontlinie en in de
leefwereld van de mensen zijn of haar professionashy
liteit te laten gelden of dienstbaar te maken
Verder schetst het boek op een heel herkenbare wijshy
ze de historische gegroeide verhouding tussen proshy
fessionals en burgers overheden en instituties in
Nederland sinds pakweg de Tweede Wereldoorlog
Jos van der Lans noemt dat een mentaliteitsgeshy
schiedenis om helder te maken dat sociaal werk en
werken met mensen voortdurend onderhevig is aan
de tijdsgeest de context en het maatschappelijke
klimaat daaromheen Veel van die ontwiklltelingen
komen ons heel bekend voor omdat ze ook langs
Fase Tijdperk van Kenmerken Betrekking
Professi 0nals-burgers
1945 - 1965 Wede ropbouw Bevoogding ERBO VENOP
1965-1985 Emancipatie Id entificatie ERNAAST
1985-2002 No -nonsense Markt Distantie ERVANDAAN
2002 - Heron tdekking leefwereld Betrokken professionaliteit EROPAF
Bron Van der Lans J (2008) Ont reg elen de herovering van de werkvloer An twerpen Augustus
POW ALERT I JAARGANG 36 I NUMMER 2 I MEI2010 41
Vlaanderen passeerden Van der Lans vat de ontshy
wikkeling van de verhouding tussen professionals
in de publieke sec tor en burgers sinds de Tweede
Wereldoorlog samen in vier fasen Al deze professhy
sionals waaronder sociaa l werkers hebben met elshy
kaar gemeen dat ze allemaal met mensen werken en
samen de sociale werkvloer van de samenleving
vormen (net zoals agenten onderwijzers of ambteshy
naren)
EEN ROADS HOW Het boek brengt op toegankelijke wijze herkenbare
evoluties Dat zette ons ertoe aan om Jos van der
Lans uit te nodigen om naar Vlaanderen te komen
Dit resulteerde eind vorig jaar in een Vlaamse
roadshow Dat initiatief kwam vanuit een tijdelijke
maar unieke alliantie van
De Vlaamse roadshow bestond uit vier gastlezinshy
gen op drie verschillende locaties (Hogeschool
Gent Vlaamse Overheid te Brussel en het Provinshy
ciehuis te Gent) Telkens kwamen er drie basisvershy
halen aan bod Jos van der Lans waarschuwde in
het begin van elke lezing zijn toehoorders dat hij afshy
komstig is uit een land dat momenteel totaal in vershy
warring is en dermate gebureaucratiseerd dat we er
weinig lessen kunnen uit trekJ(en Of nog krachtishy
ger Als ik hier weg ben sluit dan ten behoeve van
het sociaal werk mete en aile grenzen met Nedershy
land Want veel goeds komt daar de laats te tijd niet
meer vandaan En hoewel hij tijdens de lezingen
stelde niet veel af te weten van de Vlaamse publieke
sector kreeg hij wei een bepaald beeld over de
Vlaamse si tuatie Op zijn weblog na de roadshow
schrijft hij het volgende
de Hogeschool Gent Het was erg leuk vooral In de publieke opinie werd een welzijnswerker (Departement Sociaalshy omdat het Angelsaksishystilaan voorgesteld als iemand die vooral Agogisch Werk) het sche denken (dwz hetuitblonk in wollige praatjes Vlaams Overleg Straatshy
hoekwerk Oost- en
West -Vlaanderen (ondersteund door de provincie
Oost-Vlaanderen) de Dienst Lokale Preventie en
Veiligheid van de Stad Gent en het Vlaams Agentshy
schap voor Overheidspersoneel Via vier lezingen
gaf hij tekst en uitleg bij zijn stellingen uit Ontregeshy
len de herovering van de werkvloer Hoorden toe
en debatteerden mee studenten lectoren coordishy
natoren onderzoekers academici veldwerkers beshy
leidsambtenaren bestuurders en PampO-managers
van de Vlaamse Overheid Op het moment van de
roadshow was het boek over ontregelen al aan zijn
achtste druk toe Maar in Vlaanderen bleven van
der Lans en zijn publicaties vooral onbekend Hoog
tijd om daarin verandering te brengen vVant waar
de oudere essays over Bemoeizorg en Naar een
modern paternalisme uit de jaren negentig nog beshy
schouwd kunnen worden als Nederlandse reacties
op een zich herorienterende verzorgingstaat en een
uit de hand gelopen managerialisme leek het ons
dat dit meer recente werk dichter bij de Vlaamse sishy
tuatie stond
bedrijfseconomisch den-
ken de marktwerking
de verantwoordingsinflatie) in Vlaanderen nog niet
tot in alle vezels van de publieke sector is doorgeshy
trokken waardoor mijn verhalen steeds meer het
karakter kregen van waarschuwingen Lezers van
dit tijdschrift ALERT zijn dus meteen gewaarshy
schuwd voor een wind die uit ongunstige richting
komt waaien
VANDAAG IS HET ANDERS Een eerste basisverhaal was het erbovenop-ershy
naast-ervandaan-eropaf-verhaar Daarin werd de
geschiedenis overlopen van paternalisme naar emshy
powerment van onmaatschappelijkheidsbestrijshy
ding tot achter de voordeur van Milikowsky (Lof
der onaangepastheid) via Ach terhuis (Markt van
welzijn en gel uk) naar het heden Vooral het boek
van Achterhuis leek hierb ij te fungeren als een katashy
lysator voor het einde middotao het optimisme van de jashy
ren zeventig mmiddoter het ede rlands welzijnswerk Het
geloof in de maakbaarheid van de samenleving
kalfde af In de publieke opinie werd een welzijnsshy
werker tilaan voorgesteld als iemand die vooral
uitblonk in wolige praatjes In de praktijk leidde
WWWAlERTONlINEBE42
dat tot een soort afstandelijke professionaliteit Het
werd voortaan taboe om mensen afhankelijk te
maken en soft te zijn en zich te identificeren met
de doelgroep Maar de kritiek van Achterhuis kon
ook mooi gebrllikt worden binnen een tijdsgeest
van economische hervormingen en bezuinigingen
om een saneringspolitiek
te verantwoorden en een Jos van der Lans ruimt in IIIPublieke verantwoording raakt het afrekeningscultuur te inshy dat verband een paar misshy ~hart van de proessionaliteit in de ID
stalleren Het ervandaan verstanden uit de weg publieke sector II
paradigma werd dominant
waardoor mensen voortshy
aan met een gemotiveerde vraag naar de professioshy
nals moesten komen De leefwereld van de client
werd een soort no-go-area waar je je als professioshy
nal niet zo maar in begaf We lltregen daarbij het stashy
tUlit van de moderne professional waarmee het 50shy
ciaal werk vandaag nog steeds worstelt Volgens de
auteur is dat overigens de insteek van het boek
On tregelen
Vandaag beschermen professionals in de publieke
sector zich tegen opdringerige burgers die zelf beshy
schikken en opkomen voor hun rechten Toehoorshy
ders van de voordrachten konden zich -soms pijnshy
lijk- herkennen in deze beschrijving maar sommishy
gen stelden de vraag of dit niet eerder een politiek
probleem is Moeten we als sociaal werker niet eershy
der werken aan deze maatschappelijke structuur
dan aan de organisatie of de leefwereld waarbinnen
men werkt Ook de moeilijke grens tussen bemoeishy
zorg en bemoeizucht werd openlijk bevraagd
DE MUIS EN DE OLiFANT In het tweede basisverhaal werden de grote ontwikshy
kelingen besproken die de publieke sector in Neshy
derland de afgelopen vijfen twintig jaar hebben
beinvloed waaronder de opkomst van de moderne
burgers de schaalvergroting de economisering de
afrekencultuur en de toegenomen verwachtingen
Toen die organisatorische ontwikkelingen de Neshy
derlandse en Vlaamse verzorgingstaat herstrllctushy
reerden was de professionele mentaliteit niet sterk
genoeg om elementen van dienstbaarheid of frontshy
professionaliteit te benoemen en als tegenargument
POW ALE RT I JAARGANG 36 I NUMMER 2 I MEI2010
naar voor te schuiven Van kritische tegendruk s o
was bijgevolg nauwelijks sprake Maar is dit geen ID
rongelijke strijd tussen een muis en een olifant zoals ID het publiek opmerkte Kan het sociaal werk wei opshy lt
III boksen tegen een maatschappelijk bestel dat draait III
I rond economische belangen III
III o III
Ontregelen betekent niet r
dat de sociaal werker zich r IDniet hoeft te verantwoorden Publieke verantwoorshy cr
ding raakt het hart van de professionaliteit in de Pllshy o s sblieke sector Maar zon verantwoording moet wei ID s
functioneel zijn voor het profession eel handelen van de sociaal werker Een professional die via regishy
straties verantwoording moet afleggen doet dat
vanuit de overtuiging dat hij op die manier zijn
werk beter kan doen Het moet een investering zijn
in zijn kunde En dat is vandaag niet altijd zoo Op
dezelfde genuanceerde wijze tekent hij de relatie
tussen sociaal werk en politiek uit Zo kun je een reshy
gering niet verwijten dat ze op een spaarzame maar
oordeelkundige wijze schaars beschikbaar geld vershy
deelt In die context moet het sociaal werk haar eishy
gen positie waar maken en afdwingen Ais professishy
onal werk je in een verhouding waarbij politieke
besluitvormers een bepaald belang dienen dat afgeshy
wogen moet worden Dat is altijd een kwestie van
druk en tegendruk waarbij het professionele veld
zich ook manifesteert in dat politieke veld dat het
aanstuurt Het professionele veld moet zoeken naar
een ander soort afweging dan het soort dictaat wat
zich overal verspreidt Het is altijd een politiek sysshy
teem waarin je als professional je werk vorm moet
geven dat je moet beschermen moet inrichten en
voor op moet komen Ais een geoefend redenaar
herneemt van der Lans het beeld van de muis en de
olifant dat vanuit de zaal aangereikt werd Maar er
zijn wei meer muizen geweest die olifanten hebben
verslagen toch Als je jezelf als muis ziet als je trots
bent op je yak of je hebt iets te verdedigen dan pieshy
pen de muizen misschien wei heel hard Dat is ook
een kwestie van perceptie
43
OP DE HUID VAN DE CLIENT au o In het derde basisverhaal zoekt van der Lans naar au nieuwe ankerpunten voor het Nederlands sociaal IIIICII
werk Haar professionaliteit moet geherdefinieerda o worden de daadkracht moet op de eerste lijn zitten
z en sociaal werkers moeten vooral socia Ie systeemshy 5 bouwers worden Zonder schroom moeten ze eroshya paC Die nieuwe eropaf -menshyau
kere professionele identiteit en assertiviteit Daarshy
voor is een type professionaliteit nodig dat zich
minder definieert in die systemen maar dichter bij
de leefwereld van mensen opereert Tegelijkertijd
moeten voorzieningen organisaties managers leishy
dinggevenden subsidiegevers en politieke bestuurshy
deIs zon nieuwe professionaliteit mogelijk maken
Vlaamse toehoorders vragen
Q taliteit is geen terugkeer naar zich luidop af of het wei eenVan der Lans wil een sterkere Z de mentaliteit van erbovenop goede strategie is om de tegenshyprofessioneie identiteit en van de jaren vijftig Al die inshy stelling tussen de organisatorishyassertiviteito gredienten van ernaast en er
vandaan zi tten daarnaast ook -in die eropaf -mentaliteit Maar nu zit je middenin
de leefwereld van clienten ben je betrokken zit je
op de huid van mensen en probeer je dienstbaar te
zijn Die nieuwe vorm van professionaliteit vindt
volgens Jos van der Lans -voorzichtig weliswaar- in
Nederland in toenemende mate plaats Maar die
nieuwe professionaliteit die opereert in de leefweshy
reid van mensen en de biotoop van de mensen als
spreeldltamer heeft komt niet uit de lucht gevallen
De samenleving moet hen een sterker mandaat geshy
ven om tussen te komen in socia Ie system en En
misschien moet ook de opleiding van sociaal wershy
kers opnieuw bekeken worden Want nu eens moe shy
ten ze dwingend kunnen optreden dan weer moeshy
ten ze zaken leren loslaten Die e ropaf benadering
betekent volgens Jos van der Lans een ware revolushy
tie Het vraagt een andere organisatie die ruimte
schept voor professionals en die belangen bij elkaar
kan brengen Het vraagt andere managers die in
plaats van topdown instructies geven veel meer
ruimte creeren waarin professionals optimaal hun
werk kunnen doen Het vraagt andere managers die
veel meer namens die professionals spreken om dat
eropaf -werk weer mogelijk te maken De revolutie
bestaat erin dat een ketenreactie op gang komt van
andere types organisaties Het geeft andere culturen
en eigenlijk een andere taal
Maar waar wil Jos van der Lans nu eigenlijk naar
toe Hij wi in ieder geval de emancipatie van de
professionele stem in Nederland (en Vlaanderen)
stimuleren en activeren Van der Lans wil een stershy
44
sche bekommernissen en de
bekommernissen voor een
sterk professioneel sociaal werk op de eerste lijn zo
te benadruldlten Jos van der Lans stelt dat die teshy
genstelling er niet zou moeten zijn maar anders
vorm zo u moeten krijgen Aileen zo stelde hij in de
afsluitende lezing van de roadshow om dat in Neshy
derland duidelijk te maken moet ik de nadelige
vervreemdende en bureaucratische invloeden wei
eerst aan de kaak stell en Het sociaal werk moet
zich herbronnen en back to the basics gaan Sociaal
werkers moeten zich begeven waar mensen niet aishy
leen in instituties op trajecten worden gezet maar
in een domein dat er veel meer op gericht is om
mensen te stimuleren om hun eigen kracht en hun
eigen betekenis te vinden
VLAANDEREN VE RNE DERLAND ST Het is een geengageerd verhaal met uitdagende
grensoverschrijdende stellingen Toch stelt van der
Lans dat zijn verhaal zeer Nederlands is Betekent
dit ook dat we zijn verhaal daar moeten laten In
welke mate is zijn analyse relevant voor Vlaandeshy
rengt Deze vraag dook voortdurend op tijdens de
roadshow zowel bij de spreker als bij het publiek
De vraag is niet nieuw Reeds in 2005 stelde Jos van
del Lans zich in dit tijdschrift de vraag Heeft het
zin een groot verhaal te vertellen voor een Vlaams
publiek over de toekomst van de Nederlandse pushy
blieke sector (Van der Lans 2005) Hij wees to en
al op een aanta l verschillen tussen Nederland en
Vlaanderen Die verschillen waren van historische
aard gingen terug op een ander taalgebruik en weshy
zen op sterke cultuurverschillen
WWWAHilJDNlJNFBE
Zou Vlaanderen nog altijd lO anders zijn dat van
der Lans analyse hier geen steek houdt Er zijn uishy
teraard verschillen Vlaanderen kent een meer orashy
le traditie in sociaal werk er wordt weinig geschreshy
ven er wordt veel gezegd Veranderingen gaan traag
en de impact van beleidsmatig ofwetenschappelijk
onderzoek is lager Maar naast de verschillen zijn er
hoe langer hoe meer gelijkenissen Zo liggen de
vermarkting van bepaalde sectoren het lokaliseren
van beleid of het regisseren
wei kan blijven functioneren in de huidige context 3 CI
(1 Ferguson N Parton ) Ook zij komen tot het ID
rshybesluit dat een andere vorm van professionaliteit ID
noodzakelijk wordt -lt III III
I Ontregeling werd in de debatten soms omschreven III
III
als een luxeprobleem Hebben we vandaag dan CI
IIIecht geen andere katjes te geselen dan wat te debatshy III
ter over de finesses van het sociaal werk Net nu er e ID
crisis is moeten we vas thoushy ~
onder het mom van zelfstu- den aan de takken van deVlaanderen kent een meer ring niet zo ver van de Neshy bomen Het is geen tijd voor
r orale traditie in sociaal werk r
IDderlandse situatie Hoewel experimenten Borg wat er er wordt weinig geschreven crde verzorgingsstaat hier er wordt veel gezegd nog rest Sociaal werk moet CI
~
minder afgebouwd is dan bij
onze noorderburen zijn we
de kloof met Nederland aardig aan het dicht rijden
Hoe ver staan we nog van Vogelaarwijken van
jeugddetentiecentra van een voor veiligheid ingeshy
spannen sociaal werk (Geldof 2006) en van harde
uitsluiting van groepen uit reguliere vangnetten Er
wordt ook een en ander getransplanteerd en geimshy
porteerd van boven de Moerdijk technieken meshy
thodieken vraagstukken en socia Ie problemen lOshy
als blijkt uit de ingevoerde terminologie De Rottershy
damse term prepressie kende echos in het Antshy
werps veiligheidsdiscours En ook voor zijn
integra Ie jeugdhulp haalde Vlaanderen zijn 1110Sshy
terd bij onze noorderburen
EEN AN DE RE PROFESSIONALITEIT Wat brengt dit verhaal teweeg love it or leave it Na
de lezingen waren er over het algemeen gemengde
gevoelens Bepaalde sectoren en werkvloerniveaus
herkenden veel anderen hielden wat meer afstand
Al waren de meningen verdeeld zijn verhaal raakte
wei gevoelige snaren Van der Lans werkt graag met
dichotomieen lOals blijkt uit zijn provocerende
stelling Laat Nederland links (of rechts) liggen
Dat gaat soms ten koste van nuance Is ontregelen
niet gewoon een pleidooi voor meer discretionaire
ruimte maar dan niet op niveau van de individuele
werker maar weI van het sociaal werk Bovendien
ligt van der Lans analyse niet lO ver van buitenshy
landse stellingen die de vraag stellen of sociaal werk
POW ALERT I JAARGANG 36 I NUMMER 2 I MEl2010
~nu niet op de helling gezet ID
worden Dit lelopt maar I middotW
het mag ons niet ontslaan van de opdracht alert te
zijn voor wat er buiten die geborgde sectoren aan
de hand is In elk geval stelt het boele ons vragen
onder andere over professionaliteit in sociaal werk
Een nieuwe professionaliteit vraagt analyse van de
context van clii~ntengroepen van nieuwe probleshy
matieleen en mogelijke oplossingen Veel sociaal
werkers staan met hun mond vol tanden als het gaat
over de geschiedenis van hun stiel hun organisatie
hun doelgroepen de problematieken de methodieshy
ken en de wijken Niet toevallig werd een canon soshy
ciaal werk opgezet met de bedoeling deze kennis
nieuw leven in te blazen Geschiedenis en sociaalshy
economische analyses blijven belangrijk om de krishy
tische potentie van het sociaal werk opnieuw aan te
spreken Zo kan weer helder worden wat het sociaal
werk in onze hUidige samenleving lOU kunnen zijn
Sociaal werk heeft ondertussen andere middelen
verworven heeft kennis verzameld en staat voor
nieuwe uitdagingen Die kunnen maar opgenomen
worden door tussen de verschillende niveaus het
gesprek op gang te brengen door van gedachten te
wisselen door andere informatiestrol11en op gang
te brengen
VADE RETRO JOS Er is ook internationaal wei wat te doen rond proshy
fessionaliteit en professionalisering van sociaal
werk Dit lijkt vreemd na meer dan 100 jaar profes shy
45
~ sioneel sociaal werlc Hoe professionaliseert het soshyYo o ciaal werk in Vlaanderen Een kant en klaar totaalshyN Yo beeld uittekenen is nog niet mogelijk maar we kunshyca
nen aJ weJ wat stukken en brokken oprapen Sociaal a o werk is in en velen voelen zich geroepen om het te ampIt Z voorzien van het nodige vlees en bloed Zo richtten
5 verschillende universiteiten en hogescholen enkele a jaren geleden een masteropleiding sociaal werk in Yo Q Docenten maatschappelijk werk houden een pie ishyz dooi om eigen opJeiding en onderzoek onder de ~ noemer sociaaJ werk te plaatsen (VerzeJen 2005) ampIt - Zo kunnen ze een mondje meepraten in internatioshyo
naJe debatten en literatuur Andere collegas probeshy
ren door te dringen tot het hart van het sociaal
werk tot de ziel van de stieJ (Verbruggen 2007) Er
zijn discussies over angstige professionaJs over evishy
dence-based sociaaJ werk over normatieve profes shy
sionaliteit over uitdagingen voor sociaal werk in de
toekomst Er beweegt wat in dit veld
Maar straJen die debatten ook af op de werkvloer
In zijn benadering sJaagt van der Lans er in dit nishy
veau van het sociaaJ werk te betrekken in het debat
Hij stelt daarbij een aantal vragen die elke sociaal
werker in samen- en tegenspraak het best voor
zichzelf stelt Wat doen we en voor wie doen we
het Kiezen we zelf of laten we ons kiezen Kiezen
we voor behoud van wat er is of durven we ook al shy
ternatieven kiezen voor wat was Kiezen we voor
een sociaal werk ten behoeve van de clienten of ter
Verwijzingen
verbetering van de maatschappij Van der Lans gaat
in op de werkvJoer op de organisatiecuJtuur de
werksturing en op de geestelijke dampkring waarin
sociaaJ werkers werken Op deze wijze werpt hij
zich ten volle in het professionaliseringsdebat Het
ontregelen is een voorwaarde maar lost op zich
niets op Het is net na die ontregeling in de vrij geshy
komen ruimte dat sociaal werkers aan de slag moeshy
ten gaan zander terug te vallen op oude systemen
In die ontregelde ruimte kan een offensieve strateshy
gie het sociale het democratische en het democrashy
tiserende in het sociaal werk brengen Gaat het
daarbij om de keuze om van nu af aan weer beleidsshy
matig of politiek te werken Misschien moet dit onshy
derscheid net overbrugd worden en is het werk op
de werkvloer sowieso ook politiek en beleidsmatig
werk Volgens van der Lans begint de herovering
van de werkvloer met een herpositionering van die
relatie En dat is veel meer dan mensen aanspreken
op hun eigen krachten
Joost Bonte is coordinator straathoekwerk voor Oost- en
West-Vlaanderen Peter Colle evalueert socioshy
preventieve projecten bij de Stad Gent Denoix Kerger en
Pascal Tuteleers zijn beiden lector sociaal werk
(Arteveldehogeschool Gent) Sabien Verhulst is P50shy
adviseur bij de Vlaamse Overheid Reageren op deze
bijdrage kan via pascal tuteleerstelenetbe
Van der Lans 1 op httpwwwjosvdlansnl
Ferguson I Woodward R (2009) Radical social work in practice Ma king a difference Bristol The Policy Press
Fook ] (2002) Social Work Critical Th eory and Practice London Sage Publications
Geldof D (2006) Welzijn in dienst van veiligheid Alert 1
Parton N OByrne p mmv Van Nijnatten C (2007) Social work een constructieve benaderil1g Hou ten Bohn
Staffleu van Loghum
Van der Lans f (2005) Nieuwe omgangsvormen tussen staat en middenveld Alert 3
Van del Lans ] (2008) Ontregelel1 De herovering van de werlevloer Amsterdam Augustus vijfde druk
Verbruggen A (2007) De ziel van de stiel Maatschappelijk assistenten el1 hun beroep bouwstenen voor een gedeeld
verhaal Gent Academia Press
Verzelen W (2005) Sociaal werle il1- en uitzichten Antwerpen Garant
Ferguson l op httpwwwsocialworkfutureorg
46 WWWALERTONLINEBE
miteit niet direct uit de aard van hun werk zelf geshy
haald wordt maar uit de logica van systemen subsishy
diegevers of vanuit de bureaucratie zelf De organishy
satorische zakelijkheid en de daaraan verbonden
werknemersmenta li teit heeft het gewonnen van de
beroepseer Professionals houden hun vak niet
meer bij en het professionele perspectief van de
werkvloer is zoek Van der Lans staat met zijn anashy
lyse niet aileen in intershy
~den Oat vraagt vooral veel durf durf om het anders o ID
te doen om te ontregelen om risicos te nemen Jos
van der Lans pleit voor een andere denklogica een ID ltnieuw paradigma in de publieke sector Dat parashy iii
digma start vanuit de Kleinst Denkbare Organisa shy III 51
torische Eenheid van de Publieke Sector VI VI
(KDOEPS ) En dat is volgens de auteur de relatie o III
tussen een professional en een burger klant client III
of patient Hij droomt
van een nieuwe kritische nationale literatuur vinshy Professionals zijn in toenemende mate manier van denken doorden we dezelfde indrukshy handelingsverlegen geworden en professionals waarin deken terug bij auteurs zoals vermijden elk risico en spontaniteit
Ian Ferguson (Social
Work action Network)
Jan Fook (Critical Social Work) en Nigel Parton
(Constructive Social Work)
SOCIAAL WERK AAN HET ROER Er is ook een positieve boodschap te lezen in het esshy
say Professionals maken die bureaucratie zelf ze
hebben er zelf belang bij en ze geven er zelf mee
vorm aan Professionals hebben zelf de sleutel in
handen om het tij te keren Ontregelen minder reshy
gels of minder verantwoorden en registreren is
daarbij niet de sleutel maar wei het organiseren van
een tegendruk Sociaal werkers moeten zich engashy
geren in een spel van macht en tegenmacht van de
herovering van de werkvloer Het boek stelt dat er
in de publieke sector andere vragen gesteld moeten
worden Er moet anders gedacht en geordend worshy
professionele praktijk de
toetssteen wordt Hij beshy
sluit zijn boek met tien ontregelprincipes Die onshy
dersteunen zijn pleidooi dat het de kunst is van de
nieuwe professional om in de frontlinie en in de
leefwereld van de mensen zijn of haar professionashy
liteit te laten gelden of dienstbaar te maken
Verder schetst het boek op een heel herkenbare wijshy
ze de historische gegroeide verhouding tussen proshy
fessionals en burgers overheden en instituties in
Nederland sinds pakweg de Tweede Wereldoorlog
Jos van der Lans noemt dat een mentaliteitsgeshy
schiedenis om helder te maken dat sociaal werk en
werken met mensen voortdurend onderhevig is aan
de tijdsgeest de context en het maatschappelijke
klimaat daaromheen Veel van die ontwiklltelingen
komen ons heel bekend voor omdat ze ook langs
Fase Tijdperk van Kenmerken Betrekking
Professi 0nals-burgers
1945 - 1965 Wede ropbouw Bevoogding ERBO VENOP
1965-1985 Emancipatie Id entificatie ERNAAST
1985-2002 No -nonsense Markt Distantie ERVANDAAN
2002 - Heron tdekking leefwereld Betrokken professionaliteit EROPAF
Bron Van der Lans J (2008) Ont reg elen de herovering van de werkvloer An twerpen Augustus
POW ALERT I JAARGANG 36 I NUMMER 2 I MEI2010 41
Vlaanderen passeerden Van der Lans vat de ontshy
wikkeling van de verhouding tussen professionals
in de publieke sec tor en burgers sinds de Tweede
Wereldoorlog samen in vier fasen Al deze professhy
sionals waaronder sociaa l werkers hebben met elshy
kaar gemeen dat ze allemaal met mensen werken en
samen de sociale werkvloer van de samenleving
vormen (net zoals agenten onderwijzers of ambteshy
naren)
EEN ROADS HOW Het boek brengt op toegankelijke wijze herkenbare
evoluties Dat zette ons ertoe aan om Jos van der
Lans uit te nodigen om naar Vlaanderen te komen
Dit resulteerde eind vorig jaar in een Vlaamse
roadshow Dat initiatief kwam vanuit een tijdelijke
maar unieke alliantie van
De Vlaamse roadshow bestond uit vier gastlezinshy
gen op drie verschillende locaties (Hogeschool
Gent Vlaamse Overheid te Brussel en het Provinshy
ciehuis te Gent) Telkens kwamen er drie basisvershy
halen aan bod Jos van der Lans waarschuwde in
het begin van elke lezing zijn toehoorders dat hij afshy
komstig is uit een land dat momenteel totaal in vershy
warring is en dermate gebureaucratiseerd dat we er
weinig lessen kunnen uit trekJ(en Of nog krachtishy
ger Als ik hier weg ben sluit dan ten behoeve van
het sociaal werk mete en aile grenzen met Nedershy
land Want veel goeds komt daar de laats te tijd niet
meer vandaan En hoewel hij tijdens de lezingen
stelde niet veel af te weten van de Vlaamse publieke
sector kreeg hij wei een bepaald beeld over de
Vlaamse si tuatie Op zijn weblog na de roadshow
schrijft hij het volgende
de Hogeschool Gent Het was erg leuk vooral In de publieke opinie werd een welzijnswerker (Departement Sociaalshy omdat het Angelsaksishystilaan voorgesteld als iemand die vooral Agogisch Werk) het sche denken (dwz hetuitblonk in wollige praatjes Vlaams Overleg Straatshy
hoekwerk Oost- en
West -Vlaanderen (ondersteund door de provincie
Oost-Vlaanderen) de Dienst Lokale Preventie en
Veiligheid van de Stad Gent en het Vlaams Agentshy
schap voor Overheidspersoneel Via vier lezingen
gaf hij tekst en uitleg bij zijn stellingen uit Ontregeshy
len de herovering van de werkvloer Hoorden toe
en debatteerden mee studenten lectoren coordishy
natoren onderzoekers academici veldwerkers beshy
leidsambtenaren bestuurders en PampO-managers
van de Vlaamse Overheid Op het moment van de
roadshow was het boek over ontregelen al aan zijn
achtste druk toe Maar in Vlaanderen bleven van
der Lans en zijn publicaties vooral onbekend Hoog
tijd om daarin verandering te brengen vVant waar
de oudere essays over Bemoeizorg en Naar een
modern paternalisme uit de jaren negentig nog beshy
schouwd kunnen worden als Nederlandse reacties
op een zich herorienterende verzorgingstaat en een
uit de hand gelopen managerialisme leek het ons
dat dit meer recente werk dichter bij de Vlaamse sishy
tuatie stond
bedrijfseconomisch den-
ken de marktwerking
de verantwoordingsinflatie) in Vlaanderen nog niet
tot in alle vezels van de publieke sector is doorgeshy
trokken waardoor mijn verhalen steeds meer het
karakter kregen van waarschuwingen Lezers van
dit tijdschrift ALERT zijn dus meteen gewaarshy
schuwd voor een wind die uit ongunstige richting
komt waaien
VANDAAG IS HET ANDERS Een eerste basisverhaal was het erbovenop-ershy
naast-ervandaan-eropaf-verhaar Daarin werd de
geschiedenis overlopen van paternalisme naar emshy
powerment van onmaatschappelijkheidsbestrijshy
ding tot achter de voordeur van Milikowsky (Lof
der onaangepastheid) via Ach terhuis (Markt van
welzijn en gel uk) naar het heden Vooral het boek
van Achterhuis leek hierb ij te fungeren als een katashy
lysator voor het einde middotao het optimisme van de jashy
ren zeventig mmiddoter het ede rlands welzijnswerk Het
geloof in de maakbaarheid van de samenleving
kalfde af In de publieke opinie werd een welzijnsshy
werker tilaan voorgesteld als iemand die vooral
uitblonk in wolige praatjes In de praktijk leidde
WWWAlERTONlINEBE42
dat tot een soort afstandelijke professionaliteit Het
werd voortaan taboe om mensen afhankelijk te
maken en soft te zijn en zich te identificeren met
de doelgroep Maar de kritiek van Achterhuis kon
ook mooi gebrllikt worden binnen een tijdsgeest
van economische hervormingen en bezuinigingen
om een saneringspolitiek
te verantwoorden en een Jos van der Lans ruimt in IIIPublieke verantwoording raakt het afrekeningscultuur te inshy dat verband een paar misshy ~hart van de proessionaliteit in de ID
stalleren Het ervandaan verstanden uit de weg publieke sector II
paradigma werd dominant
waardoor mensen voortshy
aan met een gemotiveerde vraag naar de professioshy
nals moesten komen De leefwereld van de client
werd een soort no-go-area waar je je als professioshy
nal niet zo maar in begaf We lltregen daarbij het stashy
tUlit van de moderne professional waarmee het 50shy
ciaal werk vandaag nog steeds worstelt Volgens de
auteur is dat overigens de insteek van het boek
On tregelen
Vandaag beschermen professionals in de publieke
sector zich tegen opdringerige burgers die zelf beshy
schikken en opkomen voor hun rechten Toehoorshy
ders van de voordrachten konden zich -soms pijnshy
lijk- herkennen in deze beschrijving maar sommishy
gen stelden de vraag of dit niet eerder een politiek
probleem is Moeten we als sociaal werker niet eershy
der werken aan deze maatschappelijke structuur
dan aan de organisatie of de leefwereld waarbinnen
men werkt Ook de moeilijke grens tussen bemoeishy
zorg en bemoeizucht werd openlijk bevraagd
DE MUIS EN DE OLiFANT In het tweede basisverhaal werden de grote ontwikshy
kelingen besproken die de publieke sector in Neshy
derland de afgelopen vijfen twintig jaar hebben
beinvloed waaronder de opkomst van de moderne
burgers de schaalvergroting de economisering de
afrekencultuur en de toegenomen verwachtingen
Toen die organisatorische ontwikkelingen de Neshy
derlandse en Vlaamse verzorgingstaat herstrllctushy
reerden was de professionele mentaliteit niet sterk
genoeg om elementen van dienstbaarheid of frontshy
professionaliteit te benoemen en als tegenargument
POW ALE RT I JAARGANG 36 I NUMMER 2 I MEI2010
naar voor te schuiven Van kritische tegendruk s o
was bijgevolg nauwelijks sprake Maar is dit geen ID
rongelijke strijd tussen een muis en een olifant zoals ID het publiek opmerkte Kan het sociaal werk wei opshy lt
III boksen tegen een maatschappelijk bestel dat draait III
I rond economische belangen III
III o III
Ontregelen betekent niet r
dat de sociaal werker zich r IDniet hoeft te verantwoorden Publieke verantwoorshy cr
ding raakt het hart van de professionaliteit in de Pllshy o s sblieke sector Maar zon verantwoording moet wei ID s
functioneel zijn voor het profession eel handelen van de sociaal werker Een professional die via regishy
straties verantwoording moet afleggen doet dat
vanuit de overtuiging dat hij op die manier zijn
werk beter kan doen Het moet een investering zijn
in zijn kunde En dat is vandaag niet altijd zoo Op
dezelfde genuanceerde wijze tekent hij de relatie
tussen sociaal werk en politiek uit Zo kun je een reshy
gering niet verwijten dat ze op een spaarzame maar
oordeelkundige wijze schaars beschikbaar geld vershy
deelt In die context moet het sociaal werk haar eishy
gen positie waar maken en afdwingen Ais professishy
onal werk je in een verhouding waarbij politieke
besluitvormers een bepaald belang dienen dat afgeshy
wogen moet worden Dat is altijd een kwestie van
druk en tegendruk waarbij het professionele veld
zich ook manifesteert in dat politieke veld dat het
aanstuurt Het professionele veld moet zoeken naar
een ander soort afweging dan het soort dictaat wat
zich overal verspreidt Het is altijd een politiek sysshy
teem waarin je als professional je werk vorm moet
geven dat je moet beschermen moet inrichten en
voor op moet komen Ais een geoefend redenaar
herneemt van der Lans het beeld van de muis en de
olifant dat vanuit de zaal aangereikt werd Maar er
zijn wei meer muizen geweest die olifanten hebben
verslagen toch Als je jezelf als muis ziet als je trots
bent op je yak of je hebt iets te verdedigen dan pieshy
pen de muizen misschien wei heel hard Dat is ook
een kwestie van perceptie
43
OP DE HUID VAN DE CLIENT au o In het derde basisverhaal zoekt van der Lans naar au nieuwe ankerpunten voor het Nederlands sociaal IIIICII
werk Haar professionaliteit moet geherdefinieerda o worden de daadkracht moet op de eerste lijn zitten
z en sociaal werkers moeten vooral socia Ie systeemshy 5 bouwers worden Zonder schroom moeten ze eroshya paC Die nieuwe eropaf -menshyau
kere professionele identiteit en assertiviteit Daarshy
voor is een type professionaliteit nodig dat zich
minder definieert in die systemen maar dichter bij
de leefwereld van mensen opereert Tegelijkertijd
moeten voorzieningen organisaties managers leishy
dinggevenden subsidiegevers en politieke bestuurshy
deIs zon nieuwe professionaliteit mogelijk maken
Vlaamse toehoorders vragen
Q taliteit is geen terugkeer naar zich luidop af of het wei eenVan der Lans wil een sterkere Z de mentaliteit van erbovenop goede strategie is om de tegenshyprofessioneie identiteit en van de jaren vijftig Al die inshy stelling tussen de organisatorishyassertiviteito gredienten van ernaast en er
vandaan zi tten daarnaast ook -in die eropaf -mentaliteit Maar nu zit je middenin
de leefwereld van clienten ben je betrokken zit je
op de huid van mensen en probeer je dienstbaar te
zijn Die nieuwe vorm van professionaliteit vindt
volgens Jos van der Lans -voorzichtig weliswaar- in
Nederland in toenemende mate plaats Maar die
nieuwe professionaliteit die opereert in de leefweshy
reid van mensen en de biotoop van de mensen als
spreeldltamer heeft komt niet uit de lucht gevallen
De samenleving moet hen een sterker mandaat geshy
ven om tussen te komen in socia Ie system en En
misschien moet ook de opleiding van sociaal wershy
kers opnieuw bekeken worden Want nu eens moe shy
ten ze dwingend kunnen optreden dan weer moeshy
ten ze zaken leren loslaten Die e ropaf benadering
betekent volgens Jos van der Lans een ware revolushy
tie Het vraagt een andere organisatie die ruimte
schept voor professionals en die belangen bij elkaar
kan brengen Het vraagt andere managers die in
plaats van topdown instructies geven veel meer
ruimte creeren waarin professionals optimaal hun
werk kunnen doen Het vraagt andere managers die
veel meer namens die professionals spreken om dat
eropaf -werk weer mogelijk te maken De revolutie
bestaat erin dat een ketenreactie op gang komt van
andere types organisaties Het geeft andere culturen
en eigenlijk een andere taal
Maar waar wil Jos van der Lans nu eigenlijk naar
toe Hij wi in ieder geval de emancipatie van de
professionele stem in Nederland (en Vlaanderen)
stimuleren en activeren Van der Lans wil een stershy
44
sche bekommernissen en de
bekommernissen voor een
sterk professioneel sociaal werk op de eerste lijn zo
te benadruldlten Jos van der Lans stelt dat die teshy
genstelling er niet zou moeten zijn maar anders
vorm zo u moeten krijgen Aileen zo stelde hij in de
afsluitende lezing van de roadshow om dat in Neshy
derland duidelijk te maken moet ik de nadelige
vervreemdende en bureaucratische invloeden wei
eerst aan de kaak stell en Het sociaal werk moet
zich herbronnen en back to the basics gaan Sociaal
werkers moeten zich begeven waar mensen niet aishy
leen in instituties op trajecten worden gezet maar
in een domein dat er veel meer op gericht is om
mensen te stimuleren om hun eigen kracht en hun
eigen betekenis te vinden
VLAANDEREN VE RNE DERLAND ST Het is een geengageerd verhaal met uitdagende
grensoverschrijdende stellingen Toch stelt van der
Lans dat zijn verhaal zeer Nederlands is Betekent
dit ook dat we zijn verhaal daar moeten laten In
welke mate is zijn analyse relevant voor Vlaandeshy
rengt Deze vraag dook voortdurend op tijdens de
roadshow zowel bij de spreker als bij het publiek
De vraag is niet nieuw Reeds in 2005 stelde Jos van
del Lans zich in dit tijdschrift de vraag Heeft het
zin een groot verhaal te vertellen voor een Vlaams
publiek over de toekomst van de Nederlandse pushy
blieke sector (Van der Lans 2005) Hij wees to en
al op een aanta l verschillen tussen Nederland en
Vlaanderen Die verschillen waren van historische
aard gingen terug op een ander taalgebruik en weshy
zen op sterke cultuurverschillen
WWWAHilJDNlJNFBE
Zou Vlaanderen nog altijd lO anders zijn dat van
der Lans analyse hier geen steek houdt Er zijn uishy
teraard verschillen Vlaanderen kent een meer orashy
le traditie in sociaal werk er wordt weinig geschreshy
ven er wordt veel gezegd Veranderingen gaan traag
en de impact van beleidsmatig ofwetenschappelijk
onderzoek is lager Maar naast de verschillen zijn er
hoe langer hoe meer gelijkenissen Zo liggen de
vermarkting van bepaalde sectoren het lokaliseren
van beleid of het regisseren
wei kan blijven functioneren in de huidige context 3 CI
(1 Ferguson N Parton ) Ook zij komen tot het ID
rshybesluit dat een andere vorm van professionaliteit ID
noodzakelijk wordt -lt III III
I Ontregeling werd in de debatten soms omschreven III
III
als een luxeprobleem Hebben we vandaag dan CI
IIIecht geen andere katjes te geselen dan wat te debatshy III
ter over de finesses van het sociaal werk Net nu er e ID
crisis is moeten we vas thoushy ~
onder het mom van zelfstu- den aan de takken van deVlaanderen kent een meer ring niet zo ver van de Neshy bomen Het is geen tijd voor
r orale traditie in sociaal werk r
IDderlandse situatie Hoewel experimenten Borg wat er er wordt weinig geschreven crde verzorgingsstaat hier er wordt veel gezegd nog rest Sociaal werk moet CI
~
minder afgebouwd is dan bij
onze noorderburen zijn we
de kloof met Nederland aardig aan het dicht rijden
Hoe ver staan we nog van Vogelaarwijken van
jeugddetentiecentra van een voor veiligheid ingeshy
spannen sociaal werk (Geldof 2006) en van harde
uitsluiting van groepen uit reguliere vangnetten Er
wordt ook een en ander getransplanteerd en geimshy
porteerd van boven de Moerdijk technieken meshy
thodieken vraagstukken en socia Ie problemen lOshy
als blijkt uit de ingevoerde terminologie De Rottershy
damse term prepressie kende echos in het Antshy
werps veiligheidsdiscours En ook voor zijn
integra Ie jeugdhulp haalde Vlaanderen zijn 1110Sshy
terd bij onze noorderburen
EEN AN DE RE PROFESSIONALITEIT Wat brengt dit verhaal teweeg love it or leave it Na
de lezingen waren er over het algemeen gemengde
gevoelens Bepaalde sectoren en werkvloerniveaus
herkenden veel anderen hielden wat meer afstand
Al waren de meningen verdeeld zijn verhaal raakte
wei gevoelige snaren Van der Lans werkt graag met
dichotomieen lOals blijkt uit zijn provocerende
stelling Laat Nederland links (of rechts) liggen
Dat gaat soms ten koste van nuance Is ontregelen
niet gewoon een pleidooi voor meer discretionaire
ruimte maar dan niet op niveau van de individuele
werker maar weI van het sociaal werk Bovendien
ligt van der Lans analyse niet lO ver van buitenshy
landse stellingen die de vraag stellen of sociaal werk
POW ALERT I JAARGANG 36 I NUMMER 2 I MEl2010
~nu niet op de helling gezet ID
worden Dit lelopt maar I middotW
het mag ons niet ontslaan van de opdracht alert te
zijn voor wat er buiten die geborgde sectoren aan
de hand is In elk geval stelt het boele ons vragen
onder andere over professionaliteit in sociaal werk
Een nieuwe professionaliteit vraagt analyse van de
context van clii~ntengroepen van nieuwe probleshy
matieleen en mogelijke oplossingen Veel sociaal
werkers staan met hun mond vol tanden als het gaat
over de geschiedenis van hun stiel hun organisatie
hun doelgroepen de problematieken de methodieshy
ken en de wijken Niet toevallig werd een canon soshy
ciaal werk opgezet met de bedoeling deze kennis
nieuw leven in te blazen Geschiedenis en sociaalshy
economische analyses blijven belangrijk om de krishy
tische potentie van het sociaal werk opnieuw aan te
spreken Zo kan weer helder worden wat het sociaal
werk in onze hUidige samenleving lOU kunnen zijn
Sociaal werk heeft ondertussen andere middelen
verworven heeft kennis verzameld en staat voor
nieuwe uitdagingen Die kunnen maar opgenomen
worden door tussen de verschillende niveaus het
gesprek op gang te brengen door van gedachten te
wisselen door andere informatiestrol11en op gang
te brengen
VADE RETRO JOS Er is ook internationaal wei wat te doen rond proshy
fessionaliteit en professionalisering van sociaal
werk Dit lijkt vreemd na meer dan 100 jaar profes shy
45
~ sioneel sociaal werlc Hoe professionaliseert het soshyYo o ciaal werk in Vlaanderen Een kant en klaar totaalshyN Yo beeld uittekenen is nog niet mogelijk maar we kunshyca
nen aJ weJ wat stukken en brokken oprapen Sociaal a o werk is in en velen voelen zich geroepen om het te ampIt Z voorzien van het nodige vlees en bloed Zo richtten
5 verschillende universiteiten en hogescholen enkele a jaren geleden een masteropleiding sociaal werk in Yo Q Docenten maatschappelijk werk houden een pie ishyz dooi om eigen opJeiding en onderzoek onder de ~ noemer sociaaJ werk te plaatsen (VerzeJen 2005) ampIt - Zo kunnen ze een mondje meepraten in internatioshyo
naJe debatten en literatuur Andere collegas probeshy
ren door te dringen tot het hart van het sociaal
werk tot de ziel van de stieJ (Verbruggen 2007) Er
zijn discussies over angstige professionaJs over evishy
dence-based sociaaJ werk over normatieve profes shy
sionaliteit over uitdagingen voor sociaal werk in de
toekomst Er beweegt wat in dit veld
Maar straJen die debatten ook af op de werkvloer
In zijn benadering sJaagt van der Lans er in dit nishy
veau van het sociaaJ werk te betrekken in het debat
Hij stelt daarbij een aantal vragen die elke sociaal
werker in samen- en tegenspraak het best voor
zichzelf stelt Wat doen we en voor wie doen we
het Kiezen we zelf of laten we ons kiezen Kiezen
we voor behoud van wat er is of durven we ook al shy
ternatieven kiezen voor wat was Kiezen we voor
een sociaal werk ten behoeve van de clienten of ter
Verwijzingen
verbetering van de maatschappij Van der Lans gaat
in op de werkvJoer op de organisatiecuJtuur de
werksturing en op de geestelijke dampkring waarin
sociaaJ werkers werken Op deze wijze werpt hij
zich ten volle in het professionaliseringsdebat Het
ontregelen is een voorwaarde maar lost op zich
niets op Het is net na die ontregeling in de vrij geshy
komen ruimte dat sociaal werkers aan de slag moeshy
ten gaan zander terug te vallen op oude systemen
In die ontregelde ruimte kan een offensieve strateshy
gie het sociale het democratische en het democrashy
tiserende in het sociaal werk brengen Gaat het
daarbij om de keuze om van nu af aan weer beleidsshy
matig of politiek te werken Misschien moet dit onshy
derscheid net overbrugd worden en is het werk op
de werkvloer sowieso ook politiek en beleidsmatig
werk Volgens van der Lans begint de herovering
van de werkvloer met een herpositionering van die
relatie En dat is veel meer dan mensen aanspreken
op hun eigen krachten
Joost Bonte is coordinator straathoekwerk voor Oost- en
West-Vlaanderen Peter Colle evalueert socioshy
preventieve projecten bij de Stad Gent Denoix Kerger en
Pascal Tuteleers zijn beiden lector sociaal werk
(Arteveldehogeschool Gent) Sabien Verhulst is P50shy
adviseur bij de Vlaamse Overheid Reageren op deze
bijdrage kan via pascal tuteleerstelenetbe
Van der Lans 1 op httpwwwjosvdlansnl
Ferguson I Woodward R (2009) Radical social work in practice Ma king a difference Bristol The Policy Press
Fook ] (2002) Social Work Critical Th eory and Practice London Sage Publications
Geldof D (2006) Welzijn in dienst van veiligheid Alert 1
Parton N OByrne p mmv Van Nijnatten C (2007) Social work een constructieve benaderil1g Hou ten Bohn
Staffleu van Loghum
Van der Lans f (2005) Nieuwe omgangsvormen tussen staat en middenveld Alert 3
Van del Lans ] (2008) Ontregelel1 De herovering van de werlevloer Amsterdam Augustus vijfde druk
Verbruggen A (2007) De ziel van de stiel Maatschappelijk assistenten el1 hun beroep bouwstenen voor een gedeeld
verhaal Gent Academia Press
Verzelen W (2005) Sociaal werle il1- en uitzichten Antwerpen Garant
Ferguson l op httpwwwsocialworkfutureorg
46 WWWALERTONLINEBE
Vlaanderen passeerden Van der Lans vat de ontshy
wikkeling van de verhouding tussen professionals
in de publieke sec tor en burgers sinds de Tweede
Wereldoorlog samen in vier fasen Al deze professhy
sionals waaronder sociaa l werkers hebben met elshy
kaar gemeen dat ze allemaal met mensen werken en
samen de sociale werkvloer van de samenleving
vormen (net zoals agenten onderwijzers of ambteshy
naren)
EEN ROADS HOW Het boek brengt op toegankelijke wijze herkenbare
evoluties Dat zette ons ertoe aan om Jos van der
Lans uit te nodigen om naar Vlaanderen te komen
Dit resulteerde eind vorig jaar in een Vlaamse
roadshow Dat initiatief kwam vanuit een tijdelijke
maar unieke alliantie van
De Vlaamse roadshow bestond uit vier gastlezinshy
gen op drie verschillende locaties (Hogeschool
Gent Vlaamse Overheid te Brussel en het Provinshy
ciehuis te Gent) Telkens kwamen er drie basisvershy
halen aan bod Jos van der Lans waarschuwde in
het begin van elke lezing zijn toehoorders dat hij afshy
komstig is uit een land dat momenteel totaal in vershy
warring is en dermate gebureaucratiseerd dat we er
weinig lessen kunnen uit trekJ(en Of nog krachtishy
ger Als ik hier weg ben sluit dan ten behoeve van
het sociaal werk mete en aile grenzen met Nedershy
land Want veel goeds komt daar de laats te tijd niet
meer vandaan En hoewel hij tijdens de lezingen
stelde niet veel af te weten van de Vlaamse publieke
sector kreeg hij wei een bepaald beeld over de
Vlaamse si tuatie Op zijn weblog na de roadshow
schrijft hij het volgende
de Hogeschool Gent Het was erg leuk vooral In de publieke opinie werd een welzijnswerker (Departement Sociaalshy omdat het Angelsaksishystilaan voorgesteld als iemand die vooral Agogisch Werk) het sche denken (dwz hetuitblonk in wollige praatjes Vlaams Overleg Straatshy
hoekwerk Oost- en
West -Vlaanderen (ondersteund door de provincie
Oost-Vlaanderen) de Dienst Lokale Preventie en
Veiligheid van de Stad Gent en het Vlaams Agentshy
schap voor Overheidspersoneel Via vier lezingen
gaf hij tekst en uitleg bij zijn stellingen uit Ontregeshy
len de herovering van de werkvloer Hoorden toe
en debatteerden mee studenten lectoren coordishy
natoren onderzoekers academici veldwerkers beshy
leidsambtenaren bestuurders en PampO-managers
van de Vlaamse Overheid Op het moment van de
roadshow was het boek over ontregelen al aan zijn
achtste druk toe Maar in Vlaanderen bleven van
der Lans en zijn publicaties vooral onbekend Hoog
tijd om daarin verandering te brengen vVant waar
de oudere essays over Bemoeizorg en Naar een
modern paternalisme uit de jaren negentig nog beshy
schouwd kunnen worden als Nederlandse reacties
op een zich herorienterende verzorgingstaat en een
uit de hand gelopen managerialisme leek het ons
dat dit meer recente werk dichter bij de Vlaamse sishy
tuatie stond
bedrijfseconomisch den-
ken de marktwerking
de verantwoordingsinflatie) in Vlaanderen nog niet
tot in alle vezels van de publieke sector is doorgeshy
trokken waardoor mijn verhalen steeds meer het
karakter kregen van waarschuwingen Lezers van
dit tijdschrift ALERT zijn dus meteen gewaarshy
schuwd voor een wind die uit ongunstige richting
komt waaien
VANDAAG IS HET ANDERS Een eerste basisverhaal was het erbovenop-ershy
naast-ervandaan-eropaf-verhaar Daarin werd de
geschiedenis overlopen van paternalisme naar emshy
powerment van onmaatschappelijkheidsbestrijshy
ding tot achter de voordeur van Milikowsky (Lof
der onaangepastheid) via Ach terhuis (Markt van
welzijn en gel uk) naar het heden Vooral het boek
van Achterhuis leek hierb ij te fungeren als een katashy
lysator voor het einde middotao het optimisme van de jashy
ren zeventig mmiddoter het ede rlands welzijnswerk Het
geloof in de maakbaarheid van de samenleving
kalfde af In de publieke opinie werd een welzijnsshy
werker tilaan voorgesteld als iemand die vooral
uitblonk in wolige praatjes In de praktijk leidde
WWWAlERTONlINEBE42
dat tot een soort afstandelijke professionaliteit Het
werd voortaan taboe om mensen afhankelijk te
maken en soft te zijn en zich te identificeren met
de doelgroep Maar de kritiek van Achterhuis kon
ook mooi gebrllikt worden binnen een tijdsgeest
van economische hervormingen en bezuinigingen
om een saneringspolitiek
te verantwoorden en een Jos van der Lans ruimt in IIIPublieke verantwoording raakt het afrekeningscultuur te inshy dat verband een paar misshy ~hart van de proessionaliteit in de ID
stalleren Het ervandaan verstanden uit de weg publieke sector II
paradigma werd dominant
waardoor mensen voortshy
aan met een gemotiveerde vraag naar de professioshy
nals moesten komen De leefwereld van de client
werd een soort no-go-area waar je je als professioshy
nal niet zo maar in begaf We lltregen daarbij het stashy
tUlit van de moderne professional waarmee het 50shy
ciaal werk vandaag nog steeds worstelt Volgens de
auteur is dat overigens de insteek van het boek
On tregelen
Vandaag beschermen professionals in de publieke
sector zich tegen opdringerige burgers die zelf beshy
schikken en opkomen voor hun rechten Toehoorshy
ders van de voordrachten konden zich -soms pijnshy
lijk- herkennen in deze beschrijving maar sommishy
gen stelden de vraag of dit niet eerder een politiek
probleem is Moeten we als sociaal werker niet eershy
der werken aan deze maatschappelijke structuur
dan aan de organisatie of de leefwereld waarbinnen
men werkt Ook de moeilijke grens tussen bemoeishy
zorg en bemoeizucht werd openlijk bevraagd
DE MUIS EN DE OLiFANT In het tweede basisverhaal werden de grote ontwikshy
kelingen besproken die de publieke sector in Neshy
derland de afgelopen vijfen twintig jaar hebben
beinvloed waaronder de opkomst van de moderne
burgers de schaalvergroting de economisering de
afrekencultuur en de toegenomen verwachtingen
Toen die organisatorische ontwikkelingen de Neshy
derlandse en Vlaamse verzorgingstaat herstrllctushy
reerden was de professionele mentaliteit niet sterk
genoeg om elementen van dienstbaarheid of frontshy
professionaliteit te benoemen en als tegenargument
POW ALE RT I JAARGANG 36 I NUMMER 2 I MEI2010
naar voor te schuiven Van kritische tegendruk s o
was bijgevolg nauwelijks sprake Maar is dit geen ID
rongelijke strijd tussen een muis en een olifant zoals ID het publiek opmerkte Kan het sociaal werk wei opshy lt
III boksen tegen een maatschappelijk bestel dat draait III
I rond economische belangen III
III o III
Ontregelen betekent niet r
dat de sociaal werker zich r IDniet hoeft te verantwoorden Publieke verantwoorshy cr
ding raakt het hart van de professionaliteit in de Pllshy o s sblieke sector Maar zon verantwoording moet wei ID s
functioneel zijn voor het profession eel handelen van de sociaal werker Een professional die via regishy
straties verantwoording moet afleggen doet dat
vanuit de overtuiging dat hij op die manier zijn
werk beter kan doen Het moet een investering zijn
in zijn kunde En dat is vandaag niet altijd zoo Op
dezelfde genuanceerde wijze tekent hij de relatie
tussen sociaal werk en politiek uit Zo kun je een reshy
gering niet verwijten dat ze op een spaarzame maar
oordeelkundige wijze schaars beschikbaar geld vershy
deelt In die context moet het sociaal werk haar eishy
gen positie waar maken en afdwingen Ais professishy
onal werk je in een verhouding waarbij politieke
besluitvormers een bepaald belang dienen dat afgeshy
wogen moet worden Dat is altijd een kwestie van
druk en tegendruk waarbij het professionele veld
zich ook manifesteert in dat politieke veld dat het
aanstuurt Het professionele veld moet zoeken naar
een ander soort afweging dan het soort dictaat wat
zich overal verspreidt Het is altijd een politiek sysshy
teem waarin je als professional je werk vorm moet
geven dat je moet beschermen moet inrichten en
voor op moet komen Ais een geoefend redenaar
herneemt van der Lans het beeld van de muis en de
olifant dat vanuit de zaal aangereikt werd Maar er
zijn wei meer muizen geweest die olifanten hebben
verslagen toch Als je jezelf als muis ziet als je trots
bent op je yak of je hebt iets te verdedigen dan pieshy
pen de muizen misschien wei heel hard Dat is ook
een kwestie van perceptie
43
OP DE HUID VAN DE CLIENT au o In het derde basisverhaal zoekt van der Lans naar au nieuwe ankerpunten voor het Nederlands sociaal IIIICII
werk Haar professionaliteit moet geherdefinieerda o worden de daadkracht moet op de eerste lijn zitten
z en sociaal werkers moeten vooral socia Ie systeemshy 5 bouwers worden Zonder schroom moeten ze eroshya paC Die nieuwe eropaf -menshyau
kere professionele identiteit en assertiviteit Daarshy
voor is een type professionaliteit nodig dat zich
minder definieert in die systemen maar dichter bij
de leefwereld van mensen opereert Tegelijkertijd
moeten voorzieningen organisaties managers leishy
dinggevenden subsidiegevers en politieke bestuurshy
deIs zon nieuwe professionaliteit mogelijk maken
Vlaamse toehoorders vragen
Q taliteit is geen terugkeer naar zich luidop af of het wei eenVan der Lans wil een sterkere Z de mentaliteit van erbovenop goede strategie is om de tegenshyprofessioneie identiteit en van de jaren vijftig Al die inshy stelling tussen de organisatorishyassertiviteito gredienten van ernaast en er
vandaan zi tten daarnaast ook -in die eropaf -mentaliteit Maar nu zit je middenin
de leefwereld van clienten ben je betrokken zit je
op de huid van mensen en probeer je dienstbaar te
zijn Die nieuwe vorm van professionaliteit vindt
volgens Jos van der Lans -voorzichtig weliswaar- in
Nederland in toenemende mate plaats Maar die
nieuwe professionaliteit die opereert in de leefweshy
reid van mensen en de biotoop van de mensen als
spreeldltamer heeft komt niet uit de lucht gevallen
De samenleving moet hen een sterker mandaat geshy
ven om tussen te komen in socia Ie system en En
misschien moet ook de opleiding van sociaal wershy
kers opnieuw bekeken worden Want nu eens moe shy
ten ze dwingend kunnen optreden dan weer moeshy
ten ze zaken leren loslaten Die e ropaf benadering
betekent volgens Jos van der Lans een ware revolushy
tie Het vraagt een andere organisatie die ruimte
schept voor professionals en die belangen bij elkaar
kan brengen Het vraagt andere managers die in
plaats van topdown instructies geven veel meer
ruimte creeren waarin professionals optimaal hun
werk kunnen doen Het vraagt andere managers die
veel meer namens die professionals spreken om dat
eropaf -werk weer mogelijk te maken De revolutie
bestaat erin dat een ketenreactie op gang komt van
andere types organisaties Het geeft andere culturen
en eigenlijk een andere taal
Maar waar wil Jos van der Lans nu eigenlijk naar
toe Hij wi in ieder geval de emancipatie van de
professionele stem in Nederland (en Vlaanderen)
stimuleren en activeren Van der Lans wil een stershy
44
sche bekommernissen en de
bekommernissen voor een
sterk professioneel sociaal werk op de eerste lijn zo
te benadruldlten Jos van der Lans stelt dat die teshy
genstelling er niet zou moeten zijn maar anders
vorm zo u moeten krijgen Aileen zo stelde hij in de
afsluitende lezing van de roadshow om dat in Neshy
derland duidelijk te maken moet ik de nadelige
vervreemdende en bureaucratische invloeden wei
eerst aan de kaak stell en Het sociaal werk moet
zich herbronnen en back to the basics gaan Sociaal
werkers moeten zich begeven waar mensen niet aishy
leen in instituties op trajecten worden gezet maar
in een domein dat er veel meer op gericht is om
mensen te stimuleren om hun eigen kracht en hun
eigen betekenis te vinden
VLAANDEREN VE RNE DERLAND ST Het is een geengageerd verhaal met uitdagende
grensoverschrijdende stellingen Toch stelt van der
Lans dat zijn verhaal zeer Nederlands is Betekent
dit ook dat we zijn verhaal daar moeten laten In
welke mate is zijn analyse relevant voor Vlaandeshy
rengt Deze vraag dook voortdurend op tijdens de
roadshow zowel bij de spreker als bij het publiek
De vraag is niet nieuw Reeds in 2005 stelde Jos van
del Lans zich in dit tijdschrift de vraag Heeft het
zin een groot verhaal te vertellen voor een Vlaams
publiek over de toekomst van de Nederlandse pushy
blieke sector (Van der Lans 2005) Hij wees to en
al op een aanta l verschillen tussen Nederland en
Vlaanderen Die verschillen waren van historische
aard gingen terug op een ander taalgebruik en weshy
zen op sterke cultuurverschillen
WWWAHilJDNlJNFBE
Zou Vlaanderen nog altijd lO anders zijn dat van
der Lans analyse hier geen steek houdt Er zijn uishy
teraard verschillen Vlaanderen kent een meer orashy
le traditie in sociaal werk er wordt weinig geschreshy
ven er wordt veel gezegd Veranderingen gaan traag
en de impact van beleidsmatig ofwetenschappelijk
onderzoek is lager Maar naast de verschillen zijn er
hoe langer hoe meer gelijkenissen Zo liggen de
vermarkting van bepaalde sectoren het lokaliseren
van beleid of het regisseren
wei kan blijven functioneren in de huidige context 3 CI
(1 Ferguson N Parton ) Ook zij komen tot het ID
rshybesluit dat een andere vorm van professionaliteit ID
noodzakelijk wordt -lt III III
I Ontregeling werd in de debatten soms omschreven III
III
als een luxeprobleem Hebben we vandaag dan CI
IIIecht geen andere katjes te geselen dan wat te debatshy III
ter over de finesses van het sociaal werk Net nu er e ID
crisis is moeten we vas thoushy ~
onder het mom van zelfstu- den aan de takken van deVlaanderen kent een meer ring niet zo ver van de Neshy bomen Het is geen tijd voor
r orale traditie in sociaal werk r
IDderlandse situatie Hoewel experimenten Borg wat er er wordt weinig geschreven crde verzorgingsstaat hier er wordt veel gezegd nog rest Sociaal werk moet CI
~
minder afgebouwd is dan bij
onze noorderburen zijn we
de kloof met Nederland aardig aan het dicht rijden
Hoe ver staan we nog van Vogelaarwijken van
jeugddetentiecentra van een voor veiligheid ingeshy
spannen sociaal werk (Geldof 2006) en van harde
uitsluiting van groepen uit reguliere vangnetten Er
wordt ook een en ander getransplanteerd en geimshy
porteerd van boven de Moerdijk technieken meshy
thodieken vraagstukken en socia Ie problemen lOshy
als blijkt uit de ingevoerde terminologie De Rottershy
damse term prepressie kende echos in het Antshy
werps veiligheidsdiscours En ook voor zijn
integra Ie jeugdhulp haalde Vlaanderen zijn 1110Sshy
terd bij onze noorderburen
EEN AN DE RE PROFESSIONALITEIT Wat brengt dit verhaal teweeg love it or leave it Na
de lezingen waren er over het algemeen gemengde
gevoelens Bepaalde sectoren en werkvloerniveaus
herkenden veel anderen hielden wat meer afstand
Al waren de meningen verdeeld zijn verhaal raakte
wei gevoelige snaren Van der Lans werkt graag met
dichotomieen lOals blijkt uit zijn provocerende
stelling Laat Nederland links (of rechts) liggen
Dat gaat soms ten koste van nuance Is ontregelen
niet gewoon een pleidooi voor meer discretionaire
ruimte maar dan niet op niveau van de individuele
werker maar weI van het sociaal werk Bovendien
ligt van der Lans analyse niet lO ver van buitenshy
landse stellingen die de vraag stellen of sociaal werk
POW ALERT I JAARGANG 36 I NUMMER 2 I MEl2010
~nu niet op de helling gezet ID
worden Dit lelopt maar I middotW
het mag ons niet ontslaan van de opdracht alert te
zijn voor wat er buiten die geborgde sectoren aan
de hand is In elk geval stelt het boele ons vragen
onder andere over professionaliteit in sociaal werk
Een nieuwe professionaliteit vraagt analyse van de
context van clii~ntengroepen van nieuwe probleshy
matieleen en mogelijke oplossingen Veel sociaal
werkers staan met hun mond vol tanden als het gaat
over de geschiedenis van hun stiel hun organisatie
hun doelgroepen de problematieken de methodieshy
ken en de wijken Niet toevallig werd een canon soshy
ciaal werk opgezet met de bedoeling deze kennis
nieuw leven in te blazen Geschiedenis en sociaalshy
economische analyses blijven belangrijk om de krishy
tische potentie van het sociaal werk opnieuw aan te
spreken Zo kan weer helder worden wat het sociaal
werk in onze hUidige samenleving lOU kunnen zijn
Sociaal werk heeft ondertussen andere middelen
verworven heeft kennis verzameld en staat voor
nieuwe uitdagingen Die kunnen maar opgenomen
worden door tussen de verschillende niveaus het
gesprek op gang te brengen door van gedachten te
wisselen door andere informatiestrol11en op gang
te brengen
VADE RETRO JOS Er is ook internationaal wei wat te doen rond proshy
fessionaliteit en professionalisering van sociaal
werk Dit lijkt vreemd na meer dan 100 jaar profes shy
45
~ sioneel sociaal werlc Hoe professionaliseert het soshyYo o ciaal werk in Vlaanderen Een kant en klaar totaalshyN Yo beeld uittekenen is nog niet mogelijk maar we kunshyca
nen aJ weJ wat stukken en brokken oprapen Sociaal a o werk is in en velen voelen zich geroepen om het te ampIt Z voorzien van het nodige vlees en bloed Zo richtten
5 verschillende universiteiten en hogescholen enkele a jaren geleden een masteropleiding sociaal werk in Yo Q Docenten maatschappelijk werk houden een pie ishyz dooi om eigen opJeiding en onderzoek onder de ~ noemer sociaaJ werk te plaatsen (VerzeJen 2005) ampIt - Zo kunnen ze een mondje meepraten in internatioshyo
naJe debatten en literatuur Andere collegas probeshy
ren door te dringen tot het hart van het sociaal
werk tot de ziel van de stieJ (Verbruggen 2007) Er
zijn discussies over angstige professionaJs over evishy
dence-based sociaaJ werk over normatieve profes shy
sionaliteit over uitdagingen voor sociaal werk in de
toekomst Er beweegt wat in dit veld
Maar straJen die debatten ook af op de werkvloer
In zijn benadering sJaagt van der Lans er in dit nishy
veau van het sociaaJ werk te betrekken in het debat
Hij stelt daarbij een aantal vragen die elke sociaal
werker in samen- en tegenspraak het best voor
zichzelf stelt Wat doen we en voor wie doen we
het Kiezen we zelf of laten we ons kiezen Kiezen
we voor behoud van wat er is of durven we ook al shy
ternatieven kiezen voor wat was Kiezen we voor
een sociaal werk ten behoeve van de clienten of ter
Verwijzingen
verbetering van de maatschappij Van der Lans gaat
in op de werkvJoer op de organisatiecuJtuur de
werksturing en op de geestelijke dampkring waarin
sociaaJ werkers werken Op deze wijze werpt hij
zich ten volle in het professionaliseringsdebat Het
ontregelen is een voorwaarde maar lost op zich
niets op Het is net na die ontregeling in de vrij geshy
komen ruimte dat sociaal werkers aan de slag moeshy
ten gaan zander terug te vallen op oude systemen
In die ontregelde ruimte kan een offensieve strateshy
gie het sociale het democratische en het democrashy
tiserende in het sociaal werk brengen Gaat het
daarbij om de keuze om van nu af aan weer beleidsshy
matig of politiek te werken Misschien moet dit onshy
derscheid net overbrugd worden en is het werk op
de werkvloer sowieso ook politiek en beleidsmatig
werk Volgens van der Lans begint de herovering
van de werkvloer met een herpositionering van die
relatie En dat is veel meer dan mensen aanspreken
op hun eigen krachten
Joost Bonte is coordinator straathoekwerk voor Oost- en
West-Vlaanderen Peter Colle evalueert socioshy
preventieve projecten bij de Stad Gent Denoix Kerger en
Pascal Tuteleers zijn beiden lector sociaal werk
(Arteveldehogeschool Gent) Sabien Verhulst is P50shy
adviseur bij de Vlaamse Overheid Reageren op deze
bijdrage kan via pascal tuteleerstelenetbe
Van der Lans 1 op httpwwwjosvdlansnl
Ferguson I Woodward R (2009) Radical social work in practice Ma king a difference Bristol The Policy Press
Fook ] (2002) Social Work Critical Th eory and Practice London Sage Publications
Geldof D (2006) Welzijn in dienst van veiligheid Alert 1
Parton N OByrne p mmv Van Nijnatten C (2007) Social work een constructieve benaderil1g Hou ten Bohn
Staffleu van Loghum
Van der Lans f (2005) Nieuwe omgangsvormen tussen staat en middenveld Alert 3
Van del Lans ] (2008) Ontregelel1 De herovering van de werlevloer Amsterdam Augustus vijfde druk
Verbruggen A (2007) De ziel van de stiel Maatschappelijk assistenten el1 hun beroep bouwstenen voor een gedeeld
verhaal Gent Academia Press
Verzelen W (2005) Sociaal werle il1- en uitzichten Antwerpen Garant
Ferguson l op httpwwwsocialworkfutureorg
46 WWWALERTONLINEBE
dat tot een soort afstandelijke professionaliteit Het
werd voortaan taboe om mensen afhankelijk te
maken en soft te zijn en zich te identificeren met
de doelgroep Maar de kritiek van Achterhuis kon
ook mooi gebrllikt worden binnen een tijdsgeest
van economische hervormingen en bezuinigingen
om een saneringspolitiek
te verantwoorden en een Jos van der Lans ruimt in IIIPublieke verantwoording raakt het afrekeningscultuur te inshy dat verband een paar misshy ~hart van de proessionaliteit in de ID
stalleren Het ervandaan verstanden uit de weg publieke sector II
paradigma werd dominant
waardoor mensen voortshy
aan met een gemotiveerde vraag naar de professioshy
nals moesten komen De leefwereld van de client
werd een soort no-go-area waar je je als professioshy
nal niet zo maar in begaf We lltregen daarbij het stashy
tUlit van de moderne professional waarmee het 50shy
ciaal werk vandaag nog steeds worstelt Volgens de
auteur is dat overigens de insteek van het boek
On tregelen
Vandaag beschermen professionals in de publieke
sector zich tegen opdringerige burgers die zelf beshy
schikken en opkomen voor hun rechten Toehoorshy
ders van de voordrachten konden zich -soms pijnshy
lijk- herkennen in deze beschrijving maar sommishy
gen stelden de vraag of dit niet eerder een politiek
probleem is Moeten we als sociaal werker niet eershy
der werken aan deze maatschappelijke structuur
dan aan de organisatie of de leefwereld waarbinnen
men werkt Ook de moeilijke grens tussen bemoeishy
zorg en bemoeizucht werd openlijk bevraagd
DE MUIS EN DE OLiFANT In het tweede basisverhaal werden de grote ontwikshy
kelingen besproken die de publieke sector in Neshy
derland de afgelopen vijfen twintig jaar hebben
beinvloed waaronder de opkomst van de moderne
burgers de schaalvergroting de economisering de
afrekencultuur en de toegenomen verwachtingen
Toen die organisatorische ontwikkelingen de Neshy
derlandse en Vlaamse verzorgingstaat herstrllctushy
reerden was de professionele mentaliteit niet sterk
genoeg om elementen van dienstbaarheid of frontshy
professionaliteit te benoemen en als tegenargument
POW ALE RT I JAARGANG 36 I NUMMER 2 I MEI2010
naar voor te schuiven Van kritische tegendruk s o
was bijgevolg nauwelijks sprake Maar is dit geen ID
rongelijke strijd tussen een muis en een olifant zoals ID het publiek opmerkte Kan het sociaal werk wei opshy lt
III boksen tegen een maatschappelijk bestel dat draait III
I rond economische belangen III
III o III
Ontregelen betekent niet r
dat de sociaal werker zich r IDniet hoeft te verantwoorden Publieke verantwoorshy cr
ding raakt het hart van de professionaliteit in de Pllshy o s sblieke sector Maar zon verantwoording moet wei ID s
functioneel zijn voor het profession eel handelen van de sociaal werker Een professional die via regishy
straties verantwoording moet afleggen doet dat
vanuit de overtuiging dat hij op die manier zijn
werk beter kan doen Het moet een investering zijn
in zijn kunde En dat is vandaag niet altijd zoo Op
dezelfde genuanceerde wijze tekent hij de relatie
tussen sociaal werk en politiek uit Zo kun je een reshy
gering niet verwijten dat ze op een spaarzame maar
oordeelkundige wijze schaars beschikbaar geld vershy
deelt In die context moet het sociaal werk haar eishy
gen positie waar maken en afdwingen Ais professishy
onal werk je in een verhouding waarbij politieke
besluitvormers een bepaald belang dienen dat afgeshy
wogen moet worden Dat is altijd een kwestie van
druk en tegendruk waarbij het professionele veld
zich ook manifesteert in dat politieke veld dat het
aanstuurt Het professionele veld moet zoeken naar
een ander soort afweging dan het soort dictaat wat
zich overal verspreidt Het is altijd een politiek sysshy
teem waarin je als professional je werk vorm moet
geven dat je moet beschermen moet inrichten en
voor op moet komen Ais een geoefend redenaar
herneemt van der Lans het beeld van de muis en de
olifant dat vanuit de zaal aangereikt werd Maar er
zijn wei meer muizen geweest die olifanten hebben
verslagen toch Als je jezelf als muis ziet als je trots
bent op je yak of je hebt iets te verdedigen dan pieshy
pen de muizen misschien wei heel hard Dat is ook
een kwestie van perceptie
43
OP DE HUID VAN DE CLIENT au o In het derde basisverhaal zoekt van der Lans naar au nieuwe ankerpunten voor het Nederlands sociaal IIIICII
werk Haar professionaliteit moet geherdefinieerda o worden de daadkracht moet op de eerste lijn zitten
z en sociaal werkers moeten vooral socia Ie systeemshy 5 bouwers worden Zonder schroom moeten ze eroshya paC Die nieuwe eropaf -menshyau
kere professionele identiteit en assertiviteit Daarshy
voor is een type professionaliteit nodig dat zich
minder definieert in die systemen maar dichter bij
de leefwereld van mensen opereert Tegelijkertijd
moeten voorzieningen organisaties managers leishy
dinggevenden subsidiegevers en politieke bestuurshy
deIs zon nieuwe professionaliteit mogelijk maken
Vlaamse toehoorders vragen
Q taliteit is geen terugkeer naar zich luidop af of het wei eenVan der Lans wil een sterkere Z de mentaliteit van erbovenop goede strategie is om de tegenshyprofessioneie identiteit en van de jaren vijftig Al die inshy stelling tussen de organisatorishyassertiviteito gredienten van ernaast en er
vandaan zi tten daarnaast ook -in die eropaf -mentaliteit Maar nu zit je middenin
de leefwereld van clienten ben je betrokken zit je
op de huid van mensen en probeer je dienstbaar te
zijn Die nieuwe vorm van professionaliteit vindt
volgens Jos van der Lans -voorzichtig weliswaar- in
Nederland in toenemende mate plaats Maar die
nieuwe professionaliteit die opereert in de leefweshy
reid van mensen en de biotoop van de mensen als
spreeldltamer heeft komt niet uit de lucht gevallen
De samenleving moet hen een sterker mandaat geshy
ven om tussen te komen in socia Ie system en En
misschien moet ook de opleiding van sociaal wershy
kers opnieuw bekeken worden Want nu eens moe shy
ten ze dwingend kunnen optreden dan weer moeshy
ten ze zaken leren loslaten Die e ropaf benadering
betekent volgens Jos van der Lans een ware revolushy
tie Het vraagt een andere organisatie die ruimte
schept voor professionals en die belangen bij elkaar
kan brengen Het vraagt andere managers die in
plaats van topdown instructies geven veel meer
ruimte creeren waarin professionals optimaal hun
werk kunnen doen Het vraagt andere managers die
veel meer namens die professionals spreken om dat
eropaf -werk weer mogelijk te maken De revolutie
bestaat erin dat een ketenreactie op gang komt van
andere types organisaties Het geeft andere culturen
en eigenlijk een andere taal
Maar waar wil Jos van der Lans nu eigenlijk naar
toe Hij wi in ieder geval de emancipatie van de
professionele stem in Nederland (en Vlaanderen)
stimuleren en activeren Van der Lans wil een stershy
44
sche bekommernissen en de
bekommernissen voor een
sterk professioneel sociaal werk op de eerste lijn zo
te benadruldlten Jos van der Lans stelt dat die teshy
genstelling er niet zou moeten zijn maar anders
vorm zo u moeten krijgen Aileen zo stelde hij in de
afsluitende lezing van de roadshow om dat in Neshy
derland duidelijk te maken moet ik de nadelige
vervreemdende en bureaucratische invloeden wei
eerst aan de kaak stell en Het sociaal werk moet
zich herbronnen en back to the basics gaan Sociaal
werkers moeten zich begeven waar mensen niet aishy
leen in instituties op trajecten worden gezet maar
in een domein dat er veel meer op gericht is om
mensen te stimuleren om hun eigen kracht en hun
eigen betekenis te vinden
VLAANDEREN VE RNE DERLAND ST Het is een geengageerd verhaal met uitdagende
grensoverschrijdende stellingen Toch stelt van der
Lans dat zijn verhaal zeer Nederlands is Betekent
dit ook dat we zijn verhaal daar moeten laten In
welke mate is zijn analyse relevant voor Vlaandeshy
rengt Deze vraag dook voortdurend op tijdens de
roadshow zowel bij de spreker als bij het publiek
De vraag is niet nieuw Reeds in 2005 stelde Jos van
del Lans zich in dit tijdschrift de vraag Heeft het
zin een groot verhaal te vertellen voor een Vlaams
publiek over de toekomst van de Nederlandse pushy
blieke sector (Van der Lans 2005) Hij wees to en
al op een aanta l verschillen tussen Nederland en
Vlaanderen Die verschillen waren van historische
aard gingen terug op een ander taalgebruik en weshy
zen op sterke cultuurverschillen
WWWAHilJDNlJNFBE
Zou Vlaanderen nog altijd lO anders zijn dat van
der Lans analyse hier geen steek houdt Er zijn uishy
teraard verschillen Vlaanderen kent een meer orashy
le traditie in sociaal werk er wordt weinig geschreshy
ven er wordt veel gezegd Veranderingen gaan traag
en de impact van beleidsmatig ofwetenschappelijk
onderzoek is lager Maar naast de verschillen zijn er
hoe langer hoe meer gelijkenissen Zo liggen de
vermarkting van bepaalde sectoren het lokaliseren
van beleid of het regisseren
wei kan blijven functioneren in de huidige context 3 CI
(1 Ferguson N Parton ) Ook zij komen tot het ID
rshybesluit dat een andere vorm van professionaliteit ID
noodzakelijk wordt -lt III III
I Ontregeling werd in de debatten soms omschreven III
III
als een luxeprobleem Hebben we vandaag dan CI
IIIecht geen andere katjes te geselen dan wat te debatshy III
ter over de finesses van het sociaal werk Net nu er e ID
crisis is moeten we vas thoushy ~
onder het mom van zelfstu- den aan de takken van deVlaanderen kent een meer ring niet zo ver van de Neshy bomen Het is geen tijd voor
r orale traditie in sociaal werk r
IDderlandse situatie Hoewel experimenten Borg wat er er wordt weinig geschreven crde verzorgingsstaat hier er wordt veel gezegd nog rest Sociaal werk moet CI
~
minder afgebouwd is dan bij
onze noorderburen zijn we
de kloof met Nederland aardig aan het dicht rijden
Hoe ver staan we nog van Vogelaarwijken van
jeugddetentiecentra van een voor veiligheid ingeshy
spannen sociaal werk (Geldof 2006) en van harde
uitsluiting van groepen uit reguliere vangnetten Er
wordt ook een en ander getransplanteerd en geimshy
porteerd van boven de Moerdijk technieken meshy
thodieken vraagstukken en socia Ie problemen lOshy
als blijkt uit de ingevoerde terminologie De Rottershy
damse term prepressie kende echos in het Antshy
werps veiligheidsdiscours En ook voor zijn
integra Ie jeugdhulp haalde Vlaanderen zijn 1110Sshy
terd bij onze noorderburen
EEN AN DE RE PROFESSIONALITEIT Wat brengt dit verhaal teweeg love it or leave it Na
de lezingen waren er over het algemeen gemengde
gevoelens Bepaalde sectoren en werkvloerniveaus
herkenden veel anderen hielden wat meer afstand
Al waren de meningen verdeeld zijn verhaal raakte
wei gevoelige snaren Van der Lans werkt graag met
dichotomieen lOals blijkt uit zijn provocerende
stelling Laat Nederland links (of rechts) liggen
Dat gaat soms ten koste van nuance Is ontregelen
niet gewoon een pleidooi voor meer discretionaire
ruimte maar dan niet op niveau van de individuele
werker maar weI van het sociaal werk Bovendien
ligt van der Lans analyse niet lO ver van buitenshy
landse stellingen die de vraag stellen of sociaal werk
POW ALERT I JAARGANG 36 I NUMMER 2 I MEl2010
~nu niet op de helling gezet ID
worden Dit lelopt maar I middotW
het mag ons niet ontslaan van de opdracht alert te
zijn voor wat er buiten die geborgde sectoren aan
de hand is In elk geval stelt het boele ons vragen
onder andere over professionaliteit in sociaal werk
Een nieuwe professionaliteit vraagt analyse van de
context van clii~ntengroepen van nieuwe probleshy
matieleen en mogelijke oplossingen Veel sociaal
werkers staan met hun mond vol tanden als het gaat
over de geschiedenis van hun stiel hun organisatie
hun doelgroepen de problematieken de methodieshy
ken en de wijken Niet toevallig werd een canon soshy
ciaal werk opgezet met de bedoeling deze kennis
nieuw leven in te blazen Geschiedenis en sociaalshy
economische analyses blijven belangrijk om de krishy
tische potentie van het sociaal werk opnieuw aan te
spreken Zo kan weer helder worden wat het sociaal
werk in onze hUidige samenleving lOU kunnen zijn
Sociaal werk heeft ondertussen andere middelen
verworven heeft kennis verzameld en staat voor
nieuwe uitdagingen Die kunnen maar opgenomen
worden door tussen de verschillende niveaus het
gesprek op gang te brengen door van gedachten te
wisselen door andere informatiestrol11en op gang
te brengen
VADE RETRO JOS Er is ook internationaal wei wat te doen rond proshy
fessionaliteit en professionalisering van sociaal
werk Dit lijkt vreemd na meer dan 100 jaar profes shy
45
~ sioneel sociaal werlc Hoe professionaliseert het soshyYo o ciaal werk in Vlaanderen Een kant en klaar totaalshyN Yo beeld uittekenen is nog niet mogelijk maar we kunshyca
nen aJ weJ wat stukken en brokken oprapen Sociaal a o werk is in en velen voelen zich geroepen om het te ampIt Z voorzien van het nodige vlees en bloed Zo richtten
5 verschillende universiteiten en hogescholen enkele a jaren geleden een masteropleiding sociaal werk in Yo Q Docenten maatschappelijk werk houden een pie ishyz dooi om eigen opJeiding en onderzoek onder de ~ noemer sociaaJ werk te plaatsen (VerzeJen 2005) ampIt - Zo kunnen ze een mondje meepraten in internatioshyo
naJe debatten en literatuur Andere collegas probeshy
ren door te dringen tot het hart van het sociaal
werk tot de ziel van de stieJ (Verbruggen 2007) Er
zijn discussies over angstige professionaJs over evishy
dence-based sociaaJ werk over normatieve profes shy
sionaliteit over uitdagingen voor sociaal werk in de
toekomst Er beweegt wat in dit veld
Maar straJen die debatten ook af op de werkvloer
In zijn benadering sJaagt van der Lans er in dit nishy
veau van het sociaaJ werk te betrekken in het debat
Hij stelt daarbij een aantal vragen die elke sociaal
werker in samen- en tegenspraak het best voor
zichzelf stelt Wat doen we en voor wie doen we
het Kiezen we zelf of laten we ons kiezen Kiezen
we voor behoud van wat er is of durven we ook al shy
ternatieven kiezen voor wat was Kiezen we voor
een sociaal werk ten behoeve van de clienten of ter
Verwijzingen
verbetering van de maatschappij Van der Lans gaat
in op de werkvJoer op de organisatiecuJtuur de
werksturing en op de geestelijke dampkring waarin
sociaaJ werkers werken Op deze wijze werpt hij
zich ten volle in het professionaliseringsdebat Het
ontregelen is een voorwaarde maar lost op zich
niets op Het is net na die ontregeling in de vrij geshy
komen ruimte dat sociaal werkers aan de slag moeshy
ten gaan zander terug te vallen op oude systemen
In die ontregelde ruimte kan een offensieve strateshy
gie het sociale het democratische en het democrashy
tiserende in het sociaal werk brengen Gaat het
daarbij om de keuze om van nu af aan weer beleidsshy
matig of politiek te werken Misschien moet dit onshy
derscheid net overbrugd worden en is het werk op
de werkvloer sowieso ook politiek en beleidsmatig
werk Volgens van der Lans begint de herovering
van de werkvloer met een herpositionering van die
relatie En dat is veel meer dan mensen aanspreken
op hun eigen krachten
Joost Bonte is coordinator straathoekwerk voor Oost- en
West-Vlaanderen Peter Colle evalueert socioshy
preventieve projecten bij de Stad Gent Denoix Kerger en
Pascal Tuteleers zijn beiden lector sociaal werk
(Arteveldehogeschool Gent) Sabien Verhulst is P50shy
adviseur bij de Vlaamse Overheid Reageren op deze
bijdrage kan via pascal tuteleerstelenetbe
Van der Lans 1 op httpwwwjosvdlansnl
Ferguson I Woodward R (2009) Radical social work in practice Ma king a difference Bristol The Policy Press
Fook ] (2002) Social Work Critical Th eory and Practice London Sage Publications
Geldof D (2006) Welzijn in dienst van veiligheid Alert 1
Parton N OByrne p mmv Van Nijnatten C (2007) Social work een constructieve benaderil1g Hou ten Bohn
Staffleu van Loghum
Van der Lans f (2005) Nieuwe omgangsvormen tussen staat en middenveld Alert 3
Van del Lans ] (2008) Ontregelel1 De herovering van de werlevloer Amsterdam Augustus vijfde druk
Verbruggen A (2007) De ziel van de stiel Maatschappelijk assistenten el1 hun beroep bouwstenen voor een gedeeld
verhaal Gent Academia Press
Verzelen W (2005) Sociaal werle il1- en uitzichten Antwerpen Garant
Ferguson l op httpwwwsocialworkfutureorg
46 WWWALERTONLINEBE
OP DE HUID VAN DE CLIENT au o In het derde basisverhaal zoekt van der Lans naar au nieuwe ankerpunten voor het Nederlands sociaal IIIICII
werk Haar professionaliteit moet geherdefinieerda o worden de daadkracht moet op de eerste lijn zitten
z en sociaal werkers moeten vooral socia Ie systeemshy 5 bouwers worden Zonder schroom moeten ze eroshya paC Die nieuwe eropaf -menshyau
kere professionele identiteit en assertiviteit Daarshy
voor is een type professionaliteit nodig dat zich
minder definieert in die systemen maar dichter bij
de leefwereld van mensen opereert Tegelijkertijd
moeten voorzieningen organisaties managers leishy
dinggevenden subsidiegevers en politieke bestuurshy
deIs zon nieuwe professionaliteit mogelijk maken
Vlaamse toehoorders vragen
Q taliteit is geen terugkeer naar zich luidop af of het wei eenVan der Lans wil een sterkere Z de mentaliteit van erbovenop goede strategie is om de tegenshyprofessioneie identiteit en van de jaren vijftig Al die inshy stelling tussen de organisatorishyassertiviteito gredienten van ernaast en er
vandaan zi tten daarnaast ook -in die eropaf -mentaliteit Maar nu zit je middenin
de leefwereld van clienten ben je betrokken zit je
op de huid van mensen en probeer je dienstbaar te
zijn Die nieuwe vorm van professionaliteit vindt
volgens Jos van der Lans -voorzichtig weliswaar- in
Nederland in toenemende mate plaats Maar die
nieuwe professionaliteit die opereert in de leefweshy
reid van mensen en de biotoop van de mensen als
spreeldltamer heeft komt niet uit de lucht gevallen
De samenleving moet hen een sterker mandaat geshy
ven om tussen te komen in socia Ie system en En
misschien moet ook de opleiding van sociaal wershy
kers opnieuw bekeken worden Want nu eens moe shy
ten ze dwingend kunnen optreden dan weer moeshy
ten ze zaken leren loslaten Die e ropaf benadering
betekent volgens Jos van der Lans een ware revolushy
tie Het vraagt een andere organisatie die ruimte
schept voor professionals en die belangen bij elkaar
kan brengen Het vraagt andere managers die in
plaats van topdown instructies geven veel meer
ruimte creeren waarin professionals optimaal hun
werk kunnen doen Het vraagt andere managers die
veel meer namens die professionals spreken om dat
eropaf -werk weer mogelijk te maken De revolutie
bestaat erin dat een ketenreactie op gang komt van
andere types organisaties Het geeft andere culturen
en eigenlijk een andere taal
Maar waar wil Jos van der Lans nu eigenlijk naar
toe Hij wi in ieder geval de emancipatie van de
professionele stem in Nederland (en Vlaanderen)
stimuleren en activeren Van der Lans wil een stershy
44
sche bekommernissen en de
bekommernissen voor een
sterk professioneel sociaal werk op de eerste lijn zo
te benadruldlten Jos van der Lans stelt dat die teshy
genstelling er niet zou moeten zijn maar anders
vorm zo u moeten krijgen Aileen zo stelde hij in de
afsluitende lezing van de roadshow om dat in Neshy
derland duidelijk te maken moet ik de nadelige
vervreemdende en bureaucratische invloeden wei
eerst aan de kaak stell en Het sociaal werk moet
zich herbronnen en back to the basics gaan Sociaal
werkers moeten zich begeven waar mensen niet aishy
leen in instituties op trajecten worden gezet maar
in een domein dat er veel meer op gericht is om
mensen te stimuleren om hun eigen kracht en hun
eigen betekenis te vinden
VLAANDEREN VE RNE DERLAND ST Het is een geengageerd verhaal met uitdagende
grensoverschrijdende stellingen Toch stelt van der
Lans dat zijn verhaal zeer Nederlands is Betekent
dit ook dat we zijn verhaal daar moeten laten In
welke mate is zijn analyse relevant voor Vlaandeshy
rengt Deze vraag dook voortdurend op tijdens de
roadshow zowel bij de spreker als bij het publiek
De vraag is niet nieuw Reeds in 2005 stelde Jos van
del Lans zich in dit tijdschrift de vraag Heeft het
zin een groot verhaal te vertellen voor een Vlaams
publiek over de toekomst van de Nederlandse pushy
blieke sector (Van der Lans 2005) Hij wees to en
al op een aanta l verschillen tussen Nederland en
Vlaanderen Die verschillen waren van historische
aard gingen terug op een ander taalgebruik en weshy
zen op sterke cultuurverschillen
WWWAHilJDNlJNFBE
Zou Vlaanderen nog altijd lO anders zijn dat van
der Lans analyse hier geen steek houdt Er zijn uishy
teraard verschillen Vlaanderen kent een meer orashy
le traditie in sociaal werk er wordt weinig geschreshy
ven er wordt veel gezegd Veranderingen gaan traag
en de impact van beleidsmatig ofwetenschappelijk
onderzoek is lager Maar naast de verschillen zijn er
hoe langer hoe meer gelijkenissen Zo liggen de
vermarkting van bepaalde sectoren het lokaliseren
van beleid of het regisseren
wei kan blijven functioneren in de huidige context 3 CI
(1 Ferguson N Parton ) Ook zij komen tot het ID
rshybesluit dat een andere vorm van professionaliteit ID
noodzakelijk wordt -lt III III
I Ontregeling werd in de debatten soms omschreven III
III
als een luxeprobleem Hebben we vandaag dan CI
IIIecht geen andere katjes te geselen dan wat te debatshy III
ter over de finesses van het sociaal werk Net nu er e ID
crisis is moeten we vas thoushy ~
onder het mom van zelfstu- den aan de takken van deVlaanderen kent een meer ring niet zo ver van de Neshy bomen Het is geen tijd voor
r orale traditie in sociaal werk r
IDderlandse situatie Hoewel experimenten Borg wat er er wordt weinig geschreven crde verzorgingsstaat hier er wordt veel gezegd nog rest Sociaal werk moet CI
~
minder afgebouwd is dan bij
onze noorderburen zijn we
de kloof met Nederland aardig aan het dicht rijden
Hoe ver staan we nog van Vogelaarwijken van
jeugddetentiecentra van een voor veiligheid ingeshy
spannen sociaal werk (Geldof 2006) en van harde
uitsluiting van groepen uit reguliere vangnetten Er
wordt ook een en ander getransplanteerd en geimshy
porteerd van boven de Moerdijk technieken meshy
thodieken vraagstukken en socia Ie problemen lOshy
als blijkt uit de ingevoerde terminologie De Rottershy
damse term prepressie kende echos in het Antshy
werps veiligheidsdiscours En ook voor zijn
integra Ie jeugdhulp haalde Vlaanderen zijn 1110Sshy
terd bij onze noorderburen
EEN AN DE RE PROFESSIONALITEIT Wat brengt dit verhaal teweeg love it or leave it Na
de lezingen waren er over het algemeen gemengde
gevoelens Bepaalde sectoren en werkvloerniveaus
herkenden veel anderen hielden wat meer afstand
Al waren de meningen verdeeld zijn verhaal raakte
wei gevoelige snaren Van der Lans werkt graag met
dichotomieen lOals blijkt uit zijn provocerende
stelling Laat Nederland links (of rechts) liggen
Dat gaat soms ten koste van nuance Is ontregelen
niet gewoon een pleidooi voor meer discretionaire
ruimte maar dan niet op niveau van de individuele
werker maar weI van het sociaal werk Bovendien
ligt van der Lans analyse niet lO ver van buitenshy
landse stellingen die de vraag stellen of sociaal werk
POW ALERT I JAARGANG 36 I NUMMER 2 I MEl2010
~nu niet op de helling gezet ID
worden Dit lelopt maar I middotW
het mag ons niet ontslaan van de opdracht alert te
zijn voor wat er buiten die geborgde sectoren aan
de hand is In elk geval stelt het boele ons vragen
onder andere over professionaliteit in sociaal werk
Een nieuwe professionaliteit vraagt analyse van de
context van clii~ntengroepen van nieuwe probleshy
matieleen en mogelijke oplossingen Veel sociaal
werkers staan met hun mond vol tanden als het gaat
over de geschiedenis van hun stiel hun organisatie
hun doelgroepen de problematieken de methodieshy
ken en de wijken Niet toevallig werd een canon soshy
ciaal werk opgezet met de bedoeling deze kennis
nieuw leven in te blazen Geschiedenis en sociaalshy
economische analyses blijven belangrijk om de krishy
tische potentie van het sociaal werk opnieuw aan te
spreken Zo kan weer helder worden wat het sociaal
werk in onze hUidige samenleving lOU kunnen zijn
Sociaal werk heeft ondertussen andere middelen
verworven heeft kennis verzameld en staat voor
nieuwe uitdagingen Die kunnen maar opgenomen
worden door tussen de verschillende niveaus het
gesprek op gang te brengen door van gedachten te
wisselen door andere informatiestrol11en op gang
te brengen
VADE RETRO JOS Er is ook internationaal wei wat te doen rond proshy
fessionaliteit en professionalisering van sociaal
werk Dit lijkt vreemd na meer dan 100 jaar profes shy
45
~ sioneel sociaal werlc Hoe professionaliseert het soshyYo o ciaal werk in Vlaanderen Een kant en klaar totaalshyN Yo beeld uittekenen is nog niet mogelijk maar we kunshyca
nen aJ weJ wat stukken en brokken oprapen Sociaal a o werk is in en velen voelen zich geroepen om het te ampIt Z voorzien van het nodige vlees en bloed Zo richtten
5 verschillende universiteiten en hogescholen enkele a jaren geleden een masteropleiding sociaal werk in Yo Q Docenten maatschappelijk werk houden een pie ishyz dooi om eigen opJeiding en onderzoek onder de ~ noemer sociaaJ werk te plaatsen (VerzeJen 2005) ampIt - Zo kunnen ze een mondje meepraten in internatioshyo
naJe debatten en literatuur Andere collegas probeshy
ren door te dringen tot het hart van het sociaal
werk tot de ziel van de stieJ (Verbruggen 2007) Er
zijn discussies over angstige professionaJs over evishy
dence-based sociaaJ werk over normatieve profes shy
sionaliteit over uitdagingen voor sociaal werk in de
toekomst Er beweegt wat in dit veld
Maar straJen die debatten ook af op de werkvloer
In zijn benadering sJaagt van der Lans er in dit nishy
veau van het sociaaJ werk te betrekken in het debat
Hij stelt daarbij een aantal vragen die elke sociaal
werker in samen- en tegenspraak het best voor
zichzelf stelt Wat doen we en voor wie doen we
het Kiezen we zelf of laten we ons kiezen Kiezen
we voor behoud van wat er is of durven we ook al shy
ternatieven kiezen voor wat was Kiezen we voor
een sociaal werk ten behoeve van de clienten of ter
Verwijzingen
verbetering van de maatschappij Van der Lans gaat
in op de werkvJoer op de organisatiecuJtuur de
werksturing en op de geestelijke dampkring waarin
sociaaJ werkers werken Op deze wijze werpt hij
zich ten volle in het professionaliseringsdebat Het
ontregelen is een voorwaarde maar lost op zich
niets op Het is net na die ontregeling in de vrij geshy
komen ruimte dat sociaal werkers aan de slag moeshy
ten gaan zander terug te vallen op oude systemen
In die ontregelde ruimte kan een offensieve strateshy
gie het sociale het democratische en het democrashy
tiserende in het sociaal werk brengen Gaat het
daarbij om de keuze om van nu af aan weer beleidsshy
matig of politiek te werken Misschien moet dit onshy
derscheid net overbrugd worden en is het werk op
de werkvloer sowieso ook politiek en beleidsmatig
werk Volgens van der Lans begint de herovering
van de werkvloer met een herpositionering van die
relatie En dat is veel meer dan mensen aanspreken
op hun eigen krachten
Joost Bonte is coordinator straathoekwerk voor Oost- en
West-Vlaanderen Peter Colle evalueert socioshy
preventieve projecten bij de Stad Gent Denoix Kerger en
Pascal Tuteleers zijn beiden lector sociaal werk
(Arteveldehogeschool Gent) Sabien Verhulst is P50shy
adviseur bij de Vlaamse Overheid Reageren op deze
bijdrage kan via pascal tuteleerstelenetbe
Van der Lans 1 op httpwwwjosvdlansnl
Ferguson I Woodward R (2009) Radical social work in practice Ma king a difference Bristol The Policy Press
Fook ] (2002) Social Work Critical Th eory and Practice London Sage Publications
Geldof D (2006) Welzijn in dienst van veiligheid Alert 1
Parton N OByrne p mmv Van Nijnatten C (2007) Social work een constructieve benaderil1g Hou ten Bohn
Staffleu van Loghum
Van der Lans f (2005) Nieuwe omgangsvormen tussen staat en middenveld Alert 3
Van del Lans ] (2008) Ontregelel1 De herovering van de werlevloer Amsterdam Augustus vijfde druk
Verbruggen A (2007) De ziel van de stiel Maatschappelijk assistenten el1 hun beroep bouwstenen voor een gedeeld
verhaal Gent Academia Press
Verzelen W (2005) Sociaal werle il1- en uitzichten Antwerpen Garant
Ferguson l op httpwwwsocialworkfutureorg
46 WWWALERTONLINEBE
Zou Vlaanderen nog altijd lO anders zijn dat van
der Lans analyse hier geen steek houdt Er zijn uishy
teraard verschillen Vlaanderen kent een meer orashy
le traditie in sociaal werk er wordt weinig geschreshy
ven er wordt veel gezegd Veranderingen gaan traag
en de impact van beleidsmatig ofwetenschappelijk
onderzoek is lager Maar naast de verschillen zijn er
hoe langer hoe meer gelijkenissen Zo liggen de
vermarkting van bepaalde sectoren het lokaliseren
van beleid of het regisseren
wei kan blijven functioneren in de huidige context 3 CI
(1 Ferguson N Parton ) Ook zij komen tot het ID
rshybesluit dat een andere vorm van professionaliteit ID
noodzakelijk wordt -lt III III
I Ontregeling werd in de debatten soms omschreven III
III
als een luxeprobleem Hebben we vandaag dan CI
IIIecht geen andere katjes te geselen dan wat te debatshy III
ter over de finesses van het sociaal werk Net nu er e ID
crisis is moeten we vas thoushy ~
onder het mom van zelfstu- den aan de takken van deVlaanderen kent een meer ring niet zo ver van de Neshy bomen Het is geen tijd voor
r orale traditie in sociaal werk r
IDderlandse situatie Hoewel experimenten Borg wat er er wordt weinig geschreven crde verzorgingsstaat hier er wordt veel gezegd nog rest Sociaal werk moet CI
~
minder afgebouwd is dan bij
onze noorderburen zijn we
de kloof met Nederland aardig aan het dicht rijden
Hoe ver staan we nog van Vogelaarwijken van
jeugddetentiecentra van een voor veiligheid ingeshy
spannen sociaal werk (Geldof 2006) en van harde
uitsluiting van groepen uit reguliere vangnetten Er
wordt ook een en ander getransplanteerd en geimshy
porteerd van boven de Moerdijk technieken meshy
thodieken vraagstukken en socia Ie problemen lOshy
als blijkt uit de ingevoerde terminologie De Rottershy
damse term prepressie kende echos in het Antshy
werps veiligheidsdiscours En ook voor zijn
integra Ie jeugdhulp haalde Vlaanderen zijn 1110Sshy
terd bij onze noorderburen
EEN AN DE RE PROFESSIONALITEIT Wat brengt dit verhaal teweeg love it or leave it Na
de lezingen waren er over het algemeen gemengde
gevoelens Bepaalde sectoren en werkvloerniveaus
herkenden veel anderen hielden wat meer afstand
Al waren de meningen verdeeld zijn verhaal raakte
wei gevoelige snaren Van der Lans werkt graag met
dichotomieen lOals blijkt uit zijn provocerende
stelling Laat Nederland links (of rechts) liggen
Dat gaat soms ten koste van nuance Is ontregelen
niet gewoon een pleidooi voor meer discretionaire
ruimte maar dan niet op niveau van de individuele
werker maar weI van het sociaal werk Bovendien
ligt van der Lans analyse niet lO ver van buitenshy
landse stellingen die de vraag stellen of sociaal werk
POW ALERT I JAARGANG 36 I NUMMER 2 I MEl2010
~nu niet op de helling gezet ID
worden Dit lelopt maar I middotW
het mag ons niet ontslaan van de opdracht alert te
zijn voor wat er buiten die geborgde sectoren aan
de hand is In elk geval stelt het boele ons vragen
onder andere over professionaliteit in sociaal werk
Een nieuwe professionaliteit vraagt analyse van de
context van clii~ntengroepen van nieuwe probleshy
matieleen en mogelijke oplossingen Veel sociaal
werkers staan met hun mond vol tanden als het gaat
over de geschiedenis van hun stiel hun organisatie
hun doelgroepen de problematieken de methodieshy
ken en de wijken Niet toevallig werd een canon soshy
ciaal werk opgezet met de bedoeling deze kennis
nieuw leven in te blazen Geschiedenis en sociaalshy
economische analyses blijven belangrijk om de krishy
tische potentie van het sociaal werk opnieuw aan te
spreken Zo kan weer helder worden wat het sociaal
werk in onze hUidige samenleving lOU kunnen zijn
Sociaal werk heeft ondertussen andere middelen
verworven heeft kennis verzameld en staat voor
nieuwe uitdagingen Die kunnen maar opgenomen
worden door tussen de verschillende niveaus het
gesprek op gang te brengen door van gedachten te
wisselen door andere informatiestrol11en op gang
te brengen
VADE RETRO JOS Er is ook internationaal wei wat te doen rond proshy
fessionaliteit en professionalisering van sociaal
werk Dit lijkt vreemd na meer dan 100 jaar profes shy
45
~ sioneel sociaal werlc Hoe professionaliseert het soshyYo o ciaal werk in Vlaanderen Een kant en klaar totaalshyN Yo beeld uittekenen is nog niet mogelijk maar we kunshyca
nen aJ weJ wat stukken en brokken oprapen Sociaal a o werk is in en velen voelen zich geroepen om het te ampIt Z voorzien van het nodige vlees en bloed Zo richtten
5 verschillende universiteiten en hogescholen enkele a jaren geleden een masteropleiding sociaal werk in Yo Q Docenten maatschappelijk werk houden een pie ishyz dooi om eigen opJeiding en onderzoek onder de ~ noemer sociaaJ werk te plaatsen (VerzeJen 2005) ampIt - Zo kunnen ze een mondje meepraten in internatioshyo
naJe debatten en literatuur Andere collegas probeshy
ren door te dringen tot het hart van het sociaal
werk tot de ziel van de stieJ (Verbruggen 2007) Er
zijn discussies over angstige professionaJs over evishy
dence-based sociaaJ werk over normatieve profes shy
sionaliteit over uitdagingen voor sociaal werk in de
toekomst Er beweegt wat in dit veld
Maar straJen die debatten ook af op de werkvloer
In zijn benadering sJaagt van der Lans er in dit nishy
veau van het sociaaJ werk te betrekken in het debat
Hij stelt daarbij een aantal vragen die elke sociaal
werker in samen- en tegenspraak het best voor
zichzelf stelt Wat doen we en voor wie doen we
het Kiezen we zelf of laten we ons kiezen Kiezen
we voor behoud van wat er is of durven we ook al shy
ternatieven kiezen voor wat was Kiezen we voor
een sociaal werk ten behoeve van de clienten of ter
Verwijzingen
verbetering van de maatschappij Van der Lans gaat
in op de werkvJoer op de organisatiecuJtuur de
werksturing en op de geestelijke dampkring waarin
sociaaJ werkers werken Op deze wijze werpt hij
zich ten volle in het professionaliseringsdebat Het
ontregelen is een voorwaarde maar lost op zich
niets op Het is net na die ontregeling in de vrij geshy
komen ruimte dat sociaal werkers aan de slag moeshy
ten gaan zander terug te vallen op oude systemen
In die ontregelde ruimte kan een offensieve strateshy
gie het sociale het democratische en het democrashy
tiserende in het sociaal werk brengen Gaat het
daarbij om de keuze om van nu af aan weer beleidsshy
matig of politiek te werken Misschien moet dit onshy
derscheid net overbrugd worden en is het werk op
de werkvloer sowieso ook politiek en beleidsmatig
werk Volgens van der Lans begint de herovering
van de werkvloer met een herpositionering van die
relatie En dat is veel meer dan mensen aanspreken
op hun eigen krachten
Joost Bonte is coordinator straathoekwerk voor Oost- en
West-Vlaanderen Peter Colle evalueert socioshy
preventieve projecten bij de Stad Gent Denoix Kerger en
Pascal Tuteleers zijn beiden lector sociaal werk
(Arteveldehogeschool Gent) Sabien Verhulst is P50shy
adviseur bij de Vlaamse Overheid Reageren op deze
bijdrage kan via pascal tuteleerstelenetbe
Van der Lans 1 op httpwwwjosvdlansnl
Ferguson I Woodward R (2009) Radical social work in practice Ma king a difference Bristol The Policy Press
Fook ] (2002) Social Work Critical Th eory and Practice London Sage Publications
Geldof D (2006) Welzijn in dienst van veiligheid Alert 1
Parton N OByrne p mmv Van Nijnatten C (2007) Social work een constructieve benaderil1g Hou ten Bohn
Staffleu van Loghum
Van der Lans f (2005) Nieuwe omgangsvormen tussen staat en middenveld Alert 3
Van del Lans ] (2008) Ontregelel1 De herovering van de werlevloer Amsterdam Augustus vijfde druk
Verbruggen A (2007) De ziel van de stiel Maatschappelijk assistenten el1 hun beroep bouwstenen voor een gedeeld
verhaal Gent Academia Press
Verzelen W (2005) Sociaal werle il1- en uitzichten Antwerpen Garant
Ferguson l op httpwwwsocialworkfutureorg
46 WWWALERTONLINEBE
~ sioneel sociaal werlc Hoe professionaliseert het soshyYo o ciaal werk in Vlaanderen Een kant en klaar totaalshyN Yo beeld uittekenen is nog niet mogelijk maar we kunshyca
nen aJ weJ wat stukken en brokken oprapen Sociaal a o werk is in en velen voelen zich geroepen om het te ampIt Z voorzien van het nodige vlees en bloed Zo richtten
5 verschillende universiteiten en hogescholen enkele a jaren geleden een masteropleiding sociaal werk in Yo Q Docenten maatschappelijk werk houden een pie ishyz dooi om eigen opJeiding en onderzoek onder de ~ noemer sociaaJ werk te plaatsen (VerzeJen 2005) ampIt - Zo kunnen ze een mondje meepraten in internatioshyo
naJe debatten en literatuur Andere collegas probeshy
ren door te dringen tot het hart van het sociaal
werk tot de ziel van de stieJ (Verbruggen 2007) Er
zijn discussies over angstige professionaJs over evishy
dence-based sociaaJ werk over normatieve profes shy
sionaliteit over uitdagingen voor sociaal werk in de
toekomst Er beweegt wat in dit veld
Maar straJen die debatten ook af op de werkvloer
In zijn benadering sJaagt van der Lans er in dit nishy
veau van het sociaaJ werk te betrekken in het debat
Hij stelt daarbij een aantal vragen die elke sociaal
werker in samen- en tegenspraak het best voor
zichzelf stelt Wat doen we en voor wie doen we
het Kiezen we zelf of laten we ons kiezen Kiezen
we voor behoud van wat er is of durven we ook al shy
ternatieven kiezen voor wat was Kiezen we voor
een sociaal werk ten behoeve van de clienten of ter
Verwijzingen
verbetering van de maatschappij Van der Lans gaat
in op de werkvJoer op de organisatiecuJtuur de
werksturing en op de geestelijke dampkring waarin
sociaaJ werkers werken Op deze wijze werpt hij
zich ten volle in het professionaliseringsdebat Het
ontregelen is een voorwaarde maar lost op zich
niets op Het is net na die ontregeling in de vrij geshy
komen ruimte dat sociaal werkers aan de slag moeshy
ten gaan zander terug te vallen op oude systemen
In die ontregelde ruimte kan een offensieve strateshy
gie het sociale het democratische en het democrashy
tiserende in het sociaal werk brengen Gaat het
daarbij om de keuze om van nu af aan weer beleidsshy
matig of politiek te werken Misschien moet dit onshy
derscheid net overbrugd worden en is het werk op
de werkvloer sowieso ook politiek en beleidsmatig
werk Volgens van der Lans begint de herovering
van de werkvloer met een herpositionering van die
relatie En dat is veel meer dan mensen aanspreken
op hun eigen krachten
Joost Bonte is coordinator straathoekwerk voor Oost- en
West-Vlaanderen Peter Colle evalueert socioshy
preventieve projecten bij de Stad Gent Denoix Kerger en
Pascal Tuteleers zijn beiden lector sociaal werk
(Arteveldehogeschool Gent) Sabien Verhulst is P50shy
adviseur bij de Vlaamse Overheid Reageren op deze
bijdrage kan via pascal tuteleerstelenetbe
Van der Lans 1 op httpwwwjosvdlansnl
Ferguson I Woodward R (2009) Radical social work in practice Ma king a difference Bristol The Policy Press
Fook ] (2002) Social Work Critical Th eory and Practice London Sage Publications
Geldof D (2006) Welzijn in dienst van veiligheid Alert 1
Parton N OByrne p mmv Van Nijnatten C (2007) Social work een constructieve benaderil1g Hou ten Bohn
Staffleu van Loghum
Van der Lans f (2005) Nieuwe omgangsvormen tussen staat en middenveld Alert 3
Van del Lans ] (2008) Ontregelel1 De herovering van de werlevloer Amsterdam Augustus vijfde druk
Verbruggen A (2007) De ziel van de stiel Maatschappelijk assistenten el1 hun beroep bouwstenen voor een gedeeld
verhaal Gent Academia Press
Verzelen W (2005) Sociaal werle il1- en uitzichten Antwerpen Garant
Ferguson l op httpwwwsocialworkfutureorg
46 WWWALERTONLINEBE
