Bijzondere literatuur in beeldBoordevol leesfragmenten en gespreksvragen

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

1

l i t e r a t u u r g i d s | J . M . M e u l e n h o f f

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

2

Inhoud

haley Tanner, De verdwijntruc

•Fragment

•Thematiek

•Gespreksvragen

hisham Matar, Anatomie van een verdwijning

•Fragment

•Thematiek

•Gespreksvragen

Karl Marlantes, Matterhorn

•Fragment

•Thematiek

•Gespreksvragen

Merijn de Boer, Nestvlieders

•Fragment

•Thematiek

•Gespreksvragen

Laurent Binet, HhhH

•Fragment

•Thematiek

•Gespreksvragen

4

6

16

18

20

22

34

36

38

40

52

54

56

58

66

68

70

72

88

90

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

3

Tweets Favorites Following Followers Lists

maaikelenoble Maaike Le NobleBeste lezer, namens uitgeverij @meulenhoff bied ik u hierbij een kijkje in onze keuken

maaikelenoble Maaike Le NobleEen paar van onze favoriete boeken staan in deze literatuurgids voor u uitgestald!

maaikelenoble Maaike Le NobleHet net verschenen #deverdwijntruc van Haley Tanner kreeg al een mooie, vroege recensie op nu.nl, en enthousiaste reacties op twitter

maaikelenoble Maaike Le NobleOver ANATOMIE VAN EEN VERDWIJNING van Hisham Matar RT @femkehalsema: Boek uit… Kapot van

maaikelenoble Maaike Le NobleVoor liefhebbers van oorlogsboeken en mensen die #HhhH al uit hebben: MATTERHORN van Karl Marlantes ‘grandioos debuut’ Publishers Weekly

maaikelenoble Maaike Le Noble Avontuurlijk aangelegd? Lees NESTVLIEDERS van Merijn de Boer, en nodig hem uit voor een lezing bij uw leesclub! Via publiciteit@meulenhoff.nl

maaikelenoble Maaike Le Noble#HhhH van Laurent Binet nog niet gelezen? Grijp nu uw kans. Internationale bestseller over nazikopstukken Himmler en Heydrich. TIP!

maaikelenoble Maaike Le NobleVeel leesplezier gewenst! Laat u ons weten wat u ervan vond?

Maaike le Noble@maaikelenoble AmsterdamUitrgever Meulenhoffhttp://www.meulenhoff.nl

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

4

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

4

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

5

hALEY TAnnER

De verdwijntruc

De verdwijntrucishetverhaalvandebijzonderevriendschap

tussen de tienjarige goochelaar Vaclav en zijn charmante

assistente Lena. De twee Russische immigrantenkinderen

wonen in Brooklyn maar hebben een totaal verschillende

achtergrond:zijnouderswerkenhardomhunAmerikaanse

droom te verwezenlijken, zij is een weeskind dat opgroeit

ondernareomstandigheden.Deliefdetussendetweeison-

verwoestbaar. Ook als ze na een afschuwelijke ontdekking

ruwvanelkaarwordengescheiden,blijfthunbandbestaan.

JarenlaterontmoetenzeelkaarweerenheeftVaclavnogal-

tijddegaveomLenatebetoveren.Maarhetverledenblijft

eenrolspelen.Endeontdekkingdiezedaarbijdoen,vormt

opnieuweenbedreigingvoorhunliefde.

De verdwijntruc is een fantastisch liefdesverhaal van een ge-

talenteerdejongeschrijfster.

haley Tanner (1982) studeerde in New York en woont in

Brooklyn.Ditishaareersteroman.

‘Ontroerend…eenrealistische,intelligenteenempathische

roman.’nu.nL

‘Eenprachtige,hartverscheurendedebuutroman(…)een

ontroerendverhaal.’ThE nEw YoRK TIMEs

OORspRONkELiJkETiTEL:vAclAv AND leNA|VERTALiNG:ERicAFEBERwEE&

LuciEVANROOiJEN|pApERBAck:272BLz.|pRiJs:€18,95|isBN9789029086332

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

6

h A LE Y TA n n ER

De verdwijntruc

zonder assistente geen goochelaar

‘Hier, ikoefen,enjijoefent.Ahem.A-hém.ikbenVaclavdeGe-

weldige, met verjaardag op zesde mei, beroemde dag van feest

envreugdevoordegeneraties,eendagindetoekomstigejaren

diekerstmisenchanoekaenRamadanenalleheidensefestivals

zal overschaduwen, geboren in een land hier ver, ver, ver, ver,

ver,ver,vervandaan,eenlandvanoeroudeengeweldigegehei-

men, een land van magische kennis, overgedragen van eeuwen

enher,eenlandvanverbeelding(Rusland!),inRuslandgeboren

en hier weer opgedoken in Amerika, in New York, in Brooklyn

(wateenwijkis),nabijconeyisland,wateenberoemdoordvan

magie is inhetonbegrensde landvandemogelijkheden (dat is

uiteraard Amerika), waar iedereen alles kan worden, waar een

zwerver van vandaag morgen een zakenman in driedeels grijs

is, en waar een zakenman van gisteren later vanmiddag een

zwerver is, Vaclav de Geweldige, die zonder enkele twijfel zal

wordenverzochtzijnmachtige stalenvan tovenarij tevertonen

aangravenenpresidentenentsarenenayatollahs,enhenalle-

maalzalverenigeninverbazingenverstomming,enzo,opeen

dagindetoekomst,eennieuwtijdperk(datwilzeggeneeneen-

heidvantijd)volvredeopaardezalinluiden.Damesenherens,

ik kondig u aan, ik presenteer u, ik waarschuw u alvast voor

zijn komst, opdat u uw ogen kunt sluiten of met uw handen

uw gezicht kunt bedekken als u schroomvallig bent: Vaclav de

Geweldige,JeugdigGoochelaar.’

‘Eh,’bromtLenanors.

‘Lena, wij hebben hier perfecte introductie voor de optreden.

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

7

Hijislangenperfectenerstaanalleenmaarmooisteenlangste

woordenuitsynoniemenwoordenboekin,’zegtVaclav.

‘zeg na derde zin: “Goochelen is kunst van beheersen van

gebeurtenissen door gebruik van bovennatuurlijke krachten,”’

zegt Lena. Dit is een van Lena’s favoriete zinnen; ze heeft hem

uit haar hoofd geleerd uit de Almanak voor de goochelaar, een

groot oud zwart boek met goud op snee boordevol magie en

goocheltrucsenillusionisme.Vaclavbleefhetboekmaaruitde

bibliotheekhalen,dushadzehetvorig jaar inhaar rugzakge-

stoptenmeenaarhuisgenomenomhethemvoorzijnverjaar-

dagtegeven,zodathetvooraltijdvanhenzouzijn.

‘Datklinktmooi,maarhetpastnietinvoorstelling.Dathebik

al tegen jou gezegd. Dit is de inleiding, compleet. Verzegel hem

numetdemagischeverjaarskaars.’Vaclavvouwthetblaadjeuit

het schrift waarop de introductie voor de voorstelling staat ge-

schreven op en steekt het Lena toe. Die neemt het niet aan. ze

houdt het magische verjaarskaarsje in haar linkerhand en gaat

met haar duim langs de spiraalvormige groeven. in haar rech-

terhand heeft ze de aansteker waarmee ze het gaat aansteken.

Het verzegelen van het papier met druppels kaarsvet is een be-

langrijk onderdeel van alles wat Vaclav en Lena opschrijven, en

het is de taak van Lena, uitsluitend van Lena, om het magische

verjaarskaarsje aan te steken, in de lucht te houden en dan het

kaarsvet op het opgevouwen papiertje te druppelen, zodat het

vooraltijdeneeuwigverzegeldis.

OnderVaclavsbed,naasteenvergetensokentusseneengrote

verzameling pluizige, stoffige spullen, staat een schoenendoos

vol blaadjes uit schriften, opgevouwen en verzegeld met Lena’s

druppels kaarsvet. wat erop geschreven staat, zijn belangrijke

verklaringen, verdragen, lijstjes enandereartefactenuithet le-

venvandejongegoochelaars.

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

8

‘wijschrijvenopenrondennuaf,Lena,envanavondvraagik

toestemmingomoptetreden.’

‘Onmogelijk,’zegtLena.

‘Mogelijk. ik kan dit mogelijk maken. Misschien niet van-

avond, maar wel gauw. Dus verzegelen wij introductie, wat be-

tekentdatwijaandetruckunnengaanwerken.Alswijtoestem-

minghebben,gaanwijoptreden.Aansteken.smelten.klaar.’

‘Openvouwen. Opschrijven. Goochelen is kunst van beheer-

sen van gebeurtenissen door gebruik van bovennatuurlijke

krachten.’

‘Datdoeikniet,Lena,nee.Ditpastnietbijdeintroductievan

de optreden; dit past niet erbij. Het is heel goed Engels, maar

hetpastnieterbij.Ditisintroductiediewijmoetenverzegelen,

zodathijbestaatenzodatwijkunnengaanwerkenaandetruc.’

Lenakijktnaardeaanstekerdiezeuitdezakvandeochtend-

jas van de Tante heeft gestolen. Lena weet dat je geen dingen

mag stelen tenzij je iets heel hard nodig hebt en degene van

wie je het steelt niet thuis is en niet eens door zal hebben dat

hetwegis.Hetwasengomdeaanstekertestelen,enhetvoelde

goed, en dapper. Lena voelt zich heel dapper met de aansteker

inhaarhand,heelgrotemenserig.

‘waarombenjijaltijddebaas?’vraagtLena.

‘Omtebeginnenben ikgoochelaaren jij assistente.Assisten-

te is ondergeschikt aan goochelaar. zonder goochelaar geen as-

sistente,’zegtVaclav.

‘zonderassistentegeengoochelaar,’zegtLena.

‘ikbeneenjaarouderdanjij,’zegtVaclav.

‘Tienismaareenkleinbeetjemeerdannegenpluselfmaan-

den,’zegtLena.

‘Een goochelaar is belangrijker dan assistente, omdat…’ zegt

Vaclav, zich opmakend om nog een argument aan te voeren

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

9

waarmeehijLenakanbewijzendathijbovenhaarstaat.Hijwil

deze discussie winnen, hoewel hij weet dat ze die vaker zullen

voeren.Het iseendiscussiedietelkensweeropduikt.Hetheeft

wel iets weg van de aloude kwestie van de kip en het ei, over

wieerheteerstwas,overwiebelangrijkerenbeterisdandean-

der.zezullenernooituitkomenomdatonmogelijktebewijzen

valt wat er het eerst was of wat beter is, want eigenlijk is het

allebeiprecieshetzelfde.

Erwordtopdedeurgeklopt.LenaenVaclavkijkenmetgrote,

verschrikte ogen op. Er wordt drie keer hard geklopt en dan

gaat de deurknop heen en weer, maar de deur gaat niet open

omdathijopslotzit.

Vaclavkanzichwelvoorzijnkopslaan.Dedeuropslotdoen

was een slecht idee. Een deur die op slot zit wekt bij Vaclavs

moederdeindrukdateropdeslaapkamervandejongegooche-

laarietsgebeurtwatnietmag.

‘Vaclav!Maakdedeuropen,andersdoeikhetvoorjou!wilje

makkelijkdoenofmoeilijk?’

Lena en Vaclav schuiven hun goochelspullen onder het bed,

verstoppen ze achter de met gaatjes opengewerkte rand van de

beddensprei.

‘ik kom al, ik kom!’ zegt Vaclav terwijl hij overeind krabbelt.

zodrahijdedeurvanhetslotdraait,zwaaitdezeopenenwordt

Vaclav naar achteren geduwd. Rasia’s ogen doorzoeken de ka-

mer.zeweetnietwaarzenaaropzoek is,maarzemaaktzich

voortdurend zorgen. Elke dag om tien over vijf vliegt ze naar

huis, want haar zoon groeit en verandert met de seconde en

zeheeftnogmaareenbeperktaantalurenomhemtekneden,

als deeg. ze heeft nog maar een beperkt aantal uren om hem

duidelijk temakendathetbelangrijk isom jehuiswerk tema-

ken, om ’s avonds met het hele gezin te eten, om geen drugs

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

10

tegebruikenenniet te stelenof lui te zijnof eenoplichter.ze

moet hem beschermen tegen pedofielen, tegen vreemden, pest-

koppen, pistolen en koolmonoxidevergiftiging. ze maakt zich

zorgen omdat hij na school thuiskomt in een leeg huis; hij is

wat je noemt een sleutelkind en zij een werkende moeder, en

zewonenindegrotestadenVaclavgaatnaareendrukkeopen-

bare school, wat allemaal ingrediënten zijn voor een ramp als

jehetnieuwsmaggeloven,endaarluistertzijaltijdaandachtig

en angstvallig naar om te horen waar ze nu weer bang voor

moetzijn.

‘Het bevalt mij niet wat ik hier zie. wat gebeurt hier als ik

nietthuisben?’

‘Niets! wij doen niets! Huiswerk. we doen alleen maar huis-

werk,’zegtVaclav.

‘Drie uur lang niets doen en huiswerk? ik geloof dit niet. Na

hetetenwil ikaldehuiswerkzien.’Rasia looptachteruitnaar

de deur, met haar ogen op Lena gericht. ze maakt zich zorgen

om Lena omdat alom bekend is wat de Tante doet. Dat is niet

eerlijk,maartegelijkertijdookweerwel.

‘Goeddan,nietsenhuiswerkenmisschienookeenbeetjede

optredenoefenen,metdegoocheltrucs,’zegtVaclav.

Rasiakomtdekamerweerbinnen.

‘Misschieneenbeetjedeoptredenoefenen?’

‘Ja, wij oefenen goochelshow,’ zegt Vaclav, en hij probeert

ernstig tekijken. ‘Enmisschien,als jijhetgoedvindt,omdat al

dehuiswerkafis,misschien…’Vaclavkijktopnaarzijnmoeder

enRasiakijktneerophaarzoon,naarhoehijomdatwathijwil

heendraait,naarzijngympenmetklittenbanddiezenuwachtig

rondjesmakenindevloerbedekking.

‘watmisschien?’vraagtRasia.

‘Misschienmogenwijvoorheteten…’zegtVaclav.

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

11

‘zeg wat je gaat zeggen,’ zegt Rasia terwijl ze haar ogen toe-

knijpt.

‘Mogen Lena en ik een goocheltruc voor jullie doen, in de

woonkamer,voorheteten?’zegtVaclavheelsnel,inéénadem.

‘isaljehuiswerkaf?’vraagtze.

‘Ja, allemaal af,’ zegt Vaclav, hoewel hij zijn huiswerk nog

niethelemaalafheeft.

‘Lena,blijfjijeten?’vraagtRasia.

‘Da,’zegtLena.

‘Engels!’zegtRasia.

‘Yè-hès!’zegtLenameteengrom.

‘Voorergegoocheldwordt,moetaldehuiswerkafzijn,’ zegt

Rasia.

Vaclav glimlacht, want hij weet dat dat haar manier van ja

zeggenis.Rasiakijktnogevendreigenddekamerrondomalle

vreemde zaakjes, waarvan ze niet eens weet of er wel sprake

vanis,indekiemtesmoren.Alszeeindelijktevredenisgaatze

weg, waarbij ze de deur bijna helemaal dichttrekt. zodra ze is

vertrokken, springen Vaclav en Lena gillend van opwinding op

enneerenbeginnendanalseendollehungeweldigeoptreden

voortebereiden.

dame en heer

VaclavenLenazettendebreedbeeld-tv indewoonkameruiten

duwen de grote mahoniehouten salontafel tegen de muur. De

tafelvormteenperfectpodium,zwartenstevigenglanzend.ze

hebben hem al vaak zo verplaatst; hij laat zich makkelijk over

het grote versleten perzische tapijt schuiven. Vaclav en Lena

staanophetpodiumtewachtentothetpubliekgaatzitten.

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

12

‘pap,’roeptVaclav,‘komnou,wezijnklaar!’Rasiazitalopde

grote zwartleren bank te wachten tot de voorstelling begint.

Vaclavs vaderkomtmeteen glaswodkaaanlopenenzijgt neer

opdebank.

‘Oké,ikbener.watgaanwijzien?watgaanjulliedoen?’vraagt

hij.

‘kijk nou maar gewoon, goed?’ Vaclav heeft zijn kleren van

school aan, een spijkerbroek met een groen t-shirt; om zijn

hals bungelt een vlinderstrikje en hij heeft zijn hoge gooche-

laarshoedopgezet.OmdatLenanoggeenkostuumvoorzichzelf

heeft gemaakt, heeft zij haar gewone kleren aan: een spijker-

broekmet

eent-shirt.

‘Allereerst verwelkom ik mijn geliefde en intellectuele pu-

bliek.Dameenheer,ustaatgroteverrassingtewachten.ikben

VaclavdeGeweldige,enditismijnassistente,LieftalligeLena.’

Vaclav zwaait zijn linkerarm opzij om Lena voor te stellen,

die een lange, diepe, plechtige buiging maakt. Vaclav en het

publiekwachteninstiltetotzeweerovereindkomt.

‘Vanavondhebbenwijspecialeverrassingdieuzalverbluffen

en verbijsteren. Mag ik alstublieft iemand uit publiek vereren

mij eenkwartje te schenkenomdeeluit temakenvandegoo-

cheltruc?’

‘Datisoplichterij,’zegtVaclavsvader.

‘papa!’zegtVaclav.

‘Oleg, geef nou maar,’ bromt Rasia, en met veel zuchten en

steunen wurmt Oleg zijn hand in zijn kontzak en haalt een

warmkwartjetevoorschijn,dathijaanzijnzoongeeft.

‘Dank u, vriendelijke meneer. zeer gewaarderen.’ Vaclav

neemt de munt tussen duim en wijsvinger en houdt hem ter

inspectieomhoogvoorhetpubliek.

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

13

‘Lena, het papier alsjeblieft.’ Lena haalt een vel papier van-

achter haar rug tevoorschijn. ze doet een stap naar voren en

laat het publiek de voorkant, de achterkant en de randen van

hetpapierzien.zehoudthetomhoognaarhetlichtendoetdan

eenstapachteruit.

‘zoals mijn lieftallige assistente laat zien is dit normaal vel

papier–geengatenofscheurenofgeenvouwen.Ditisnormaal

stukpapier.Dankjewel,Lena.’Lenaknikt.

‘Let goed op, alstublieft. ik vouw papier nu om de munt

heen.’ Vaclav vouwt het vel papier een paar keer op zodat de

munterinzit,als ineenenvelop.Rasiaschuifteeneindjenaar

voren op de bank om extra goed op te letten, zoals haar zoon

heeft opgedragen. Oleg slaat zijn armen over elkaar. Er lopen

slaapkreukelsalsdiepe littekensoverzijngezichtenhalsener

ontspringteenwoudvanharenuitdehalsvanzijnshirt.

‘uzietdatdemunthelemaalisingepaktinpapier.’Lenakomt

naast Vaclav staan en steekt haar handen uit naar opzij om de

aandachtvanhetpubliekopdemysterieuze,ingepaktemuntte

vestigen. Met opperste concentratie neemt Vaclav de munt van

zijnlinker-inzijnrechterhand.Hijlichtdezebewegingniettoe.

Lenasteekthaararmenstijfjesomhoogendraaiteenpaarkeer

rond, waarbij ze gevaarlijk dicht bij de rand van de salontafel

komt.Rasiahoudthaarademin,bangdatLenazalvallen.

‘Metbehulpvanmijntoverstokzalikdemuntnuuitdelucht

latenverdwijnen,’ zegtVaclav terwijlhijhetmuntpakketje stijf

in zijn rechterhand knelt en zijn linkerhand nerveus in zijn

achterzak stopt. Lena probeert een shimmy te doen door haar

smalle schouders krampachtig heen en weer te bewegen. Va-

clav houdt zijn hand even in zijn zak terwijl Lena de shimmy

doet en haalt hem er dan met een glimlach weer uit om het

publiek zijn toverstok te laten zien. Vaclavs toverstok is zijn

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

14

dierbaarste bezit. Het is een echte, van een echte winkel voor

echtegoochelaarsbenodigdhedeninManhattan.Daarheeftzijn

moeder hem mee naartoe genomen, en ze moesten meer dan

eenuurmetdemetroomertekomen.indewinkelvroegenze

deeigenaarofhijhendebestetoverstokkonhelpenuitzoeken;

naafloopgingenze lunchen ineen restaurant, enVaclavhield

de stok de hele tijd op schoot. Met deze stok tikt Vaclav drie-

maalophetpapierenpakje.

‘Abracadabra!’zegthijbijdelaatstetik.‘Demuntisverdwenen!’

‘Lena,’ zegt hij, ‘mijn lieftallige assistente, ben jij zo vriende-

lijk en neem je deze papieren envelop aan en scheurt hem in

tweehelestukken?’

Lena neemt het papieren pakketje van hem aan en scheurt

hetmoeiteloosdoormidden.Dan laatzedestukkenpapieraan

hetpubliekzien,enalsde toeschouwersvoldoendebewijsheb-

bendathetkwartjeisverdwenen,gooitzedestukkenpapierin

de luchtbijwijzevandramatischeffect.VaclavenLenamaken

een buiging, zodat de toeschouwers weten dat ze moeten klap-

pen.

‘Fantastisch!’ zegt Rasia, hoewel ze niet precies weet welk

deel van de truc de truc was. ze weet vrijwel zeker dat ze niet

had mogen zien dat Vaclav de munt uit het papieren pakketje

inzijnopenhandlietrollen,endatzeniethadmogenziendat

hijdemuntinzijnzakstoptetoenhijzijntoverstokpakte.

VaclavenLenabuigennogeenkeer.

‘Bravo!’zegtRasia.VaclavenLenastappenvandesalontafelaf.

‘waarismijnkwartje?’vraagtOleg.

‘Eengoochelaaronthultnooitdegeheimen,’zegtVaclav.

‘Oleg,’ zegt Rasia tegen Vaclavs vader, en ze bedoelt: Hou op

over dat kwartje.

‘Danku,’zegtVaclav.

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

15

‘Fijn dat u bevalt. Lena en ik zullen dit zaterdag opvoeren

voorfansopdepromenadevanconeyisland.’Vaclavstraalt.

‘Vaclav.’ Rasia haalt diep adem. ze heeft geprobeerd geen

aandacht te schenken aan het plan om op te treden op coney

island,maarVaclavhoudtvoetbijstuk.Hijheefthetzichheilig

voorgenomen. Hij weet niet dat het eigenlijk een heel slecht

ideeis.

‘Datisgeenheelgoedidee,’zegtze.

‘waaromniet?’vraagtVaclav.

‘Om daarom.’ Hoe kan ze hem de waarheid zeggen? ze kan

nietzeggendatdedronkaardsendejeugdopconeyislandhem

zullenuitlachen.zekannietzeggendathijvoorgekzal staan.

zekannietzeggendaterniemandzalklappen,daterniemand

ohenahzalroepen.

‘waarom?’vraagtVaclav.

‘Hetisnietveilig.’

Dat komt misschien nog het dichtst in de buurt van eerlijk-

heid, denkt ze. De buitenwereld is niet veilig voor Vaclav, die

zo gevoelig is en zijn hart op de tong heeft, bereid om al zijn

dromenaaniedereentelatenzien.

‘Datisnieteerlijk!wijmoetenoefenenomvooréchtpubliek

optetreden!’roepthijuit.Datisprima,zegtzebijzichzelf,dat

hijdenktdatzijdegrootstegemenerikisdieerbestaat.Laathij

maardenkendatzenietwildathijgoocheltrucsopvoert.

‘Datislaatstewoord.ikganietindiscussie,’zegtze.

‘ikgeloofditniet!’zegtVaclav.

‘Handenwassen,wegaanaantafel,’zegtze.‘Lena,jijook.’

Rasia staat bij de deur als Vaclav en Lena koers zetten naar

de keuken, op weg naar een maaltijd die hun honger niet zal

stillen.

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

16

haley Tanner De verdwijntruc

ThEMATIEK

Vaclav en Lena zijn Russische immigrantenkinderen en

ervaren de nodige aanpassingsproblemen met het leven

in Amerika. Op school hebben ze allebei geen vrienden en

ze storten zich dan ook vol overgave op hun vriendschap.

Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van Vaclav,

Lena en Vaclavs moeder Rasia, maar de lezer bevindt zich

vooralindewereldvanVaclav.Hijdroomtervaneenwereld-

beroemdegoochelaartewordenmetLenaalszijn lieftallige

assistente.

Lena’s leefwereld blijkt een stuk ingewikkelder dan die van

Vaclav, merkt de lezer als het vertelperspectief verschuift.

ze woont bij een tante die niet naar haar omkijkt. Voor

Lena zijn aandacht, een schoon huis en een maaltijd niet

vanzelfsprekend. Een belangrijk thema in de roman is hoe

Lena haar hoofd boven water houdt ondanks deze erbar-

melijke omstandigheden. Lena probeert zo onopvallend

mogelijkdoorhetleventegaan.

OntroerendisdeonvermoeibaremoedervanVaclavdiemet

een open blik naar haar omgeving kijkt, waarin ze niets

herkent van haar leven in Rusland. Maar ze is vastbesloten

omhaarzooneen beter leventegeveninAmerika.

“Toen ze hem de grote Amerikaanse menigte in zag lopen,

onderdegroteAmerikaanseachtbanendoor,hadzehetge-

voeldatdewereldineenwildevaartvanhaarwegtolde,en

ze moest huilen want ze was blij en verdrietig tegelijk om-

dat hij niet achterom keek, en omdat ze zoveel hield van

datkleinelijfjeendatrarehoofdmetdiekuifendiesmalle

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

17

ribbenkast, en omdat hij, zo jong al, wist dat je een meisje

bijdehandmoetnemenalszebangis.”

OpdedagdatVaclavenLenahungrotedoorbraakhopente

beleven, verdwijnt Lena spoorslags uit het leven van Vaclav.

zekanhetnietoverhaarhartkrijgenomaanVaclavtever-

tellen wat de reden is van Lena’s vertrek, zowel hij als de

lezerblijftinhetongewisse.Totdatzeelkaarzevenjaarlater

weerontmoeten…”

waarheid, droom en werkelijkheid zijn terugkerende

thema’s. Moet je altijd de waarheid vertellen of mag je die

verzwijgeninbelangvaniemanddiejeliefhebt?

De verdwijntruc is geen tearjerker, maar een realistische, in-

telligente en empathische roman over immigranten en

hun overlevingskracht in een land waar mensen op eigen

kracht hun weg moeten vinden. Binnen de kleine gemeen-

schap van Russische immigranten van Brighton Beach,

schetst Tanner een wereld vol van kansen en wanhoop. Ge-

lijk met de ontwikkeling van de personages loopt de veran-

dering in hun taalgebruik; eerst simpel en gebrekkig, later

complexenmooi.

De thema’s immigratie, identiteit, verdrongen herinne-

ringen, onvoorwaardelijke (moeder)liefde, en waarheid

komen aan de orde, aanvankelijk door de ogen van twee

jonge kinderen. Als jongvolwassenen ontkomen ze er niet

aan om onder ogen te zien wat zij als jonge kinderen niet

zagen.Hetverhaaleindigtzoalshetbegon,alseensprookje.

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

18

GEspREKsvR AGEn

1 Vaclav wil graag een beroemde goochelaar worden.

waaromdenktudatHaleyTannerjuistvoorditberoep

heeftgekozen?

2 Vaclav maakt van zijn toekomstplannen lijstjes. waar-

omdoethijditvolgensu?

3 Heeft Rasia goed gehandeld tegenover Lena? Had u

hetzelfde gedaan? Hoe zou u het uitgelegd hebben

aanVaclav?

4 in deze roman staan twee liefdesverhalen centraal.

welke?Enisdeeneliefdesterkerdandeandere?

5 Vaclav wordt volgens zijn moeder een ‘Amerikaanse

jongen’. Met wat voor moeilijkheden krijgen immi-

grantenfamilies te maken – zowel binnen als buiten

hun familie? is er volgens u een verschil tussen im-

migranteninAmerikaenNederland?

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

19

6 GeefttanteEkaterinaechtomhaarnichtjeLena,zoals

zijopheteindbeweert?

7 Hetthemawaarheidspeelteengroterolinderoman.

ishetgoedomaltijddewaarheidtevertellen?Enom

altijd de waarheid te willen weten? Hoe gaan de ver-

schillende personages om met (of het ontwijken van)

dewaarheid.Bentuhethiermeeeens?

8 welkpersonagesprakuhetmeestaan?Enwaarom?

9 HoedenktudathetverderzallopentussenVaclaven

Lena?

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

20

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

20

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

21

hIshAM MATAR

Anatomie van een verdwijning

Nuriisnogmaareenkindalszijnmoederoverlijdt.Hetlijkt

ofnietsdeleegtekanvullendiezijheeftachtergelaten.Tot

hijopeenvakantieMonaziet.Alsdeverdrietigejongendeze

schitterendevrouwtegenhetlijfloopt,verdwijntvoorhem

derestvandewereld.MaarhetiszijnvaderopwieMonaver-

liefdwordtenmetwiezijtrouwt.Hungelukwordteenob-

sessievoorhem,enhijdroomterzelfsvandatzijnvaderzal

verdwijnen. Op verschrikkelijke wijze komt zijn wens uit…

Anatomie van een verdwijningverteltonshetverhaalvaneen

jongen en een vrouw die door het verlies van een geliefde

huneigenlevensopnieuwvormmoetengeven.

hisham Matar (NewYork,1975)groeideop inTripoli,caïro

en parijs, en woont nu in Londen. Eerder verscheen zijn

bekroondedebuutromanNiemandsland.

‘indringenderomanrondhetthemavadersenzonen.’

vRIj nEdERL And

‘Matar’snieuweboekisspannendalseenthriller

entegelijkertijdisheteensubtielepsychologischeroman’

TRouw

‘Boekuit…kapotvan.’ FEMKE hALsEMA op TwITTER

OORspRONkELiJkE TiTEL: ANAtoMY of A DisAppeArANce | VERTALiNG: MANik

sARkAR|pApERBAckMETFLAppEN:224BLz.|pRiJs:€18,95|isBN9789029087612

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

22

hIshAM MATAR

Anatomie van een verdwijning

1

Er zijn dagen dat mijn vaders afwezigheid zo zwaar is als een

kind dat op mijn borst zit. Andere dagen kan ik me zijn exacte

gelaatstrekken nauwelijks voor de geest halen en moet ik zijn

foto’s tevoorschijn halen die ik bewaar in een oude envelop in

de la van mijn nachtkastje. sinds zijn plotselinge, mysterieuze

verdwijning is er geen dag voorbij gegaan dat ik hem niet heb

proberen te vinden, dat ik niet op de meest onwaarschijnlijke

plaatsennaarhemhebgezocht.Alleseniedereen,hetheleleven

iseenevocatiegeworden,ietswatmeaanhemzoukunnendoen

denken. Misschien is dat wat er bedoeld wordt met dat kleine,

haastantiekewoordelegie.

ikziehemnietals ik indespiegelkijk,maar ikmerkhoehij

een plaats zoekt, alsof hij zich in een overhemd wurmt dat net

tekleinvoorhemis.Mijnvader isaltijdal intensmysterieusge-

weest, ook toen hij er nog was. ik kan me bijna voorstellen dat

het op hem af kwam als een vriend, een gelijke, maar net niet

helemaal.

Mijn vader is verdwenen in 1972, aan het begin van de kerst-

vakantie, toen ik veertien was. Mona en ik logeerden in het

Montreux palace; we zaten te ontbijten – ik met een groot glas

feloranje sinaasappelsap en zij met dampende zwarte thee – op

een terras dat uitkeek over het staalblauwe oppervlak van het

Meer van Genève, waar aan de andere oever, voorbij de heuvels

en de bocht in het water, de lege stad Genève lag. ik keek naar

deparagliders die stil bovenhetmeerhingenenzijbladerde la

tribune de Genève door,toenhaarhandplotselingnaarhaarmond

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

23

gingenbegontetrillen.

Een paar minuten later zaten we in de trein; we zeiden haast

nietsengavendekrantcontinuaanelkaardoor.

Bijhetpolitiebureauhaaldenwedeweinigeeigendommenop

die op het nachtkastje waren achtergebleven. Toen ik het zegel

op de plastic zak verbrak, rook ik hem tussen de tabak en het

vuursteentjevanzijnaansteker.Hethorlogezitnuommijnpols,

en wanneer ik de onderkant van het leren bandje tegen mijn

neusgatendruk,kaniknogaltijdeenvleugjevanhemopvangen.

ik vraag me af hoe anders mijn verhaal geweest was als Mona’s

handen niet prachtig waren geweest, als ze geen ranke vingers

hadgehad.

Ooknunog,naaldiejaren,hoorikdatkinderlijke,koppige‘ik

hebhaarheteerstgezien’datalseenduiveltjeopenneersprong

opmijntongwanneerikvadereenclaimendebewegingzagma-

ken, als zijn vingers in haar haar verzonken of hij zijn hand op

haarberoktedijlegde,zoterloopsalseenmandiemiddenineen

zin naar zijn oorlel grijpt. Hij had de westerse gewoonte aange-

nomen om hand in hand te lopen en elkaar in het openbaar te

kussenenaanteraken.Maarmijhieldhijnietvoordegek:zijn

stappenwarenzoonvastalsvaneenslechteacteur.Alshijmerk-

tedatiknaarhemkeek,wenddehijzijnblikaf,enikzweerdat

ikhemdanzagblozen.Alsikbedenkhoehardhijzijnbestdeed,

komt er een sombere vertedering in me op: ook nu nog verlang

iknaareenbandmetmijnvaderdievanzelfgaat.inonzerelatie

heeft altijd iets ontbroken waarvan ik nog steeds denk dat het

met het verstrijken van de jaren wel had kunnen komen, mis-

schienwanneer ikvolwassenwasgewordenenhijme ineenva-

derrolzouzien:eenzekereongedwongenheid,eengemakkelijke

uitwisselingvanemoties.Maar inwerkelijkheidwordthetbeeld

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

24

dat ik inmijnhoofdvanhemheb,gevormddoordeafstanddie

in al onze interacties aanwezig was en die een onuitgesproken

klooftussenonsvormde.

2

we ontmoetten Mona in het Magda Marina, een klein hotel

aanhetstrandvanAgamiinAlexandrië.Dezeewasvlakbij,maar

wezwommenernooitin,enzandkastelenbouwenwildeikniet.

Ook de meeste andere gasten negeerden de zee: ze hadden ge-

noegaandeveiligheidendebeperktegeneugtenvanhetzwem-

bad. De betonnendozen van de gelijkvloersekamers schermden

ons af van het omringende landschap. we hoorden de golven

loom tegen de kust slaan, als het gesnurk van een waakhond,

maarvanhetblauwvingenweslechtszeldenietsop.

Hierhadvader medeafgelopen twee zomersmeenaartoe ge-

nomen,sindsmoederplotselingwasoverleden.

Toenzenoginlevenwas,kwamenwenooitopplekkenalshet

MagdaMarina.zehieldnietvandehitte. ikhebhaarnognooit

eenbadpakziendragenofinplotselingeovergavehaarogenzien

sluiten voor de zon. zodra in caïro de lente aanbrak, begon ze

onze zomervakantie te plannen. Eén keer zomerden we hoog in

de zwitserse Alpen, waar mijn lichaam verstijfde bij de aanblik

van de diepe, holle kloven die in de rotsige aarde waren uitge-

houwen.

Een andere keer nam ze ons mee naar Nordland in het noor-

denvanNoorwegen,waardeversplinterdepiekenvandestrenge

zwarte bergen haarscherp door het onbeweeglijke water werden

weerspiegeld. we verbleven in een verlaten blokhut aan het wa-

ter die in de bruinrode kleur van dorre bladeren was geverfd.

Rond het dak hing een goot, zo breed als een mensendij. Alles

wat hier uit de hemel viel, viel in overvloed. Er was geen enkel

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

25

ander menselijk bouwwerk te zien. soms verdween moeder de

hele middag, en dan liet ik vader niet merken dat ik mijn hart

in mijn oren voelde bonzen. Dan bleef ik op mijn kamer totdat

ik voetstappen op de veranda hoorde en de keukendeur werd

opengeschoven. Op een keer had ze zwart-rode vlekken op haar

handeneneenplek indevormvaneenaardbolopdevoorkant

vanhaartrui.Metogenzozuiveralsglas,wijdopenentevreden,

lietzeeenhandvolwildebessenzien.zehaddeneenrijpe,zoete

smaakdieikmoeilijkmetditlandschapkonverenigen.

Op een nacht hing er een dichte mist, die de vegen en zuch-

tenvanhetnoorderlichtabstractmaakte.Jemoetvolwassenzijn

om zoiets angstaanjagends te kunnen waarderen. Een nerveuze

hitte nam bezit van mijn achtjarige schedel en ik maakte me

klein in mijn bed, probeerde mijn snikken te smoren en hoopte

datmoedermeeenvanhaarnachtelijkebezoekjeszoubrengen,

dat ze naast me zou komen liggen en mijn voorhoofd zou kus-

sen. ’s Ochtends was alles weer verstild: het onschuldige water,

debloeddorstige bergen endebleke luchtmethier endaar een

kleine, pasgeboren wolk. ze stond in de keuken melk op te war-

men,ennaasthaarophetwitmarmerenaanrechtstondeenglas

water.Geensap,thee,koffie,maarwaterdronkze’sochtends.ze

nam een slok, en met haar gebruikelijke zorg om lawaai te ver-

mijden dempte ze bij het neerzetten het geluid met het zachte

puntjevanhaarpink. iederonverwachtgeluidmaaktehaarvan

streek. Al haar dagelijkse bezigheden kon ze in haast volmaakte

stilte uitvoeren. ik zat aan de gehuurde tafel waar moeder, als

we met z’n drieën zaten te eten, soms naar de lege vierde stoel

staarde alsof die een gemis, een verlies betekende. ze schonk

de warme melk in. Een snippertje stoom aaide de lucht en ver-

dweenlangshaarnek.

‘waaromkijkjezosip?’vroegze.

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

26

zenammemeenaardeverandadiebovenhetmeerhing.De

luchtwaszozuiverdathetpijndeedaanmijnkeel.zwijgendble-

venwestaan.ikherinnerdemewatzeindeautotegenvaderhad

gezegd toen de naakte bergen van Nordland waren opgedoemd:

‘HierbeslootGoddatHijgingbeeldhouwen;opandereplaatsen

heeftHijzichingehouden.’

‘“Heeft Hij zich ingehouden?”’ herhaalde vader. ‘Je doet alsof

Hijeenvriendvanjeis.’

indietijdgeloofdevadernietinGod.AlsmoederoverhetGod-

delijke begon, reageerde hij meestal sarcastisch en geïrriteerd.

Misschienhad iknietverbaasdmoetenzijn toenhijnamoeders

doodafentoegingbidden:sarcasmeisvaakeendekmantelvoor

eenverborgenfascinatie.

**

waren het de romantiek van het kampvuur en de verhullende

dikkejassendiemijnmoederindeonbevolktenoordelijkedelen

van Europa aantrokken? Of was het de volmaakte rust van die

twee weken die ze, voor het grootste deel beschut en binnens-

huis,doorbrachtmetdeenigetweemensenopwiezeaanspraak

kon maken? in mijn herinnering gingen we iedere vakantie,

waarweooknaartoegingen,naarhetzelfdeland–haarland–en

isdestiltedieerheersteverwordentothaarmelancholie.Erwa-

rentijdendathaarleedzotastbaarleekalshelderwater.

Na haar dood werd gauw genoeg duidelijk wat vader altijd al

had willen doen met de twee weken vakantie die hij zichzelf ’s

zomers gunde: de hele dag in de zon liggen. En dus werd het

Magda Marina de plaats waar hij en ik onze tijd doorbrachten.

Hij leek te zijn vergeten hoe hij met me om moest gaan: het

weduwnaarschap had hem beroofd van alle ongedwongenheid

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

27

diehijooitinhetbijzijnvanzijnenigekindhadgevoeld.Alswe

aantafelgingenlashijdekrantofstaardehijindeverte.Alshij

zag dat ik hem aankeek, begon hij onrustig te bewegen en op

zijnhorlogetekijken.zodrahijklaarwasmeteten,stakhijeen

sigaretopenkniptemetzijnvingersvoorderekening,zonderte

kijkenofikalklaarwas.

‘Totstraksopdekamer.’

zowashijniettoenmoedernogleefde.

Alswemetz’ndrieënuitetengingen,zatenzenaastelkaarte-

genover me. Als we met z’n drieën een gesprek voerden, richtte

zij bijna alles wat ze zei tot mij, als tegen de achtermuur van

een squashbaan. En als hij zich zo ongemakkelijk voelde dat hij

declownginguithangen,peildezijophaardiscretemanierhoe

ik op zijn geforceerde grapjes reageerde en daarna, als hij het

nietmeervolhield,opzijneindelozestiltes.Terwijlmoedernaar

mekeekzagikhoevaderdeanderegastenmonsterdeofuithet

raam keek, meestal naar een doodgewone straat of een doodge-

woon plein, en ongetwijfeld dagdroomde of een plan van actie

bedacht voor zijn geheime bezigheden, waarover hij nooit iets

vertelde. Op zulke momenten leek hij de zoon en ik de vader,

alsofhijhetkindwasdatmetzijnoudersuitetenging.

Na haar dood leken hij en ik op twee door de omstandighe-

den op elkaar teruggeworpen vrijgezellen die een appartement

deelden. Maar dan kwam opeens, op de vreemdste momenten,

dieruwe,abrupte,tederegenegenheidbijhemopenbegroefhij

snuivend zijn gezicht in mijn nek, kuste hij me en kietelde me

met zijn snor. Dan begonnen we allebei te lachen alsof er niets

aandehandwas.

3

Hetisechtwaar:ikhebMonaheteerstgezien.

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

28

ze zat op de porseleinen tegels bij het rechthoekige zwembad

van het Magda Marina en bestudeerde haar voetzool. De tegels

vormdeneenpatroonwaarvanikjarenlater,opreisnaarsevilla,

ontdekte dat het een replica was van een muurmozaïek in het

Alhambra. Toen ik het origineel zag, streek ik met mijn vinger-

toppen langsde tegels enkeerde ik ingedachten terugnaardie

verre zomerdag in Alexandrië in 1971, toen ik twaalf was. Haar

haar zat in een brave paardenstaart en ze droeg een ongehoord

felgeelbadpak,dathaarhuiddonkerdermaakteenhaarleeftijd

lager. Heel even dacht ik dat ze een kind was. Heel even moest

ik bij het zien van de gele bandjes op haar rug denken aan het

gele ziekenhuisarmbandje datomdepols vanmijnmoederwas

gebonden.Hetlichtweerkaatsteblauwenzwakvanhetwaterop

Mona’slichaam.

‘DitstukjehuidisArabisch;dithebjevanjeEngelsemoeder,’

zouiklaterplagendtegenhaarzeggen.

ze trok haar enkel naar zich toe; haar nek was gewelfd, de

richel van haar ruggengraat drukte tegen de gele bandjes. Nu,

terugkijkend,ben ik jaloersopdezelfverzekerdheidwaarmee ik

toen op haar afstapte, alsof ik alleen maar de weg overstak om

eenschildpadtehelpendieopzijnruglag.Diespontanezelfver-

zekerdheid ben ik allang verloren. Terwijl vader de mantel van

verlegenheid met de jaren juist van zich af wist te schudden, is

demijnesteedszwaardergeworden.

ikginginkleermakerszitnaasthaaropdetegelszitten,enzon-

derietstevragenlegdeikhaarzeurendevoetinmijnschoot.Een

voor een bekeek ik haar tenen. ze liet me begaan. Toen vond ik

het: in de zachte onderkant van een van haar tenen zag ik het

bruineuiteindevaneendoorndieinhetrozevleesverdween.

‘Vorige week had ik precies hetzelfde,’ zei ik, terwijl ik haar

voetomdraaideomhetbeter tekunnenzien. ‘ikwerder stapel-

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

29

gek van, totdat ik er aan het einde van de dag niet meer tegen

kon.ikhebhemeruitgetrokkenvoordatiknaarbedging.’

ikpaktededoorntussentweenagelsvast.zeverstrakte,maar

trokhaarvoetnietweg.

‘kijk,zo,’ zei ik,en ik legdehemophetpuntjevanmijnwijs-

vingerzodatzehemkonzien.Onzehoofdenwarennuzodicht

bijelkaardatikeenhaarloktegenmijnslaapvoelde.

‘Dankje,’zeizeinhoekigArabisch.

ikzagdathaarschoudersweerontspanden.

‘Hoeheetje?’

Het was een Engels accent. Geen twijfel over mogelijk. ze

streekmethaarhandovermijnwang,paktemebijmijnkinen

keekmeaan.zehadonvasteogen:bruin,groenenzilvertegelijk.

‘Nuri,’zeiikuiteindelijk,terwijlikmelosmaakte.‘Nuriel-Alfi.’

‘Aangenaam,Nuriel-Alfi,’zeize,enzeglimlachtemeteenlach

dieiknietbegreep.

ik liep terug naar de plek waar vader lag te zonnen. Hij was

half overeind gekomen en leunde op zijn ellebogen, met zijn

bredeborstkasomhoog.

‘wieisdat?’vroeghij,terwijlhijnaarhaarkeek.

ikwilde terugrennenomhaarnaamtevragen,maarze stond

op, stak twee vingers onder haar badpak en haalde ze langs de

stof rond haar billen. Het patroon van de tegels zat licht in de

onderkant van haar dij gedrukt. ze liep onze kant op. ik vroeg

me af of ze naar mij keek, naar vader, of naar ons allebei. Toen

ging ze aan een tafel zitten waar een glas limonade stond te

wachten.Vadergingweerliggen,zijnellebogenroodvanhetge-

wicht,endeedzijnogendicht.Onderzijnperfectverzorgdesnor

vertrokken zijn lippen tot een precieze, veelzeggende, ironische

glimlach,alsofhijblijwasmetzijneigensluwheid,alsofhijeen

raadsel had opgelost in de helft van de tijd die ervoor stond. ze

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

30

keek weer onze kant op, stak een sigaret op en deed toen of ze

naar iets anders keek. uiteindelijk sloot ze haar ogen vanwege

dezon.zonderenigeterughoudendheidbekeekikhaar. ikwilde

haar dragen als een kledingstuk, me opvouwen in haar ribben,

eensteen inhaarmondzijn. ikdeedalsof ikeenrondjeomhet

zwembad liep, zodat ik haar van alle kanten kon bekijken. plot-

seling deed ze haar ogen weer open en keek ze me aan; ze was

niet verrast en ze reageerde niet. Toen liep ze naar de rand van

het zwembad, doopte eerst haar ene voet in het water, toen de

andere, en liep op haar tenen weer weg. ik keek hoe het spoor

van natte voetstappen verdampte. Het glas limonade stond nog

te wachten, vol en geduldig. Het werd meegenomen door een

zwetende ober met een zwart jasje en een zwarte vlinderstrik.

Jammer genoeg was hij me te snel af. wat zou het heerlijk zijn

geweestietstedrinkenwatvoorhaarbedoeldwas.

ikzagdatvaderopzijnbuikwasgaanliggen;dehoutenlatten

vandeligstoeltekendenzichroodafopzijnrug.

**

Derestvandeochtendzagikhaarniet.Entoenwevoordelunch

aanonze tafelgingenzitten,merkte ikdatookvaderdeeetzaal

rondkeek. Telkens als er iemand binnenkwam keek ik op van

mijnbord;endankeekvader,diemetzijnrugnaardedeurzat,

naarmijngezichtalsofheteenspiegelwas.Opeengegevenmo-

mentkeekhijopomtezienwieerbinnenkwam,en ikhadhet

gevoeldatikhemindemalinghadgenomen.

Na de lunch gingen de meeste gasten naar hun kamers om

te ontsnappen aan de zon. Een paar Europeanen bleven bij het

zwembad indeschaduwliggen;hunhuidhaddekleurvaneen

sinaasappelschil.somsspeeldedebriesmetdebladzijdenvande

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

31

boeken en tijdschriften die naast hen op de grond lagen, maar

hunlichamenlagenonbeweeglijkteglanzenindewittehitte.

ikgingmetmijnbalnaarhetkeurigverzorgdegazondatzich

rondom de kamers slingerde. De kamers hadden de vorm van

dozen met een schuifpui als voorgevel, met spiegelglas omwille

vandeprivacy.iederbouwseltjezoemdemetzijneigenairco,die

sisteenzijnwarmtenaarbuitenblies.ikvoeldemebespieddoor

degasten indekamers,ookalvermoedde ikdat iedereen lagte

dutten,netalsmijnvader.Hijzouindekoeltevandegordijnen

liggen met zijn ene enkel over de andere, een beetje in de rich-

tingvandelampenkapgeleund,meteenritselendekrantinzijn

handen.

Eén schuifdeur stond open – ongeveer twee vingerbreedtes. ik

hoorde stromend water en een vrouwenstem die meezong met

eenEngelsdeuntje. ikdeeddedeurzoveropendat iknaarbin-

nenkon,maarikwachttetotmijnogenaandeduisterniswaren

gewend.Dekamerwaseennauwkeurigekopievandeonze,met

dezelfde beddensprei en hetzelfde behang en meubilair: alleen

stond hier één groot bed, even breed als onze eenpersoonsbed-

den bij elkaar. Ook de badkamerdeur stond nog open; het gele

zwempakhingaandedeurkruk.Toenbesefte ikdat ikhaarhad

gezocht,dat ikgehoopthaddat ikhaarzouvindenopeenplek

waar mijn vaders blikken me niet konden bereiken. Het feit dat

ik inhaarkamerstond, inhetprivévertrekvandiemysterieuze,

alleenreizendevrouw,brachteenkoortsigeopwindingbijmete-

weeg:wiewasze?waaromsprakzeonzetaal?Erzijnzoweinig

niet-Arabieren die Arabisch spreken, dat het net zo spannend is

omereenteontmoeten,danomeenbekendetezieninhetpu-

bliek van een enorme schouwburg, net voordat de lichten uit-

gaan. En uit de manier waarop ze bewoog, waarop ze me vanaf

de andere kant van het zwembad had aangekeken, sprak een

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

32

vastberadenheiddiejehetgevoelgafdatzehiernietopvakantie

was, dat ze niet zomaar wat rondhing, maar dat ze een geheim

levenleidde,netalsmijnvader.

ik ging aan het voeteneinde van het bed zitten en legde de

bal naast me neer. Voor de leunstoel stond een paar schoenen

opdegrond.Eenvande schoenen lagopzijnkantenonthulde

het in vorm geperste crèmekleurige leer van de binnenkant. Op

hetbuffet lageneenparelketting, eenparfumflesjeeneenhaar-

borstel.Metmijnhandopdekrukvandebadkamerdeur,ophet

vochtige zwempak, keek ik met één oog door de smalle spleet.

ik zag haar naakte lichaam, wazig achter het douchegordijn: de

driehoek van zwart haar vaag en beweeglijk als zo’n vlekje dat

jezietalsjerechtindezonhebtgekeken.ikmaaktegeenenkel

geluidenikwistzekerdatzemenietkonzien,maaropeenszei

ze:‘wieisdaar?’ikrendeweg,lettenietmeerophoeveellawaai

ikmaakte,dachtpasaanmijnbaltoenhetaltelaatwasomhem

nogtegaanhalen.

**

zodramijnvaderwakkerwerd,verteldeikwaterwasgebeurd.

‘Mijnbaliseenkameringeroldenhetleekmegeengoedidee

omhemeruittehalen.’

‘Dus?’ zei hij, terwijl hij zich schoor. Gewoonlijk schoor hij

zichaanhetbeginvandeavond,voorhetdiner,niet’sochtends

zoalsdemeestemannen.

‘ikwougewoonnietdatiemanddachtdatikspioneerdeofzo.’

‘ik weet toch allang dat je een klein spionnetje bent,’ zei hij,

glimlachendviadespiegel.

Hijbrachthetmesnaarzijnkeelenschoormeteensoepele

haaleenhelereepschuimweg.

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

33

**

’sAvondszag ikhaar ineenzwarte jurkbijonzetafel indeeet-

zaalstaanpratenmetvader:zeleundemethaarhandopderug-

leuning van de stoel tegenover de zijne – mijn stoel. ze droeg

de parels om haar nek. Haar geborstelde haar viel zwaar naar

beneden en wist precies waar het moest omkrullen: net boven

haarjukbeenderen.Toenikdichterbijkwam,rookikdegeurvan

haarparfum.

‘Ha,daar isuwvriendje,’zeimijnvader inhetEngels, toen ik

zodichtbijwasdatikhetkonverstaan.

ze stak me haar hand toe. ik schudde hem, maar ik kon haar

nietindeogenkijken.

‘zegmaarwat,jehoeftnietverlegentezijn,’zeivaderindepijn-

lijkestilte.‘HijzitopeenEngelstaligeschool,’zeihijtegenhaar.

Erwerdeenextrastoelgehaald,nogeencouvertgedekt,enwe

aten met z’n drieën. ze zei geen woord over wat er die middag

was gebeurd, maar toen vader naar de telefoon werd geroepen

glimlachteze.

‘Erzatvanmiddageenmuisinmijnkamer.Eenheelgrotemuis.’

Enopnieuwpaktezememetdievederlichtegreepbijdekin.

‘kommorgenjebalmaarophalen.’

ze nam een slokje water en depte haar mondhoeken droog

methaarservet.

‘Je vader zei dat je twaalf bent. Om de een of andere reden

dachtikdatjeouderwas.’

ze spraknugeenArabischmeerenduswaszediekwetsbaar-

heid kwijt die ik bij het zwembad had gezien. En omdat het va-

ders keuze was geweest om Engels te spreken – toen ik kwam

aanlopen–weetikdieveranderingaanhem.

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

34

hIshAM MATAR Anatomie van een verdwijning

ThEMATIEK

Als we Nuri leren kennen is hij een eenzaam jongetje dat

het verlies van zijn moeder probeert te verwerken. Dat hij

het daar moeilijk mee heeft zien we bijvoorbeeld als hij

opvakantieMonaontmoet,enhaargelebadpakhemdoet

denkenaanhetgeleziekenhuisarmbandjedatzijnmoeder

moest dragen. verlies is een belangrijk thema in deze ro-

manenNurizalnietalleendedoodvanzijnmoedermaar

ookdeverdwijningvanzijnvadermoetenverwerken.

inbeidegevallenmoetdejongeNuriopnieuwzoekennaar

de identiteit van zijn weggevallen ouder. zijn moeder en

vader blijken allebei mensen te zijn met verborgen le-

vens. De lezer zoekt met hem mee en beseft gaandeweg

dat het sowieso moeilijk is voor een kind om een ouder

daadwerkelijktekennen.

De verdriet en eenzaamheid die Nuri ervaart zijn voelbaar

indetekst.Tochbenoemtdeauteurdezegevoelensnauwe-

lijksexpliciet.Detoonvanderomanisrustigenkalm,net

als de rouwverwerking van Nuri. Rouw is een belangrijk

themadatalseenrodedraaddoorde roman loopt.wach-

ten en hoop zijn voor Nuri belangrijke overlevingsmecha-

nismen. Nergens zien we hem wanhoop uiten, alsof hij

bangisomechtverdrietigtezijn.BijMonaisdatanders.

Mona,diemetdeverdwijningvanhaarmanerachterkomt

dat hij niet eerlijk of trouw is geweest, belandt eveneens

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

35

in een rouwproces. Maar dit lijkt niet op dat van Nuri.

waar de jongen hoop koestert en zoekt naar de waarheid,

naar antwoorden en acceptatie – om zo in ieder geval

voor zichzelf een nieuwe relatie met zijn vader te creëren

– laatzijhaarboze gevoelens toeenzoektzij troost inde

ontkenning van het verraadvanhaarman.

De relatie van Mona en Nuri blijkt slecht bestand tegen

hetwegvallenvankamal.zonderdeaanwezigheidvanzijn

vader weet Nuri niet goed vorm te geven aan zijn relatie

met zijn stiefmoeder, en de verwarring die bij Nuri altijd

al bestond – de ontluikende seksualiteit van een jonge

puberdieeenmooievrouwleertkennen,maarookinhaar

eenmoederfiguurmoetvinden–slaatookovernaarhaar.

Liefde inallemogelijkevormenisookeenthemaindero-

man:manenvrouw,geliefdenofminnaars,oudersenkin-

deren, stiefouder en stiefkind. Ouderschap, vaderschap en

moederschap worden van verschillende kanten benaderd,

envertellendelezerveelover‘hetkindschap’.

De roman heeft duidelijk autobiografische elementen –

deauteurHishamMatarverloornetalsNurizijnvaderaan

het onbekende: midden in de nacht werd hij ontvoerd uit

hetappartement incairowaarhetgezinwoonde.Al jaren

zoekt de auteur tevergeefs naar zijn vader: altijd geduldig

enmethoop.NetalsNurilijktHishamMatartehebbenge-

kozenomzonderwoedeen inacceptatievanzijn lotdoor

televen.

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

36

GEspREKsvR AGEn

1 Nuri isdirectnadeeersteontmoetingalonderde in-

druk van Mona. zijn deze gevoelens die van een ver-

liefdepuber,ofvaneen jongendiezijnmoedermist?

Ofietsanders?

2 Vindt u dat het Hisham Matar lukt om de eenzame

gevoelens van de jonge Nuri, na het verlies van zijn

moeder, over te brengen? En later na het verlies van

zijnvader?

3 HetverhaalvanNuri lijktopdatvandeauteur–ook

HishamMatarverloorzijnvadernaeenmysterieuzever-

dwijning.Denktudatdeautobiografischeelementenin

hetverhaaldezeromansterkermaken?

4 HoezouudeschrijfstijlvanHishamMatarbeschrijven?

5 waaromisdevadervanNurimetMonagetrouwd?Ge-

looftudatzijvanelkaarhielden?

6 Het feit dat kamal, de vader van Nuri, ontrouw is ge-

weestwordtnietechteenonderwerpvandiscussie in

deroman.watvindtuhiervan?

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

37

7 HeeftNurialsvolwassenmanzijnverledenendatvan

zijn vader kunnen accepteren? in hoeverre is hij ge-

vormddoordeverdwijning?

8 wat vindt u van de gebeurtenissen in hoofdstukken

23 en 24? Heeft Mona met Nuri hiervoor de gedeelde

verantwoordelijkheid?

9 Hoe goed kent Nuri zijn vader? Leert hij hem beter

kennen na zijn verdwijning? En Mona, kent zij haar

man?EnBeatrice?

10 wat vindt u van de beslissing van charlie Hass om

Nuri en Mona voor de volledige waarheid over kamal

al-Alfitebeschermen,eneenontmoetingmetBeatrice

aftehouden?

11 waaromwijstNuriMonaaanheteindeafals zij con-

tactzoekt?

12 waaromverteltNurinietaanNaimawathijoverhaarte

wetenisgekomen?

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

38

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

38

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

39

KARL MARL AnTEs

Matterhorn

Vietnam,1969.TweedeluitenantwainoMellasiseenentwintig

jaarennetaangekomeninMatterhorn:hetondoordringbare

fortdiepindeVietnamesejunglewaarvandaanhonderdtachtig

AmerikaansemariniersvanBravocompanyineenbijnavolle-

digisolementoorlogvoeren.Eenpaardagennadeaankomst

vanMellaskrijgenzehetbevel invijandiggebiedopzoek te

gaan naar een Noord-Vietnamese legerunit van onbekende

grootte.BuitendeveiligemurenvanhetfortzalMellasziekte,

honger,bloedzuigers,tijgerseneenvrijwelonzichtbarevijand

moeten trotseren.DaarnaastblijktBravocompanyeenbatal-

jonwaarintegenstrijdigeambities,valseloyaliteitenenraciale

spanningendeboventoonvoeren.

Karl Marlantes, een veelvuldig onderscheiden Vietnamvete-

raan,werktedertigjaaraanMatterhorn.Hetresultaatiseenon-

vergetelijkeromandiedetragedievanVietnamomzetineen

krachtigenuniverseelverhaalovermoed,vriendschapenopof-

fering,enoverdewaanzinvanoorlog.

‘Eenoorlogsromaninzijnmeestpurevorm.’dE voLKsKR AnT

‘Matterhorniseengrootswerk,eenherinneringaaneenver-

schrikkelijkeoorlog.’usA TodAY

‘Een grandioos debuut en een opvallende prestatie.’ puBLIs-

hERs wEEKLY (sTARREd REvIEw)

OORspRONkELiJkETiTEL:MATTERHORN|VERTALiNG:OTTOBiERsMA

GEBONDEN:cA.544BLz.|pRiJs:€22,95|isBN9789029087292

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

40

KARL MARLAnTEs

Matterhorn

1

Mellas stond onder de grijze moessonwolken op de smalle

strook vrijgemaakte grond tussen de rand van de jungle en

de relatieve veiligheid van de afzetting. Hij probeerde zich te

concentrerenophettellenvandedertienmariniersvandepa-

trouille die één voor één uit de jungle tevoorschijn kwamen,

maar hij was zo moe dat hij niet scherp kon zien. Hij pro-

beerdeooktevergeefsgeenaandachtteschenkenaandestank

vandestrontdieindehalfvolgeregendelatrinesdreef,boven

hem,aandeanderekantvandeafzetting.Regendruppels vie-

lenvanderandvanzijnhelmlangszijnogenopdeolijfgroene

stof waarmee de bepantsering van zijn logge, zware nieuwe

scherfvest op zijn plek werd gehouden. Het donkergroene t-

shirt en de boxershort die zijn moeder nog maar drie weken

geleden voor hem had geverfd, plakten aan zijn huid, zwaar

enklamonderzijngevechtsjasen-broek.Hijwistdateronder

zijn kleren bloedzuigers over zijn benen, armen, rug en borst

kropen,hoewelhijzeopdatmomentnietvoelde.zogingdat

metbloedzuigers,mijmerdehij.Voordatze jebloedbegonnen

optezuigen,warenzezokleinendundatjezezeldenvoelde,

tenzijzevanuiteenboomop jevielen,en jevoeldenooithoe

ze jehuiddoorboorden. inhunspeekselzateensoortnatuur-

lijk verdovend middel. Je ontdekte ze pas later, als ze waren

opgezwollendoorjebloed,alskleinezwangerebuikjesuitpui-

lendopjehuid.

Toen de laatste marinier de doolhof van zigzagpaden en

provisorische doorgangen door het prikkeldraad was overge-

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

41

stoken, knikte Mellas naar Fisher, de sectieleider, een van de

drie die onder zijn commando stonden. ‘Elf plus drie,’ zei hij.

Fisher knikte terug, stak bevestigend zijn duim op en liep de

afzetting binnen. Mellas volgde hem, met Hamilton, zijn ra-

dioman,inzijnspoor.

Depatrouilledookopuithetprikkeldraadende jongema-

riniers beklommen de helling van fsb Matterhorn, de nieuwe

vuursteunbasis, voorovergebogen door vermoeidheid, en ze

zochtenhunweg tussendestronkenendodebomendiegeen

dekking boden. De lage begroeiing was met gevechtsmessen

weggekapt om een schootsveld voor de verdedigingslinies vrij

temaken, ende junglebodemdieeerdereennetwerkvanwa-

terstroompjes was geweest, bestond nu alleen nog maar uit

zuigendekleigrond.

Dedunne,nattebandenvanMellas’tweekatoenenpatroon-

gordelssnedeninzijnnekdoorhetgewichtvantwintiggevul-

de m-16 magazijnen. zijn huid was helemaal kapot. Hij wilde

alleen nog maar terug naar zijn schuilplaats en ze afdoen en

zijn doorweekte gevechtslaarzen en sokken uittrekken. Hij

wildeookdewereldbuitensluiten.Maardatzaterniet in.Hij

wist dat hij op enig moment het knagende probleem moest

oplossen waarmee Bass, zijn pelotonssergeant, hem die och-

tend had opgezadeld en dat hij met de patrouille als excuus

voor zich uit had geschoven. Een zwarte knul – hij wist zijn

naam niet meer, een mitrailleurschutter van de derde sectie

– had onenigheid met de sergeant van de bataljonsstaf wiens

naamhijooknietmeerwist.AlleenalinhetpelotonvanMel-

laswarenerveertignieuwenamenennieuwegezichten,enin

het bataljon bijna tweehonderd, en ze zagen er allemaal het-

zelfde uit, zwart of blank. Het werd hem allemaal een beetje

teveel.Vanafdecommandanttotaandejongensindeonder-

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

42

ste regionen, ze droegen allemaal hetzelfde vuile, gehavende

tenue zonder rangonderscheidingstekens, er was geen enkele

manier om ze uit elkaar te houden. ze waren allemaal te ma-

ger,tejongenteuitgeput.zepraattenookallemaalhetzelfde,

ze zeiden om de vier woorden ‘fuck’ of een bijvoeglijkof zelf-

standig naamwoord of werkwoord met ‘fuck’ erin. De meeste

van de tussenliggende drie woorden van hun gesprekken gin-

gen over ontevredenheid over het eten, de post, de lange tijd

in de rimboe en meisjes op de middelbare school die ze had-

den achtergelaten. Mellas bezwoer dat hij daar nooit aan zou

toegeven.

De zwarte knul wilde weg uit de rimboe om zijn steeds te-

rugkerende hoofdpijn te laten onderzoeken en een stel zwar-

ten steunde hem daar luidkeels bij. De sergeant dacht dat de

knul simuleerde en alleen een schop onder zijn kont nodig

had. Vervolgens weigerde een andere zwarte om zijn haar te

laten knippen en was daar weer een rel over ontstaan. Mellas

werd verondersteld om te vechten. Niemand bij de basisoplei-

ding had hem verteld dat hij te maken zou krijgen met Mal-

colm X-jes in de dop en racistische boeren uit Georgia. waar-

om kon de medische staf niet gewoon beslissen of hoofdpijn

wel of niet echt was? zij waren de deskundigen. Hadden de

pelotonscommandanten op iwo Jima ook dit soort gezeik aan

hunkopgehad?

MellasklommoeizaamtegendeheuvelopmetFishernaast

hem en Hamilton volgde hem automatisch met de zender, en

hijgeneerdezichvoorhetgeluiddatzijn laarzenmaaktenals

hijzeuitdemoddertrok,bangdatiemandzouziendatzenog

glimmendzwartwaren.Hijprobeerdedeaandachtafteleiden

doorbijFisherteklagendatHippy,demitraillleurschuttervan

desectie,teveel lawaaimaaktetoenFisherhemhadgevraagd

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

43

omdemitrailleurnaarvorentelatenkomenomdatdevoorste

mandachtdathij ietshadhorenbewegen.Alleenaldoorhet

te hebben over het recente bijna-treffen met de vijand voelde

Mellas zijn maag weer samenkrimpen, de trilling van angst

die leek op een sterke elektrische stroom die geen plek had

om zich te ontladen. Hij was deels opgelucht dat het bij een

bijna-treffen was gebleven en deels geïrriteerd omdat het ge-

luid misschien had voorkomen dat hij in actie had kunnen

komen,endieirritatiewektenudeergernisvanFisher.

Toen ze de vaste positie van de sectie in de linies bereik-

ten, kon Mellas zien dat Fisher zijn woede nauwelijks kon on-

derdrukken aan de manier waarop hij de drie stokken op de

grond smeet die hij tijdens patrouilles voor zichzelf en een

paarvriendenhadgesneden.Hetwarendemetzorgbewerkte

wandelstokken van mannen die het einde van hun diensttijd

inVietnamnaderden,ongeveerviercentimeterdikeneentot

anderhalve meter lang. soms waren het simpele kalenders,

andere keren was het pure volkskunst. Op elke stok was af te

lezen hoeveel dagen van zijn dertien maanden durende uit-

zending de eigenaar had overleefd en hoeveel dagen hij nog

had te gaan. Mellas had zich ook geërgerd aan het lawaai dat

Fishermaaktetoenhijdestokkensneed,maarhijhaderniets

van gezegd. Hij bevond zich nog steeds in een precaire situ-

atie: officieel had hij de leiding over de patrouille, maar tot

hij met succes was ingewijd, stond hij nog onder commando

van luitenantFitch,decompagniescommandant,diehemhad

opgedragenomallestedoenwatFisherzei.Mellashadhet la-

waaiomtweeredenengeslikt,allebeivantactischeaard.Fitch

hadinfeitegezegddatFisherdeleidinghad,duswaaromzou

Mellastegenhemingaan?FitchwasdegenedieMellastoteer-

ste officier kon benoemen wanneer de tijd in de rimboe van

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

44

tweedeluitenantHawkeeropzat.Danwashijaandebeurtom

compagniescommandant te worden, tenzij Hawke die positie

wilde.DetweederedenwasdatMellasnietzekerhadgeweten

of het lawaai kwaad kon, en hij was veel banger geweest om

stomme vragen te stellen dan om erachter te komen of het

inderdaad zo was. Te veel domme opmerkingen en stomme

vragen zouden het in dit stadium veel moeilijker voor hem

maken om het respect van het peloton te krijgen, en het was

een stuk moeilijker om hogerop te komen als de mariniers

de pest aan je hadden of vonden dat je incompetent was. Het

feit dat Hawke, zijn voorganger, door het peloton bijna werd

aanbeden,hielpooknietecht.

MellasenHamilton lietenFisherachterbijde linievanschut-

tersputten van de tweede sectie en klommen langzaam te-

gen een helling op die zo steil was dat Mellas nauwelijks zijn

knieën hoefde te buigen om overeind te blijven als hij terug-

gleed in de modder. Hamilton, die bijna dubbelgebogen liep

onder het gewicht van de radio, prikte voortdurend met de

antenne in de helling voor hem. De mistflarden om hen heen

verhulden hun doel: een provisorische, verzakte schuilplaats

die ze hadden gemaakt door hun met rubber geïmpregneer-

de regencapes aan elkaar vast te maken en ze over een stuk

veldtelefoonkabel te hangen die tussen twee struiken was ge-

spannen.Ditafdakvormdesamenmettweeanderedievlakbij

stondenwatmetenigeironiedepelotonscommandopostwerd

genoemd.

Mellaswildeeronderkruipenendebuitenwereld latenver-

dwijnen,maarhijwistdatdatstomzouzijnendatelkevorm

vanrustmaarvankorteduurzouzijn.Overeenpaaruurwerd

het donker en het peloton moest valstriklichtkogels zetten

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

45

voor het geval soldaten van het Noord-Vietnamese leger, het

nva,zoudenproberentenaderen.Daarnamoesthetpelotonin

het terrein voor de schuttersputten landmijnen plaatsen die

via een stroomdraad tot ontploffing konden worden gebracht;

ze verspreidden ter hoogte van het kruis zevenhonderd sta-

len kogeltjes in een waaierpatroon. Daarbovenop moesten de

onvoltooide prikkeldraadversperringen worden voorzien van

boobytraps. Als Mellas zijn gevechtsrantsoen wilde opwar-

men,moesthijdatdoenzolanghetnog lichtwas,anderszou

de vlam een ideaal richtpunt vormen. Daarna moest hij de

veertig man van zijn peloton controleren op loopgraafvoet en

ervoor zorgen dat iedereen zijn dagelijkse dosis dapson tegen

schimmelinfectie en de wekelijkse dosis chloroquine tegen

malariainnam.

Hamilton en hij bleven vlak voor Bass staan, de pelotons-

sergeant, die in de regen op zijn hurken in een conservenblik

koffiezette boven een stuk brandend c-4 kneedexplosief. De

c-4 siste en produceerde een scherpe geur, maar dat had ie-

dereen liever dan de bijtende stank van de standaarduitrus-

ting trioxaan-tabletten. Bass was eenentwintig en dit was zijn

tweede uitzending naar Vietnam. Hij strooide een paar zakjes

poederkoffie in het kokende water en tuurde in het blik. De

mouwen van zijn gevechtshemd waren netjes tot net onder

zijn ellebogen opgerold waardoor zijn grote, gespierde onder-

armenzichtbaarwaren.MellaskeeknaarBassenzettedem-16

die hij van Bass had geleend tegen een boomstronk. Er was

maar weinig overredingskracht van Bass voor nodig geweest

omMellaservanteovertuigendathetstomwasomtevertrou-

wen op zijn .45 pistool, het persoonlijk wapen dat het korps

Mariniers afdoende geschikt achtte voor verse officieren. Hij

trok de natte patroongordels over zijn hoofd en liet ze op de

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

46

grond vallen: twintig magazijnen, elk gevuld met twee rijen

kogels. Daarna schudde hij zijn koppel met koppelpassanten

af, samen met het daaraan bevestigde .45 pistool, drie plastic

veldflessen, pistoolmunitie, zijn gevechtsmes, noodverban-

den, twee m-26 scherfhandgranaten, drie rookgranaten en zijn

kompas. Hij haalde diep adem van opluchting en bleef naar

dekoffiekijken,degeurherinnerdehemaandealtijdprutte-

lendepotophetfornuisvanzijnmoeder.Hijhadgeenzinom

de wapens van zijn peloton te inspecteren of dat van hemzelf

schoonmaken. Hij had zin in iets warms, en daarna wilde hij

gaanliggenenslapen.Maardoordenaderendeduisterniswas

daargeentijdvoor.

Hij trok de metalen broekklemmen van zijn enkels. Die

moesten ervoor zorgen dat de pijpen strak tegen de schacht

van zijn gevechtslaarzen zaten ter bescherming tegen de

bloedzuigers. Toch waren er drie in geslaagd om zijn linker-

beentebereiken.Tweehaddenzichvastgezogenenerzateen

veeggedroogdbloedopdeplekwaardederdezichtegoedhad

gedaanomvervolgensweer los te laten.Mellasvonddebloed-

zuigerinzijnsok,schuddehemopdegrond,gingermetzijn

rechtervoetopstaanenkeekhoezijneigenbloederuitspatte.

Hij pakte zijn insectenpoeder en kneep een lading uit over de

tweebloedzuigersdienogaanzijnhuidvastzaten.zekronkel-

den van pijn en lieten los waarbij ze een wondje achterlieten

waartraagbloeduitdruppelde.

Bass gaf hem koffie in een conservenblik uit zijn gevechts-

rantsoen waar gemengd fruit in had gezeten en gaf toen ook

eenblikaanHamilton,diezijnradiovoordeschuilplaatsvan

hem en Mellas had neergezet en erop was gaan zitten. Hamil-

ton pakte het blik aan, hief het proostend naar Bass op en

slootzijnvingerseromheenomzetewarmen.

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

47

‘Bedankt, sergeant Bass,’ zei Mellas, erop lettend dat hij

de aanspreektitel gebruikte die Bass had verdiend, in de we-

tenschap dat de goodwill van Bass van cruciaal belang was.

Hij ging op een vochtige, rottende boomstam zitten. Bass be-

schreefwaterwasgebeurdterwijlMellasoppatrouillewas.De

toegevoegd vluchtleider van de compagnie was er nog steeds

niet in geslaagd om de bevoorradingshelikopter door het wol-

kendek te loodsen, dus zaten ze nu al vier dagen zonder her-

bevoorrading. Er was nog steeds geen definitief rapport over

hetvuurgevechtvaneendageerdertussendeAlfacompagnie

en een nva-eenheid van onbekende omvang in de vallei onder

hen,maarhetgeruchtdaterviermarinierswarengesneuveld,

wasnubevestigd.

Mellasklemdezijnlippenenkakenopelkaaromzijnangst

te onderdrukken. Hij keek onwillekeurig omlaag naar de in

wolken gehulde hellingen die zich onder hen uitstrekten tot

in Noord-Vietnam, slechts vier kilometer verderop. Daar on-

der hen bevonden zich de vier dode jongens. Ergens in die

grijsgroene massa had de Alfa compagnie in de nesten geze-

ten.EnnuwasdeBravocompagnieaandebeurt.

Dat betekende dat hij aan de beurt was, een mogelijkheid

die toen hij zich direct na de middelbare school bij de ma-

riniers had aangemeld, maar heel even bij hem was opgeko-

men. Hij had zich ingeschreven voor een speciale officiersop-

leidingwaarbijhij studeerdeen ’szomerstraindezodathij in

elkgevaleeninkomenhad,enhijhadzichvoorgestelddathij

bewonderaars en misschien op zekere dag zelfs kiezers zou

vertellendathijbijdemariniershadgezeten.Hijhadernooit

echt bij stilgestaan dat hij een oorlog moest uitvechten waar

geen van zijn vrienden het nut van inzag. Toen de mariniers

tijdenszijneerstejaarinDaNanglandden,moesthijdekaart

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

48

erbij nemen om te kijken waar het lag. Hij had bij de lucht-

machtafdeling willen gaan om vluchtleider te worden, maar

elk administratief keerpunt, zijn cijfers bij zijn studie en zijn

basisopleiding en het gebrek aan infanterieofficieren hadden

hem onverbiddelijk de kant op gestuurd waar hij zich nu be-

vond, hij was een echte officier bij het korps Mariniers, aan

hethoofdvaneenechtinfanteriepelotonenhijdeedhetbijna

in zijn broek van angst. Hij bedacht dat door zijn verlangen

om met een indrukwekkend oorlogsverleden thuis te komen

hijmisschiennooitmeerthuiszoukomen.

Hij probeerde de angst te verdringen die hem vervulde als

hij eraan dacht dat hij zou kunnen sterven. Maar nu had de

angst hem weer aan het piekeren gezet. Als hij Hawke’s po-

sitie als eerste officier kon overnemen, zou hij veilig binnen

de afzetting kunnen blijven. Dan hoefde hij niet meer op pa-

trouille,hijzouadministratiefwerkdoenenalsvolgendeaan

debeurtzijnvoordefunctievancompagniescommandant.Als

hij de functie van Hawke wilde krijgen, zou luitenant Fitch,

de huidige compagniescommandant, naar de vs moeten te-

ruggaan zodat Hawke zijn plaats kon innemen. Dat was zelfs

vrij waarschijnlijk. iedereen was weg van Hawke, van hoog

tot laag in de commandostructuur. Maar voor Fitch zou het

een nieuwe functie zijn. Dat betekende dat Mellas lang moest

wachten, tenzij Fitch natuurlijk gewond zou raken of gedood

zou worden. Mellas voelde zich vreselijk toen die gedachte

doorzijnhoofdging.Hijwildenietdat iemand ietsergsover-

kwam. Hij probeerde het uit zijn hoofd te zetten, maar het

lukte niet. Het drong tot hem door dat hij moest wachten tot

Hawke naar de vs verkaste, tenzij Hawke iets overkwam. Mel-

las was verbaasd en beschaamd. Hij besefte dat een deel van

hem er alles voor over zou hebben om hogerop te komen of

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

49

zijneigenhuidteredden.Hijverdrongdiegedachte.

‘Hoe vordert het met de versperring?’ vroeg Mellas. Het

trekken van prikkeldraad voor de mangaten interesseerde

hemnietecht,maarhijwistdathijbelangstellingmoesttonen.

‘Nietslecht,luitenant,’zeiBass.‘Hetderdeiserdeheledag

meebeziggeweest.wezijnbijnaklaar.’

Mellas aarzelde. Toen richtte hij zich op het probleem dat

hij die ochtend had vermeden door op patrouille te gaan. ‘is

die gozer van het derde nog bij je geweest vanwege het feit

dat hij naar achteren wil?’ Het lukte hem nog steeds niet om

iedereensnaamteonthouden.

‘HijheetMallory,’snoofBass.‘Delaffedrukker.’

‘Hijzegtdathijsteedshoofdpijnheeft.’

‘En ik heb pijn in mijn reet. Er zitten tweehonderd goeie

mariniers op deze heuvel die naar achteren willen, betere ke-

rels dan deze klootzak. Hij heeft al hoofdpijn sinds hij naar

derimboemoest.Enkomnietaanzettenmetdatgeluldatwe

een zwarte niet mogen afvallen, want er zitten hier een hele

hoop goeie bleekscheten die geen last van hoofdpijn hebben.

Hij iseenflapdrol.’Bassnameengroteslokenzijnademwas

zichtbaar in de koele, vochtige lucht. ‘En eh,’ voegde hij er

met een glimlachje aan toe: ‘Doc Frederickson heeft hem bij

zichgeroepen.Hijheeftgewachttotuterugwas.’

Mellas voelde de zoete, hete koffie door zijn keel naar zijn

maag stromen. Hij bewoog zijn tenen, gerimpeld van het

vocht, op en neer om niet weg te doezelen. De warme koffie

in het blik voelde prettig tegen zijn handen, waarop zich pus

begon te vormen, de eerste symptomen van schimmelinfectie.

‘shit,’ zei hij tegen niemand in het bijzonder. Hij drukte het

blik tegenzijnnekopdeplekwaardemunitiegordeldehuid

kapothadgeschuurd.

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

50

‘Drink op, luitenant,’ zei Bass. ‘ik heb hem niet gezet om

tegenaan te rijen.’ Bass pakte zijn zakmes en begon weer een

ingewikkelde inkeping op zijn stok te snijden. Mellas bezag

het met jaloezie. Hij had zelf nog driehonderdnegentig dagen

tegaan.

‘Moetikhetechtnuafhandelen?’vroegMellas.Hijhadmet-

eenspijtvandevraag.Hijwistdathijalseenzeurklonk.

‘ubentdeluitenant,luit.’zulkedingenhoordenernueen-

maalbijalsjehogerinrangwas.

Mellas probeerde net een gevat antwoord te bedenken toen

erbijdetweedesectieeenkreetklonk. ‘Jezus!Haaldehospik!

Haal Doc Fredrickson!’ Bass gooide meteen zijn stok weg en

rende naar de plek waarvandaan geroepen werd. Mellas bleef

zitten,hijwaszouitgeputdathijzichzelferniet toekonzet-

tenominbewegingtekomen.HijkeeknaarHamiltondiezijn

schouders ophaalde en daarna een slok koffie nam. Hij keek

hoe Jacobs,de sectieleidervanhet tweedemetdestotterstem,

de heuvel op rende en in de schuilplaats van Fredrickson ver-

dween.Mellaszuchtteenbegonzijnbebloedesokkenennatte

laarzen weer aan te trekken, terwijl Jacobs en Fredrickson,

de hospik van de eenheid, de helling weer af glibberden. Een

paar minuten later kwam Bass langzaam en stoïcijns de heu-

velweeroplopen.

‘watiseraandehand,sergeantBass?’vroegMellas.

‘u kunt maar beter even gaan kijken, luitenant. zoiets el-

lendigs heb ik nog nooit gezien. Fisher heeft een bloedzuiger

dieinhetpisgaatjevanzijnpikisgekropen.’

‘Godsamme,’ zei Hamilton. Hij keek naar de wolken en

daarna weer naar de dampende mok in zijn handen. Hij hief

demokop.‘Eentoostopdieklerebloedzuigers.’

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

51

Mellas voelde walging, maar ook opluchting. Niemand kon

hem voor zoiets verantwoordelijk houden. zonder zijn veters

vasttemakenliephijdeheuvelafnaardeplekwaarhettwee-

de zich bevond, uitglijdend in de modder, piekerend hoe hij

een sectieleider als Fisher moest vervangen terwijl hij nauwe-

lijksiemandinhetpelotonkende.

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

52

Karl Marlantes, Matterhorn

ThEMATIEK

intens, krachtig en meeslepend, Matterhorn is een uitzon-

derlijke oorlogsroman in de traditie van Norman Mailer,

James Jones en catch-22 van Joseph Heller. Het is het tijd-

loze verhaal van een jonge luitenant in het Amerikaanse

leger, waino Mellas, en zijn maten in Bravo company. De

eenheid wordt op een berg in de woeste jungle van Viet-

nam gedropt, en de jonge soldaten zullen al vechtend zo

snel mogelijk volwassen moeten worden. jeugd en op-

groeien, enhetverlies van onschuld, zijndanookbelang-

rijkethema’sinMatterhorn.

De dagelijkse realiteit voor de mannen in Bravo company

isnietalleenhetafslaanvanaanvallenvandeNoordViet-

namese vijand, maar ook de nimmer aflatende moesson-

regens,demodder,bloedzuigersentijgers,endeziekteen

ondervoeding. Misschien nog wel zwaarder is de onder-

linge strijd binnen het Amerikaanse leger: rassenstrijd,

misplaatste en meedogenloze ambitie en onbetrouwbare

en incompetente hogere officieren. Daarbij komen ook

thema’salsvriendschap en ambitie aanbod.

Mellas is de wat onwillige hoofdpersoon. Hij is eigenwijs,

vernuftig en politiek gehaaid, maar misschien niet de na-

tuurlijkste ‘vechter’ van zijn eenheid. Toch moet hij de

verantwoordelijkheid op zich nemen als Bravo company

op een willekeurige berg (met de codenaam Matterhorn)

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

53

wordt gestationeerd, en al snel omsingeld wordt door het

zwaar bewapende Noord Vietnamese leger. De lange veld-

slag die volgt vormt de structuur van dit boek, en wordt

door de auteur gebruikt om op een realistische manier de

verschrikkingen, maar ook de heldhaftige tragiek van de

oorlogtebeschrijven.

Marlantes schrijft met overgave en kennis over het dage-

lijkse leven op Matterhorn en de band tussen de solda-

ten. De verschillen tussen de mannen worden genadeloos

blootgelegd.Vooraldespanningenophetgebiedvanrang,

rasencultuurzijnvaaknetzorauwenbrutaalalsdemag-

nifieke vechtscènes. Levensgevaarlijke verschillen worden

onthuld tijdens de slapstickachtige en oersaaie pauzes in

het oorlogsgeweld. Door een onderscheid te maken tus-

sende interne strijdbinnenBravocompanyendeexterne

strijdmetdeVietnamesevijandweetdeauteurhetverhaal

zeer levendig te houden. De realistische personages en au-

thentieke en opwindend veldslagen bieden een geweldig

spannendeleeservaring.

Matterhorn is in veel opzichten een unieke debuutroman.

DeauteurkarlMarlantesiszelfeenmeermaalsonderschei-

den Vietnam veteraan en zijn ervaringen heeft hij uitzon-

derlijk mooi op papier gezet. Deze roman is een allegorie

vannietalleendeoorlog inVietnam,maarvanalleoorlo-

gen,envandehelendekrachtvande literatuur.oorlog is

dus niet alleen het onderwerp, maar ook een op zichzelf

staandethema.

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

54

GEspREKsvRAGEn

1 Vindtusimpsoneensympathiekpersonage?Gelooftu

dathijmoedwilligsoldateningevaarbrachtvoorzijn

eigencarrière?

2 Hawkeverlaatzijnpostzondertoestemming,omterug

tekerennaarzijneenheiddieomsingeldisdoordeNVA.

waaromzouhijditdoen?

3 watbezieldeVancouveromelkekeervooroptelopen,

ondanks dat hij het angstaanjagend vond? waarom

werdhijbeschouwdalsdezielvandeeenheid?

4 waarom was het zo belangrijk voor Mellas om het

zwaardvanVancouverteredden?

5 wat is er zo belangrijk aan de beker van Hawke? zijn

erovereenkomstenmethetzwaardvanVancouver,en

waaromzijnbeidevanbelangvoorMellas?

6 Eenvandemeestcrucialescenesinhetboekbetreftde

doodvanpollini.Bespreekdezescene,endeverwarring

enschuldgevoelensdieMellaservaartalshijmetpollini

deheuvelafroltenhooptdatjuistpollinidoordekogels

zalwordengeraakt.

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

55

7 wat denkt u van de waarde die Mellas hecht aan een

medaille. is zijn mening in de loop van het verhaal

aanhetveranderen?

8 Dejeugdvandesoldatenwordtvaakbenadrukt.Heeft

de leeftijd van de personages u verrast tijdens het le-

zen?Nuuweethoejongdesoldatenwarentijdensde

Vietnamoorlog,isuwoordeeloversoldatenenoorlog

veranderd?

9 watwasvooruhetmeestemotionelemomenttijdens

hetlezen?waaromwerduzodiepgeraakt?

10 ‘Dulce et decorum est pro patria mori’ – Hoe zacht en eervol

is het te sterven voor het vaderland.watdenktudatMel-

laszoudenkenoverdezeoudegezegde?wat isuwei-

genstandpunt?Enisdathetzelfdenahetlezenvandit

boek?

vragen door ed conklin – Grove Atlantic

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

56

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

56

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

57

MERIjn dE BoER

Nestvlieders

Nestvliedersbevatvierverhalenwaarinallesnetandersisdan

hetineersteinstantielijkt.Eensaaiemedebewonervaneen

modern appartementencomplex leidt een fascinerend dub-

belleven. De reis die Balthasar Tak onderneemt verandert

gaandewegineenhellevaart.Hetperfectelevenvanprince,

ex-kampioenkogelstoten,blijktopweiniggebaseerdtezijn.

Eninhetslotverhaalkeerteenzoonvoorheteerstterugnaar

zijnouderlijkhuisnadatzijnkatisoverleden.Metzijngeheel

eigentoonensubtielehumorbeschrijftMerijndeBoerdeze

nestvlieders,dieiederophuneigenmanierdevervreemding

vanzichzelfendemaatschappijproberenteontlopen.

Merijn de Boer (1982) studeerde inAmsterdam,Brusselen

parijs. Hij is redacteur van uitgeverij G.A. van Oorschot en

tirade.HijpubliceerdeeerderverhaleninDe Gidsenartikelen

inondermeer De parelduiker en spiegel der letteren.

‘Eengenotomtelezen.’dE voLKsKRAnT

‘Eenmooiverhaal.ikkijkuitnaardebundel.’wIM BRAnds

‘ik ben een fan van zijn verhalen. Hij heeft een heel pret-

tige,lichteverteltrant.ikheberhardomgelachen.’

dAphnE dE hEER, dE AvondEn

pApERBAck:cA.192BLz.|pRiJs:cA.€17,95|isBN9789029087896

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

58

MERIjn dE BoER

Nestvlieders

Hij moet overstappen op vier verschillende vliegvelden die al-

lemaalmeerdanduizendkilometervanelkaarverwijderdzijn.

Hij had er een waarschuwing in moeten zien: als een land zó

moeilijktebereikenis,alleenviaanderelandenwaarookbijna

niemandkomt,daniserietsmetdatgebiedaandehand.Maar

in al zijn overmoed heeft hij er een verklaring voor gevonden.

Het komt, houdt hij zich voor, omdat ik uit het noorden kom

en weinig mensen vandaar naar het zuiden hoeven. Als ik uit

het oosten kwam of uit het westen, dan was het heel anders

geweest.

Maardatisnietwaar,wanthetlandiszomogelijknoglastiger

tebereikenvanuithetoostenofwestendanvanuithetnoorden.

Alleen andersom gaat het makkelijker en sneller. Vanwege een

onduidelijkeredenkunjeerzowegalshetjenietbevalt.

De avond voordat hij vertrekt, een zomeravond aan het einde

vanaugustus,zithijmetzijnstudievriendenopeenterras.Hun

stoelen staan langs het water van een kanaal. ze wiebelen om-

datsommigetegelsloszitten.Bovendienlooptereenkleinehel-

lingvandebrugnaarbeneden,waardoorzehunglazenmoeten

vasthouden. Laat iemand zijn glas los, dan schuift het over de

tafel schuin naar beneden – een onherroepelijke neergang die

welmoeteindigen inscherven.uitbehaaglijkeverveling testen

zezonuendanhunreactievermogen:zezettenhunglasopde

rondespiegelwaarinjedeluchtkanzien,wachtentothetglas

begint aan zijn afdaling en grijpen het dan weer, vlak voordat

hetklotsendtegendesmallerandaanstoot.Dierandishooguit

een gemakkelijk te passeren bobbel op een piste en niet hoog

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

59

genoeg om, zonder dat ze hoeven in te grijpen, een einde te

makenaandevalvanhetglas.

zelf zit hij op de stoel die met zijn achterpoten leunt tegen

een ijzeren balustrade die enkele centimeters boven de stenen

hangt.Erwordtbijnanietgesprokenoverzijnreis.Alsvrienden

erover beginnen, antwoordt hij dat hij het wel zal zien. Onder-

tussen worden er wel veel herinneringen opgehaald, want het

maaktnietuitofjenuvooreenjaarweggaatofvooreenweek-

end.Altijdiserdekansdatjeelkaarnietmeerterugziet.

Op de brug neemt hij afscheid van drie van zijn vrienden.

Hunfietsengrijpen inelkaarterwijlzenaarelkaaroverbuigen.

Eenvanhengeefthij tweezoenenenomklemthij stevig;naar

eenanderhoudthijenergiekzijnarmomhoog,waarnahijmet

zijnvlakkehandtegendezijneslaat,zoharddaterophetter-

ras wordt omgekeken naar waar het geluid vandaan komt. En

dederde,diemetzijndijopdestangvanzijnfietsleunteneen

stukjeverderwegstaat,geefthijalleenmaareenhand.slechts

inschijnisdateengebaardatvanminderbetekenisis.

samen met de vriend die vlak bij hem woont, fietst hij ver-

volgens zorgeloos slingerend door het park. ze grijpen elkaars

hand.zonderelkaaraantekijkenlatenzedehandenloswaar-

mee ze hun stuur vasthielden. Op die manier – de spieren in

hun armen gespannen en erop vertrouwend dat ze elkaar niet

los zullen laten – rijden ze verder. Meer nog dan om elkaar is

hetzeomdeblikkenvandevoorbijgangerstedoen.zolangiets

nietgezienwordt,bestaathettenslotteniet.

Ondanks de vrolijkheid van die avond is hij van zijn stuk ge-

bracht wanneer hij thuiskomt. Toen hij even daarvoor over het

verder verlaten marktplein fietste, zag hij rond een boom een

groepjemannenstaan.zebogenzichineenkringovereenuit-

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

60

puilende doos boeken, trokken er af en toe een tussenuit en

gooiden dat vervolgens over hun schouder op de grond, waar

het fladderend neerkwam. Hij vertraagde zijn snelheid en keek

metuitgestrektekin,staandopzijntrappers,ofhijerindegau-

wigheidietsinteressantstussenzagliggen;eenmooiboekvoor

opreis.Maarzijnluiheidwerdnietbeloond.Alweersnellerfiet-

send,kreegeenvandemannenheminhetoog.‘Heemeneer…’

begonhij.Balthasarreedsneldoor.Aanheteindevanhetplein

draaidehijzichnogevenomenzaghoedemanmeteenboek

in de lucht zijn aandacht probeerde te trekken. ‘Meneer!’ riep

hijnogeens.Hijvoeltzichnoghelemaalgeenmeneer.

Het incident alweer snel vergetend, fietste hij verder. Op een

hoek van een straat stonden een man en een vrouw die hem

iets achterna riepen. Geen realistische gedachte natuurlijk, ge-

woon mensen die hem de weg wilden vragen, maar Balthasar

had het gevoel dat ze hem ergens voor waarschuwden. Op zijn

hoede trapte hij door, er bij iedere kruising op rekenend dat

hem voetbalsupporters tegemoet zouden rennen, of een losge-

slagenkuddepaarden.

Vooreenstoplicht,driestratenverder,hieldhijnoodgedwon-

gen stil. Van een terras aan de overkant van de straat waaiden

hemcafégeluidentoe.weergebeurdehet: iemandstondplotse-

ling op en probeerde zijn aandacht te trekken, terwijl hij ze-

kerwistdathijdiegenenietkende.Derestvanhetterrasbleef

zitten. Toen de man naar hem begon te schreeuwen, draaide

iedereenzichinzijnrichting–zodathijgevolgddoortientallen

ogenhetkruispuntoverstak.

Hij voelt ze nog steeds in zijn rug prikken terwijl hij de trap

naar zijn huis oploopt. pijnlijk steken ze in het vel vlak onder

zijn schouderbladen. uren later, wanneer hij in de vertrekhal

van een vliegveld zit, ver weg van huis en het caféterras, zal

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

61

hij ze nog steeds voelen. ze zijn zoals sommige insecten die,

wanneer je in een stilstaand watertje gaat zwemmen, onder je

huid kruipen. Vlak nadat hij thuis is gekomen, stapt hij in het

badenbesproeit zichzelf zittendmetdedouchekopbovenzijn

hoofd.zeepkomternietaantepas.Hetwarmewaterontspant

hem maar nauwelijks en de blikken glijden niet van hem af.

Hij vraagt zich af of hij zijn tas die avond al zal pakken of de

volgendeochtend.Nognooitheefthijzijntaseerderdanophet

laatste moment gepakt, dus dat zal hij ook dit keer niet doen.

waaromafstanddoenvanwaardevollegewoonten?

in zijn kamer staat op de tafel een bos bloemen die hij voor

zijn verjaardag heeft gekregen, vier weken eerder. ieder ander

hadzeallangweggegooid:ophethoutvandetafel,waarvande

gaten en kieren zijn gevuld met gestold kaarsvet, liggen zowel

dekroon-alsdekelkbladeren.Alleendeuitgedroogdestampers

prijkennogopde stelen,diebeschimmeld inhetbruinewater

drijven.

Doorderamenkijkthij inhetdonker.Nuishetniet tezien,

maaroverdag,alszonlichtzichindekamerstort,danziejehoe

vies die ramen zijn. Al jaren woont hij in dit huis en hij heeft

ze nog nooit gelapt. Het is alsof hij al die tijd met ongepoetste

brillenglazenopzijnneusdewereldinkijkt.

Toch is zijn huis op het eerste gezicht niet vies. Hij stofzuigt

zonuendanenhijdoetdeafwasiedereavond.Bovendienzorgt

hij dat hij geen rommel maakt. kranten vouwt hij op en legt

hij op een nette stapel; kleren bewaart hij in de kast en laat

hij niet rondslingeren. Maar als je langer dan tien minuten in

zijn appartement verblijft, dan valt je plotseling het stof op,

dat op alle mogelijke plekken tevoorschijn sluipt. zit je in een

stoel,danziejeopdevloerwaarjevoetenstaannoggeenkrui-

mel. Maar draai je je om en kijk je wat er achter de stoel ligt,

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

62

dan schrik je. Het stof omsingelt je van die kant. sta je op en

keer jehetkussenom,danmoet jebijnakokhalzenvanwat je

ziet: etensresten, muizenkeutels, lange haren die zich om een

muntjehebbengewikkeld.Erzijnmensendie inzo’nhuisniet

zouden kunnen leven. Balthasar kan het zich niet voorstellen.

Hadhijgewétenvandeharenonderhetkussen,danhadhijze

weggehaald. Als hem was opgevallen dat de ramen vies waren,

dan had hij ze schoongemaakt. En wist hij van al dat stof dat

aan het onoplettende oog voorbijging, dan had hij het opgezo-

gen en dan was hij daarna op die plekken gaan dweilen. Het

enige wat daarvoor nodig zou zijn, is dat iemand hem op die

dingenwijst.Endatisnognietgebeurd.

Nadat hij onzorgvuldig zijn tanden heeft gepoetst met een

borstel die eruitziet als een bamboestruik waarop een panda

is gaan zitten, stapt hij in zijn bed als in een envelop. Als hij

eenmaalligt,vouwthijdiedichtbovenzijnhoofdenishijklaar

om verzonden te worden naar het district van de slaap. Maar

hijheeftnietgenoeggedronkenomgeenlasttehebbenvande

kriebel.

Jaren eerder was hij eens op een goedkope vakantie naar

Oost-Europa. in Brno, een stad die hem zich deed afvragen

waarom hij niet naar Frankrijk was gegaan, huurde hij samen

met zijn vakantievriend het goedkoopste appartement dat ze

kondenvinden.zewarenbevangendoordiemerkwaardigelust

om zelfs op de goedkoopste plekken nog de goedkoopste mo-

gelijkheden te benutten. Op het station kwam een slecht En-

gelssprekendeTsjechnaarzetoe.Voornietmeerdandrieeuro

klommen ze even later een krakkemikkige ladder op die hen

bracht naar een ongeventileerde zolder waar je niet kon staan.

De eerste nacht dat ze er sliepen, waren ze zo dronken dat ze

onmiddellijk in slaap vielen. ze bleken allebei over insecten

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

63

te hebben gedroomd. De dag erna bukten ze nuchter het bed

in, met als gevolg dat hij urenlang niet kon slapen. Voortdu-

rend had hij het idee dat er legers beesten over zijn slaapzak

marcheerden, waarvan sommige besloten de holen van zijn li-

chaamop tezoeken, tewetenzijnneusgaten, zijnorenenzijn

mond.Toenhijeenmaalmetzekerheidhadvastgestelddatzijn

vriend ook niet kon slapen, knipte hij het lampje naast zich

aan. Op nog geen anderhalve meter boven hun hoofd, tegen

het plafond waarvan ze wisten dat het wit was, krioelde een

zwarte deken van dieren die blijkbaar als het donker was pas

tevoorschijn kwamen. ze schrokken zo verschrikkelijk dat ze

onmiddellijkhet luikopentrokkenenmetalhunspullenweer

de straat opgingen, die sombere Tsjechische stad in waar het

overal donker was. De verhuurder vervloekten ze. Nauwelijks

sprak het in zijn voordeel dat er in de hoek van de zolder een

spuitbusstondmetdaarineenchemischbestrijdingsmiddel.ze

zagenhetpastijdenshunwanhopigeontsnapping.

Aandezenachtdenkthij terwijlhijdeslaapnietkanvatten.

Omdat hij hooguit twee keer per jaar zijn lakens wast, leven

er naast hemzelf waarschijnlijk zo’n vier miljoenstofmijten on-

der het katoen. Nog afgezien van de wandluizen en de beesten

diehijwélkanzien:ervliegenbehalvemuggenenvliegenook

mottendoorzijnkamerendierendienietdoorhemteidentifi-

cerenzijn.wantvandatsoortzakenheefthijgeenverstand.De

dieren zijn er overigens wel de reden voor dat hij zijn gezicht

verbergt onder het laken. Hij probeert hartgrondig te denken

dathijeralleen ligt.watvaneenafstandjeookhetgevallijktte

zijn.

Gelukkig voor hem rolt hij enkele uren voor hij moet op-

staandeslaapin.Dedroomdiehembevangt,isnietzozeereen

droom als wel een herinnering. Hij is een jaar of vier. Enkele

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

64

uitdagingenvanhetlevenheefthijreedsonderdeknieensom-

mige vaardigheden beheerst hij. Een boot besturen hoort daar

niet bij. Van zijn ouders krijgt hij een rubberen kano cadeau.

Tussen de knieën van zijn broer gaat het peddelen nog wel.

Maarwanneerhijopeendagalleenindekanozitenvoorhijer

erg inheeftwegdrijftvanhetstrandjewaarzijnmoeder ligtte

slapen,raakthijinblindepaniek.Eenstukjeverderopstekener

driehengelsuithetriet.Hijdrijftrechtopzeafmaarzouniet

weten hoe hij de boot een andere kant op moet sturen. in zijn

droomduurtditdrijvennaardehengelseeneeuwigheid.wan-

neer de vissers hem opmerken, beginnen ze in een vreemde

taal op hem te schelden. Hij raakt verstrikt in de vislijnen en

drukt zijn neus in het rubber, terwijl zijn tranen door de boot

lopen.

Dezeherinnering (ofdroom)overvalthemregelmatig. ineen

andere, verwante droom zit hij achter het stuur van een auto

die zijn eigen gang gaat. Een rijbewijs heeft hij niet en zal hij

waarschijnlijk wel nooit bezitten. De auto ramt alles wat langs

dewegstaat: vuilnisbakkennatuurlijk,maarookmensen,hon-

den en lantaarnpalen. uiteindelijk belandt hij met de auto in

eenravijn.

Dik zijn zijn ogen wanneer hij opstaat. Het is net alsof een

mug hem op zijn oogleden heeft geprikt. Hij teistert zichzelf

met een radiozender die alleen maar liedjes van eigen bodem

doorzijnkamerstrooit.Hetisvoorhemdeenigemanieromuit

bed te komen. De radiowekker staat op de tafel aan de andere

kant van de kamer. Ooit overwoog hij een lange stok binnen

handbereik te leggen, waarmee hij vanuit zijn bed voorzichtig

opdeuit-knopzoukunnendrukkenofandershetdingmeteen

agressieveslagopdegrondkonsmijten.

Opnieuwinhetbadwasthijzichendaarnaeethijeenoude

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

65

boterhammetde laatste restjesuit eenpindakaaspot.Voor het

inpakkenvanzijn tasheefthij eenhalfuur.Hij trekthemvan

onder het bed vandaan en constateert dat er dikke watten stof

aan vastzitten. Met zijn armen buiten het open raam slaat hij

de tas door de lucht, waardoor de bolletjes stof als de veren

van eenvogelnaarbeneden dwarrelen. sommige landen opde

viooltjesvanzijnonderburen,andereleggendeheleafstandtot

de straat af. Met de rits open legt hij de tas in de kamer. Eerst

gooit hij er een paar sokken en zijn slaapzak in. Daarna een

grijzehanddoekdieooitwitgeweestmoetzijn, eenbroek, een

zonnebril,onderbroeken,eenpaart-shirtsennogenkelehoofd-

zakelijkoverbodigedingen.Geenmomenttwijfelthijeraandat

hij iets vergeet. Maar hij kan niet verzinnen wat hij nog meer

nodigkanhebben.

Een paar jaar eerder heeft hij de tas gekregen toen hij een

levensverzekering afsloot. Die verzekering interesseerde hem

niet; hij wilde de tas. sterker nog: hij wist en weet nog steeds

niet eens wat dat is, een levensverzekering. Maar én verzekerd

zijn én een tas krijgen, zoiets weiger je niet voor drie euro per

maand – vond hij. Dat de tas nog maandelijks duurder wordt,

realiseert hij zich niet. Ondertussen zit er onder een van de

hengsels een gat ter grootte van zijn hand. Om te zorgen dat

zijnspullennietverdwijnenopeenbagageband,haalthijzeer

weeruit,stoptzeineengrotevuilniszakdiehijvervolgensweer

inde taspropt.Evenoverweegthij alleendevuilniszakmee te

nemenmaargelukkigweethijzichzelfdaarvanteweerhouden.

Vlak voordat hij de rits dichttrekt, vliegt er, zonder dat hij het

ziet, een mot naar binnen die op een van zijn kledingstukken

gaatzitten.Hijzwaaitdetasopzijnrugenlooptdedeuruit.Hij

heeftgeenenkeleverwachtingvanzijnreis.

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

66

Merijn de Boer Nestvlieders

ThEMATIEK

Nestvlieders van Merijn de Boer bevat twee korte en twee

langeverhalen.Veelvandepersonagesdieerinvoorkomen,

worden geplaagd door gevoelens van eenzaamheid. Bijna

allemaalzittenze ineensleurenproberenzedaaruit te

komen.zezwelgeninhuneigenvervreemdingenproberen

zichzelfbuitendeverantwoordemaatschappijtezienofte

plaatsen.Eenzaamheid en vervreemdingzijndanookbe-

langrijketerugkerendethema’sindeverhalen.

in ‘Overal leegte’ probeert een bewoner van een bijzonder

vormgegeven appartementencomplex zijn eenzaamheid

op te lossen door een andere bewoner te volgen, een man

dieopzijnbeurtookeeneenzaambestaanprobeerttever-

dringen met bizarre nachtelijke escapades. in ‘Balthasar

Tak’zoekthetgelijknamigepersonage,eenmandiewordt

vergeleken met een wandelende tak, een manier om uit

zijnproblemen tekomen.Vanafhetbeginvanhetverhaal

isvoelbaardathemdatnietzallukken,eengevoeldatzijn

vervreemding van zijn omgeving versterkt. Ex-wereldkam-

pioen kogelstoten prince uit ‘Luchtkasteel’ heeft voor zich-

zelfinparijszijneigenluchtkasteelgebouwd,waarhijzelf

meeringelooftdanhijbesefte.zokomthijooknog verder

van de realiteit te staan. in het slotverhaal ‘kraaien in de

schoorsteen’ leeft een man eveneens in ontkenning van

derealiteit:hijbezoektzijnmoedermaardieblijktslechts

inzijnverbeeldingnogteleven.

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

67

in eerste instantie lijkt het in deze verhalen alsof er met

de personages niet zo veel bijzonders aan de hand is. pas

gedurende de vertelling blijken ze van hun omgeving en

de rest van de maatschappij wat te zijn onthecht. Nest-

vlieders zijn zoekende, vluchtende en/of ontwortelde

personages. Het zijn geen alledaagse personages, maar

bijvoorbeeld een kogelstoter, een clown, een vleesvernie-

tiger en een jongen die in erg slechte conditie verkeert,

zowel lichamelijk als geestelijk. Allen kijken zij vanaf

een afstand naar de rest van de maatschappij. De maat-

schappijwordtdaarmeeookeenbelangrijk thema,ende

plaatsdiewedaarinwelofnietveroverenofinnemen.

Tijd en plaats zijn in de verhalen net zo krachtig en be-

langrijk als de personages. De omgeving staat steeds niet

los van het verhaal maar speelt juist een bepalende rol

erin, en ook een bepalende rol in het lot van de hoofd-

personen. De omgeving is een deel van het verhaal. Am-

sterdam, parijs, een onbenoemd dorp en een onbepaald

continent rond de equator. in een metropool kun je veel

vrienden hebben, maar ook een desolaat bestaan leiden.

parijs, stadvande liefdeenvanflamboyantebewoners, is

niet voor iedereen een romantische plek. zo is het conti-

nent rond de evenaar bijvoorbeeld gekozen vanwege de

(aanwezige) broeierigheid, die nodig is om het verhaal te

dragen. En in een dorp is de veronderstelling dat sociale

controle altijd een grote rol speelt belangrijk voor de le-

zer,alblijktlaterhettegenovergesteldenetzovaakhetgeval.

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

68

GEspREKsvR AGEn

1 waaromzouergekozenzijnvoordeopzetvandeverha-

lenbundel–tweekorteentweelangeverhalen?

2 waaromzouerverschilzijnindevertellersvandever-

halen?

3 wieiseigenlijkdehoofdpersoonin‘Overalleegte’?

4 is er een gebouw bekend met eenzelfde opzet als be-

schreven in ‘Overal leegte’enwaaromzoudezeopzet

zijngekozen?

5 zijndeverhalen‘BalthaserTak’en‘Degedaanteverwis-

seling’ van Franz kafka met elkaar te vergelijken? En

waaromwel,ofniet?

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

69

6 watzoudebetekeniskunnenzijnvandescarabeein

het verhaal over Balthasar Tak? En de sprinkhanen-

plagen?

7 Hoeisdetitelvan‘Luchtkasteel’teinterpreteren?

8 Voorwelkpersonagein‘Luchtkasteel’bestaatdemeeste

sympathie?Enwaarom?

9 isereenscheidslijnaantebrengenwatwelenwatniet

isgebeurdin‘kraaienindeschoorsteen’?

10 welk verhaal intrigeerde het meest en waarom? wat

maaktedaarindemeesteindruk?

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

70

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

70

al 30.000 exemplaren verkocht

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

71

L AuREnT BInET

HhhH

NazikopstukReinhardHeydrich,alias‘hetblondebeest’,iseen

vandewreedstenazi’sdiehetDerdeRijkkende.inmei1942

wordthijgetroffendooreengranaat,gegooiddooreenTsjechi-

scheparachutist.Degevolgenzijnverschrikkelijk:alsrepresaille

wordthetTsjechischedorpLidicemeedogenloosmetdegrond

gelijkgemaakt.Degebeurtenissenindezeromanzijngeenfictie

endeauteurneemtdaaromzijneigenschrijverschaptijdens

zijnvertellingscherponderdeloep.

Laurent Binet (parijs, 1972) studeerde aan de sorbonne en

aan de universiteit van kent. zijn militaire dienst bracht hij

door in slowakije en hij woonde enige tijd in praag. Hij is

docentFransaandeuniversiteit inseine-saint-Denis.HhhH is

zijn debuutroman en winnaar van de prix Goncourt du pre-

mierroman2010.

‘HetdebuutvanLaurentBinet(1972)isnietgewoonbijzonder.

Hetissubliem.’dE voLKsKR AnT

‘Enggoed.’dE GRoEnE AMsTERdAMMER

‘Binetschrijftalsofhijalsvriendonbevangentegenjepraat.’

vRIj nEdERL And

OORspRONkELiJkETiTEL:HHHH|VERTALiNG:LiEsBETHVANNEs

pApERBAck:352BLz.|pRiJs:€19,95|isBN:9789029086851

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

72

L AuREnT BInET

HhhH

1

Gabikiszijnnaamenhijiseenpersonagedatechtheeftbestaan.

Heefthijinzijneentjeachterdegeslotenblindenvaneeninduis-

ternisgehuldeflatophetsmalleijzerenbedliggenluisteren,en

buitenhetzoherkenbareknarsenvandepraagsetramsgehoord?

ik wil het geloven. Omdat ik praag goed ken, kan ik bedenken

welknummerdetramheeft (maardatismisschienveranderd),

welkeroutehijrijdtenwaarGabčikachterdegeslotenblinden

ligttewachten,tedenkenenteluisteren.wezijninpraagopde

hoekvandeVyšehradskaendeTrojička.Tram18of22staatstil

bijdeBotanischeTuin.Enhetis1942.inHet boek vande lach en de

vergetelheid laatkunderamerkendathijzicheenbeetjeschaamt

omdathijzijnpersonageseennaammoetgeven,enookaliser

vandieschaamtenauwelijksietsterugtevindeninzijnromans

die overborrelen van de Tomassen, Tamina’s en Tereza’s, het is

tochweleenbeetjeterecht,wantwatisernubanalerdaneenver-

zonnenpersonage(ineenkinderlijkepogingrealistischteschrij-

ven,ofinhetbestegevalgewoonvoorhetgemak)eenvolkomen

willekeurigverzonnennaamtegeven?kunderahadwatmijbe-

treftnogietsverdermogengaan,wantwatisereigenlijkbanaler

daneenverzonnenpersonage?

Gabčikheeftdusechtbestaan,enGabčikwasweldegelijkde

naamwaarhijnaarluisterde(zijhetnietaltijd).zijngeschiedenis

isevenwaaralsuitzonderlijk. inmijnogentekenenhijenzijn

kameradenvooreenvandegrootsteverzetsdadenuitdegeschie-

denisvandemensheidenontegenzeggelijkhetbelangrijkstewa-

penfeitvanverzettijdensdeTweedewereldoorlog.Allangetijd

wildeikhemhuldebrengen.Allangetijdzieikhemvoormein

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

73

dat kamertje, waar de blinden gesloten zijn en het raam open-

staatenwaarhij ligtteluisterennaarhetknersenvandetram

diebijdeBotanischeTuinstopt(inwelkerichtinghijgaatweet

ikniet).Maaralsikdatbeeldoppapierzet,watiknuongemerkt

aanhetdoenben,weet iknietzekerof ikhemdaarmeehulde

breng.ikverlaagdiemantotderangvaneengewoonpersonage

enzijndadentot literatuur,het isalchemieenonterend,maar

watkanikeraandoen?ikwildatbeeldnietmijnhelelevenmet

memeeslepenzonderalthansgeprobeerdtehebbenhetweerte

geven.ikkanalleenmaarhopendatdetransparantespiegelvan

dehistorischewerkelijkheidnogdoorzichtigzalblijvenachterde

dikkeweerspiegelendelaagvanidealiseringdieikgaaanbrengen

indatfabelachtigeverhaal.

2

ikherinnermenietpreciesmeerwanneermijnvadermevoorde

eerstekeeroverdiegeschiedenisheeftverteld,maarikziehem

weervoorme,zoalshijinmijnkleineflatjewoordenuitsprakals

‘partizanen’, ‘Tsjecho-slowaken’, misschien ook ‘aanslag’, zeer

zeker‘liquideren’endanhetjaartal:‘1942’.ikhadinzijnbiblio-

theekeenHistoire de la Gestapo zienstaan,geschrevendoorJacques

Delarue,enereenstukjeingelezen.Toenmijnvadermemetdat

boek zag, maakte hij en passant wat opmerkingen en noemde

Himmler,hoofdvandess,enookdiensrechterhand,Heydrich,

protectorvanBohemenenMoravie.Enhijverteldemeovereen

Tsjecho-slowaakscommandodatdoorLondenwasgestuurd,en

overdieaanslag.Dedetailskendehijniet (enikhadindietijd

nauwelijksredenhemernaartevragen,omdatdiehistorischege-

beurtenis inmijnverbeeldingswereldnognietdeplaats innam

diezeernuinneemt),maarikmerktebijhemweldelichteop-

windingdiekenmerkendvoorhemisalshij(meestalvoordehon-

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

74

derdstekeer,wanthijherhaaltzichzelfgraag,eenberoepsdefor-

matieofgewooneennatuurlijkeneiging)ietsverteltwathemop

deeenofanderemanierheeftgetroffen.ikdenknietdathijooit

heeftbeseftdathijenigbelangaandieanekdotehechtte,want

toenikhemonlangsverteldedatikvanplanwaseenboekover

hetonderwerpteschrijven,merkteikbijhemslechtshoffelijke

nieuwsgierigheidzondereenspoorvanbijzondereemotie.Maar

ikweetdatdiegeschiedenishemaltijdheeftgeboeid,ookalheeft

ze op hem niet zo’n grote indruk gemaakt als op mij. ik begin

ookaanditboekomhemietsterugtegeven:hetishetresultaat

vaneenpaarwoordenvaneenvadertegeneenzoon,hoewelmijn

vaderindietijdnoggeengeschiedenisgaf,maarerineenpaar

slechtgeformuleerdezinnengoedoverwisttevertellen.

DeGeschiedenis.

3

Langvoordatdetweelandenwerdengescheiden,ikwastoennog

eenkind,maakteikdankzijhettennisalonderscheidtussenTsje-

chenenslowaken.ikwistbijvoorbeelddativanLendleenTsjech

was, terwijl Miroslav Mečiř een slowaak was. En terwijl Mečiřde slowaak een onconventioneler, talentvoller en sympathieker

spelerwasdanLendldeTsjech,diemoeizaam,kilenantipathiek

was(ookalwashij270wekendenummereenvandewereld,een

recorddatalleenpetesamprasheeftgebroken,met286weken),

hadik,ookvanmijnvader,begrependatdeslowakentijdensde

oorloghaddengecollaboreerd,terwijldeTsjechenverzethadden

geboden.inmijnhoofd(datdeverbazingwekkendecomplexiteit

vandewereldtoennogmaarinzeerbeperktematekonbevatten)

betekendehetdatalleTsjechenverzetsstrijderswarengeweesten

alleslowakenhaddengecollaboreerd,alsofdatinhunvolksaard

lag.GeensecondehadikaanhetgevalFrankrijkgedacht,dattoch

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

75

een weerlegging was van een dergelijke schematische voorstel-

ling. Hadden wij Fransen niet tegelijk verzet geboden en gecol-

laboreerd?pastoenikerachterkwamdatTitoeenkroaatwas(en

niet alle kroaten dus hadden gecollaboreerd, en misschien ook

nietalleserviersdusinhetverzethaddengezeten),begonikeer-

lijkgezegdeenwatduidelijkerbeeldtekrijgenvandesituatiein

Tsjecho-slowakijetijdensdeoorlog.AandeenekanthadjeBohe-

menenMoravië(oftewelhethuidigeTsjechië)diedoordeDuit-

serswarenbezetendoorhetreichgeannexeerd (datwilzeggen

datzedeweinigbenijdenswaardigestatushaddenvanprotektorat,

datbeschouwdwerdalseenintegraalonderdeelvanGroot-Duits-

land)enaandeanderekanthadjedestaatslowakije,intheorie

onafhankelijk,maarindepraktijkeensatellietstaatvandenazi’s.

Datzeiuiteraardnietsoverhetindividuelegedragvanelkvande

inwoners.

4

Toenikin1996aankwaminBratislava,vanwaaruitiknaarOost-

slowakije door zou reizen om Frans te geven aan een militaire

academie,wasdiegeschiedenisvandeaanslagopHeydricheen

vandeeerstedingen(nadatikhetnieuwshadgekregendatmijn

zoekgeraaktebagageinistanbulterechtwasgekomen)waarikde

secretarisvandedefensieattacheopdeambassadenaarvroeg.De

besteman,eenonderluitenantgespecialiseerdinhetafluisteren

van telefoongesprekken in het Tsjecho-slowakije van tijdens de

koudeOorlogendaarnaomgeschooldindediplomatie,vertelde

medevoornaamstedetailsvandezaak.indeeersteplaatswaren

ze met zijn tweeën geweest: een Tsjech en een slowaak. ik was

blijtehorendateenstaatsburgervanmijngastlandaandeope-

ratiehaddeelgenomen(erwarendusheuswelslowaakseverzets-

mensengeweest).Overhetverloopvandeoperatiezelfzeihijerg

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

76

weinig,behalvealsikmegoedherinnerdateenvandewapens

blokkeerdeophetmomentdatdeautovanHeydrichondervuur

werdgenomen(enikbegreeptoendusdatHeydrichineenauto

zatophetmomentvandeaanslag).Maarwatmijnnieuwsgierig-

heidvooralprikkelde,waswateropvolgde:hoedetweepartiza-

nenmethunvriendenhuntoevluchthaddengezochtineenkerk

enhoedeDuitsershaddengeprobeerdhendaar teverdrinken…

Vreemdverhaal.ikwildenaderebijzonderheden.Maarveelmeer

wistdeonderluitenanternietvanaf.

5

kortetijdnamijnaankomstinslowakijeontmoetteikeenknap-

pejongeslowaaksevrouwopwieikwanhopigverliefdwerden

metwieikeenhartstochtelijkavontuurzoubelevendatbijnavijf

jaar duurde. Van haar kon ik aanvullende inlichtingen krijgen.

Teneerstedenaamvandehoofdrolspelers: JozefGabčikenJan

kubiš.GabčikwasdeslowaakenkubišdeTsjech–jeschijntje

doordeklankvanhunachternamenniettekunnenvergissen.De

tweemannenlekeniniedergevaleenonontbeerlijkonderdeelte

zijnvanhethistorischelandschap,wantAurelia,dejongevrouw

inkwestie,hadhunnaamopschoolgeleerd,netalsallekleine

Tsjechenenallekleineslowakenvanhaargeneratie,denkik.Ver-

derkendezehetverhaalingrotelijnen,maarzewisternauwe-

lijksietsmeervandandieonderofficier.Hetzounogtweeofdrie

jaardurenvoorikmewerkelijkbewustwerdvanwatikaltijdhad

vermoed,namelijkdatdezegeschiedenisinromantiekeninten-

siteitdemeestonwaarschijnlijkefictieverachterzichlaat.Endat

ontdekteikbijnabijtoeval.

ikhadvoorAureliaeenflatgehuurdinhetcentrumvanpraag,

tussen de Vyšehradburcht en het karlovo Naměsti, het karels-

plein. Vanaf dat plein loopt de Resslova ulice naar de rivier en

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

77

komtuitbijhetvreemdegebouwvanglasdatdoordeluchtlijkt

tezwierenendatdeTsjechenTančiciDůmnoemen,hetdansen-

dehuis.indieResslovastraatstaateenkerk,alsjenaarderivier

looptaanderechterkant.Aandezijkantvandiekerkbevindtzich

een kelderraam waaromheen in de steen talrijke kogelinslagen

tezienzijn,eneengedenkplaatdieonderanderedenamenvan

Gabčikenkubišnoemt,enookdievanHeydrich,aanwiehun

lot nu voor eeuwig is verbonden. ik ben tientallen keren langs

datkelderraamgekomenzonderde inslagenofdegedenkplaat

tezien.Maaropeendagbleefikstaan:ikhaddekerkgevonden

waarindeparachutistennadeaanslaghuntoevluchthaddenge-

zocht.

ik ben met Aurelia teruggegaan op een moment dat de kerk

openwasenwedecryptekondenbezoeken.

indecryptebevondzichalles.

6

Er waren nog ontzettend duidelijke sporen van het drama dat

zichmeerdanzestigjaargeledenindezeruimteheeftafgespeeld:

het kelderraam, maar nu van binnenaf gezien, een tunnel van

enkelemeters lang,kogelinslagenindemurenenhetgewelfde

plafond,entweehoutendeurtjes.Maarerwarenookdegezich-

tenvandeparachutistenopfoto’senineentekst,geschrevenin

het Tsjechisch en het Engels, stond de naam van een verrader,

op een aanplakbiljet waren een regenjas, een schoudertas en

eenfietstezien,erwasinderdaadeenstengundieophetergst

denkbaremomentblokkeerde,erwerdnaarvrouwenverwezen,

erwerdenonvoorzichtighedengenoemd,Londen,Frankrijk,man-

nenvanhetVreemdelingenlegioen,eenregeringinballingschap,

eendorpgenaamdLidice,eenjongeuitkijkgenaamdValčik,een

tramdielangskwamrijden,ookophetergstdenkbaremoment,

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

78

eendodenmasker,eenbeloningvantienmiljoenkronenvoorde

manofvrouwdieaangiftezoudoen,cyanidecapsules,granaten

en granaatwerpers, radiozenders en gecodeerde boodschappen,

eenverstuikteenkel,penicillinediealleeninEngelandtekrijgen

was,eenhelestadafhankelijkvaneenmanbijgenaamd‘debeul’,

hakenkruisvlaggenendoodshoofdinsignes,Duitsespionnendie

voorEngelandwerkten,eenzwarteMercedesmeteenlekkeband,

eenchauffeur,eenslager,hoogwaardigheidsbekledersrondeen

doodskist, politiemannen gebogen over lijken, verschrikkelijke

represailles,grootsheidenwaanzin,zwakteenverraad,moeden

vrees,hoopenverdriet,allemenselijkehartstochten

verzameldindiepaarvierkantemeter,oorlogendood,gedepor-

teerdejoden,afgeslachtegezinnen,opgeofferdesoldaten,wraak

enpolitiekeberekening,eenmandieonderanderevioolspeelde

en aan schermen deed, een slotenmaker die zijn beroep nooit

heeftkunnenuitoefenen,degeestvanhetverzetdievooraltijd

in die muren staat gegrift, sporen van de strijd tussen de troe-

penvanhetlevenendievandedood,erwasBohemen,Moravië,

slowakije, indiepaarstenenstonddehelegeschiedenisvande

wereldvervat.

Buitenstondenzevenhonderdss’ers.

7

Rondstruinendopinternetontdekteikhetbestaanvaneenfilm,

getiteldconspiracy,waarinkennethBranaghderolvanHeydrich

speelt.Voorvijfeuro,portokosteninbegrepen,besteldeikhaastig

dedvd,diebinnendriedagenwerdbezorgd.

Het is een reconstructie van de wannseeconferentie, waarop

Heydrich,bijgestaandoorEichmann,op20 januari1942ineen

paar uur vastlegde op welke manieren de endlösung moest wor-

dentoegepast.Opdiedatumwareninpolenendeussralmassale

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

79

executiesaandegang,maardiewarentoevertrouwdaandeEin-

satzgruppen,uitroeiingscommando’svandess,diezichertoebe-

perktenhunslachtoffersmethonderden,zelfsduizendentegelijk

bijelkaartedrijven,vaakopeenveldofineenbos,enhendaar

metmitrailleurvuurneerteschieten.Hetprobleemvandezeme-

thodewasdatzedezenuwenvandebeulendanigopdeproef

stelde,waardoorhetmoreelvandetroepensteedsverderzakte,

zelfsvangehardetroepenalsdessofdeGestapo–Himmlerzelf

was in zwijm gevallen toen hij een van die massa-executies bij-

woonde.Vervolgenswarendess’ersertoeovergegaanhunslacht-

offers in stampvolle vrachtwagens te verstikken door de uitlaat

naarbinnentedraaien,maardetechniekbleefvrijambachtelijk.

Nawannseewerddeuitroeiingvandejoden,doorHeydrichover-

gedragenaandegoedezorgenvandetrouweEichmann,aange-

pakt als een logistiek, sociaal en economisch project van zeer

groteomvang.

kennethBranaghspeeltderolvrijintelligent,wanthijslaagt

erin om de grootst mogelijke hoffelijkheid te combineren met

eenautoritaire,bitsemaniervanoptreden,waardoorhijereen

zeerverontrustendpersonagevanmaakt.Tochhebiknergensge-

lezendatdeechteHeydrichblijkkongevenvanvriendelijkheid,

echteofgeveinsde,inwelkeomstandigheiddanook.wellaatde

filmineenheelkortescenehetpersonagetegelijkpsychologisch

en historisch goed uitkomen. Twee deelnemers hebben een on-

deronsje.Deeenzegttegendeanderdathijheefthorenzeggen

datHeydrichjoodsbloedinzichheeftenvraagthemofhijdenkt

dathetgeruchtwaarkanzijn.Deanderreageertvenijnig:‘waar-

omvraagjehethemzelfniet?’zijngesprekspartnerverbleektbij

degedachtealleenal.HethardnekkigegeruchtdatHeydrichsva-

derjoodswas,heeftHeydrichinderdaadlangetijdachtervolgden

zijnjeugdverpest.Hetschijnteenongefundeerdgeruchttezijn

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

80

geweest,maarookalwasdatniethetgeval,dankonHeydrichals

hoofdvandeinlichtingendienstvandenazipartijenvandesszijn

stamboomzondermoeitevanelkverdachtspoorzuiveren.

Hoedanook,hetisnietdeeerstekeerdathetpersonageHey-

drichophetwittedoekisgebracht,wantalin1943,minderdan

eenjaarnadeaanslag,draaideFritzLangeenpropagandafilmge-

titeldHangmen also die!,volgenseenscenariovanBertoltBrecht.in

diefilmwasdereconstructievandegebeurtenissentotaalverzon-

nen(FritzLangwistbeslistniethoehetzichallemaalinhetecht

hadafgespeeld,enhadhijhetwelgeweten,danzouhijnatuurlijk

niethetrisicohebbengenomenhetaandegrotekloktehangen),

maarhetwaswelgoedverzonnen:Heydrichwerdvermoorddoor

eenTsjechischechirurg,lidvanhetbinnenlandseverzet,diezich

verborgbijeenjongmeisje,wiervader,eenprofessor,metandere

lokalepersoonlijkhedenbijeenrazziawasopgepaktdoordebe-

zetterenbijwijzevanvergeldinggeëxecuteerddreigdeteworden,

als de dader zich niet aangaf. De spanning die kundig (dankzij

Brecht,waarschijnlijk)tothetuiterstewasopgevoerd,eindigdein

eenontknopingtoenhetverzeterinslaagdeeencollaborerende

verraderdeschuldindeschoenenteschuiven,metwiensdoodde

kwestieenookdefilmeindigde.inwerkelijkheidkwamendepar-

tizanennochdeTsjechischebevolkingerzogemakkelijkvanaf.

Fritz Lang heeft ervoor gekozen Heydrich tamelijk grof weer

tegevenalseenvolkomenontaarde,perverseenverwijfdeman,

diehijeenrijzweeplaathanterenomzijnwreedheidentegelijk

zijnverdorvenaardteonderstrepen.HetkloptdatdeechteHey-

drichdoorgingvooreenseksueelgestoordepersoonendathijhet

moestdoenmeteenfalsetstemdieafbreukdeedaanderestvan

zijnpersoonlijkheid,maarzijnarrogantie,zijnonbuigzaamheid,

zijnabsoluteariërprofielhaddennietswegvandewaggelendefi-

guurindezefilm.Alsjeeenwatbetergelijkendportretwiltzien,

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

81

zoujehetbestethe Great Dictator vanchaplinnogeenskunnen

bekijken,waarHynkel,dedictator,wordtgeflankeerddoortwee

handlangers,eenpapperige,dikkeposeur,duidelijknaarGoring

gemodelleerd,eneenlangedunnefiguurdieveelgeslepener,kil-

lerenonbuigzameris,endatisnietdesluweenongemanierde

Himmlermetzijnsnorretje,maareerderHeydrich,dienszeerge-

vaarlijkerechterhand.

8

Voor de honderdste keer ben ik terug naar praag gegaan. ik heb

decrypteweerbezocht,nuingezelschapvaneenandere jonge

vrouw,deprachtigeNatacha(zeisFrançaise,inweerwilvanhaar

naam,zekomtnetalswijallemaaluiteencommunistischnest).

Deeerstedagwasdecryptevanwegeeennationalefeestdaggeslo-

ten,maarertegenoverligt,watnooiteerdertotmewasdoorge-

drongen,eenbar,die‘Deparachutisten’heet.Demurenbinnen

zijnbedektmetfoto’s,documenten,fresco’senaanplakbiljetten

dieallemaalbetrekkinghebbenopdeparachutisten.Achterineen

enormemuurschilderingvanGroot-Brittanniëmetpuntendiede

verschillendemilitairebasesaangevenwaardegevechtsgroepen

vanhetTsjechischelegerinballingschapzichophunopdrachten

voorbereidden.ikhebermetNatachaeenbiertjegedronken.

Devolgendedagkwamenweterugtoendekerkopenwasenik

hebdecrypteaanhaarlatenzien,terwijlzijopmijnverzoekeen

paarfoto’smaakte.indehalwerdeenfilmpjevertoondwaarinde

aanslagwerdgereconstrueerdenikprobeerdevasttestellenwaar

hetdramazichhadafgespeeldomereenseenkijkjetekunnen

gaannemen,maarhetisvrijvervanhetcentrum,ineenvande

voorsteden.De straatnamenzijnveranderden ikkandeexacte

plekvandeaanslagnogsteedsnietpreciesaanwijzen.Bijdeuit-

gangvandecryptepakte ikeentweetaligefoldermeeovereen

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

82

tentoonstellinggenaamdAtentát inhetTsjechischenAssassination

inhetEngels.TussendetweetitelswaseenfotovanHeydrichte

zien,dieeentrapoplooptmetaanweerskantenlambriseringen,

omringd door Duitse officieren en geflankeerd door zijn lokale

rechterhand,karlHermannFrank,eensudeten-Duitser,allemaal

inceremonieeltenue.OphetgezichtvanHeydrichwaseenrode

schietschijfafgedrukt.Detentoonstellingwerdgehoudeninhet

Legermuseum, in de buurt van het metrostation Florenc, maar

erwerdengeendatagenoemd(alleendeopeningstijdenvanhet

museum waren aangegeven). we zijn er dezelfde dag nog heen

gegaan.

inhetmuseumwerdenwedooreenkleine,tamelijkoudedame

metveelegardsverwelkomd;zeleekblijmeteenpaarbezoekers

en nodigde ons uit om alle zalen van het gebouw te bekijken.

Maarerwasermaareendiemijnbelangstellinghadendatheb

ikhaarookgezegd:dezaalwaarvandeingangwasopgedirktmet

eenenormeaankondigingvankarton,alseensoortaffichevoor

eenhorrorfilmuitHollywood:detentoonstellingoverHeydrich.

ikvroegmeafofheteenpermanentetentoonstellingwas.inie-

der geval was ze gratis, net als het hele museum, en de kleine

mevrouw,dienaaronzenationaliteithadgevraagd,gafonseen

boekjeinhetEngelsmee(hetspeethaardatzeonsalleenuitEn-

gelsofDuitskonlatenkiezen).

De tentoonstelling overtrof al mijn verwachtingen. Daar lag

werkelijk alles, naast de foto’s, de brieven, aanplakbiljetten en

uiteenlopendedocumenten,hebikdewapensgezienendeper-

soonlijkebezittingenvandeparachutisten,hundoordeEngelse

geheimedienstaangelegdedossiers,metaantekeningen,beoor-

delingenendewaarderingvanhunkwaliteiten,deMercedesvan

Heydrichmetdelekkebandenhetgatinhetrechterachterpor-

tier,defatalebriefvandeminnaaraanzijnmaîtressewaardoor

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

83

hetbloedbadvanLidicewerdveroorzaakt,naasthunrespectieve-

lijkepaspoortenmetfoto,eneenovervloedaanandereauthentie-

keenaangrijpendeoverblijfselenvanwaterisgebeurd.ikmaakte

koortsachtignotities,ookalwistikdaterveelteveelnamen,data

endetailswaren.Bijhetweggaanvroegikdekleinemevrouwof

hetmogelijkwashetboekjetekopen,datzemehadgegevenvoor

deduurvanhetbezoekenwaarinalleonder-enbijschriftenvan

de tentoonstellingwarenopgenomen.Het speethaarwerkelijk,

maardatwasonmogelijk.Hetwaseenbijzondermooigemaakt

boekje,metdehandgebrocheerdenduidelijknietbestemdvoor

handelsdoeleinden. Bij het zien van mijn teleurstelling en mis-

schienookgeroerddoordemoeitedieikdeedomTsjechischte

koeterwalen pakte de kleine dame uiteindelijk het boekje uit

mijnhandenenstoptehetmeteenvastberadenblikinNatacha’s

handtas. ze gebaarde ons niets te zeggen en te vertrekken. we

hebbenhaarhartelijkbedankt.Gezienhetaantalbezoekersheeft

niemandhetboekjegemist,maarhetwastochechtaardigvan

haar.Tweedagenlater,eenuurvoordatonzebusnaarparijsver-

trok,beniknaarhetmuseumteruggegaanmetchocolaatjes,die

debeduusdekleinemevrouwweigerdeaantenemen.Deinforma-

tiediezemegafiszoovervloedigdatzonderdatboekje–endus

zonderhaar–ditboekwaarschijnlijknietdevormhadgekregen

diehetnuheeft.ikvindhetjammerdatikhaarnaamnietheb

durvenvragen,andershadikhaarhiernogeensplechtigkunnen

bedanken.

9

ToenzeopdemiddelbareschoolzatheeftNatachaintweeopeen-

volgende jaren meegedaan aan de Franse nationale verzetswed-

strijdenisbeidekerenalseerstegeëindigd,watvoorzoverikweet

nooiteerderwasgebeurdendaarnaooknooitmeerisgebeurd.

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

84

Die dubbele overwinning bood haar onder andere de mogelijk-

heidomvaandeldraagstertezijntijdenseenherdenkingsplechtig-

heidenomeenconcentratiekampindeElzastebezoeken.Tijdens

diereiszatzeindetouringcarnaasteenvoormaligeverzetsman

diehaarwelaardigvondenhaarboekenendocumentenleende.

Daarnaverlorenzeelkaaruithetoog.ToenNatachametienjaar

later het verhaal vol schuldgevoelens deed, wat voorstelbaar is,

wantdegeleendespullenhadzenogaltijdinhaarbezitenzewist

nieteensofdieverzetsmannoginlevenwas,hebikhaaropgejut

omweercontactmethemtezoeken,enikhebhemopwetente

sporen,ookalwashijnaardeanderekantvanFrankrijkverhuisd.

wehebbenhemduseenbezoekgebracht inhetmooiewitte

huisindebuurtvanperpignan,waarhijmetzijnvrouwwasneer-

gestreken.

Terwijlwevandemuskaatwijnnipten,verteldehijonshoehij

inhetverzet terechtwasgekomen,waaromhijwasondergedo-

kenenwathijzoalhadgedaan.in1943washijnegentienenhij

werkteindemelkhandelvanzijnoom,dieuitzwitserlandkwam

enzogoedDuitssprakdatdesoldatendieindewinkelproviand

kwameninslaan,degewoontehaddenomwatteblijvenhangen

ommet iemandtekunnenpratendiehuntaal sprak. ineerste

instantie werd hem gevraagd of hij interessante informatie bij

elkaarkon sprokkelenuitdegesprekken tussende soldatenen

zijnoom,bijvoorbeeldovertroepenverplaatsingen.Vervolgenslie-

tenzehemdroppingsdoen,datwilzeggendathijhielpmethet

terugvinden van kistenmaterieel die ’s nachts door geallieerde

vliegtuigen waren afgeworpen. Ten slotte, toen hij eenmaal de

leeftijdhadomvoordeArbeitseinsatztewordengerekruteerden

dusnaarDuitslanddreigdetewordengestuurd,ginghijbijhet

verzetwaarhijdiendeingevechtseenhedenendeelnamaande

bevrijdingvandeBourgogne,ennogactiefook,alsjeafgaatop

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

85

hetaantalDuitsersdathijgedoodschijnttehebben.

ikwasoprechtgeïnteresseerdinzijnverhaal,maar ikhoopte

ookietstehorenwatikkongebruikenvoormijnboekoverHey-

drich.watprecieskonikbeslistnietzeggen.ikvroeghemofhij

eenmilitaireopleidinghadgekregentoenhijeenmaalbijhetver-

zetwas.Geenenkele,antwoorddehij.Laterleerdemenhemhoe

hijeenzwaremitrailleurmoestbedienenenhijkreegeenpaar

trainingeninhetgeblinddoektuiteninelkaarzettenvaneenwa-

penenookschietoefeningen.Maardeeerstekeerdathijerwas,

duwdemenhemeenmachinepistoolinzijnklauwenenhijmoest

maarzien.EenEngelsmachinepistool,eenstengun.Eenabsoluut

onbetrouwbaar wapen, blijkbaar, je hoefde alleen maar met de

geweerkolfopdegrondteslaanomdehelepatroonhouderinde

luchtleegteschieten.Rotzooi.‘Destengunwasgewooneenpok-

kending,ietsanderskunjehetnietnoemen!’

Gewooneenpokkending,kijkeensaan…

10

ikzeidatdevertrouwderaadsmanvanHynkel-Hitlerinthe Great

Dictator van chaplin geïnspireerd was op Heydrich, maar dat

kloptniet.DanhoudikgeenrekeningmethetfeitdatHeydrich

in1940nogeenmanopdeachtergrondwasenvrijwelonbekend

bijhetgrotepubliek,inhetbijzonderbijdeAmerikanen.Datis

uiteraardhetprobleemniet,wantchaplinhadzijnbestaankun-

nen radenendespijkeropdekopkunnenslaan.Hetkomterop

neerdatdehandlangervandedictatorwordtneergezetalseen

venijnigeslangwiensintelligentiescherpafsteekttegendebela-

chelijke figuurdieeenparodie isopdedikkeGoring,maarhet

personageheeftookeenkoddigeenlaffekantwaarinwedetoe-

komstige beulvanpraagnietherkennen.

ErzijnnoganderefilmswaarinHeydrichoptreedt,en ikheb

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

86

netoptveenoudefilmvanDouglassirkgezien(vanorigineeen

Tsjech), getiteldHitler’s Madman.Het is eenAmerikaansepropa-

gandafilm dieineenweekwerdopgenomenenuitkwamin 1943,

vlakvoorHangmen also die! vanFritzLang.Hetverhaalis (netalsbij

Lang)volkomenverzonnenenplaatsthetcentrum vanhetverzet

inLidice,hetgemarteldedorpdatnetzozaleindigen alsOradour-

sur-Glane.Defilmdraaitomdehoudingvan dedorpelingenten

opzichtevaneenparachutistdieuitLonden isaangekomen:zul-

lenzehemhelpen,zichafzijdighouden,of hemzelfsverraden?

Hetprobleemmetdiefilmisdatdeorganisatie vandeaanslag

zo’nbeetjewordtteruggebrachttoteenlokaal initiatief,enook

nog voortkomt uit een reeks toevalligheden en een samenloop

vanomstandigheden(Heydrichrijdttoevallig doorhetdorpjeLi-

dice,waartoevalligeenparachutist wordtverborgenendanhoort

menooknogbijtoevalhoelaatde autovandeprotectorlangs-

komt,enzovoort).Deplotisdusveel mindersterkdanindefilm

van Lang, met Brecht aan het scenario, waarin de dramatische

krachtzichontwikkeltinhetneerzetten vaneenwaarnationaal

epos.

AandeanderekantisdeacteurdieHeydrichspeeltindefilm

vanDouglassirkuitstekend.Teneersteisereenlichamelijkege-

lijkenis. Tentweedeweethijuitingtegevenaandewreedheid van

zijnpersonagezonderhemmetalteoverdreventicsopte zade-

len,eenmogelijkheidwaarLangvoorisgezwichtzogenaamd om

Heydrichsontaardezielgoeduit te latenkomen. Heydrichwas

een kwaadaardige smeerlap zonder genade, maar hij was geen

Richard iii.DeacteurisJohncarradine,devader vanDavidcar-

radine,deBillvanTarantino.Debestgeslaagde sceneindefilmis

desterfscène:Heydrichhoudtopzijnsterfbed, ondermijnddoor

dekoorts, eencynischbetoog tegenHimmler waarindezekeer

weleenechovanshakespearetehorenis,en dievrijwaarschijn-

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

87

lijkopmeoverkwam.Lafnochheroïschsterft debeulvanpraag

zonderberouwoffanatismeenhijheeftmaar vaneendingspijt,

namelijkdathijeen levenwaaraanhijwasgehecht, zijn leven,

moetverlaten.

ikzei:‘waarschijnlijk’.

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

88

Laurent Binet HhhH

ThEMATIEK

Op27mei1942werdeenaanslaggepleegdopReinhardHey-

drich, nazikopstuk, rechterhand van Himmler. Van de ss

kreeghijdebijnaamHhhH:HimmlershersenenhetenHey-

drich.Dezeaanslagwerdgepleegdinopdrachtvan‘London’

en had desastreuze gevolgen. Door represailleacties werd

het dorp Lidice van de kaart geveegd: het werd ongenadig

metdegrondgelijkgemaakt,devrouwenwerdenafgevoerd

naareenkamp,demannengeëxecuteerd,dekinderenver-

gast.Hetmarkeerdevoordenazi’sonbedoeldeenkeerpunt

indepubliekeopinieoverhunregime.Tientallenjarenlater

verteltdevadervanschrijverLaurentBinethemoverdeze

geschiedenis.Binetraakterdoorgefascineerdenschrijfthet

boekHhhH.

Devorm van HhhHisopvallend.inde257kortehoofdstukken

vertelt Binet drie verhalen; zijn eigen verhaal, het verhaal

vandenazicarrièrevandeambitieuzeHeydrichendatvan

deaanslagplegers.Hijdoetditaandehandvanfilms,kran-

tenartikelen, nazi-archieven, actualiteiten, het dagboek

van Goebbels, maar ook op het eveneens op historische

feiten gebaseerde De welwillenden van Jonathan Littell (dat

eenpaarmaandenvoorHhhHuitkwam)enwaarvandecor-

rectheid veelvuldig werd bekritiseerd. Binet geeft aan dat

hij als schrijver slechts zijn best kan doen een geschiede-

nis zo waarheidsgetrouw mogelijk op te schrijven; fictie

moethijinhetlichtvanfeitenplaatsen.

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

89

LaurentBinetvoert zichzelf op als een van de personages.

Binet,deschrijver,doetonderzoeknaareengeschiedenisen

probeertindehuidtekruipenvande‘hoofdrolspelers’van

zijnverhaal.Hetfeitdatzehebbenbestaanmaaktditvoor

hemdestemoeilijker.Hijbeschrijftzijneigenschrijfproces

endegrillenwaaraanhijisovergeleverd,detwijfelsoverde

betrouwbaarheid van de historische feiten, de gewetensbe-

zwaren,keuzesvanbronnenenstijloverwegingen.zijnsterk

aanwezigeverlangen de geschiedenis naar zijn hand te zet-

ten speelt inditprocesookeendominanterol.Ennietop

delaatsteplaats,zijnwenszichzelfindezegeschiedeniste

plaatsen.

DoordegeschiedenisopschrifttestellenlaatBinetdezehis-

torischefigurenweereventotlevenkomen.Hijzetzichzelf

middeninhunverhaal,enzietzerennen,lachen.Hijhóórt

zedenken.Ondertussenblijfthijdelezerersteedsaanherin-

nerendathijslechts een schrijverisendathij‘nietsafweet

vanwater indemannenomgaat’.Dit iseenstrijddiehet

heleboekdoorwoedt.soms verzintBinetscènesomzicher

vervolgensvoorteverontschuldigden,ofhijrectificeertaan-

namesdiewijals lezervoorliefnamen.Hijprobeertdocu-

mentairtewerken,maardegenendiehijmoetsprekenom

hetverhaalcompleettekrijgenzijnernietmeer.Daardoor

valleninzijnverhaalgatenwaarhijzichhardnekkigtegen

verzet.Degeschiedeniskanvanuitverschillendeperspectie-

venwordenherlezenmaarmagnietherschrevenworden.En

datvindtBinettragisch.Degeschiedenis,schrijfthij,ishet

ultiemenoodlot.

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

90

GEspREKsvRAGEn

1 Enerzijds kunnen historische romans geschiedverval-

sing worden genoemd en anderzijds is literatuur een

mooimediumomeengeschiedenis tevertellen.waar

zouuHhhHindelen?

2 zouudeze‘roman’categoriserenalsfictieofnon-fictie?

waarligtvoorudegrens?

3 Binetheeftmoeitedegeschiedenisniettekleuren.Het

zitnueenmaal indeaardvanzijn schrijverschap.Op

welkemomentenkanhijzichnietinhouden?

4 EriseengrotegroepmoedigemensendieBinetnietal-

lemaalkannoemeninzijnboek.Hijvoeltzicherschul-

digoverdatzijanoniemzullenblijven.Hoelosthijdit

op?

5 Binet gebruikt een keur aan bronnen die we als het

waremethemmeelezen.watisdemeerwaardevanhet

lezenvandebronnenvoorons?prikkeldehetuandere

versiesvanditverhaaltelezen?

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

|

91

6 welkevan dedriegroteverhaallijnen (deopkomst en

ondergang van Heydrich, de aanslag van Gabčík en

kubišenBinetsschrijversverhaal) spreektuhetmeest

aanenwaarom?

7 watzouBinetkunnenbedoelenmet‘ínfra-roman’?(p.256)

8 Binet iserophetneurotischeafvanovertuigddatde

MercedesvanHeydrichgroenis.Maaropp.257lezen

we‘ikhoordemotorvandezwarteMercedes…’Hoekan

hetdatBinetvanmeningverandert?

9 Op p.10 al krijgt de lezer de afloop van operatie ‘An-

thropoid’ te lezen. Heeft de gegeven voorkennis uw

leeservaringopenigemanierbeïnvloed?

10 VoorwieschrijftLaurentBinetHhhH?

|

li

te

ra

tu

ur

gi

ds

|

J

.M

.

Me

ul

en

ho

ff

92

Opzoeknaargoedeboeken?

Meerwetenovertoonaangevendeauteurs?

inschrijvenvooronzenieuwsbrief?

Ganaarwww.meulenhoff.nl

DezeliteratuurgidsiseenuitgavevanJ.M.Meulenhoffbv,Herengracht507,1017BVAmsterdam,tel.020-5533500,

www.meulenhoff.nl

vormgeving Dps,Amsterdam

Voorverkoopinformatie:bestellingen@meulenhoffboekerij.nl

Dezegidsismetzorgsamengesteld.uitgeverijMeulenhoffisechternietaansprakelijkvoorfoutenofonjuisthedendiein

detekstperabuiszijnopgenomen.

Vier verhalen waarin alles net anders is dan het in eerste instantie lijkt. De nestvlieders die Merijn de Boer beschrijft proberen ieder op hun eigen manier de vervreemding van zichzelf en de maatschappij te ontlopen. ‘Een genot om te lezen.’ de volkskrant

Onvergetelijke roman die de tragedie van Vietnam omzet in een krachtig en universeel verhaal over moed, vriendschap en opoffering, en over de waanzin van oorlog. ‘Een van de indringendste en aangrijpendste romans over de oorlog in Vietnam – of over welke oorlog dan ook.’ the new york times

Anatomie van een verdwijning vertelt ons het verhaal van een jongen en een vrouw die door het verlies van een geliefde hun eigen levens opnieuw vorm moeten geven.

‘Een prachtige roman over verlies en gemis, en over het verlangen ergens bij te horen. Sober en toch gloedvol geschreven. Om stil van te worden.’ boek

Bijzondere roman over de intrigerende liefde tussen twee Russische immigrantenkinderen in Brooklyn: voor de lezers van De eenzaamheid van de priemgetallen van Paolo Giordano.

‘Ontroerend… een realistische, intelligente en empathische roman.’ nu.nl

Roman over de verschrikkelijke represailles na de aanslag op het leven van nazikopstuk Reinhard Heydrich, gebaseerd op ware fei-ten en personen. Spel van feit en fictie.

‘Het debuut van Laurent Binet (1972) is niet gewoon bijzonder. Het is subliem.’ de volkskrant

www.meulenhoff.nl